Chương IV ❖ 1 ❖

Hảo đứng ngắm những bảng biểu, đổ thị chăng trên tường.

Những bảng này Lý đã kẻ giúp cô và mới mang qua chiều nay. Công việc chuẩn bị thế là xong.

Ở Hà Nội về, Hảo bỏ thêm nửa tháng nữa để hoàn thành báo cáo và thông qua trạm. Cô tưởng đã nhẹ nhàng. Nhưng những khó khăn trở lại với cô một cách dồn dập hơn khi đoàn cán bộ từ trên ủy ban Khoa học Nhà nước xuống. Hội nghị sắp tới tuy là một hội nghị khoa học của địa phương nhưng do tính chất quan trọng của nó nên đã được ủy ban đứng ra tổ chức. Ban chỉ đạo hội nghị rà lại báo cáo. Không bản nào được coi là xong. Tuyến đã tính trung bình mỗi bản báo cáo phải viết đi viết lại bốn lần. Có buổi nghe xong những nhận xét, Hảo mang tập báo cáo về nhà ném xuống bàn, ngồi thừ người. Cô cảm thấy ngấy nó đến tận mang tai. Cô cho là mình không còn tinh thần, sức lực để làm hơn nữa. Người cô mệt mỏi, đầu óc mụ đi. Nhưng nửa đêm, một ý nghĩ bật ra trong đầu, Hảo vùng dậy, chui ra khỏi màn, chong đèn ngồi viết. Cô nhận thấy cứ mỗi lần viết lại thế này, đúng là nó có chặt chẽ hơn và hay hơn.

Hạn cuối cùng phải nộp báo cáo đã đến vì cuộc hội nghị sắp khai mạc. Tối hôm kia, sau khi nghe Hảo đọc liền một mạch mười trang viết tay, đồng chí cán bộ trong ban chỉ đạo bảo Hảo:

- Nội dung tạm được.

Hảo nói:

- Trình độ mới đến đó. Ban có yêu cầu hơn cũng đành chịu vì như vậy là tận khả năng rồi.

- Cô trau chuốt thêm một chút vế hình thức. Cố sửa câu văn cho hay. Không chỉ nội dung mà hình thức trình bày cũng có tác dụng lớn đến người nghe.

- Em tiếc rằng không có mấy năng khiếu về văn học, vì thế nên đã theo nghề nghiên cứu khoa học.

- Nếu thực tình cô không thể viết hay hơn thì ít nhất cũng phải nhờ người kẻ lại những bảng biểu, bảng đồ thị này cho sáng sủa, đẹp đẽ. Nhìn nó tôi không thấy con số, đường biểu diễn ở đâu, mà chỉ thấy toàn những con giun, con dế...

Cái đó thì không khó, ở trạm này cô dễ dàng tìm được người giúp mình việc ấy. Lý vốn nổi tiếng là tay trình bày bích báo đẹp... Nhưng lúc này đứng trước những bảng biểu và bảng đồ thị, Hảo không chỉ thấy nó được trình bày đẹp. Nó đang thì thầm nói với Hảo rất nhiều.

Những con số và những đường đổ thị kia đang nhắc nhở Hảo những ngày nắng cháy lang thang trên bãi hải sản. Những đêm trăng con thuyền buông neo giữa những mỏm núi đá ở vịnh Bái Tử Long. Rồi những ngày trú bão trên đảo vắng, nghe biển gào, gió hú, nhìn mây trời vỡ ra từng mảng, nhìn đại dương sủi thành bọt trắng, tưởng hòn đảo mình đang trú chân cũng sắp tan ra cùng với biển và trời... Cô thấy yêu mến những con số và những đường biểu diễn đồ thị này! Đầy là những hạt lúa vàng óng, nặng trĩu, người lao động vừa gặt về sau một vụ mùa vất vả. Hay đây là những nụ đào vừa nở rộ sau những ngày dài sương giá mùa đông....

- Cô Hảo ơi! Có khách... - Tiếng bà chủ nhà đang làm vườn ở trước cửa vọng vào.

- Dạ...

Hảo vừa đáp, vừa quay đầu nhìn ra. Cô hết sức ngạc nhiên khi nhận thấy trong hai người đang đi vào, có thầy giáo cũ của mình.

Người kia là "cái ông ở Bộ" mà đến lần Hảo về Hà Nội vừa rồi, Phi vẫn còn nói là "ông ấy luôn luôn hỏi thăm chị".

Hảo vội chạy ra.

- Chào thầy ạ... Chào anh.

Thầy giáo hỏi Hảo:

- Thấy chúng tôi đến, em có ngạc nhiên không?

- Em không dám mong được thầy xuống.

