15 CHO NHAU MỘT CÁI GÌ -

NĂM 1940, khi Ý thình lình tuyên chiến với đồng minh, tôi là một thiếu nữ Ý chơi vi-ô-lông và đương theo các ban hòa nhạc đi khắp Hoa-Kỳ.

Lúc đó không có cách nào vượt Đại-Tây-Dương được mà có vượt thì cũng rất nguy hiểm. Ba tôi đánh điện cho tôi bảo tôi ở lại Hoa-Kỳ. Người nghĩ rằng thà chịu xa con trong thời gian vô định, có thể là lâu, còn hơn là để cho nó đụng một trái thủy lôi.

Biến cố đó làm đảo lộn cả đời tôi. Tôi bơ vơ ở Hoa-Kỳ và sau vụ Trân-Châu-Cảng, tôi thành dân một nước thù địch. Nhưng các bạn bè Mỹ của tôi, thân cũng như sơ, không tỏ một thái độ, cử chỉ nào để tôi cảm thấy rằng chúng tôi là kẻ thù của nhau. Tôi có thể viết cả ngàn trang về tình cảm, tâm trạng của một người dân một nước thù địch sống tại Hoa-Kỳ. Vũ trụ của tôi sụp đổ, tôi buộc phải bỏ nghề, vậy mà, nhờ lòng nhân từ của các bạn Hoa-Kỳ, quảng đời đó của tôi lại hóa ra rất đẹp đẽ, phong phú.

Tôi muốn kể cho bạn nghe một việc rất tầm thường xảy ra trong khoảng đó mà tôi cho là rất quan trọng đối với tôi. Mùa hè năm đó tôi ở một châu thành nhỏ tại Arkansas. Tôi trọ tại nhà các bạn tôi và lần đó là lần đầu tiên tôi sống chung với một gia đình Mỹ cho nên chẳng hiểu chút gì về tục lệ và công việc trong một gia đình Mỹ cả. Đặc biệt là điều này: tôi không làm sao hiểu được tại sao người Mỹ nào cũng có những đôi giày trắng bong như vậy. Buổi tối, theo thói ở châu Âu, tôi đặt đôi giày của tôi ở trước cửa phòng, hy vọng rằng sáng hôm sau tĩnh dậy, sẽ thấy nó được đánh kỹ rồi. Nhưng không. Đôi giày đó, người ta lại đặt trả vô phòng tôi.

Hồi đó, tôi còn nhỏ và nhút nhát lắm; từ bé chỉ học có môn chơi vi-ô-lông, ngoài ra có biết chút xíu gì đâu, khờ dại quá đổi.

Giày tôi càng ngày càng dơ thêm. Lạ chưa! Tại sao giày mọi người trong nhà thì cứ trắng bong lên mà giày của tôi thì dơ tệ thế này? Bạn thấy tôi có ngu không chứ? Nếu tâm trạng tôi bình thường thì có lẽ tôi đã hỏi người trong nhà xem tại sao lại lạ lùng như vậy. Nhưng hồi đó tâm trạng tôi không bình thường - tôi lo lắng. Không có thư từ gì của gia đình mà báo lại đăng tin rằng châu thành nơi tôi sinh trưởng bị dội bom. Khi tinh thần ta xuống thấp thì ta hóa ra ngu đần.

Tôi lo lắng, ưu tư kinh khủng và một buổi chiều nọ, kể lể tâm sự với chị bạn, tôi òa lên khóc. "Trời đất, lại thêm cái nông nổi giày tôi càng ngày lại càng đen thui".

Chị bạn tôi là một thiếu phụ rất sang trọng, nghe vậy rồi làm thinh. Một lát sau, tôi thấy đôi giày của tôi ở trong phòng, trắng bong, trắng hơn hồi mới mua. Tôi chạy đi tìm chị bạn, hỏi ai đã đánh giùm tôi đó, tôi phải trả công bao nhiêu và trả cho ai.

Chị ta cười: "Không phải trả em ạ - chính chị đã đánh giùm em đấy". Rồi chị ung dung nói thêm: "Em không biết rằng chị mê đánh giày trắng ư?".

