Chương XXVIII ❖ 1 ❖

Ngày hôm qua, Hảo đã làm việc xong với các đồng chí lãnh đạo huyện. Bản báo cáo công tác điều tra của cô đã được cơ sở thông qua.

Hảo cảm thấy nhẹ nhõm cả người. Cô biết rõ những nhận định, những con số của mình còn xa mới phản ánh được thật chính xác tình hình của địa phương. Nhưng vì công việc này trước đó chưa ai làm, người ta chưa có cơ sở để so sánh đánh giá, nên bản báo cáo đã được thông qua dễ dàng. Dù sao, kết quả này cũng làm cho Hảo rất phấn khởi. Công việc của cô được xác nhận là rất bổ ích cho địa phương. Cô biết rồi đây khi có khách tới thăm các đồng chí lãnh đạo ở huyện sẽ dùng chính bản báo cáo này để trình bày lại với khách. Buổi tối, Hảo được chiêu đãi một bữa hải sản ra trò. Đầy là huyện cuối cùng trong danh sách các địa phương mà đoàn điều tra phải tiến hành công tác...

Sáng nay, Hảo đạp xe trở về cơ quan.

Thấy mình về sớm sủa thế này, chắc anh, chị em trong tổ sẽ rất mừng. Phấn khởi nhất phải là cậu tổ trưởng. Cậu ấy có thể báo cáo với đoàn, tổ mình đã làm đúng giao ước thi đua. Hảo thấy hiện ra trước mắt mình cái cười đầy răng, rất cởi mở, dễ thương của tổ trưởng.

Tự nhiên, cô cũng nhoẻn miệng cười. Sẽ không có ai bắt bẻ được gì về công việc mình làm. Mình cũng đã làm hết sức. Giống như mọi lần, sau một đợt công tác, cô lại cảm thấy nỗi buồn và lo cho trình độ non trẻ của ngành khoa học mình đang công tác, cùng với sự tự hào mình đang đứng trong đội ngũ những người khai phá. Rồi đây, khi có những điếu kiện làm việc khá hơn, chính mình sẽ lại phải phủ nhận kết quả công việc mình đã đạt được hôm nay.

Cả ngày qua, trong lúc trình bày bản báo cáo, cô chỉ nghĩ cách chứng minh để các đồng chí lãnh đạo huyện tin rằng công việc điều tra được tiến hành rất nghiêm túc, các kết quả đạt được đều chính xác. Cô hoàn toàn đạt ý muốn, Hảo đã thu được những nhận xét tốt của đồng chí chủ tịch huyện cùng với cả con dấu hình vuông của ủy ban hành chính huyện. Giờ nhớ lại bộ mặt vui vẻ tin cậy của các đồng chí ấy, cô bỗng cảm thấy mình đã làm một công việc không thật thà. ít nhiều, mình đã đánh lừa họ. Đáng lẽ mình phải nói những con số này chưa thể tin cậy được, các việc mình làm kể cả những nhận định tổng quát đều mới chỉ là những kết quả bước đầu, rồi đây cần phải tiếp tục nghiên cứu. Nhưng mà... mọi tổ khác, có khi còn không cẩn thận bằng mình, người ta cũng đã làm như vậy. Họ cũng vẫn có được một sự chứng nhận của địa phương. Mình có bịa ra những con số này đâu! Mình đã mất công sức tới bao nhiêu cơ sở thu thập nó. Nếu nó chưa đúng thì không phải do mình. Mình không chủ tầm làm một điều dối trá. Mình chẳng nên cầu toàn. Đòi hỏi một kết quả hoàn toàn chính xác trong điếu kiện hiện nay chỉ là không tưởng... Hảo cố xua đuổi những ý nghĩ đã len vào niềm phấn khởi của cô.