- Tôi không báo trước vì muốn dành cho em một bất ngờ... Tôi xuống hội nghị để học tập thêm và ngoài ra, tôi muốn chứng kiến kết quả công việc của em. Nhưng được xuống sớm một ngày thế này đối với tôi cũng là một chuyện bất ngờ. Vì may mắn gặp anh Tùng, biết anh cũng đi hội nghị và có xe, nên tôi đã xin đi nhờ. Nếu em vui vì tôi xuống sớm thì em phải cảm ơn anh Tùng.

Hảo quay lại mỉm cười với cái ông ở Bộ:

- Xin cảm ơn anh.

Tùng không cười, chỉ hơi nhếch mép, đáp lời cô một cách nhẹ nhàng:

- Có gì đâu.

Cô nhìn Tùng, thấy ông ta không quá già như trước kia mình đã nghĩ. Không biết vì ông ta trẻ ra hay vì mình đã lớn lên hơn trước, Hảo tự hỏi.

Tùng hơi ngập ngừng rồi nói:

- Tôi biết nếu thầy giáo xuống sớm, thầy có thể giúp chị chuẩn bị báo cáo cho tốt hơn. Thầy giáo cũng cần bảo vệ sự thành công của những sinh viên do trường đào tạo.

Thầy giáo của Hảo xua tay:

- Không đâu, tôi đã hoàn thành nhiệm vụ này ở Hà Nội rồi. Hội nghị này do ủy ban Khoa học Nhà nước tổ chức, phải không em?

- Thưa vâng.

- Vậy thì đã có các ông ở ủy ban giúp các báo cáo viên chuẩn bị.

Tôi tới cơ quan trước một ngày là để thăm em. Và anh Tùng nói xe rộng, nếu cơ quan em thiếu phương tiện ra Hồng Gai, em có thể cùng đi với chúng tôi ngày mai.

- Trạm không có xe, nhưng chúng em không thiếu phương tiện.

Chúng em đã chuẩn bị cùng nhau đi xe đạp, chỉ có bốn chục cây số.

- Chỉ có bốn chục cây... - Thầy giáo Hảo nhún vai nhắc lại - Có phải đó là sự khoe khoang của những người còn trẻ!

- Thưa thầy không. Chúng em vẫn thường đi những chặng đường như vậy.

Tùng nói:

- Xin mời chị Hảo và một anh, chị nào nữa đi cùng chúng tôi. Xe còn khá rộng. Và chúng tôi cũng muốn nó được giúp ích cho những người sẽ bảo đảm sự thành công của hội nghị.

- Xin cảm ơn anh. Mời thầy và anh vào nhà.

❖ 2 ❖

Những bảng biểu và đồ thị ghim tạm bằng những chiếc đinh con trên tường đã đập vào mắt khách. Thầy giáo Hảo đứng nhìn, rồi hỏi cô:

- Em kẻ đấy à?

- Không ạ. Em nhờ một người bạn. Em nhớ rõ thầy dặn kỹ em cần có biểu và đồ thị.

Hảo vừa đáp, vừa kéo ghế mời khách ngồi. Cô mang ấm chén đi rửa. Khi Hảo ở dưới nhà lên, thấy thầy giáo đang ngồi ngó quanh căn buồng làm việc của mình, còn Tùng thì vẫn đứng chăm chú đọc các bảng biểu.

Hảo đã pha trà xong và mời khách uống nước. Hảo phải mời đến lần thứ hai, Tùng mới quay đầu lại, đi đến bàn nước. Anh nhìn cô rồi hỏi:

- Chị đã tìm được những số liệu này ở đâu? Có những cơ sở của Tỉnh hay của Pháp ngày xưa để lại không?

Hảo đáp:

- Khi đoàn điều tra mới về đây, Tỉnh chưa làm công việc này. Còn các con số của người Pháp để lại thì theo ý các anh ở đây, mình chưa thể tin cậy. Chúng... em (Hảo rất cân nhắc trước khi xưng hô như vậy) phải tổ chức việc lấy số liệu. Chúng em đề ra yêu cầu với các huyện và trực tiếp đi tới những vùng có các bãi hải sản lớn tiến hành điều tra.

Tùng gật gù, rồi lẩm bẩm: "Rất quý! Rất quý!". Anh quay lại nói với Hảo:

- Cách làm việc như vậy thật công phu, thật nghiêm túc và thật dũng cảm. Hơn một năm trời mà chị làm được bao nhiêu là việc! - Giọng nói của anh đầy vẻ thán phục.

Hảo hơi ngượng với những lời khen đó, cô nói:

- Mức độ chính xác của những con số này mới là tương đối thôi.

Vì còn có nhiều nơi chúng em chưa tới, nên không thể theo dõi địa phương làm ra sao, cách làm có thể chưa tốt. Coi như kết quả bước đầu.

- Có được như thế này là quý lắm rồi. Chắc chị không biết rằng với những con số này của chị, người ta có thể viết được không phải là một bản báo cáo, mà cả một cuốn sách rất độc đáo, rất giá trị... Chỉ cần tham khảo thêm ít tài liệu nước ngoài, thế là xong.

