Chương 3
Sáng hôm ấy, bà Vũ thức dậy sau một giấc ngủ dài. Một trong những điều làm bà thỏa nguyện nhất, là khi thức dậy bà thấy trước mắt mình con đường đã vạch, rõ ràng như ánh trăng trên bể thẳm.
"Phải chọn ngay người đàn bà ấy" bà tự nhủ.
Nếu trì hoãn, không khí trong nhà sẽ trở nên nặng nề và khó chịu. Bởi thế, hôm nay bà Vũ cho tìm mụ mai già đến để nhờ kiếm một cô gái quê thích hợp. Bà cố nhớ lại tất cả các cô gái mà bà biết. Nhưng bà không chọn được một cô nào, hoặc vì quá sang quí, hoặc vì quá thấp hèn- con gái nhà giàu thì kiêu hãnh và gây nên những sự buồn phiền trong gia đình. Cần phải tìm một cô gái không quá cao sang, cũng đừng quá thấp hèn, như thế khỏi phải e dè và đố kỵ. Nếu gia đình của cô ta ở một xứ khác thì là điều rất tốt, vì từ xa đến nàng sẽ giống như cây bị mất gốc và trồng trong khuôn viên của tòa nhà này.
Khi Giang bưng khay và bánh ngọt lên, chị cúi chào, bà Vũ gật đầu và nói:
- Điểm tâm xong, bà sẽ tiếp mụ Liễu Mai.
- Vâng ạ, Giang buồn bã đáp.
Chị lẳng lặng đỡ bà Vũ ngồi dậy mặc áo. Chị chải tóc cho bà và cuốn lên, rồi đi mang đồ điểm tâm đến. Suốt trong lúc ấy Giang không mở miệng và bà Vũ cũng chẳng nói năng gì. Bà để Giang mặc áo cho mình. Thân thể đẹp đẽ và thanh mảnh của bà bất động như một con búp bê giữa đôi tay chị ở. Suốt buổi điểm tâm bà ăn rất ngon miệng và cảm thấy thỏa mãn.
Khi bà Vũ uống xong ngụm nước trà cuối cùng, thì Giang dẫn mụ Liễu Mai đến. Chắc mụ Liễu Mai biết tại sao người ta cho tìm mụ. Trong mỗi nhà giàu mụ đều có thuê người dọ thám, sẵn sàng tin cho mụ biết tất cả những xích mích dù nhỏ nhặt hết sức của vợ chồng gia chủ. Mụ có lối đoán việc rất tài tình. Việc nhà của ai ra sao, thoáng qua là mụ biết. Nhờ thế, được bà Vũ cho mời là mụ đã rõ câu chuyện kiếm vợ hầu cho ông Vũ. Nhưng mụ rất tinh khôn, không để lộ ra mặt. Mụ vờ quả quyết rằng bà Vũ cho tìm mụ đến, vì bà muốn chọn vợ cho cậu Dần, người con trai thứ ba của bà.
Là một người rất khôn ngoan, bà Vũ biết ngay thủ đoạn ấy. Bà chắc mụ Liễu Mai đã rõ câu chuyện do sự nhỏ to của đám nô bộc trong nhà, nhưng bà đã khéo léo không để mụ ta biết là bà đã rõ lối giả vờ nhỏ mọn đó.
- Thưa bà, bà dậy sớm thế? mụ Liễu Mai vừa đi vừa hổn hển nói.
Mụ ta dáng người nhỏ bé, mập và thấp, mũi to và tẹt. Hồi còn trẻ, mụ là gái thanh lâu. Nhưng mụ chóng trở nên phì nộn và sớm nhận thấy rằng, nếu dùng các người đàn bà khác để cung cấp cho đàn ông, thì còn lợi hơn là chính mình mụ. Bởi thế, mụ lấy ngay một anh chủ quán nhỏ, bao nhiêu tiền dành dụm đều giao cho chồng và bắt đầu làm nghề mai mối cho các gia đình khá giả.
Mụ Liễu Mai là người bề dưới, nên bà Vũ không đứng dậy, nhưng bà thân mật mời mụ ta ngồi. Giang pha trà xong thì lui ra.
Mụ Liễu Mai xì xụp uống trà. Mụ không đả động gì đến việc bà Vũ thay đổi chỗ ở. Trái lại, mụ nhìn bà nói:
- Bà càng ngày càng đẹp ra. Ông nhà may mắn quá!
Nói như vậy, mụ có ý khơi mào câu chuyện vợ lẽ nàng hầu. Vì theo mụ nghĩ thì thế nào nghe nói vậy bà cũng thở dài than rằng sắc đẹp của bà đã trở nên vô dụng. Nhưng trái lại, bà Vũ chỉ nói cảm ơn.
Mụ Liễu Mai rút ra một vuông vải trắng, che mồm ho. Mụ thận trọng không dám khạc nhổ ra nền nhà. Mọi người đều biết, về điểm này bà Vũ cũng câu nệ tỉ mỉ như một bà ngoại quốc. Rồi mụ Liễu Mai nói tiếp:
- Thưa bà, tôi tưởng có lẽ bà muốn tìm cho cậu ba một cô vợ đẹp. Tôi có mang theo mấy chiếc ảnh đây...
Trên gối mụ Liễu Mai có một gói dài bọc khăn xanh. Mụ mở khăn ra, bên trong có một tờ tạp chí ngoại quốc in hình các tài từ điện ảnh.
- Tôi có ba cô gái này đây, đều là đám sộp cả.