Chắc chắn lần này về sẽ có thư của anh ấy. Hai tuần trước, Loan chuyển xuống huyện một bức thư của Quỳnh. Hảo đã viết cho Loan báo tin mình sắp về, nếu có thư từ gì, Loan cứ giữ hộ. Hảo hẹn Quỳnh cứ mười ngày, phải viết thư một lần. Cô không nghĩ là anh xao lãng, nhưng cô biết anh bận và nhiều khi rất bận. Cô đã bảo anh chỉ cần viết vài dòng cũng được. Anh sẽ không bị trách móc nếu không sai hẹn. Hảo cần những tình cảm của anh nhưng cần hơn cả trong thời gian này là tin tức của anh.

Một cô bạn gái của Hảo quê ở Quảng Bình, hiện đang học ở Lê-nin-grát, đã kể với Hảo trong một bức thư là mỗi lần nghe đài đưa tin địch đánh phá ở Quảng Bình, cô ta lại chấm một dấu đỏ vào cuốn lịch nhỏ. Cô mang theo một mối lo. Khi nhận được thư nhà, việc đầu tiên là cô xem ngày gia đình gửi thư và đem đối chiếu với những ngày đã đánh dấu trong cuốn lịch. Còn một chấm đỏ chưa được gạch đi thì nỗi lo vẫn còn. Gần đây, cô bạn đã viết cho Hảo là không có lá thư nhà nào giải quyết được hết những chấm đỏ lo âu trong cuốn lịch của mình. Trong khi bức thư được chuyển từ Quảng Bình tới Lêningrát thì máy bay Mỹ đã giội thêm nhiều trận bom mới xuống quê hương cô. Có một thời gian Hảo đã bắt chước bạn, chấm vào cuốn lịch nhỏ những ngày được tin địch ném bom.

Cuốn lịch của cô dày đặc những chấm đen. Vì Hảo không thể chỉ chọn một tỉnh nào để đánh dấu. Những chiến sĩ lái máy bay không có quê hương. Quê của các anh là cả vùng trời miền Bắc. Họ phải đánh địch ở bất cứ đâu. Và nếu cô đánh dấu tất cả những trận oanh tạc của máy bay Mỹ trên miền Bắc, cũng vẫn chưa đủ. Vì những trận đánh trên không có thể diễn ra ngay lúc những trái bom chưa kịp rơi. Sau đó, Hảo không buồn làm công việc đánh dấu nữa. Những trận ném bom diễn ra hàng ngày... Anh ấy có hiểu là một dòng chữ tự tay anh ấy viết đến với mình có giá trị như thế nào không?

Chiếc xe lăn bon bon trên con đường nhựa chạy vào thị xã.

Lâu nay, Hảo đã quen với cuộc sống di động. Cô đã bỏ được cái bệnh mất ngủ vì lạ nhà. Cô ăn uống dễ dãi. Nhưng cứ sau một thời gian công tác lâu lâu, Hảo lại nhớ và thèm cái không khí làm việc ở cơ quan. Điều kiện sinh hoạt vật chất ở đây cũng bình thường, không bằng tại nhiều cơ sở mà Hảo tới điều tra. Nhưng ở cơ quan có một cái mà Hảo không thể tìm được trong khi đi lưu động: đó là một cuộc sống ổn định. Chỉ ở đây Hảo mới có thời giờ và điều kiện nâng cao tất cả những gì cô đã thu lượm được trong thực tế. Phải phân tích các mẫu bằng những dụng cụ chuyên môn. Phải tra cứu các tài liệu về chúng. Phải trao đổi với các bạn, nhất là những người biết hơn mình, và phải trở lại nếp học tập đều đặn để nâng cao trình độ hiểu biết. Từ ngày ra trường đến giờ, Hảo ít đọc tiểu thuyết. Khi cầm các tờ báo văn học, cô chỉ dừng lại ở một số bài phê bình, giới thiệu để xem có cuốn sách nào đang được dư luận chú ý. Có lần thấy chung quanh khen một cuốn sách hay, Hảo mượn về đọc, nhưng đọc không vào.