- Nếu anh cần, sau hội nghị này, xin biếu anh tất cả.

Tùng cười, mặt đỏ hồng; anh có nước da nhẵn bóng và mỏng như da con gái. Rõ ràng là anh rất sung sướng vì câu nói của Hảo.

Hảo quay lại mời thầy giáo uống nước. Cô hơi ngạc nhiên, thấy thầy đang ngồi lặng thinh đôi mắt nhìn xuống bàn.

Thầy đáp nho nhỏ, rồi cấm chén nước đưa lên miệng. Không hiểu thầy đang nghĩ gì.

Lát sau, thầy nói:

- Vừa rồi em có nhắc đến những con số của một vài người Pháp.

Tôi nghĩ rằng công tác nghiên cứu khoa học bao giờ cũng có tính kế thừa. Không ai đạt được thành tựu mà không dựa trên những thành công hoặc thất bại của những người đi trước. Ta cần phân biệt bọn quan cai trị và thực dân trước đây với số ít người Pháp làm công tác khoa học. Nếu cần, em hãy đưa những số liệu của họ ra cùng với những số liệu mình đã tìm được, để mọi người so sánh, đánh giá.

Nhưng em chưa nên có nhận xét vội vàng về những trường hợp, những công việc của người khác khi em chưa có điều kiện hiểu kỹ càng.

Hảo nóng bừng mặt.

- Có những lúc em nói những điều mà em chưa có thời giờ suy nghĩ. Em xin ghi nhớ lời bảo ban của thầy hôm nay.

Thái độ phục thiện của cô học trò cũ làm thầy giáo vui lên. Thầy nói:

- Tôi chưa được xem bản báo cáo mà em đã hoàn thành. Nhưng sao tôi vẫn cứ tin là lần này em sẽ thành công.

- Thưa thầy, ban chỉ đạo đánh giá bản báo cáo em đã chuẩn bị là tạm được về nội dung, còn câu văn thì chưa hay. Như vậy là chất lượng báo cáo chỉ ở trên dưới mức trung bình.

- Tôi đã biết quá trình chuẩn bị báo cáo của em. Tôi thấy em đến với khoa học một cách say mê và chân thành. Điều đó sẽ giúp em thành công khi em trình bày công việc mình làm trước mọi người. Em sẽ không phạm vào những cái giả tạo mà một số người thường mắc lúc đứng ra báo cáo. Nếu công trình nghiên cứu của em còn chưa hoàn hảo, thì người ta sẽ chờ đợi ở em một lần sau, vì người ta sẽ tin em.

Một lý do nữa tôi nhận thấy em rất yêu công việc mà em đang làm, em rất yêu vùng biển này... Chỉ với hai lý do đó, em cũng sẽ được cảm tình của hội nghị..

Hảo dọn chiếc giường của mình và Loan vẫn nằm hàng ngày cho thầy giáo và Tùng nghỉ tạm. Cô ra mời đồng chí lái xe vào nhà, nhưng đồng chí này nhất định từ chối, lấy cớ phải ở lại trông xe.

❖ 3 ❖

Thầy giáo đến làm Hảo rất vui. Nhưng cô không thích sự có mặt của Tùng. Anh làm công tác nghiên cứu ở Bộ, không có liên quan lắm đến ngành nghề của Hảo hiện nay. Kể ra thì anh vẫn cần mở rộng kiến thức. Việc anh cất công từ Hà Nội đi xuống đầy giữa thời chiến, để dự một hội nghị như thế này, không thật bình thường. Hảo không biết Phi đã nói lại với anh những gì sau lần Hảo phản ứng về chuyện anh có ý định kiếm cách đưa Hảo về công tác gần chỗ của mình. Cô cảm thấy khó trong việc đối xử với Tùng lần này.

Hảo xuống nhà bếp báo cơm trở về, thấy Tùng đang đứng ở ngoài vườn. Anh khoanh tay trước ngực, ngước mắt nhìn lên những cành bưởi. Cô hỏi:

- Anh không nghỉ à?

- Xuống đến đây rồi, không thấy cần phải nghỉ ngơi. Có lẽ vì gió biển.

Hảo tò mò nhìn lên những cành bưởi. Cô đoán ít nhất cũng có một con chim sâu đang nhảy nhót trên đó. Nhưng cô chẳng thấy gì trừ những con kiến đen đang lũ lượt kéo nhau đi.

- Rất tiếc tháng trước tôi không được biết chị về Hà Nội. Mãi sau gặp cô Phi tôi mới rõ - Tùng nói.

- Cũng gọi là về Hà Nội, nhưng thực ra không biết phố xá ra sao.

Suốt ngày vùi đầu vào đọc sách và ghi chép ở thư viện.

- Thời gian qua tôi cũng bận quá! Và ngay dạo này cũng không rỗi hơn. Chất lượng giảng dạy và học tập ở các trường năm nay sút.

