Chú Thích
.
[1] Tức chúa Thượng (Nguyễn Phúc Lan), trị vì đàng Trong từ 1635-1648 (Toàn bộ chú thích không ghi Nguyên chú này đều là chú thích của nhóm sưu tầm)
[2] Đầu đề của người dịch. Trong bài bao giờ cũng hết sức dịch theo đúng nguyên văn vì thế có nhiều đoạn hơi khắc khổ và một vài điều xét đoán sai của tác giả, người dịch cũng vẫn để. (Nguyên chú)
[3] Thanh Đô vương Trịnh Tráng (1577 - 1657).
[4] Một bộ bằng năm thước, chỉ đơn vị đo chiều dài thời xưa. Mỗi thước là khoảng 0,425m. 1 bộ = 2,125m, 6.000 bộ = 12.750m = 12,75km.
[5] Độ thần nghĩa như Độ nhật: sống lần hồi cho qua ngày.
[6] Thừa lâu: là những tòa nhà (hành cung) giống như những dịch trạm được dựng lên trên đường vua đi vi hành để nghỉ ngơi.
[7] Tức âm lịch.
[8] Tức tháng 8 dương lịch
[9] Thiếu một chữ dừ bản gốc bị mờ. Theo bản dịch Lịch sử vương quốc Đàng Ngoài của Hồng Nhuệ Nguyễn Khắc Xuyên (ủy ban Đoàn kết công giáo xuất bản năm 1994; Nxb. Khoa học xã hội - tái bản, 2016, tr. 74) thì chữ thiếu là chữ “Chay”.
[10] Bản gốc thiếu một đoạn. Theo bản dịch Lịch sử vương quốc Đàng Ngoài của Hồng Nhuệ Nguyễn Khắc Xuyên (ủy ban Đoàn kết công giáo xuất bản năm 1994; Nxb. Khoa học xã hội - tái bản, 2016, tr. 74) thì đoạn mất là: "... Họ tự do đi, lấy cớ buôn bán. Và cứ như thế gần mười năm nay họ tiếp tục và rất được mãn nguyện và an ủi về thiêng liêng. Nhưng vua cấm đạo hung bạo đã không được an ủi này và ra lệnh lên án xử tử hết các công dân nếu còn vượt biển ra khối lãnh thổ và truyền cho những người ở nước An Nam phải trở về Nhật vì sợ có người sẽ hồi hương với chức linh mục để thừa hành nhiệm vụ trong nội địa nước nhà. Vì cấm đoán này mà dân nước An Nam thua thiệt về tiền tệ và những lợi nhuận khác do việc thương mại với người Nhật. Còn giáo dân Nhật thì không còn được chịu các phép bí tích và những việc đạo đức, mỗi năm họ thực hành mấy lần để được ích về phần hồn”.
[11] Một tiểu bang nhỏ nhất của Ấn Độ nằm ở phía Tây. Tên gọi theo tiếng Konkani là Gomya, tiếng Bồ Đào Nha là Goa.
[12] Bạn đọc có thể đọc trọn vẹn cuốn sách qua bản dịch Xứ Đàng Trong năm 1621 do Hồng Nhuệ - Nguyễn Khắc Xuyên và Nguyễn Nghị dịch, Nxb. Tổng hợp Thành phố Hô Chí Minh tái bản, 2014, (lần đầu in năm 1998).
[13] Có lẽ cái võng
[14] Có lẽ một loại bục
[15] Chỗ này trong bản gốc bị mờ. Có lẽ là chữ “et”?
[16] Ở đây giống nghĩa từ “nếu”.
[17] Dòng họ Vũ ở cát cứ Tuyên Quang thời Trịnh Nguyễn phân tranh
[18] Chữ này trong sách gốc bị mờ, tự dạng giống chữ "trá" nên chưa rõ chữ gì.
[19] Thiếu chữ do bản gốc bị mờ.
[20] Trong sách Relation du Royaume de Tunquin cố Marini gọi chúa Trịnh là ‘Te Roy de Tunquin Royaume” chúng tôi có nhiều đoạn sẽ dùng chữ vương để chỉ chúa Trịnh. (Nguyên chú)
[21] Thanh Đô vương mất lúc 8 giờ đêm hôm 26 rạng ngày 27 và lễ phát tang tả đoạn trên cử hành vào hôm 27. (Nguyên chú)
[22] Infant
[23] Tây Ban Nha
[24] Phần này do nhóm sưu tầm thêm vào.
[25] Batavia, Bantamt, Achem ở Indonesia.
[26] đơn vị tiền tệ của Pháp
[27] Tức Jean IV de Portugal, làm vua xứ de Bragance, Bồ Đào Nha từ 1642? đên 1656.
[28] Một loại tiền từng được dùng ở Goa, Ấn Độ.
[29] Trúc bâu: Thứ vải trắng mịn, khổ rộng. (nguyên chú)
[30] đơn vị tiền tệ Hà Lan
[31] Thuận Hóa - Thừa Thiên Huế
[32] Đà Nẵng.
[33] Một đơn vị tiền tệ được dùng ở châu Âu như Tây Ban Nha, Bồ Đào Nha…
[34] một đơn vị cân nặng ở châu Âu
[35] Mất hai trang nhật ký từ ngày 19 đến 30 tháng Năm. (nguyên chú)
[36] Cao đẳng Tiểu học, hay còn gọi là Thành chung, tiếng Pháp là École primaire supérieure, tương đương với Trung học cơ sở hiện nay. Học xong 4 năm được thi lấy bằng Cao đẳng Tiểu học (Diplôme d’Étude Primaire Supérieurs Franco- Indigène) còn gọi là bằng Thành Chung.
[37] Dương Trung Quốc có kể lại: khoảng đầu những năm 1990, ông Nguyễn Trọng Phấn có viết tay một bài về Hội Tam điểm ở Việt Nam, nhưng tiếc là sau đó Dương Trung Quốc đã đưa bản gốc cho nhà Sử học Nguyễn Thu Trang ở Pháp.
[38] Tinh thần đó được Ông giữ lại đến sau này. Các cán bộ thư viện còn nhớ chuyện trong những năm chiến tranh chống chiến tranh phá hoại của Mỹ, Ông xem bản đồ và đi bộ gần 50km dọc theo sông Hồng đến nơi sơ tán của Thư viện Khoa học Xã hội tại thôn Mai Yên, xã Trung Kiên, huyện Yên Lạc, tỉnh Vĩnh Phúc. Những cán bộ trẻ kinh ngạc thì Ông trả lời: Tôi vốn là Hướng đạo sinh mà!