Một phần vì đòi hỏi cấp thiết hiện giờ đối với cô là những kiến thức khoa học. Một phần nữa, cô thấy những sách khoa học bắt đầu hấp dẫn, cuốn hút mình hơn. Mỗi cuốn sách khoa học với từng trang của nó, vén dần trước mắt cô một tấm màn bí mật, mở ra một thế giới kỳ lạ. Điều cô thu hoạch ở đây rất cụ thể. Nó nâng cô lên thêm một nấc thang nữa của sự hiểu biết. Nhiều tối làm việc khuya ở phòng phân tích, Hảo ghép mấy chiếc ghế nằm ngủ tại đó luôn. Có đêm, đi ngủ rồi, chợt nhớ đến một điều gì trong sách, Hảo lại vùng dậy, ra khỏi màn, đến bên bàn, lấy sách ngồi đọc.

Lúc này Hảo cảm thấy hồi hộp vi sắp trở lại căn phòng nhỏ của mình. Cái cửa sổ trông ra sông Bạch Đằng. Cái bàn gỗ mộc được cô quét một lần sơn xanh với những nẹp trắng mà ai tới cũng khen là đẹp. Cái đèn bàn cô tự làm lấy bằng một chiếc cốc nhựa... Hàng tháng nay, mình đã phải xa những vật thân yêu ấy. Nhớ chúng cũng chẳng kém gì nhớ những người thân trong cơ quan. À... cũng phải rẽ vào cửa hàng mậu dịch mua cho các bạn ít kẹo bánh, chứ ai lại đi biển biệt mà khi về chẳng có một chút quà.

Những ngôi nhà đầu tiên trên con đường chạy vào thị xã đều đóng cửa. Rồi cả dãy phố hiện ra trước mắt Hảo vắng ngơ vắng ngắt.

Không một bóng người trên đường. Cái phố nhỏ quen thuộc như rộng hẳn ra và dài hun hút. Hảo có thể nhìn từ đầu đến cuối phố. Cơn gió mùa đông đang cuốn theo đám bụi vàng và những chiếc lá bàng màu đỏ tía. Các hàng mậu dịch cửa đều khóa trái. Cả những mẹt bánh phổng, bánh bỏng, những lọ kẹo vừng, kẹo bột của những bà cụ thường bày ở vỉa hè với những em nhỏ xúm quanh, hôm nay, cũng biến đâu cả.

Hảo nhận ra thị xã đã triệt để sơ tán. Hôm trước, Loan viết thư cũng nói cơ quan sửa soạn chuyển về nông thôn. Nhưng Hảo không ngờ chuyện đó lại đến nhanh chóng như thế này. Những ngôi nhà vắng người lộ ra cái vẻ cũ kỹ của nó. Đường ra bến sông Bạch Đằng bạc trắng vì gió hanh giống như con đường chạy đến một sa mạc.

Những con chim sẻ bay xáo xác.

Chắc tình hình đã có một sự thay đổi lớn. Mấy ngày vừa qua ở dưới huyện, Hảo đã nghe tin máy bay địch đánh thị xã Uông Bí. Ở đó, có một nhà máy điện lớn. Còn cái thị xã Quảng Yên thanh bình này thì chắc chưa sao, Hảo đã nghĩ vậy. Chiến tranh đã mò đến đây. Bộ mặt đầy sát khí của nó đã lấp ló sau màn mây xám kia. Nó đang chực "ngoạm" một miếng vào cái thị xã êm đềm này. Điều đó không phải chỉ bất ngờ với mình mà còn bất ngờ với cả những cơ quan cấp trên.

Trước khi đi công tác, Hảo đã nghe nói một số cơ quan trên Tổng cục dự định sơ tán về đây. Bọn Mỹ muốn gì ở cái thị xã này mới được chứ? Những cửa hàng mậu dịch, những cơ quan phục vụ đời sống nho nhỏ kia, những người bán hải sản, đánh cá, dệt cửi và những cô gái như mình đe dọa gì đến sự an ninh của những tòa nhà chọc trời bên kia Thái Bình Dương? Quảng Yên còn như vậy, thì Hà Nội lúc này ra sao? Một sự căm giận dâng lên trong người cô gái, làm cho đôi mắt của cô như muốn bốc lửa.

Khu nhà của cơ quan ở phố Đoàn Kết không còn ai. Loan viết bằng phấn trên cánh cửa dặn Hảo nếu về thì tìm đến nhà cậu Thìn, một cán bộ của trạm, quê ở gần thị xã, sẽ biết địa điểm mới.