Không hiểu có phải vì nguyên nhân chiến tranh? Các đồng chí lãnh đạo đang thúc chúng tôi đi xuống phát hiện vấn đề.

- Địch đánh mạnh thế này, phải sơ tán nhiều, nhất định là ảnh hưởng đến công việc giảng dạy và học tập. Tháng trước về gặp các bạn, em thấy chúng nó học thi tơi bời.

- Cũng có thể còn những nguyên nhân khác... - Giọng Tùng nhỏ hẳn đi; anh lặng thinh một chút với vẻ kín đáo - như vấn đề đội ngũ giảng dạy chẳng hạn..., nhiêu đồng chí đã lớn tuổi, nhiệt tình kém, lại bảo thủ... không còn thích hợp. Chúng tôi thấy một vấn đề khá cấp bách hiện nay là phải làm trẻ đội ngũ giáo viên.

Thấy câu chuyện có thể còn kéo dài. Hảo bảo anh:

- Mời anh, ta cùng vào nhà. Đứng chỗ này hơi hắt nắng.

- Bác Công đang ngủ. Tôi muốn góp với chị vài kinh nghiệm về công việc trình bày báo cáo hôm này.

- Em đang mong được nghe.

Tùng nhìn con đường chạy sang đồi thông trước mặt rồi bảo Hảo:

- Ta đi dạo trên con đường kia một lát được không? Tôi không muốn vào nhà làm mất giấc ngủ của bác Công.

Hảo hơi ngần ngừ. Cô đã có ý định dành cho người yêu của mình cuộc dạo chơi trên con đường đẹp mắt và yên tĩnh này. Lần trước, anh ra đây, Hảo và anh đã không có thời giờ. Nhưng cô thấy mình khó từ chối. Cô đáp một cách lễ phép và hơi miễn cưỡng:

- Cũng được ạ.

Cái ý nghĩ đó càng làm cho Hảo khó chịu hơn khi thấy mình và Tùng đi giữa những hàng thông đang vang lên những tiếng tỉ tê. Cô có cảm giác như là mình đang phản bội người yêu. Có lúc, cô tự đặt mình vào địa vị anh đang đứng ở một chỗ nào đó bên xóm nhìn sang, và ghen hộ anh. Cô tự trách mình sao lại thiếu suy nghĩ, nhận lời cuộc đi dạo chơi vô lý này. Cô cố tình đi xa Tùng, nhưng con đường đồi quá hẹp không sao giúp cô bứt khỏi đầu cái cảm giác đang đi sánh vai một người đàn ông.

Tùng trình bày những kinh nghiệm của mình một cách say sưa.

- Một bản báo cáo dù chuẩn bị rất chu đáo, dù có nêu được những vấn đề hay, nhưng đưa ra trước một hội nghị vẫn có thể bị thất bại một cách thảm hại. Vì trong bất cứ một bản báo cáo nào, người báo cáo cũng phải đụng tới nhiều vấn đề mà mình không chuyên sâu.

Chị có bao giờ nghĩ đến trường hợp một vị nào đó, nhất là một vị đã có tiếng tăm, chỉ cần lẩy ra một sơ suất nhỏ, châm biếm cái điều sai sót đó một câu, là cả bản báo cáo sẽ bị nghi ngờ?

Tùng quay sang nhìn Hảo. Cặp mắt cô mở to. Cô đã nhận thấy vấn đề anh nêu lên rất có lý.

Anh nói tiếp:

- Như ban nãy chẳng hạn, chị đã nhắc tới việc làm của một số những nhà nghiên cứu khoa học người Pháp trước mặt đồng chí Công.

Câu nói của chị không có sai sót gì nhưng đồng chí Công lại khó chịu.

Hảo cãi:

- Em nhận thấy thầy giáo khó chịu là phải, vì em chỉ lặp lại lời của người khác mà chưa có suy nghĩ... Nhưng em đồng ý với anh là ở hội nghị đông, không thể chiều lòng tất cả mọi người. Ta không thể lường hết những trường hợp ngẫu nhiên đó mà tính chuyện tránh trước.

- Vậy mà tôi đã tránh được tất cả những trường hợp ngẫu nhiên đó, suốt từ ngày tôi ra trường tới giờ.

- Anh làm thế nào? - Hảo ngước cặp mắt đẹp nhìn Tùng một cách tò mò.

Tùng hơi mỉm cười, cái nụ cười duyên dáng, nửa như khiêm tốn, nửa như tự hào. Anh nói:

- Bản báo cáo của tôi bao giờ cũng được đánh thành nhiều bản.

Trước khi đưa nó ra hội nghị, tôi điểm lại hết những vị tai to mặt lớn, đem đặt ở nhà mỗi vị một bản để xin ý kiến. Thực ra, nhiều vị chẳng có thời giờ đoái hoài đến nó, nhưng khi thấy mình đã "bái sư học đạo"

rồi, thì chả lẽ ra đến hội nghị, các vị lại cho mình ăn roi ăn vọt!

