Chương XXVI ❖ 1 ❖

Đợt thu cá ở các đầm vào cuối năm, đầm Hải Phong thu lần thứ hai, đã giúp cho Hảo đánh giá được kết quả điều tra cô thu thập được từ hồi mùa hè.

Trước khi bắt tay vào việc, Hảo đã đọc một số báo cáo điều tra về thành phần cá nước lợ. Nói chung, các tác giả đều viết có từ ba tới bốn chục loài cá, nhưng chưa ai nêu lên một danh sách cụ thể. Như vậy là cô đã tìm được trên bốn chục loài cá khác nhau tại vùng này.

Ngoài các đầm ở đây, Hảo còn đi sang một số đầm của tỉnh Quảng Ninh nghiên cứu thêm. Hảo đã thu mẫu được hầu như đủ cá có mặt trong đầm. Cô đã xác định tên loài, phần chia các nhóm cá theo tính ăn và lên một bảng danh sách. Cô lau chùi thật kỹ cái bàn gỗ sơn trắng trong phòng làm việc, đặt lên đó những bình ngâm tiêu bản sạch bóng. Mỗi lần ngồi ngắm kết quả công việc cô lại thấy vui...

Tôi đã tóm gọn các chú về đây rối. Các chú đã làm cho tôi khá vất vả. Nếu không dầm mưa, đội nắng, lao vào giữa bùn lầy nhanh tay tranh chớp với các bác xã viên thì làm sao lôi được các chú vế. Đối với các bác ấy, các chú chỉ là số cân, lạng trong quang thúng của những người thu mua, các chú đã chui vào nồi và không có còn có mặt trên thế gian này. Về với tôi, các chú sẽ trở thành vĩnh viễn. Các chú sẽ giúp ích cho công tác nghiên cứu khoa học, cho cuộc đời. Kể nếu cứ để các chú tung tăng trong đầm, trong cái thế giới riêng của các chú, các chú còn đẹp hơn nhiều so với nhốt các chú bất động trong những chiếc bình chật hẹp chứa đầy phoóc-môn này. Nhưng có cách nào để kéo dài sự có mặt của các chú trên thế gian hơn cách làm của tôi...? Các chú không còn là những bí mật của đầm nước lợ. Tôi đã chinh phục được các chú và đưa các chú ra trước ánh sáng khoa học. Tuy vậy, còn phải tốn công nhiều vì các chú. Các chú có phải chỉ là cư dân của vùng nước lợ này không, hay còn ở những đâu? Làm thế nào cho các chú sinh sôi phát triển được mau chóng? Làm thế nào đánh đuổi được những chú vốn là thú dữ của đầm lầy hàng ngày tàn phá cư dân ở đây?... Chính điều đó mới là mục đích của công việc tôi đang làm. Nhưng chuyện đó lại khiến tôi phát buồn vì con đường đi tới đích còn xa quá!...

Kết quả điều tra của Hảo được tổ và trạm khen. Cô phấn khởi nhưng lại càng phân vân thêm vì đã khẳng định kết cấu của đầm nước lợ hiện tại không có lợi cho việc nuôi trống. Biết làm sao để điều chỉnh được nó? Công việc này cần đến một công trình nghiên cứu lâu dài của nhiều người và phải có vốn đấu tư... Hiện nay, họ chỉ có hai bàn tay trắng. Giờ đây mới thấy thấm thìa hai chữ nghèo nàn và lạc hậu.

Nhưng ai sẽ giải quyết những vấn đề lớn lao này? Tất nhiên là cả xã hội. Nhưng xã hội là ai nếu không phải là chính mình và mọi người?

Nếu mình và mọi người cùng chờ đợi thì sẽ không bao giờ có gì cả!...

Bác chiến sĩ thi đua ở đầm Hải Phòng nói công việc mình làm là việc của đời sau. Nhưng muốn cho đời sau làm tốt phải bắt đầu ngay từ bây giờ. Và những người đi bước đầu như mình không thể tránh khỏi sự hy sinh. Trong số những sách mình đã đọc, có những vấn đề người ta đã làm cách đây gần một thế kỷ, nhưng ngày nay và mai sau vẫn cần có những người làm tiếp. Nghĩ đến con đường nghiên cứu khoa học rộng mênh mông và dài vô cùng tận, lắm lúc phát nản vì thời gian bỏ phí và vốn liếng nhỏ bé của mình... Giá bây giờ được làm một công việc gì có ích ngay cho đời sống mà lại vẫn kết hợp được với nghiên cứu cơ bản lâu dài?... Sẽ không thể làm khác nếu người ta muốn đi xa. Nhưng đó là công việc gì...?