Hảo đạp vòng xe về phía nhà bưu điện. Cơ quan bưu điện cũng đã sơ tán. Nhìn chiếc hòm thư, thấy sáng nay nó vẫn được mở, Hảo lấy trong túi ra phong thư cô đã viết để gửi cho Quỳnh.

Cầu cho mày may mắn! Mày đừng có rơi vào tay một anh chàng vô trách nhiệm nào. Chiều thứ năm này, khi anh ấy đi trực về thì mày đã nằm trên tấm kính máy bay ở bàn của anh ấy nhé!

Tiếng phong thư rơi nhẹ xuống đáy chiếc hòm trống rỗng. Cái nắp sắt che miệng thùng thư sập xuống một tiếng khô khan.

Con chim nhạn của em lại bay về phía anh rồi đấy! Anh có nhìn thấy đôi cánh nhỏ xinh của nó ở phía mặt trời mọc sáng nay không?

Thẳng đường mà bay, bay nhanh lên nhé, chim ơi...

Logged

❖ 2 ❖

Nơi Hảo đến tìm liên lạc chính là chỗ cơ quan sơ tán. Ban phụ trách trạm ở ngay nhà của Thìn. Hảo được sắp xếp ở chung với Loan.

Cô bạn hay nhường nhịn, đã dành cho người về sau một chỗ tốt: Một cái giường cá nhân và một cái bàn làm việc kê giáp cửa sổ.

Lại vẫn nhìn ra sông Bạch Đằng. Nếu không có những dây trầu không che khoảng một phần ba chiếc ô cửa, thì nơi làm việc mới này cũng giống như căn buồng của cô ở cơ quan. Hảo xem thời khóa biểu còn dán trên vách, biết mình đang thừa hưởng những đồ dùng của một cô học sinh lớp mười. Hỏi thăm, đó là cô gái út của ông bà chủ năm nay vừa vào trường đại học. Trong sinh hoạt riêng hàng ngày, nhiều lúc Hảo quăng tung bỏ vãi. Cô không nhớ thật rõ mình có bao nhiêu chiếc quần áo, mặc dù chẳng có nhiều. Lắm lúc để đâu quên đấy. Bánh xà phòng mới mua về, chưa dùng tới cất một chỗ, khi mang quần áo đi giặt lại tưởng hết xà phòng, hồi hả đạp xe ra cửa hàng mua bánh khác. Nhưng đối với công tác nghiên cứu thì lại rất nền nếp, ngăn nắp.

Cái bàn làm việc nhỏ, rất nhiều sách, lúc nào cũng trật tự, gọn gàng.

Hảo có một số thói quen. Cô không bao giờ chịu nằm mà đọc sách. Đã đọc sách là phải ngồi vào bàn với cuốn sổ tay và cái bút ở bên. Đọc sách ban đêm, dù chỉ có một ngọn đèn dầu nhỏ, cô cũng cố tạo cho nó một cái chao. Trong những điều kiện làm việc quen thuộc, Hảo có thể ngồi lì nhiều giờ liền, ai hét bên tai cô cũng không chú ý. Đồng chí tổ trưởng đã có lần nói với Hảo: "Giá chính phủ cho cô đi học công tác bảo tàng thì phải, cô sẽ trung thành với mọi hiện tượng lịch sử, khi phục chế các hiện vật, cô sẽ không quên một hạt bụi".

Hảo kéo ghế, ngồi vào bàn. Cô bỗng nhìn thấy phía bên trái cửa sổ, qua khe hở của những chiếc lá trầu không to và xanh, một trận địa pháo cao xạ. Một đơn vị pháo 57 ly. Chiếc ra-đa ngửa mặt lên nhìn trời, tìm kiếm kẻ thù sau những màn mây. Những khẩu pháo nghển nòng giống như một bầy voi nằm phục đang vươn cao những chiếc vòi.

Những chiến sĩ cao xạ đầu đội mũ sắt, ngồi canh trên mâm pháo. Nhìn từ xa, đã thấy những bộ mặt rám đen, có thể biết là họ vất vả suốt mùa hè vừa rồi.