Câu nói của Tùng làm cho Hảo phì cười. Tùng phấn chấn hẳn lên.

Anh càng thêm vẻ tự tin.

- Có một lần tôi đã bước lên bục diễn đàn mới nhìn ra một vị tai to trong ngành ngồi ngay ở hàng ghế đầu, đang chăm chú chiếu đôi mục kỉnh vào mình. Tôi lạnh cả người. Suốt thời gian chuẩn bị báo cáo, tôi quên mất vị này. May quá, tôi chợt nhớ ra tên một cuốn sách của ông này vừa xuất bản, tôi liên ứng khẩu thêm luôn một câu: "Trong quá trình nghiên cứu của chúng tôi, cuốn sách X., một công trình nghiên cứu rất có giá trị của giáo sư z, đã đem lại cho chúng tôi nhiều gợi ý hay, giúp chúng tôi vượt qua những khó khăn tưởng chừng như không thể vượt được". Và chị có hiểu kết quả như thế nào không? Sau khi tôi báo cáo xong, một anh chàng nêu lên một câu hỏi để chọc tôi, đã bị chính vị giáo sư này đứng lên chỉnh cho một mẻ.

Hảo lại cười. Nhưng tiếng cười của cô lạ hẳn đi.., Trên đường về nhà, Tùng giới thiệu với Hảo một bản danh sách các nhân vật quan trọng sẽ có mặt tại hội nghị, mà anh nhận thấy Hảo nhất thiết phải nhắc tới tên và cảm ơn khi mở đầu báo cáo. Anh khuyên Hảo nên giữ lại một phần những số liệu đã nêu lên trong các bảng biểu. Anh nói nếu cô muốn, anh sẽ giúp cô viết một cuốn sách có giá trị bằng những số liệu này. Chốc chốc Hảo lại bật cười. Cô biết là mình không thể có thái độ gì khác hơn là những tiếng cười, vì nếu không cười thì cô phải nổi nóng.

Tùng đã cảm thấy có cái gì là lạ trong tiếng cười của cô. Nhưng rồi anh lại nghĩ đến cái tính hay cười của nhiều cô gái ở vào lứa tuổi này. Không, những điều mình nói chắc là rất bổ ích đối với cô ấy, còn tiếng cười không bình thường kia chỉ là một hiện tượng sinh lý, anh nghĩ như vậy và lại yên tâm.

❖ 4 ❖

Vịnh Hạ Lòng mờ ảo trong bóng đêm.

Hảo và Tuyến ngồi hóng gió ở cầu tàu bên bờ vịnh. Thủy triều lên ngập kín những bãi tắm ban chiều. Gió biển nồng nàn từ ngoài khơi thổi đến. Sóng vỗ dạt dào vào bờ đá dưới chân họ. Trước mắt họ, thị xã Hòn Gai nổi lên như một ốc đảo. Một thành phố thứ hai rực rỡ hơn xuất hiện dưới biển. Các tòa lâu đài tráng lệ dưới nước luôn luôn bị những đợt sóng xóa nhòa đi, vì thế càng thêm huyền ảo.

Tàu Liên Xô, Trung Quốc, Ba Lan đậu nối nhau trên bến rót than.

Xa xa, những con tàu không biết của nước nào, với những ngọn đèn màu, nhỏ li ti như những con đom đóm, đứng chờ heo hút giữa vịnh.

Dưới ánh sáng bàng bạc của vầng trăng đầu tuần mảnh như một vết bấm móng tay, rặng núi đá lô nhô trên vịnh chỉ còn là những bóng đen trập trùng đang muốn hòa tan vào sóng nước và chân mây.

Thành phố công nghiệp bên bờ vịnh này như muốn quên đi là nó đang đứng giữa chiến tranh, nó đang nằm không phải chỉ dưới sự đe dọa của những trái bom, mà ngay trong tầm pháo hạm của địch. Hảo cũng không ngờ ở đây vẫn bình tĩnh đến như thế. Những ngày ở Quảng Yên, nghe tiếng bom rền từ phía này vọng về, cô cứ tưởng Hòn Gai tan hoang rồi. Tất cả hầu như vẫn còn nguyên vẹn, trừ người nghỉ mát có vắng đi. Những hàng dừa non vẫn tiếp tục được trống thêm trên con đường chạy theo bờ vịnh. Người dân đã có một cách suy nghĩ mới đối với cuộc chiến tranh. Trong một thành phố bị bom đạn địch trút xuống, chỉ nơi nào trái bom lao xuống thì nơi đó là chiến tranh.

Khi máy bay địch cút khỏi, mọi chuyện đều trở lại bình thường. Một người lạ tới đây sau trận ném bom, nhiều khi không biết là thành phố vừa bị máy bay địch đánh phá.