Bà Vũ mỉm cười nói:
- Chỉ có ba thôi à?
Lối nói của mụ Liễu Mai thường làm cho người ta tức cười, nhất là cách thương lượng về tình dục, thì cụ thể và thẳng thắn như nói chuyện về thịt cá vậy.
Mụ Liễu Mai vội vã đáp:
- Tôi không bảo đó là tất cả vốn liếng của tôi. Nếu chỉ có thế, làm sao tôi đắt khách như bất cứ một người mai dong nào khác trong thành phố được?. Nhưng các cô này đều là con nhà khá giả, rất nhiều của hồi môn.
- Đưa cho tôi xem tờ tạp chí kia.
Giờ phút chọn người thay mình đã đến, bà Vũ cảm thấy một chút lo sợ. Có lẽ bà đã làm một việc quá với sức mình.
- Trong các cô ấy không ai dính dáng gì đến công việc của tôi cả, mụ Liễu Mai nói. Đấy chỉ là những người đàn bà Mỹ.
Bà Vũ nở một nụ cười hiền hòa nói:
- Tôi biết rồi, tôi chỉ tò mò muốn xem cho biết người ngoại quốc họ thích những gì nơi người đàn bà.
Bà cầm lấy tờ tạp chí mụ Liễu Mai vừa trao. Tờ tạp chí đã bẩn, nhưng không nhàu nát, vì mụ ta giữ gìn rất cẩn thận. Cả hai người không ai biết chữ Âu Mỹ, nên họ chẳng hiểu gì ở trong.
Bà Vũ giở từng trang và lần lượt ngắm từng bộ mặt xinh tươi trong ảnh. Bà thì thầm:
- Cái ảnh nào cũng như cái ảnh nào... nhưng người ngoại quốc họ giống nhau là chuyện dĩ nhiên.
Mụ Liễu Mai bật cười to, mụ nói:
- Có điều chắc chắn là cô Hsia không giống những thiếu nữ trong tờ tạp chí này. Tôi có thể làm mai cho những cô gái ấy, nhưng cô Hsia thì xin chịu...
Trong thành phố mọi người đều biết cô Hsia. Người ta kể chuyện cô một cách hài hước quanh các quầy hàng, trong các hãng buôn, ở những trà đình, hay tại các hoa viên. Ai cũng công nhận cô Hsia có lòng tốt, nhưng ai cũng thích nhạo cười cô. Chỉ có người lão bộc của cô bênh vực cô mà thôi.
Bà Vũ nói:
- Cô Hsia là một tu sĩ. Một tu sĩ ngoại quốc. Họ không phải là đàn bà. À, mụ kiếm tờ tạp chí này ở đâu thế?
- Thưa bà, tôi mua đấy ạ! Cách đây năm sáu năm, có ông bạn đi Thượng- Hải, tôi bảo là tôi ước ao có một quyển sách như thế, nên ông ta mua về cho tôi. Thưa, giá những năm đồng đấy ạ.
- Mụ cần quyển sách ngoại quốc này để làm gì?
- Đàn ông họ thích nhìn những bức hình này. Nó khêu gợi lòng ham muốn của họ, và như thế tôi mới có việc làm chứ. Cũng có những thanh niên muốn cưới vợ tân thời, họ chỉ một trong những bức hình và nói: "Tôi thích một người như cô này" thế là tôi phải cố tìm cho ra, ở nơi nào đó, một cô gái càng giống như thế bao nhiêu càng hay.
Bà Vũ gấp vội tờ tạp chí, trả cho mụ Liễu Mai.
Bà nói:
- Mụ đưa cho tôi xem ba cái ảnh lúc nãy.
Bà cầm lấy ảnh, tránh không chạm đến bàn tay già và bẩn của mụ Liễu Mai. Bà lần lượt ngắm từng cái một và nói:
- Cả ba vẻ mặt đều giống nhau.
- Thế không phải con gái đều giống nhau cả sao? Mắt sáng này, mũi nhỏ này, tóc láng này, môi đỏ này, và nếu bà lột hết quần áo của họ ra, thì thử hỏi người đàn bà này và người đàn bà kia khác nhau cái gì?
Mụ Liễu Mai cười, cái bụng phệ của mụ rung rinh dưới lần áo cụt rộng bằng lụa thô.
- Nhưng đừng nói thế với đàn ông, thưa bà. Nếu không, nghề tôi sẽ hết đường làm ăn. Phải làm cho họ tin rằng, cô gái này khác cô gái kia, cũng như ngọc thạch khác với ngọc trai. Dĩ nhiên, cả hai chỉ là đồ trang sức.
Nói xong, mụ Liễu Mai cất tiếng cười sằng sặc.
Bà Vũ khẽ mỉm cười, đặt mấy cái ảnh xuống bàn. Những khuôn mặt trẻ trung với những mái tóc đen láng đang nhìn bà; tất cả đều đẹp. Bà lật úp mặt ảnh xuống bàn, và hỏi:
- Mụ có cô nào gia đình ở xa không?
- Thưa bà, bà muốn điều gì xin bà cứ nói rõ ra.
Mụ Liễu Mai có cảm tưởng đã đạt đến điểm chính của câu chuyện, và mụ đem hết tinh thần sắc bén của mụ để vào đề.
Bà Vũ ngập ngừng:
- Hình như tôi đang nhìn thấy người tôi muốn tìm.
Mụ Liễu Mai nắm ngay cơ hội, nói:
- Nếu người ấy còn ở dưới đất này chưa lên trời, thì coi như là đã tìm được rồi vậy, thưa bà.
