Sự bần cùng hóa nông dân

Những chiến dịch quân sự kéo dài đã gây nên bao nhiêu tàn phá nặng nề trong các làng mạc, nhiều làng bị san thành bình địa. Sự chiếm đoạt ruộng đất của bọn thực dân, bọn quan lại và hào lý làm tay sai cho người Pháp, tình trạng tăng bội các khoản thuế má, thuế rượu, thuế muối với mọi trò ăn hiếp dân, nạn phù thu lạm bổ đi kèm với thuế khóa, sự phá sản của ngành thủ công đã làm trầm trọng thêm rất nhiều sự cùng khổ của nông dân. Chính quyền thuộc địa quan tâm đến việc thiết lập các đường sắt và đường bộ có lợi ích chiến lược hoặc phục vụ cho các doanh nghiệp thực dân nhiều hơn là xây dựng những công trình thủy lợi vô cùng cần thiết để bảo vệ mùa màng tránh các thiên tai. Hạn hán, lụt lội đè lên đầu nông dân sống trong sự túng thiếu triền miên, lại kèm theo những trận đói định kỳ. Đê điều chỉ được chú ý sau nhiều trận lụt tàn hại.

Nông dân phải dịu đựng tất cả mọi gánh nặng của chế độ thuộc địa nhưng họ lại chẳng được một khoản lợi lộc nào. Họ quá nghèo không thể mua sắm được hàng công nghiệp Pháp và chẳng ai quan tâm đến việc dạy cho họ những kỹ thuật nông nghiệp mới khả dĩ cải tiến nền sản xuất của mình. Sự tàn bạo của các nhân viên chính quyền đối với họ thật là không bờ bến.

Sự bóc lột và áp bức phong kiến không những không bị chế độ thuộc địa xóa bỏ, ngược lại càng được tăng cường. Địa chủ và hào lý dần dần trở thành những nhân viên đắc lực nhất của chính quyền thực dân để duy trì trật tự và thu thuế má ở nông thôn. Những thông ngôn, bồi bếp mật thám phục vụ người Pháp được cấp ruộng đất, cứ thế mà trở thành một tầng lớp địa chủ mới. Tình trạng tập trung sở hữu ruộng đất càng nặng nề hơn.

Chỉ sau một số năm thống trị thực dân đã thấy rõ mức tiêu thụ gạo theo đầu người giảm đi: 262 kg năm 1900 và 226 kg năm 1913. Một nhà quan sát người Pháp đã lưu ý ngay từ những năm đầu của thế kỷ XX: '' Những ai đã đi khắp Đông Dương đều kinh ngạc trước cảnh nghèo đói cùng cực của dân chúng Hầu như mọi nhà cửa đều chỉ là những túp lều bằng gỗ hoặc vách đất nhồi rơm, lợp rạ. Những băng giấy vàng hoặc đỏ mang những dòng chữ Hán treo trên tường, vài thứ dụng cụ bằng gỗ đôi khi bằng đồng thau tàn tích của thời phồn vinh đã qua, trang trí cho nhà thờ tổ tiên.. .''

Điều kiện sống của nông dân đã tồi tệ dưới chế độ phong kiến lại càng tồi tệ hơn.