Bác có tuổi mặc bộ quần áo xanh, ngôi câu cá gần chỗ hai người, vừa giật chiếc mồi câu. Lúc nãy Hảo hỏi thăm, biết bác là công nhân ở nhà máy điện Cọc Năm, một nơi thường bị máy bay địch đánh phá.

Bác ở bên thị xã, tối tối, đạp xe sang bên này, vừa ngồi hóng gió, vừa thả mồi câu, kiếm ít cá về cải thiện bữa cơm trong gia đình. Bác nói có hôm trở về không, nhưng cũng có hôm kiếm được vài cân cá.

Hảo đã nghe tiếng một con cá quẫy mạnh ở đâu đây.

- To không, bác? - Tuyến sốt sắng hỏi.

Bác cẩn thận gỡ món quà của biển cả vừa tặng cho mình, rồi đáp:

- Khoảng vài lạng. Được bữa riêu sớm mai...

Họ lại ngồi im lặng thở hít gió biển. Gió biển ở đây đậm đà hơn ở Quảng Yên vì nó gắn liền với mặt sóng.

Bỗng nghe Tuyến cười khanh khách, Hảo hỏi:

- Cậu cười cái gì thế?

- Mình vừa nhớ lại một câu nói của ông bác mình...

Hảo cũng bật cười vì cái tiếng cười vui vui của Tuyến.

- Con em họ mình cũng học sinh vật - Tuyến kể. - Một hôm, đang ăn cơm, nó nói: "Trong thế giới động vật, loài người chỉ là thiếu nhi". Cậu mình hỏi: sao lại như vậy?". Mình đáp: "Em nó nói đúng cậu ạ. Loài người chỉ mới xuất biện trên trái đất khoảng một, hai triệu năm, còn con cá trong bát riêu này thì đã có mặt trên trái đất hàng trăm triệu năm. So với người, cá thuộc vào loại ông Bành Tổ". Bác mình nói: "Đúng rồi! Con cá nó thông minh hơn chị em chúng mày...".

Hai người lại phì cười.

Tuyến lại nói:

- Đúng đấy cậu ạ... Chúng mình ngày mai báo cáo về chuyện này có khác gì thiếu nhi nói chuyện về ông Bành Tổ.

- Biết làm thế nào?

Vấn đề quả là rất khó, mọi công việc chỉ mới bắt đầu, Hảo nghĩ.

Ngày mình xuống con thuyền nhỏ rời khỏi chỗ này ra khơi, chỉ mới cách đây hơn một năm. Nếu kết quả mình làm hôm nay chưa tốt thì mình cũng không có gì đáng trách.

- Thầy Công nhận xét bản báo cáo của cậu như thế nào? - Tuyến hỏi.

Hảo ngập ngừng rồi đáp:

- Thầy nói tạm được nếu so với những điều kiện của mình. Thầy hiểu hoàn cảnh của mình, nên hạ thấp yêu cầu. Còn những người đến dự hội nghị chắc không nghĩ như thầy.

- Báo cáo của cậu thì phải tốt rồi. Bao nhiêu là người giúp đỡ. Chỉ mình là gay thôi.

Hảo biết Tuyến muốn ám chỉ việc Tùng, hai ngày nay, luôn luôn tìm cách theo sát mình.

- Nếu ai cần người giúp đỡ thì mình xin nhường ngay.

Tối nay, cũng vì muốn tránh Tùng, nên Hảo đã rủ Tuyến cùng ra ngồi hóng gió bên bờ biển. Anh đã chuyển từ việc giới thiệu với Hảo những bí quyết thành công trong hội nghị này, sang việc khuyên nhủ Hảo nên có phương hướng chuyển về một công tác tĩnh tại, như là nghiên cứu hay giảng dạy. Anh đã nói rõ hơn là ở các nhà trường đang cần có một đội ngũ cán bộ giảng dạy trẻ. Nếu Hảo báo cáo thành công ở hội nghị này thì con đường Hảo về nhà trường sẽ rất thuận tiện...

Hảo nhận thấy quả là Tùng có nhiều kinh nghiệm sống. Anh dường như có thể làm chủ được mọi chuyện sẽ xảy ra trong cuộc đời mình.

Có người bạn nào đã tâm sự với cô, muốn có một người chồng như vậy, một người biết lo lắng giải quyết hết cho mình mọi khó khăn trong cuộc sống. Nhưng càng nghe anh nói, Hảo càng thấy cuộc sống mà anh đang vẽ ra cho cô sao đáng ngán một cách lạ thường.

Những đám mây vừa vén khỏi chân trời để lộ ra một khoảng xanh huyền ảo. Những quả núi đá đã tạo nên kỳ quan cho vùng biển này, hiện lên rõ hơn một chút dưới ánh trăng. Gió từ ngoài khơi thổi về nhiều hơn, dồn những con sóng nối nhau vỗ vào thành đá. Những đốm sáng lân tinh xanh biếc tung lên dưới chân họ.