Từ bao giờ, hình ảnh của họ đối với mình trở nên gần gũi. Đúng là cách đây không lâu, Hảo còn cảm thấy những anh bộ đội mặc áo màu lá cây đó có một cuộc sống thật xa lạ. Luật nghĩa vụ quân sự đã quy định những thanh niên đến tuổi trưởng thành phải có mặt trong quân đội một thời gian là ba năm. Nhưng có những người được miễn, hoãn. Luật đó những năm qua chưa đụng đến giới sinh viên, và đặc biệt là phụ nữ. Thời gian ở trường đại học, Hảo đã được học tập quân sự. Cô học môn này không miễn cưỡng nhưng cũng không hào hứng.

Cô thấy nó không trực tiếp giúp gì cho mình trong công tác sau này.

Cô nghĩ mặt trận mới ngày nay là khoa học. Chính ở mặt trận này đang đòi hỏi mọi người phải hết sức khẩn trương, vì chúng ta là những người đi sau. Cô cho rằng những người như mình mới là chiến sĩ. Thậm chí đôi lúc, Hảo còn cảm thấy ái ngại cho những ai không có được cái may mắn tham gia vào cuộc chiến đấu trên mặt trận của mình. Mọi hoạt động khác đối vối cô đều chỉ là trước mắt, tạm thời. Công việc lâu dài, mãi mãi của con người là phải đi sâu vào những bí mật của thiên nhiên, hiểu thiên nhiên, bắt thiên nhiên phục vụ những đòi hỏi ngày càng nhiều của con người. Quan niệm đó bắt đầu lung lay từ ngày có những báo hiệu của chiến tranh trên miền Bắc. Nhưng không phải nó đã thay đổi ngay tức khắc. Một hôm ở đảo Cô Tô, Hảo đi thu mẫu trên một bãi hải sản thì gặp mấy anh bộ đội. Các anh này hình như đang nghiên cứu những vị trí đặt pháo cơ động bắn tàu chiến địch. Họ hỏi thăm công việc của mấy cô gái. Họ tỏ vẻ rất ngạc nhiên khi nghe một người trong bọn Hảo trình bày vế công tác điều tra của đoàn. Một anh bộ đội đeo kính cận, nói với vẻ châm biếm: "Thời chiến rồi mà vẫn còn những công việc của thời bình". Suýt nữa thì Hảo bật lên vì tự ái. Cố kìm giữ, nhưng trên đường về, Hảo vẫn trách bạn: "Việc gì mà mày phải khai đầu cua tai nheo công tác của mày với mấy ông ấy!

Nhưng rồi chiến tranh đã dấn thêm những bước quyết liệt. Và như cô viết cho Quỳnh trong một lá thư, Hảo đã thấy rõ có những việc hiện nay cần hơn, cấp bách hơn nhiều so với công việc mình đang làm.

Cái bức tường ngăn cách giữa những người làm những công việc rất khác nhau đó mất hẳn đi, trước sự xuất hiện của kẻ thù.

Hảo bắt đầu lấy sách trong hòm ra, xếp thành những hàng ngăn nắp trên mặt bàn.

Có tiếng người gõ cửa. Cô hơi giật mình quay lại. Tổ trưởng đứng ở bậc thềm với một cuốn sổ nhỏ trong tay. Cửa ra vào vẫn mở. Không biết anh ta đến từ lúc nào. Hảo hơi bối rối vì tưởng như anh đã đọc hết những suy nghĩ của mình.

- Tôi muốn gặp cô để trao đổi công việc, có được không?

- Tất nhiên là được.

Hảo mỉm cười đáp lại câu hỏi làm ra vẻ lịch sự của tổ trưởng, rồi cô đứng lên, ra giường ngồi, nhường lại chiếc ghế độc nhất cho khách.

- Cô về thế này chắc là đã hoàn thành công việc rồi. Tài liệu đã được địa phương thông qua chưa?

- Nếu chưa được thông qua thi sao lại có thể nói là đã hoàn thành?