Ngày hôm nay, Hảo vừa đọc một tài liệu về tác phong và phương pháp nghiên cứu của những người làm công tác khoa học. Tác giả viết:

"Trước khi bắt tay vào thí nghiệm, người ta phải dự đoán được kết quả". Điều đó làm cô giật mình. Vậy thì thí nghiệm chính là để kiểm tra những điều người ta đã dự đoán về kết quả. Muốn dự đoán được kết quả phải có suy nghĩ sâu sắc về công việc mình đang làm. Làm sao có được những dự đoán đúng đắn nếu không có tri thức khoa học?

Mình vẫn tiếp tục đọc sách, đọc tài liệu và học thêm ngoại ngữ, nhưng kết quả không đạt bao nhiêu! Đầu óc mình còn nhiều lúc phân tán, mình biết mà chẳng tránh được...

Gần đây, cơ quan bàn chuyện cử người đi học tiếp. Một số cán bộ trẻ, trong đó có Hảo, được nhắc đến tên. Nhiều cô, cậu đang suy tính cân nhắc. Người thích đi cũng nhiều. Đi vài năm, có thêm một số hiểu biết để về làm việc lâu dài là một điều rất chính đáng. Có người lại nghĩ thoát được mấy năm chiến tranh ác liệt, nếu chịu khó dè xẻn thì khi về còn có thêm chút "vốn liếng". Cũng có người không muốn đi, trong đó có mấy cô gái chưa chồng. Những cô gái tốt nghiệp đại học ra trường ai cũng có tâm lý sợ "già". Hảo cũng nghĩ nếu tổ chức đặt vấn đề đó với mình thì trả lời ra sao? Cô không muốn xa đất nước trong những năm chiến tranh này. Nhưng điều chính giữ cô lại là cô muốn phải đợi đến khi "tổ chức" xong, chuyện gia đình êm ấm rồi cô mới có thể yên tâm học hành.

Chuyện đó rất gần nhưng cũng rất xa. Anh đã đi về phía nam.

Đến ngày nào thì kẻ thù dành cho anh một ít thời giờ rảnh rỗi. Làm sao mà biết được với chúng nó?... Cô đã luôn luôn tự bảo đừng có lúc nào để lòng mình yếu đuối nhưng hình như không thể thế được.

Gió lạnh lùa qua khe liếp. Tiếng sóng biển gầm ngoài xa. Biển đã đi vào đời sống của mình. Biển thử thách mình bằng những đợt sóng dồi. Biển mang tới cho mình những ước mơ. Biển đùa giỡn với mình những buổi chiều ngồi trên ghềnh đá. Biển ru mình trong giấc ngủ đêm đêm. Biển đã hòa vào với cuộc đời mình, tối nay biển cũng như mình trằn trọc...

Nhưng tiếng mưa rơi tí tách đều đều trên những tàu lá chuối ở đầu hồi nhà vừa nổi lên giữa những đợt sóng gầm của biển. Đó là những lời tâm sự rì rầm, nho nhỏ của một người ngồi bên đang nói vào tai giữa lúc dàn nhạc hòa tấu đang rầm rộ biểu diễn trên sân khấu của rạp hát. Hảo chợt nhớ đến những câu thơ mà một anh cán bộ lớn tuổi trong cơ quan hay ngâm những đêm mưa:

Tai nghiêng nghe giọt mái nhà

Nghe trời nằng nặng nghe ta buồn buồn

Nghe đi dìu dặt trong hồn

Bước chân xa vắng dặm mòn lẻ loi

Rơi rơi dìu dịu rơi rơi

Trăm muôn giọt nhẹ nối lời vu vơ...

❖ 1 ❖

Giờ này anh đang ở đâu tại Khu Tư? Trên đường anh đi đêm nay trời có mưa như thế này không? Em muốn nói thực lòng em lúc này, anh đừng có mắng em anh nhé, em đang cảm thấy rất buồn và rất cô đơn...

--------------- 1. Thơ của Huy Cận.

❖ 2 ❖

Hảo đi ngang nhà Tuyến thì nghe thấy bác trưởng trạm gọi. Gần đầy, cô ít vào chơi chỗ Tuyến vì nhận thấy Tuyến khó chịu ra mặt đối với mình. Cô đoán là vì cơ quan đang lựa chọn một số người đi học nước ngoài. Tuyến và Hảo đều được nhắc tới. Hảo về cơ quan không lâu, đã được mọi người chú ý. Tuyến công tác bình thường nhưng lại là cán bộ kỳ cựu của trạm, cô giữ nhiều chân trong các tổ chức của cơ quan.