Cuộc đời này vẫn đẹp như tất cả những hình ảnh đang ở trước mặt mình kia. Mình sẽ không nhìn nó bằng cặp mắt của người khác, mà phải nhìn nó bằng chính cặp mắt của mình...

❖ 5 ❖

Khi cô gái bước lên trên cái bục gỗ nhỏ dành cho báo cáo viên, đứng trước ngọn đèn bàn và chiếc mi-cơ-rô hình nắm tay sáng loáng, thì cô không còn nghĩ gì được ngoài những điều cô sẽ phải nói. Những người ngồi trước mặt cô chỉ còn là những cái đầu nhấp nhô, giống như những gợn sóng lăn tăn trên mặt biển. Cô không còn phần biệt đâu là những người nghiên cứu khoa học, đâu là những người sản xuất, cũng như những ai có cảm tình với mình hoặc sẽ không có cảm tình với mình. Tất cả họ đã kết lại thành một khối vững chắc. Nếu như bây giờ từ đó vang lên một tiếng nói, hay một tiếng cười, thì đó chính là tiếng cười, tiếng nói của tất cả mọi người.

Hảo bắt đầu nói vắn tắt về hoàn cảnh, cách thức mà mình đã làm bản báo cáo và sự hạn chế không thể tránh khỏi của những điều cô sắp trình bày. Mấy câu này không nằm trong nội dung bản báo cáo đã viết sẵn. Cô nghe tiếng mình vang lên từ những chiếc loa nhỏ đặt hai bên hội trường. Cô có cảm giác đó không phải là tiếng nói của mình.

Máy móc đã làm cho nó khác đi. Cái tiếng nói từ hệ thống loa phát thanh đang phát ra kia trong sáng, dịu dàng và đầm ấm. Cả hội trường lặng phắc. Không biết người ta đang chăm chú nghe những nội dung mà cô vừa trình bày hay chỉ nghe giọng nói của cô?

Khi Hảo nhìn xuống bản báo cáo thì cô bỗng nhận thấy mình không thể nào đọc lại từng câu, từng chữ mà cô đã viết sẵn. Những dòng chữ đều đặn, thẳng tắp và rất mau kia, sẽ làm mất hết những tình cảm trong lòng cô. Cô quyết định chỉ nhìn qua báo cáo để nhớ lại những chi tiết về nội dung, rồi trình bày lại như khi mình đang ngồi nói chuyện. Trước đây, cô nghĩ là mình không được phép làm như thế.

Nhưng bây giờ thì cô thấy mọi người đang nghe mình, như khuyến khích mình hãy làm như thế nếu muốn họ tiếp tục lắng nghe. Và thực ra, cô chẳng phải nhìn vào bản báo cáo mới nhớ lại những điều cô đã viết ra trong đó. Sau nhiều lần viết đi viết lại và trình bày, cò đã thuộc lòng nó từ bao giờ, thuộc đến cả những con số tỷ lệ phần trăm khó nhớ.

Và không phải chỉ có như vậy. Sau những nhận xét, những con số cô nói tới, còn có bao nhiêu hình ảnh đang sống lại trước mắt cô.

Mùa xuân năm 1965, con thuyền nhỏ rời bờ đưa đoàn điều tra ra biển.

Những tháng ròng lênh đênh trên sóng nước Hạ Long. Những cơn sóng lừng. Những trận bão biển. Những chiều mưa lội bùn phù sa ở cửa Nam Triệu. Những ngày hết gạo ăn ghé thuyền gần chân núi Tổ chim...

Cũng không thiếu những ngày vui. Những buổi kết thúc công tác điều tra ở một cơ sở. Những khi phát hiện một mẫu mới trước kính phóng to trong phòng thí nghiệm... Những sức mạnh nào, những nguồn vui nào đã tiếp sức cho cô trong công tác khó khăn, vất vả và âm thầm này?

Đó chính là bữa cơm của các chiến sĩ ngoài mặt trận, của những người lao động đang xây dựng chủ nghĩa xã hội và chiến đấu hôm nay còn nghèo...

Hảo càng nói càng say sưa khi bao nhiêu hình ảnh của những ngày qua dồn dập hiện lên trước mắt như một cuốn phim thời sự.

Tiếng nói cô âm vang giữa hội trường, càng khuyến khích cô. Cô hoàn toàn không còn nghĩ đến chuyện thành công hay thất bại mà chỉ muốn diễn đạt sao cho rõ, cho hết những gì đang trào lên trong lòng mình...

Hảo nhìn chiếc đồng hồ đặt trước mặt. Cô buột miệng kêu lên:

- Ối...!

Cô đã nói quá thời gian quy định năm phút.

Hội trường đang im lặng bỗng ồn lên những tiếng cười. Dường như người nghe chăm chú theo dõi cũng bị căng thẳng, nhân lúc này bật lên những tiếng cười tán thưởng sảng khoái.