Giọng bà Vũ vẫn ngập ngừng:
- Một cô gái...
Đối với gia đình mình, bà Vũ nói về nàng hầu ấy một cách thản nhiên, không vấp váp, nhưng trước mụ già này, con người hành nghề đầu cơ dục tình một cách thô tục như thế, bà cảm thấy khó ẩn giấu được điều gì.
Đôi mắt nhỏ và sắc của mụ Liễu Mai đang đăm đăm nhìn bà, chờ đợi. Bà Vũ ngoảnh mặt nhìn ra hoa viên.
Sáng nay trời rất đẹp, ánh nắng in lên mặt đá lát màu hồng, màu xanh và màu vàng nhạt đã sạch rêu.
Bà như nói tận xa xa:
-... Một cô gái trẻ, xinh xinh, không đẹp lắm- một cô gái, một người đàn bà- khoảng hai mươi tuổi, má tròn, hiền từ như một cô bé, sẵn sàng trìu mến bất cứ ai, không chỉ riêng một người đàn ông. Điều cần nhất là cô ta sẽ không có một tình yêu quá sâu đậm đối với ông ấy, và... một gói quà, một cái áo cũng có thể làm cô ta quên ngay những nỗi ưu phiền. Dĩ nhiên là cô phải yêu trẻ con, và gia đình ở xa để khỏi phải khóc lóc chuồn về...
- Tôi có một cô gái đúng như ý bà muốn, mụ Liễu Mai vui vẻ nói.
Rồi khuôn mặt tròn quay của mụ trở nên nghiêm nghị:
- Nhưng khổ! Cô ấy không cha không mẹ. Có lẽ bà không muốn cho cậu ba lấy một cô gái chẳng biết cha mẹ là ai. Không, không thể đem vào nhà một dòng máu hoang dại.
Bà Vũ không trông ra hoa viên nữa. Bà quay nhìn mụ Liễu Mai và bình tĩnh nói:
- Không phải tôi hỏi vợ cho cậu Phan. Phần cậu ấy tôi đã có những dự tính khác. Cô gái này tôi cưới về để hầu hạ ông nhà tôi.
Mụ Liễu Mai làm ra vẻ ngạc nhiên và hoảng hốt. Mụ mím chặt đôi môi dày, rồi lại rút vuông vải trắng ra đưa lên thấm mắt, mụ thì thầm:
- Trời! Té ra ông nhà cũng thế sao?
Bà Vũ lắc đầu:
- Mụ chớ lầm! Tất cả đều do tôi mà ra. Ông nhà tôi phản đối kịch liệt lắm. Nhưng chính tôi lại nài nỉ ông...
Mụ Liễu Mai lại nhét cái khăn vải vào bộ ngực rộng của mình, rồi hăng hái nói:
- Nếu thế thì cô gái mồ côi đúng là người mà bà đang tìm. Cô ta khỏe mạnh và giúp được nhiều công việc.
- Không phải tôi cần tìm một người đầy tớ để giúp việc. Trong nhà tôi có đủ người giúp việc rồi, riêng tôi đã có Giang hầu hạ. Nếu là một người đầy tớ thì không thể được.
- Thưa không phải thế, mụ Liễu Mai hốt hoảng cải chính. Tôi chỉ muốn nói rằng tính tình cô ta rất dễ dãi hiền hậu và nhã nhặn.
- Cần phải tươi vui và mạnh khỏe nữa mới được.
- Thưa, chính cô ta như thế đấy. Thật ra nếu cô ta không là con bỏ rơi thì đã lấy chồng lâu rồi. Nhưng thưa bà, chuyện ấy chắc bà cũng đã thừa hiểu. Những gia đình nền nếp, có bao giờ người ta muốn cho con trai mình lấy phải một dòng máu hoang dại như thế đâu! Còn những nơi muốn cưới cô ta, thì lại càng hèn kém hơn cô nữa. Cô ta mạnh khỏe nhưng không thô kệch. Tôi đã nghĩ, nên cho cô ta vào thanh lâu một thời gian, rồi tìm gả cho một người đứng tuổi muốn lấy cô làm thiếp. Nhưng trời đã phù trợ, nên chính vào lúc cô ta đang trinh tiết, trẻ mạnh, thì bà lại muốn tìm một người giống thế.
- Mụ có ảnh cô ta đấy không?
- Chết chưa! Không, không bao giờ tôi nghĩ đến việc chụp ảnh cô ta cả, và chính cô ta cũng thế. Mụ lại lôi vuông vải che miệng ho. Thật ra, cô ta chỉ có cái khuyết điểm độc nhất là quê mùa ngu dốt. Và còn có điều này tệ hơn nữa, tốt hơn là tôi nói để bà biết trước thưa bà, cô ta không biết chữ. Ngày xưa người ta cho thế là tốt, nhưng bây giờ hẳn nhiên con gái cũng phải biết chữ như con trai. Phong tục ngoại quốc đã thâm nhập vào xứ ta.
- Đối với tôi, không biết chữ chẳng quan hệ gì.
Mụ Liễu Mai nhăn mặt lại một cách thích thú. Tay mụ vỗ đánh bộp vào hai bắp đùi béo tròn và vội vã nói:
- Thưa bà, thế là ổn. Bà muốn lúc nào, tôi đưa đến lúc ấy. Cô ta hiện sống với một người mẹ nuôi trong một nông trại ở nhà quê.
- Người mẹ nuôi là ai thế?