Ngay lúc đó, trong óc tôi hiện ra ý chính của thuật này, và bây giờ tôi xin chép lại cho bạn.

Cho không một cái gì.

Không thể được!

Không thể cho không được.

Vâng, đúng đấy, không khi nào có sự cho không; dù là người nhận không hề đáp lại một chút xíu nào cả thì ta cũng không phải là cho không. Chị nói cái việc quyết định cho không một cái gì, cũng đã đem lại cho ta một phần thưởng rồi. Thực vậy đó, không phải là vấn đề luân lý hay bổn phận đâu. Nếu tôi có thể cho mà không cần đáp lại, thì như vậy có nghĩa là tôi có phương tiện để cho. Vậy hành động đó làm cho tôi hóa giàu có lên.

Đa số giao tế nhân sự là những sự trao đổi, giao hoán. Chúng ta đổi chác các ân huệ, các hành vi thân thiết, các cử chỉ ân cần; chúng ta cũng đổi chác các sự tàn bạo, các hành vi thù nghịch, các cử chỉ hùng hổ. Con người là một sinh vật có nhiều phản ứng, mà hễ xúc động ra sao thì phản ứng như vậy. Bản chất của loài người thời dã man vẫn còn ở trong lòng chúng ta hiện nay, chúng ta vẫn có cái khuynh hướng tự nhiên dĩ oán báo oán, dĩ đức báo đức, ăn miếng trả miếng.

Trong cái thế giới phức tạp của chúng ta ngày nay, những sự đổi chác đâu có giản dị như vậy. Khi chúng ta cho, thường là mong được đáp lại, nhưng có phải lúc nào chúng ta cũng trả được đúng cho nhau đâu. Thường thường chúng ta tính toán sự đền đáp, một cách có thực tế hay không tùy trường hợp. Có khi giúp ai một việc gì hoặc cho ai một vật gì, ta lại mong rằng người đó sẽ mang ơn ta tới mãn kiếp nữa. Rồi chúng ta quá thất vọng, tiêu tan ảo vọng. Sự đền đáp không bao giờ đúng như chúng ta mong mỏi.

Nguyên do không có gì khó hiểu: người cho tính giá trị tặng vật của mình theo một tiêu chuẩn, một bản vị nào đó; còn người nhận lại tính theo một tiêu chuẩn, một bản vị khác. Mà tiêu chuẩn bản vị khác nhau xa cũng như nhu cầu vậy. Cũng như thể bạn và tôi, chúng ta mỗi người ở một xứ mà muốn đổi chác đất đai với nhau. Tôi bán cho bạn một cây số bãi biển trên bờ Địa-Trung-Hải, bạn bán lại cho tôi một mile (hải lý - khoảng 1.000 thước) bãi biển trên bờ Đại-Tây-Dương, mà trong óc bạn, bạn cứ cho rằng một cây số bằng một mile. Khi nhận đất rồi, bạn thất vọng, nổi quạu lên vì thấy bạn chỉ nhận được già nửa số đất mà bạn có ý mua (vì một cây số chỉ bằng già nửa một mile).

Khi mua hoặc bán, chúng ta thận trọng, tìm hiểu kỹ cách đo lường; về đất cát, thực phẩm, tiền bạc, cách đo lường đều gần đúng cả, và nếu ta hớ thì chỉ tự trách mình được thôi.

Nhưng về những sự đổi chác khác thì cách đo lường có tính cách chủ quan. Chỉ có tôi là biết được tặng phẩm của tôi có giá trị ra sao, làm tốn cho tôi mất bao nhiêu thì giờ, lo lắng, vui, buồn, tính toán. Và chỉ có người nhận mới biết được tặng phẩm của tôi có giá trị bao nhiêu đối với người đó.

Vậy khi tôi cho rằng lòng tri ân của bạn không xứng đáng với công lao của tôi, rằng tôi có quyền hy vọng được nhận nhiều đền đáp hơn kia, thì tất nhiên là tôi nổi dóa lên, hoặc lòng tự ái của tôi bị thương tổn mà tôi sẽ trách bạn, trach đời là lãnh đạm, bạc tình với tôi. Tôi tủi hận rằng không ai coi trọng tôi, không ai hiểu tôi: tôi đau khổ, chua chát. Tôi la lên: "Coi này, tôi cho người ta nhiều thế kia mà nhận lại được chỉ có thế này! Có chút xíu này!".