Hảo bước vào nhà thấy bác trưởng trạm đang ngồi với Tuyến và Lý.

- Chuyên gia tới rồi, khỏi phải tranh cãi. Cô nói cho chúng tôi nghe Mic 17 có ném bom được không? - Trưởng trạm hỏi.

Hảo suýt bật cười. Cô chỉ lên đoàn bay có vài lần, và chưa khi nào ra tới sân bay, nhưng tại đây hễ có chuyện gì tranh cãi về máy bay ta là mọi người lại gọi cô đến làm trọng tài.

- Em nghe các anh ấy nói Mic 17 là máy bay đánh chặn nhưng khi cần cũng có thể dùng để ném bom.

- Cái buồng lái bé tí, nó mang bom vào đâu? - Lý cãi.

- Nó lắp bom ở hai cánh.

- Thấy chưa! - Bác trưởng trạm vui vẻ hẳn lên, nói tiếp - Khi về gần sân bay Kiến An, tôi đã ngồi nhìn rất kỹ. Bốn chiếc Mic 17 của ta bay về. Hai chiếc bay không. Còn hai chiếc kia mỗi chiếc đeo một quả bom rất to. Đúng là máy bay ta vừa ra biển định ném bom vào tàu chiến nhưng chưa đánh được lại mang về. Còn hai chiếc đi không chắc là máy bay hộ vệ.

Lý chưng hửng. Bác trạm trưởng hài lòng vì sự quan sát và phán đoán của mình đã được “chuyên gia” xác nhận. Hảo biết bác lầm. Ngày Hảo lên sân bay, Đông đã chỉ cho Hảo biết đó chỉ là những chiếc thùng dầu phụ. Nhưng thấy bác đang vui nên Hảo chưa nói ngay vì sợ bác cụt hứng.

- Bác đi Hà Nội họp về có chuyện gì lạ không ạ?

- Có chứ!... Anh Quỳnh đi công tác hồi nào nhỉ?

- Thưa bác hồi cuối tháng mười một. Em cũng đoán thế chứ không biết rõ ngày anh đi.

Nghe nhắc tới Quỳnh, cô bỗng thấy hồi hộp.

- Nay mai chắc nhiều tin phấn khởi... Tôi lên Viện được nghe các anh ấy phổ biến Nghị quyết của Bộ Chính trị. Nghị quyết này bộ đội mới học kỹ còn cánh ta chỉ được nghe những điểm chính. Bộ Chính trị nhận định là đế quốc Mỹ đang tiến thoái lưỡng nan về chiến lược. Đây chính là cơ hội rất tốt cho ta. Bộ Chính trị đã quyết định động viên cả nước dốc sức giành thắng lợi lớn. Tôi nghe các ông ấy bàn ngoài lề hội nghị: phen này là xong đấy vì đánh Mỹ từng ấy năm kể cũng lâu rồi, bản thân Mỹ cũng không thể chịu đựng dược một cuộc chiến tranh kéo dài.

- Giôn-xơn còn ngoan cố lắm. - Lý nói. - Mãi nó đã chịu ngừng ném bom để đi đến hội nghị đâu! Nó lại càng đánh ác hơn!

- Trước khi ngừng nó còn đánh ác nữa... Chuyến này trạm ta phải cử người vào công tác Khu Tư đây... - Bác ngập ngừng rối lại tiếp tục câu chuyện đang bỏ dở - Trên cũng nói: nếu có ngồi họp với nhau, chúng ta chỉ có thể giành được ở bàn hội nghị những gì chúng ta giành được trên chiến trường.

Hảo hiểu thêm về những sự việc thay đổi đột ngột của anh trong những ngày cô ở Hà Nội. Anh đi làm một nhiệm vụ rất to lớn mà hôm đó mình chẳng biết gì. Suốt buổi sáng đi với anh trên dọc đê sông Hồng, mình lúc thì im lặng như thóc, lúc thì nói lung tung như một con điên. Anh không chê trách gì mình mà còn động viên mình lúc chia tay.

Anh cười với mình vì lo mình khóc. Mình đã không dám nhìn anh khi anh bước lên xe vì sợ nước mắt ứa ra trước mặt mọi người. Giá mình biết trước công việc anh sắp làm thì bữa ấy mình sẽ có những lời lẽ khác, có một thái độ khác đối với anh...

- Hòm thư lưu!