Mụ Liễu Mai hấp tấp nói:
- Thưa bà, tôi không muốn nói tên mụ ấy với bà làm gì. Số là mụ ta gặp một đứa trẻ bị bỏ rơi ngoài bờ thành, trong một đêm giá lạnh. Một đứa bé gái mà một người nào đó không muốn có nó, nên đã vứt bỏ nó đi. Hôm ấy mụ ta cùng với người em đi ăn giỗ về. Người em mụ được ba mươi tuổi, ông ta buôn bán ở... không, tôi không muốn nói chuyện ấy với bà. Ông ta là ai? Việc buôn bán của ông ta ra sao? Cũng chẳng quan hệ gì. Mụ ấy bắt gặp đứa bé đang khóc. Vì nghèo, mụ không muốn mang về nhà thêm một miệng ăn nữa, nhưng mụ có một đứa con trai nhỏ, nên mụ nghĩ, nuôi nó để ngày sau nó làm vợ con mụ, như thế khỏi phải hao tốn vì phải tìm vợ ở ngoài. Khổ nỗi, mụ ta có ngờ đâu đứa con trai thân yêu của mụ đã ngã bệnh và chết trước khi đến tuổi thành hôn. Hắn bị bệnh dịch hạch. Và bây giờ, cô gái ấy không chồng.
Bà Vũ lắng nghe, mắt không rời khuôn mặt mụ Liễu Mai:
- Thế mụ ta có muốn xa cô gái ấy không?
- Mụ ta rất nghèo, và dù sao, cô gái đâu phải là con của mụ.
Bà Vũ không nhìn ra hoa viên nữa. Mặt trời đã lên cao, thu ngắn bức thành lại đậm hơn trên các khóm trúc và các hòn non bộ.
Bà Vũ nói với một vẻ mơ màng:
- Tốt hơn, tôi nên gặp cô ấy.
Ngón tay thon nhỏ của bà tỳ lên môi theo thói quen mỗi khi suy nghĩ. Bà nói:
- Nhưng thôi, cũng chả cần. Chắc mụ cũng không muốn làm cho tôi thất vọng, và như lời mụ nói thì mọi đàn bà đều giống nhau, một khi ta đã đồng ý về thể chất của họ.
- Thưa bà, bà cho bao nhiêu?
- Dĩ nhiên lả tôi sẽ may quần áo cho cô ta, bà Vũ nói, vẻ mặt đăm chiêu.
- Thưa phải, nhưng mụ kia không phải là mẹ đẻ, nên dầu bà có ý may vá cho cô ta, đối với mụ ấy cũng thế thôi. Mụ ta chỉ mong được một số tiền lớn.
Bà Vũ bình tĩnh nói:
- Với một cô gái quê thì một trăm đồng đã là phải lắm rồi, nhưng tôi sẽ cho nhiều hơn. Tôi cho hai trăm đấy.
- Bà cho tôi thêm năm chục nữa, mụ Liễu Mai năn nỉ.
Mồ hôi thoát ra trên làn da sẫm của mụ. Mụ tiếp:
- Thưa, như thế tôi sẽ đưa trọn cho mụ ta hai trăm đồng. Với số tiền ấy mụ ta mới để cho cô gái đi.
- Thôi được.
Bà Vũ thấy rõ trong đôi mắt nhỏ và già của mụ Liễu Mai đang nhìn bà một cách lo lắng, vụt lóe lên một tia ham hố tiếc rẻ.
- Mụ đừng buồn vì không xin thêm được nữa. Thế nào là công bình, thế nào là rộng lượng, tôi biết cả.
Mụ Liễu Mai nói, giọng chân thành:
- Thưa bà, tôi biết. Bà rất khôn ngoan và cư xử ít ai bì.
Mụ lượm mấy tấm ảnh gói vào tấm vải xanh, rồi nói lảng sang chuyện khác:
- Thưa bà, bà không muốn tìm vợ cho cậu ba sao? Hai người cùng một lần, tôi có thể hạ giá...
- Không, Phan đang còn nhỏ, chưa vội gì.
- Thưa vâng.
Việc giao ước đã kết thúc, mụ Liễu Mai mừng đến rưng rưng nước mắt. Mụ tán đồng tất cáy kiến của bà Vũ.
- Phải, phải, thưa bà. Những người lớn tuổi không thể chờ đợi được, họ cần được săn sóc trước. Thưa bà, bà rất sành tâm lý, bao giờ bà nói cũng phải.
Mụ lấy cái khăn xanh bọc quanh tờ báo ảnh và đứng dậy:
- Thưa bà, có cần phải đưa cô ấy đến ngay không ạ.
- Chiều nay, đưa cô ta vào lúc sẩm tối.
- Dạ phải. Lúc ấy tốt nhất. Cô ta còn suốt ngày để tắm gội, giặt quần áo và trang điểm.
- Cô ta không được mang theo gì cả. Cô ta phải đến với hai bàn tay trắng. Chỉ bận bộ quần áo thường nhật mà thôi.
- Tôi xin hứa như vậy.
Mụ Liễu Mai chào bà Vũ và vội vã đi ra.
Tiếp đó, Giang mang nước chè xanh vào. Chị làm thinh và bà Vũ cũng chẳng nói gì. Bà yên lặng nhìn chị lau bàn và chùi cái ghế bà Liễu Mai đã ngồi. Rồi chị nhón tay cầm cái chén mụ Liễu Mai đã uống như cầm một vật dơ bẩn. Chị toan đi ra thì bà Vũ gọi giật lại, bảo:
- Chiều nay, lúc sẩm tối, có một cô gái đến ngoài ngõ.
