Chương 14 Việc thành lập nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa (1945 - 1946) - Sơ lược
Sau thắng lợi của Cách mạng Tháng Tám Chính phủ lâm thời được ngọn triều cách mạng không gì ngăn cản nổi đưa lên nắm chính quyền, ra mắt quốc dân ở Hà Nội ngày mồng 2 tháng 9 năm 1945, trên Quảng trường Ba Đình. Đứng trước một biển người tràn đầy phấn khởi, Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc bản Tuyên ngôn độc lập của đất nước:
“ … Pháp chạy, Nhật hàng, vua Bảo Đại thoái vị. Dân ta đã đánh đổ các xiềng xích thực dân gần một trăm năm nay để gây dựng nên nước Việt Nam độc lập.
Nước Việt Nam có quyền hưởng tự do và độc lập và sự thật đã thành một nước tự do độc lập. Toàn thể dân tộc Việt Nam quyết đem tất cả tinh thần và lực lượng, tính mạng và của cải để giữ vững quyền tự do và độc lập ấy ”.
Độc lập và tự do! Sau 80 năm bị thực dân đô hộ, những tiếng đó đã gây nên một niềm phấn khởi vô biên trong lòng hàng triệu con người. Sau 80 năm đấu tranh không ngừng, nay Tổ quốc trở lại là một quốc gia độc lập. Mỗi người đều cảm thấy rằng một kỷ nguyên mới sắp bắt đầu và tất cả - nghèo cũng như giàu, Cộng sản hay Khổng giáo, Phật giáo hay Cơ đốc giáo, nông dân hay công nhân, người miền núi hay đồng bằng, trí thức hay lao động chân tay, tất cả đều sẵn sàng hy sinh thân mình để bảo vệ nền độc lập đó, nền độc lập mà họ biết đang bị đe dọa từ mọi phía. Bởi vì tình thế đang cực kỳ bấp bênh: nạn đói đang hoành hành, các kho bạc thì trống rỗng, ở miền Bắc, quân Tưởng sắp sửa vào chiếm đóng, ở miền Nam, quân Anh- Pháp sẽ đổ bộ. Nước Việt Nam đơn thương độc mã, không một nước đồng minh hay bạn bè nào có thể giúp gì được cho mình. Chính phủ nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa lại chưa có chút kinh nghiệm gì về kinh tế, hành chính, quân sự, ngoại giới vốn liếng duy nhất trong tay Chính phủ lúc bấy giờ là sự đoàn kết chặt chẽ tất cả các tầng lớp nhân dân lại với nhau, là ý chí chiến đấu của toàn dân và sự lãnh đạo đúng đắn, sáng suốt của một đảng cách mạng Mác-xít Lê-nin-nít.
Ngay từ ngày mồng 2 tháng 9, ủy ban Trung ương Tổng bộ Việt Minh đã nhấn mạnh:
“ Nền độc lập của chúng ta còn mỏng manh. Giành được chính quyền đã khó, nhưng giữ được chính quyền còn khó hơn.. .”
Và Chính phủ lâm thời đã ra lời kêu gọi:
“Vào giờ phút này, tư tưởng của mọi người hãy hướng vào cuộc đấu tranh vì độc lập, dồn hết tâm trí vào cuộc đấu tranh chống ngoại xâm. Chỉ có như thế, chúng ta mới thoát khỏi bị tiêu diệt và đập tan được ách nô lệ”.