Vấn đề các dân tộc thiểu số
Nếu như ở đồng bằng, cư dân thuần nhất đều là người Việt, hay Kinh, thì miền núi lại có nhiều nhóm bộ tộc và các quan hệ của chính quyền trung ương với các bộ tộc miền núi ấy là một trong những vấn đề gai góc nhất của chế độ quân chủ. Giữa dân tộc đa số Việt và các dân tộc thiểu số, các quan hệ lịch sử diễn ra theo hai điều, vừa hội nhập vừa đối kháng. Một mặt, hai vùng đồng bằng và miền núi, vì là bổ sung cho nhau về mặt kinh tế nên không thể thiếu nhau; hơn nữa, sự cần thiết phải cùng nhau tự vệ chống kẻ xâm lược nước ngoài liên kết họ lại một cách chặt chẽ. Vì vậy, các dân tộc khác nhau dần dần có xu hướng đoàn kết lại thành một quốc gia duy nhất. Mặt khác, các thế lực phong kiến người Việt, đặc biệt là các vua quan có xu hướng muốn bóc lột và áp bức các dân tộc thiểu số, do đó những cuộc nổi loạn cứ xảy ra luôn, kéo theo những cuộc hành quân trừng phạt.
Thế kỷ thứ XI, khi nhà Lý lên ngôi, biên giới Đại Việt ở phía bắc và tây bắc chưa được xác định rõ. Đặc biệt quan trọng là các biên giới bắc và đông bắc giáp với Trung Quốc; các vùng này có các dân tộc Tày và Nùng sinh sống, những dân tộc mà sự qui thuận có tầm quan trọng hàng đầu đối với vương quốc Đại Việt. Đưa họ hội nhập vào với dân tộc Việt Nam là một nhiệm vụ sông còn.
Các vua Lý có tục liên minh với những thủ lĩnh của các bộ tộc bằng nhưng cuộc hôn nhân, gả những công chúa cho các tộc trưởng địa phương, hay cưới con gái của các tộc trưởng ấy. Những liên minh như thế đã cho phép tạo ra một địa bàn phòng vệ sát biên giới với Trung Quốc. Tuy nhiên chính sách liên minh này lại đi đôi với những hành động chiến tranh và không một đời vua nào mà không có một hay nhiều cuộc hành quân chinh phạt đến các miền núi, nhiều cuộc do chính các nhà vua thân chinh chỉ huy.
Vụ nổi loạn của Nùng Trí Cao trong tỉnh Cao Bằng là quan trọng nhất. Người Nùng là một tộc người có quan hệ họ hàng với người Thái và người Tày, phân bố cả trên lãnh thổ Đại Việt lẫn trên đất đai Hoa Nam. Năm 1036, một thủ lĩnh Nùng đã xưng vương và không chịu thần phục nhà Lý, vua Lý Thái Tông đã đem quân đi đánh và bắt được ông ta. Con trai vua Nùng là Trí Cao, năm 1041, chiếm được cả một lãnh địa mà ông ta đặt tên là vương quốc Đại Lịch. Quân đội của nhà Lý bắt được Trí Cao, vua Lý Thái Tông phong cho ông ta làm chúa của cả vùng. Thế nhưng Trí Cao lại nổi loạn, tấn công cả những địa phương ở miền Nam Trung Quốc và tự thiết lập ở đấy một vương quốc. Các lực lượng Trung Quốc phải chật vật lắm cho đến năm 1053, mới đánh bại hoàn toàn được ông ta. Trí Cao bị quân Trung Quốc đuổi đánh, đã cầu cứu nhà Lý, nhưng nhà Lý không dám đưa quân sang tận đất Trung Quốc.