Chị Giang đứng yên lắng nghe, cái tách nhỏ vẫn nằm giữa hai ngón tay chị.
- Chị hãy đưa thẳng cô ta vào đây cho tôi, và nhớ đặt ở đây một giường tre nhỏ.
- Thưa vâng. Giang nghẹn ngào đáp.
Ngày vẫn trôi dần... bà Vũ có thói quen nằm nghỉ một giờ sau bữa ăn trưa. Nhưng ngày hôm ấy bước vào phòng ngủ, bà cảm thấy không nghỉ gì được. Không phải vì lạ chỗ. Trái lại, bà có một cảm giác thoải mái, dễ chịu, trong những căn phòng quen thuộc này. Sự xao xuyến của bà không phải vì cảnh vật bên ngoài mà do ở nội tâm bà phát sinh ra. Bà nói với Giang:
- Hôm nay tôi không nghỉ.
Giang đăm đăm nhìn chủ, với đôi mắt đầy lo ngại.
- Thưa bà, bà nên nghỉ trưa, vì con sợ tối nay có người lạ ở đây bà sẽ không ngủ được.
- Tôi không thấy buồn ngủ chút nào cả.
Thấy Giang có vẻ bối rối, bà làm ra vẻ bí mật. Bà ẩy nhẹ vào cánh tay chị ta và nói:
- Thôi đi đi! Mặc tôi. Tôi kiếm một quyển sách đọc, thế là giải trí.
- Vâng, xin tùy bà. Giang đáp, rồi đột ngột bước ra, khác với lệ thường, để một mình bà chủ đứng lại giữa phòng.
Nhưng bà Vũ không để ý. Bà đứng yên, mỉm cười, một ngón tay tỳ lên đôi môi tươi đỏ xinh xinh. Rồi bà lắc đầu, đi băng ngang qua buồng ngủ để đến thư phòng. Bà bước theo những lỗ trũng giữa các viên đá lát trước cửa mà trước bà, có bao bàn chân bây giờ đã chết đã giẫm lên.
"Nhưng họ đều là đàn ông cả" bà tự nhủ khi cảm thấy các lỗ trũng nằm dưới bàn chân mình.
Suốt đời chưa bao giờ bà thấy mình tự do và bạo dạn như thế. Không ai nhìn thấy bà. Giờ phút này bà thuộc về mình trọn vẹn. Đã đến lúc bà có thể đọc một trong số các sách cấm.
Những quyển sách này ở ngăn nào trong tủ, ông cụ Cố không giấu bà Vũ. Khi nhận thấy bà biết chữ, cụ chỉ những quyển sách bọc vải xanh ấy và nghiêm nghị bảo:
- Này con, những quyển sách này không phải để cho con đọc.
- Thưa thầy, vì con là đàn bà phải không ạ?
Cụ gật đầu, rồi tiếp:
- Nhưng thầy không cho phép con trai thầy đọc khi nó chưa được mười lăm tuổi, khi chưa qua khỏi thời thơ ấu.
- Thưa thầy, thế nhà con đọc tất cả rồi à?
Ông cụ có vẻ bối rối.
- Chắc thế, thầy cũng không để ý nữa. Nhưng thầy đoán tất cả thanh niên ai cũng đọc. Vì thế, thầy sắp riêng ở đấy. Thầy đã bảo chúng nó hãy đợi đến mười lăm tuổi hãy đọc. Nhưng phải ngồi đọc ở đây, ngay tại thư phòng của thầy, chứ không được thu giấu trong sách học.
Lúc bấy giờ, bà Vũ thật thà hỏi:
- Thưa thầy, thầy tưởng rằng trí khôn của con không sao hơn được trí khôn của nhà con lúc chàng mười lăm tuổi sao?
Ông cụ lại càng bối rối. Mặc dù cụ là một học giả uyên thâm, nhưng cũng lại là một ông già chính trực. Mặt cụ tái đi và trán cụ nhăn lại có dáng suy nghĩ. Cuối cùng cụ nói:
- Con ạ, trong giới phụ nữ thật hiếm thấy một người có trí thông minh như con. Nếu con là đàn ông, thầy chắc con đỗ đạt dễ dàng và sẽ trở nên một nhân vật rường cột của quốc gia. Tiếc rằng bộ não của con không được đặt vào đầu một người đàn ông. Thể xác con là con gái, tình cảm con là tình cảm của đàn bà, nên bộ óc con phải chịu những tập quán hạn chế vả bó buộc cho đời sống của người phụ nữ. Nơi người đàn bà, không nên để sức phát triển của trí óc lấn át sự nẩy nở của thân xác.
Nếu bà Vũ không phải là một người tinh tế thì bà đã không hỏi câu hỏi vừa rồi, vì xem ra có phần khiếm nhã. Nhưng bà biết ông cụ rất thương bà, hiểu bà, nên bà mới hỏi thêm.
- Thưa thầy, vậy thể xác của người đàn bà quan trọng hơn trí óc của họ sao?