Tổ trưởng nhoẻn miệng cười. Cái cười mà Hảo đã chờ đợi từ buổi sáng.

- Rất tốt! Cô sẽ trao tài liệu cho tôi để tôi làm bản tổng hợp.

Chắc là tháng vừa rồi cô rất vất vả. Nhưng lần này về, cô cũng không được nghỉ ngơi. Trạm vừa cho biết sắp có một hội nghị lớn về thủy sản tại Quảng Ninh. Đồng chí bí thư tỉnh ủy ở đây đã đề nghị ủy ban Khoa học Nhà nước tổ chức hội nghị này và ủy ban đã đồng ý. Trạm đã quyết định cô sẽ báo cáo tại hội nghị.

- Tôi ấy à? - Hảo hỏi lại.

- Chính là cô.

- Báo cáo về cái gì?

- Về công việc đã làm.

- Về những con số?

- Về những con số. Những con số nói lên sự giàu có của sông, biển vùng này và những triển vọng về khai thác trong tương lai. Cô sẽ trình bày toàn bộ công trình điều tra của cô từ hơn một năm nay.

Vấn đề đặt ra đột ngột làm cho Hảo vẫn chưa hết ngỡ ngàng:

- Công trình? Tôi nghĩ là các anh đã chỉ định lầm.

- Cũng không có điều gì đáng ngạc nhiên đâu, bà bạn ạ (lần đầu tổ trưởng gọi Hảo như vậy; tiếng gọi của anh làm cho Hảo bật cười)...

Các đồng chí lãnh đạo đang muốn biết mình có trong tay những của cải vật chất nào. Riêng với ngành thủy sản này thì các đồng chí ấy không thể dựa một số tài liệu do người Pháp để lại mà phải dựa vào chúng ta. Cô không biết là công việc của chúng ta đang rất được hoan nghênh à?

- Tôi vẫn thấy là mình làm chưa đâu ra đâu.

- Tôi cũng không đánh giá nó quá cao. Chỉ có điều là ngoài chúng ta ra, chưa có ai làm, thì chúng ta vẫn phải là chuyên gia thôi... Cô bắt tôi giải thích hơi dài đấy. Bây giờ mời cô mở sổ ra, tôi xin phổ biến lại các đề tài trạm phân cho tổ và cá nhân chuẩn bị báo cáo. Ngoài ra, còn những việc khác nữa, khẩn trương lên, bà bạn.

Đồng chí tổ trưởng nhìn Hào tủm tỉm. Hai tiếng "bà bạn" của anh lần này không làm Hảo bật cười. Bao nhiêu là công việc đã mở ra trong óc cô gái. Cô cảm thấy mình đang bước vào một giai đoạn rất nghiêm trang của cuộc đời.

Anh tổ trưởng vừa đi khỏi, kẻng đã báo giờ ăn chiều. Sau bữa cơm, Hảo định ra giếng giặt giũ thì đồng chí phân đoàn trưởng thanh niên đến. Thời gian Hảo đi vắng, ở nhà đã xảy ra bao nhiêu là chuyện.

Chuyện đoàn kết nội bộ. Chuyện Loan báo cáo với chi đoàn sắp sửa xây dựng gia đình. Chuyện học tập. Nay mai, sắp có rất nhiều cuộc học tập: học chính trị, học triết học, học nghị quyết Trung ương thứ 11, học chuyên môn, học sinh ngữ. Chuyện dân vận ở địa điểm mới.

Chuyện thể thao, thể dục, văn nghệ...

Phân đoàn trưởng nói:

- Đồng chí không về thì tôi có lắp thêm vào mỗi chân một cái mô-tơ chạy cũng không kịp.

- Phải lồng các việc đó lại với nhau, chứ cứ chạy theo từng việc thì không bao giờ xong. Rồi phải phân công cho nhiều người chuẩn bị chứ chỉ có anh và tôi thì ôm sao xuể?

- Vì thế cho nên phải cần đến tài tổ chức khoa học, khéo léo của phân đoàn phó.

9 giờ tối, anh phân đoàn trưởng mới ra về. Hảo vơ vội mớ quần áo chạy ra giếng