Như vậy đâu phải là cho, như vậy là đổi chác. Nếu ta cứ bướng bỉnh coi vậy là cho, thì nhất định ta sẽ thất vọng, rồi sinh ra đau khổ, chán đời, uất hận.

Còn một cách cho nữa là cho không, để có cái vui là đã cho Không chờ đợi không hy vọng một sự đền đáp nào cả. Người nào cho để được cái vui là đã cho, thì thường thường thỏa mãn, sung sướng về hành động của mình rồi. Nếu được người ta đáp lại thì là thêm một nỗi vui bất ngờ nữa.

Thuật trong chương này khuyên bạn cho không một cái gì, tự ý cho mà không cần đền đáp. Trước hết bạn làm như sau:

Bạn phân biệt:

cho một cái gì với hy vọng được đáp lại, dù bạn có ý thức hay không về hy vọng đó.

với tự ý cho mà không mong được đền đáp.

Rồi bạn tự hỏi:

Tôi đã có lần nào cho một cái gì mà không được đền đáp lại không? Cho như vậy tôi có thấy bị thiệt không?

Lần đó tôi cho có phải là để được đền đáp lại không? hay là cử chỉ của tôi hoàn toàn do lòng nhân từ, không có một chút ẩn ý?

Nếu thực tình tôi có ý muốn cho không một cái gì thì tại sao tôi lại tự cho là bị thiệt thòi vì không được người ta đền đáp lại?

Khi bạn sắp cho không một cái gì thì nên phân tích để hiểu rõ tình cảm của bạn:

Bạn có yêu mình không? Thì cứ yêu bạn đi. Bạn có thấy rằng mình khờ? Nếu có thì cứ nhận rằng mình khờ.

Thuật trong chương này có làm bạn nổi giận không? Tác giả thuật đó có làm cho bạn bực mình không? Nếu có thì cứ nổi giận đi, cứ bực mình đi.

Bạn nhận rằng mình sắp làm một việc không thể làm được đây. Nhưng cứ làm đi. Vui vẻ mà làm, tự do mà làm: cho không một cái gì.

Bạn tha hồ lựa chọn. Đừng giấu tên làm gì, cũng đừng phí sức kiếm một người không nhận được giá trị vật tặng của bạn. Nói cách khác là đừng tìm việc khó khăn, đừng gắng sức quá để cho không một cái gì. Rồi thế nào bạn cũng sẽ thu được một cái lợi nào đó, bằng cách này hay cách khác, nếu không do người khác thì là tự chính bạn đem lại cho bạn.

Vậy thì bạn đừng suy nghĩ gì nhiều; cứ vui vẻ:

CHO KHÔNG MỘT CÁI GÌ.

Dưới đây là một bảng kê những việc có thể làm để cho không một cái gì:

Tặng một đóa hoa cho một người nào chưa từng được nhận hoa.

Hỏi ý kiến một người về một vấn đề mà người ấy biết rõ.

Dắt một người đi coi hát.

Đoán ý muốn thầm kín của một người rồi làm thỏa mãn ý muốn đó.

Giúp đỡ ông nhạc bà nhạc hay ông già chồng, bà già chồng mà đừng mong mỏi một cái gì cả.

Để cho một người bà con giúp bạn theo cách người đó chứ đừng theo cách của mình.

Có ai thích một món ăn nào thì nấu món ăn đó cho người ta.

Để cho một đứa nhỏ giúp bạn theo cách của nó chứ đừng theo cách của mình.

Kêu điện thoại nói chuyện với cụ già cô độc.

Khen ai một câu chân thành và có ý tứ.

Vui vẻ nghe một người nào đó nói chuyện với bạn luôn hai giờ.

Đừng bao giờ nói "Tôi".

Đánh giày cho một người nào đó.

Bạn kiếm thêm được cách nào nữa thì ghi vô khoảng bỏ trắng dưới đây:

Nếu bạn chịu gắng sức thì thuật này tất hiệu nghiệm.