Ông cụ ngồi trong một cái ghế bành lớn bằng gỗ bá, trước bàn đọc sách nơi thư phòng. Bây giờ đây, bà Vũ cũng ngồi trên cái ghế bành đó, trong lúc hoài niệm của bà vấn vương mãi đến những ngày xa xưa ấy. Cụ đưa tay lên vuốt chòm râu bạc, trong đôi mắt thoáng hiện vẻ buồn, cụ thở dài nói:
- Theo cuộc sống đã chứng minh, thì thể xác của người đàn bà quan trọng hơn trí thông minh. Chỉ có họ mới có thể tạo nên được những con người mới. Không có họ, có lẽ nhân loại đã diệt vong. Thượng đế đã đặt cái khả năng ấy trong thân thể người nữ, giống như đặt trong một cái đài hoa. Bởi thế, đối với người đàn ông, thân thể người đàn bà vô giá. Nếu người đàn bà không sáng tạo, thì người đàn ông không bao giờ hoàn thành. Người đàn ông là hạt giống, nhưng chỉ đàn bà mới có thể đơm hoa rồi kết quả, mà quả ấy sẽ là một người khác, giống hệt như người đàn ông.
Bà Vũ đã chăm chú lắng nghe. Bây giờ nhìn lại mình, bà thấy y như ngày hôm ấy, lúc đứng trước ông già khôn ngoan năm bà mười sáu tuổi. Khi ông cụ nói xong, bà liền hỏi ngay:
- Vậy sao con chỉ là một người đàn bà thôi mà con lại có trí thông minh?
Một cái chớp mắt rất nhẹ, rất hiếm thấy, thoáng hiện trong nét nhìn của ông cụ.
- Thầy không biết. Con rất đẹp, đẹp đến nỗi không cần có thêm trí thông minh.
Cả hai người cùng cười, nụ cười của bà Vũ thì giòn tan tươi trẻ, còn nụ cười của ông cụ thì khô khan và già cỗi. Rồi cụ lại trở nên nghiêm nghị tiếp:
- Điều con vừa hỏi thầy, thầy đã suy nghĩ nhiều lắm, nhất là từ khi con về ở đây. Thầy mẹ đã chọn con cho con trai của thầy mẹ, vì con đẹp, phúc hậu, và vì tổ phụ con trước kia là Tổng Đốc tại tỉnh này. Bây giờ thầy khám phá ra, con còn có trí thông minh nữa, thật giống như một cái bình vàng được nạm thêm ngọc. Tuy nhiên, thầy biết rằng trong nhà này con không cần phải thông minh đến thế - chỉ cần một ít thôi, để con có thể tính sổ sách, coi sóc tôi tớ và kiểm soát các kẻ thuộc hạ trong nhà. Nhưng con có óc lý luận và lòng ham học hỏi. Con sẽ dùng hai ưu điểm ấy làm gì? Thầy không biết. Nếu con là một người ít tư cách hơn thì thầy cũng lo sợ đấy, vì giữa bốn bức tường gạch này con sẽ dễ trở nên buồn chán, trong lúc chính nơi đây là một vũ trụ bé nhỏ của con. Nhưng con sẽ không buồn chán đâu, vì thầy biết con cũng có rất nhiều khôn ngoan. Một người quá trẻ như con mà khôn ngoan đến thế, thì thật đã vượt mức bình thường. Con là người biết tự chủ.
Thấy nàng dâu trẻ vẫn đứng yên không nhúc nhích trước mặt mình, ông cụ tiếp:
- Con ngồi xuống đi, kẻo đứng lâu mệt. Vả lại, từ nay trước mặt thầy con không cần phải đứng nữa.
Tai nghe ông cụ nói, nhưng tâm trí bà Vũ để cả vào câu chuyện nên bà vẫn cứ đứng yên, hai tay chắp lại. Bà nói:
- Nếu quả thực như lời thầy nói, thì liệu chồng con có bớt yêu thương con chăng?
Nghe thế, khuôn mặt ông cụ trở nên nghiêm nghị. Cụ đưa tay lên vuốt chòm râu bạc. Bây giờ đây bà Vũ như thấy lại bàn tay ấy: một bàn tay nhỏ, gầy, mà làn da căng ra như một chiếc lá bằng vàng ôm lấy bộ xương đẹp.
Sau một tiếng thở dài, cụ trả lời:
- À, điều ấy thầy đã từng nghĩ đến. Trí thông minh là một ân huệ của tạo hóa, nhưng cũng lại là một gánh rất nặng. Trí thông minh chia rẽ con người, làm cho con người trở nên bạn bè hay thù nghịch hơn cả sự giàu sang hoặc nghèo hèn. Người khờ dại sợ và ghét người thông minh. Dầu rộng rãi bác ái bao nhiêu chăng nữa, một người khôn ngoan cũng phải biết rằng, họ không bao giờ chiếm được lòng yêu thương của một người tâm trí không bằng họ.
- Thưa thầy tại sao thế?
Đột nhiên, một sự sợ hãi kỳ lạ chiếm lấy toàn thân bà. Vào độ ấy, bà Vũ rất hãnh diện về mình. Bà vui thích biết tỏ tư chất mình thông minh. Thế mà ông cụ lại bảo bà sẽ bị ghét bỏ vì chính cái tư chất thông minh ấy.
Ông cụ trả lời, vẻ mặt vẫn thản nhỉên.
- Bởi vì tình yêu đầu tiên trong trái tim con người là tình yêu chính mình. Trời đã cho con người tình yêu ấy trước tiên, để dù có sầu khổ bao nhiêu chăng nữa, con người vẫn muốn sống. Và nếu tình yêu ấy bị thương tổn, thì không còn tình yêu nào khác có thể sống sót được. Vì khi lòng tự ái quá đỗi bị tổn thương, thì người ta chỉ muốn tự tử; nhưng đó lại là điều nghịch ý trời.
Bà Vũ hỏi:
- Vậy chồng con sẽ ghét bỏ con sao?