Tiếng gọi của đồng chí trưởng ban hành chính làm cô giật mình.

Hảo là người nhận được thư đều đặn và nhiều nhất cơ quan. Cô rảo bước vào phòng hành chính.

- Đồng chí xin trạm biên chế thêm một người để nhận thư riêng.

Thư của Hoàn:

"Năm nay, em đi, Thắng cũng đi, mẹ ở nhà chỉ có một mình, để

mẹ một mình ngày Tết, tội nghiệp chị ạ. Thể nào chị và em cũng phải về nhà. Chị viết thư rủ anh Quỳnh về luôn một thể để nhận mẹ và nhận các em... Em sắp có chuyện cần đến chị góp ý kiến đấy! Gặp chị

em sẽ nói chuyện dài..."

❖ 3 ❖

Suốt buổi làm việc, hình ảnh mẹ chốc chốc lại hiện ra.

Đêm đêm mẹ nằm trong căn nhà trống vắng không ngủ được nhớ tới mình, nhớ các em, nhớ dượng. Cái gì có thể đem lại cho mẹ sự an ủi trong những giờ khắc dài đằng đẵng đó... Lâu nay, mình đã không nhớ đến chuyện viết cho mẹ một lá thư.

Cái đêm mình về tiễn dượng thì dượng đã đi. Mẹ nằm ôm lấy mình, lùa những ngón tay mềm mại tìm trứng chấy trên mái tóc rít của mình. Mẹ lo cho con gái quanh năm sống dưới thuyền “khôn ba năm dại một giờ”!...

Ngày nào mẹ hớt hải chạy đi tìm mình hôm máy bay địch ném bom ở Cầu Hai. Lớp học đã tan từ lâu, mình mê mải theo các bạn đi hái sim không vế. Thấy mình lễ mễ nách cắp sách, tay bưng nón sim, mẹ ôm chầm lấy, kêu lên: "Con làm mẹ hết cả hồn!". Rồi mẹ lại buông mình, hớt hải chạy về vì em Thắng ở nhà đang khát sữa...

Bao lần mình đã làm đau lòng mẹ vì thái độ hỗn hào, ương bướng của mình đối với dượng! Mình chẳng giống mẹ một chút nào? Ai cũng khen mẹ nhu mì, ngọt ngào. Trong nhà ít khi thấy mẹ to tiếng với chồng con và cả với dượng sau này. Khi cậu nói to thì mẹ im, chờ lúc cậu hết nóng, mẹ mới nói lại. Với dượng cũng vậy. Mẹ không được học hành như mình và Hoàn, nhưng mẹ rất hiểu biết. Mẹ lo công tác, lo việc gia đình, không để ai phải chê bai. Một năm, không nhớ bực dượng chuyện gì, một phần thích ở lại với các bạn để xem một cái Tết ở Hà Nội, mình đã không vế nhà. Sau đó, em Hoàn kể lại, suốt mấy ngày Tết mắt mẹ sưng lên, mẹ phải đeo kính râm và nói dối mọi người là đau mắt...

Mẹ tha lỗi cho con, chắc mẹ vẫn nhớ con hằng ngày, hằng đêm, nhưng con đã có nhiều lúc quên nghĩ đến mẹ.

Lúc này anh ấy đã đi xa, lòng con trống vắng quá chừng, con đang không biết tìm đâu nơi an ủi, lại là lúc con về với mẹ. Mẹ lúc nào cũng nghĩ tới con, cũng thương con như những ngày con còn thơ bé.

Nếu mẹ biết tháng trước con ở Hà Nội mấy ngày mà không về thăm mẹ, chắc mẹ không giận con, nhưng mẹ sẽ rất buồn. Tình yêu đã làm cho con mụ mẫm đi...

Chiều hôm đó, Hảo đề nghị đồng chí trường trạm cho mình Tết này được đi phép về thăm mẹ. Cô nhấn mạnh vào lý do nhà có hai người đi chiến đấu ở miền Nam, các con gái đều ở xa, ngày Tết mẹ chỉ có một mình ở nhà.

Chưa lần nào đối với chuyện riêng tư, cô gái lại đặt vấn đề với cơ quan một cách kiên quyết như vậy. Cô sợ đồng chí trưởng trạm không đồng ý vì mới tháng trước cô cũng vừa đi phép.

Đồng chí trưởng trạm nhìn Hảo, cân nhắc một chút rồi nói:

- Với người khác thì không được, nhưng với cô, vì cô đã hoàn thành tốt kế hoạch công tác trước thời gian nên tôi đồng ý.