Hảo nóng bừng mặt. Cũng may đã đến lúc có thể kết thúc, Hảo nói:

- Bản báo cáo tôi vừa trình bày trước hội nghị là do một tập thể làm. Người cộng tác với tôi là đồng chí Nguyễn Thị Thanh Loan. Đồng chí Thanh Loan đã bị thương vì bom Mỹ, đang nằm điều trị tại Hà Nội.

Tôi thay mặt cho tập thể tác giả cảm ơn các đồng chí đã theo dõi bản báo cáo và rất mong các đồng chí giúp đỡ, chỉ cho những điều thiếu sót.

Tiếng nói của đồng chí bí thư tỉnh ủy bỗng vang lên.

Hảo quay lại nhìn bàn đoàn chủ tịch, thấy đồng chí đó đã đứng dậy. Đồng chí nói:

- Tôi nghĩ bản báo cáo điều tra về hải sản của tập thể tác giả Hảo và Loan, là một công trình có giá trị. Nhưng tôi muốn dành sự đánh giá cuối cùng cho các đồng chí làm công tác nghiên cứu khoa học, các đồng chí sản xuất ở cơ sở cho tập thể hội nghị, tôi chỉ xin phép nói một vài cảm tưởng sau khi nghe. Khoa học cũng là một mặt trận. Đòi hỏi đầu tiên đối với những người chiến sĩ tiến vào mặt trận khoa học cũng vẫn là phải có một tỉnh cảm thật nồng nàn đối với đất nước, đối với quê hương, đối với những người lao động. Nếu thiếu những điều cơ bản đó, thì một nhà khoa học dầu có tài năng đến mấy, cũng sẽ khó đi xa. Tất nhiên vì ngành nghề của các đồng chí còn trẻ, tuổi của các đồng chí cũng còn quá trẻ, các đồng chí không tránh khỏi những sự hạn chế. Nhưng với tình yêu mà các đồng chí đã có đối với đất nước, đối với nhân dân lao động, tôi tin rằng không có những đỉnh cao nào mà các đồng chí sẽ không chinh phục được... Các đồng chí có mặt ở đây và những thành tích bước đầu đã có hôm nay hoàn toàn không phải vì ngẫu nhiên. Nó có những nguyên nhân sâu xa... Tôi vừa kịp hỏi thăm biết rằng cha của đồng chí Hảo là một liệt sĩ, bản thân đồng chí Hảo vừa làm công tác khoa học vừa là một chiến sĩ tự vệ đã cùng đồng đội chiến đấu với máy bay Mỹ. Tôi nghĩ là các đồng chí sẽ không cho rằng tôi đi ra ngoài chuyên để của hội nghị này... Hội nghị vừa hoan hô nhiệt liệt tập thể chiến sĩ trên mặt trận khoa học, Hảo và Loan. Tôi đề nghị hội nghị hoan hô một lần nữa tập thể chiến sĩ trên mặt trận đánh máy bay Mỹ, Loan và Hảo.

Những tiếng vỗ tay bật lên và kéo dài khá lâu.

Sau khi trả lời những câu hỏi, Hảo rời khỏi bục báo cáo giữa những tràng vỗ tay. Nước mắt ứa ra. Cô rền rĩ một mình: "Khổ thân mày quá, Loan ơi!".

Đồng chí cán bộ của uỷ ban được phân công giúp Hảo làm báo cáo, đứng đón cô ở phía sau, nói:

- Rất tốt?

Nhìn thấy Hảo lau vội nước mắt, ông hỏi:

- Mừng quá hả?

- Vâng.

- Kết quả hơi bất ngờ. Cô viết báo cáo không hay lắm nhưng khi ra báo cáo thì lại tốt.

- Tại ban chỉ đạo bắt viết đi, viết lại quá nhiều lần đấy mà!

- Cô oán chúng tôi hả?

- Không. Em nói vậy để tỏ lòng biết ơn.

Hảo trở lại hội trường thì nhiều người ùa tới bắt tay và chúc mừng.

Thầy giáo nói với cô:

- Em có thấy những điều tôi dự kiến không sai?

- Em rất biết ơn thầy.

Tùng ở đầu chạy lại tìm cô, mặt tái đi.

- Chị Hảo, cho tôi nói riêng với chị một câu thôi...

Hảo miễn cưỡng phải xin phép mọi người đi ra một góc phòng với Tùng.

- Tôi đã nói chị đừng đưa tất cả số liệu ra mà chị không nghe tôi.

Giờ chị lại bỏ các bảng biểu ở đây kia, họ sẽ đến ghi chép hết. Tôi đề nghị chị thu lại, cất đi ngay.

Hảo mỉm cười:

- Tôi đã nói với anh bữa trước, báo cáo xong mà anh cần đến những số liệu đó, tôi xin biếu anh. Người khác cần cũng vậy.

Tùng đứng ngẩn người.