Bà nhận thấy rằng, dầu không nói ra, ông cụ cũng đã biết rõ bà thông minh hơn con trai cụ, nên cụ bảo cho bà biết để lưu tâm.
- Con ạ, không người đàn ông nào có thể chịu đựng một người đàn bà khôn ngoan hơn mình ở trong nhà và ngủ trên giường mình. Người đàn ông có thể cả quyết rằng, mình sẽ để người đàn bà lên bàn thờ mà thờ lạy, nhưng đối với cuộc sống hằng ngày thì trái lại. Người đàn ông không thể dùng nhà mình làm đền thờ và cũng không thể lấy một thần nữ làm vợ. Họ không đủ sức làm như thế.
- Thưa thầy, con đọc các sách xấu không phải là tốt hơn sao?
Hỏi xong, bà ngạc nhiên thấy vẻ ngờ vực hiện ra trong nét nhìn của ông cụ. Nãy giờ cụ nhìn bà với vẻ dịu dàng thường lệ, bây giờ cụ tránh đi, quay về phía bình trà để trên bàn.
Bà bước tới đỡ cái bình trà nói:
- Thầy để con pha trà hầu thầy.
Ông cụ uống vài ngụm trà trước khi trả lời:
- Con ạ, có lẽ con không hiểu lời thầy nói. Nhưng con hãy tin mặc dầu không hiểu. Tốt hơn là con đừng đọc những quyển sách ấy. Đàn ông không thích những người đàn bà quá rành rỏi. Con khôn ngoan đối với tuổi con. Con không cần những quyển sách ấy. Con hãy để tâm trí còn tươi trẻ và thanh khiết của con vào công việc làm cho con trai thầy được hạnh phúc. Con ạ, con hãy học tình yêu ngay tại nguồn gốc của nó, đừng tìm trong sách.
Lúc đầu, bà Vũ nghĩ rằng, không phải chỉ một mình ông cụ mới nói thế. Nhưng rồi, bà vừa nhìn cụ vừa nhận thấy trên đời này không có ai khôn ngoan như cụ, và bao lâu bà còn nhận thấy mình chưa khôn ngoan bằng cụ, thì tốt hơn là phải tin lời cụ nói.
- Thưa thầy, con xin vâng lời thầy.
Bà Vũ đã nói thế, và suốt hai mươi lăm năm nay bà giữ đúng như vậy:
Nhưng hôm nay, một mình bà trong trong phòng này – chính nơi đây xưa kia bà đã hầu chuyện ông cụ - ngồi trong cái ghế chỉ dành riêng cho ông cụ, bà có cảm tưởng sự khôn ngoan của cụ, và khoảng thời gian phải vâng lời cụ đã chấm dứt. Bà Vũ thấy mình được giải thoát hoàn toàn.
Bà Vũ đứng dậy, trống ngực đập mạnh. Bà tiến về phía mấy quyển sách cấm. Trong số sách ấy, bà có biết nhan đề một vài quyển, đó là những thiên tiểu thuyết mà một độc giả chân chính không bao giờ đọc, vì không xứng đáng. Người ta đã dạy bà thế. Một loại giải trí cho các hạng người thấp kém tầm thường, không thể vượt lên được đến tầng không khí thanh tao của tinh thần và tư tưởng. Tuy vậy, mọi người lại ưa đọc chúng. Các học giả uyên bác cũng vậy. Ông cụ đã đọc và đến lượt con trai của cụ, cụ cũng cho đọc nốt. Vì cụ biết rằng, nếu cấm đoán có lẽ anh chàng lại vượt đi quá mức.
"Người đàn bà không nên biết những điều mà người đàn ông nào cũng biết sao?" Bà Vũ nghĩ ngợi.
Không lựa chọn, bà rút bừa một quyển trường thiên tiểu thuyết. Nhiều pho nhỏ, mỏng, xếp nằm trong một cái hộp bọc vải. Bà Vũ đã từng nghe nói đến nhan đề pho sách này. Vì trong một tòa nhà rộng lớn nhiều đàn bà như nhà họ Vũ và nhà mẹ ruột bà thì thế nào cũng có người ăn nói cộc cằn và ưa thích những câu chuyện giật gân. Mỗi người, bằng cách này hay bằng cách khác, ai ai cũng nghe nói đến Tây Môn Khánh và sáu bà vợ của ông ta. Nhan đề "Kim- Bình- Mai" được trình bày một cách trang nhã trên mặt bìa xa tanh pho thứ nhất.
"Mấy pho sách này hình như người ta đọc nhiều lắm" bà Vũ mỉm cười thầm nghĩ với một niềm vui thoáng qua pha lẫn vị cay đắng.
Các thế hệ đàn ông trong gia đình họ Vũ đều đã đọc mấy quyển sách này, nhưng có lẽ bà là người phụ nữ đầu tiên cầm chúng trong tay.
Bà mang sách đến bàn và bắt đầu xem tranh ảnh. Các bức ảnh trong sách đều do một nghệ sĩ minh họa. Những bức họa khêu gợi dục tình ấy quả đã đạt đến một tài nghệ hoàn hảo. Bà ngắm kỹ nhất là khuôn mặt của Tây Môn Khánh, quả là nhà nghệ sĩ đã thành công vượt mức trong việc dùng nét vẽ để diễn tả sự sa đọa của con người. Sau khi hiến dâng tất cả tuổi xanh cho ái tình nhục thể, khuôn mặt vui vẻ trẻ đẹp của Tây Môn Khánh đã trở nên ghê tởm như một thây ma chết trôi, sình lên và sắp tan rã. Bà Vũ để tâm suy nghĩ về từng bức họa một, nên đã hiểu ý nghĩa sâu xa của câu chuyện. Đấy là câu chuyện thể xác của một người đàn ông, mà trong đó, linh hồn đã quằn quại và bị tiêu diệt vì thiếu thức ăn tinh thần.
Bà bắt đầu đọc. Thời khắc trôi qua dần. Bà Vũ nghe có tiếng động của Giang ở phòng bên, nhưng bà không biết chị ta đang đứng ở ngưỡng cửa nhìn sững bà, rồi lui ra. Bà chỉ ý thức về thời khắc khi bóng tối đến chiếm lấy thư phòng, làm bà không đọc được nữa. Bấy giờ bà mới ngước mắt nhìn quanh, bàng hoàng như không biết rõ mình đang ở nơi nào.
"Nếu mình không vâng lời ông cụ Cố thì có lẽ mình đã đọc quyển sách này từ lâu" bà Vũ lẩm bẩm.
Nhưng bây giờ đây, khi ngừng lại, bà không có ý muốn đọc tiếp nữa. Bà cảm thấy no nê, ngao ngán. Bà xếp mấy pho sách bỏ vào hộp, cài cái móc bằng ngà lại và sắp cả lên ngăn tủ. Rồi bà đưa hai bàn tay lên ôm lấy má, đi đi lại lại trong thư phòng. Không, lúc còn xuân trẻ bà không nên đọc những sách này. Bây giờ, khi đã xếp sách vào bao, bà mới nhận ra đó là một quyển sách rất kém. Vì tác giả có biệt tài làm cho người đọc có thể tìm được trong những trang sách ấy tất cả những gì họ muốn tìm. Những ai muốn tìm gặp điều xấu, thì chỉ toàn gặp xấu. Còn những người quân tử thì lại khám phá được một sự khôn ngoan đến não lòng.
Nhưng ông cụ Cố đã có lý. Một quyển sách thuộc loại ấy không nên đặt vào tay của thanh niên. Ngay chính bà, nếu bà đã đọc quyển sách ấy hai mươi lăm năm về trước, thì bà có thể thấu được sự khôn ngoan không? Liệu bà có ngao ngán đến nỗi tối lại không thể đi ngủ một cách hoàn toàn vừa ý không? Ông cụ vẫn là người khôn ngoan nhất. Những người còn non trẻ không nên cho biết quá nhiều. Kiến thức của họ phải được chỉ dẫn một cách chậm rãi theo tỷ lệ tương đương với tuổi sống. Muốn hiểu biết mà không nguy hiểm, thì cần phải sống đã.
Bà Vũ vẫn ngồi như thế và triền miên suy nghĩ mãi cho đến khi Giang trở lại trước ngưỡng cửa. Cái bóng đen khổng lồ của chị nổi bật lên trên khung cửa màu xám của hoàng hôn. Sau lưng chị, ngoài sân còn có một bóng đen khác nữa.
Bà Vũ lại đưa hai bàn tay lên ôm má. Bà đứng lặng một hồi lâu không đáp, để rơi hai bàn tay xuống và tiến đến ngồi trên ghế bành. Bà bảo Giang:
- Thắp nến lên và đưa một mình cô gái vào đây cho bà. Bà không muốn gặp con mụ kia.
Giang vâng lời lui ra, và dẫn người con gái vào, rồi đứng nhích sang một bên, thinh lặng. Ánh sáng ngọn nến dịu dàng tỏa ra quanh bà. Bà Vũ thấy trước mình cô gái có khuôn mặt giống như bà đã hình dung trong tưởng tượng. Một cô gái trong tưởng tượng. Một cô gái lành mạnh, hai má hồng hào. Cô ta đang nhìn bà với đôi mắt tròn, to đen và thơ dại. Làn tóc đen của nàng cuốn lên trên gáy và trước trán phủ xuống một mái tóc theo lối gái quê. Tay nàng xách một cái khăn vuông, thắt bốn chéo.
- Cô mang gì đấy? Bà Vũ hỏi. Tôi dặn là phải đến đây với hai tay không kia mà.
Bà không tìm thấy điều gì khác để nói, vì cô gái xem ra rất ngây thơ.
- Chỉ có mấy cái trứng. Con tưởng sẽ làm vui lòng bà. Con chỉ có ngần ấy, toàn là trứng mới cả.
Giọng nói của nàng êm ái, ấm áp, nhưng có vẻ sợ sệt.
- Nào, cô đến đây. Đưa trứng cho tôi xem nào.
Cô gái tiến đến một cách rụt rè. Nàng nhón gót chân, cố bước một cách nhẹ nhàng như sợ gây tiếng động giữa bầu không khí thinh lặng sâu xa của căn phòng. Bà Vũ nhìn xuống nói:
- Hình như chân cô không được băng hồi còn nhỏ.
Cô gái rụng rời. Nàng nói:
- Không có ai bó chân cho con. Vả lại, con phải làm việc đồng áng.
Giang nói xen:
- Thưa bà, chân cô ta to quá. Cô ta phải đi chân đất như những đứa trẻ nhà quê, nên bàn chân đã trở nên thô tháp.
Cô gái lo lắng, hết nhìn chị Giang lại nhìn bà Vũ.
- Nào, cô đếm cho tôi xem mấy cái trứng nào.
Cô gái bước tới, cẩn thận đặt khăn lên bàn. Rồi cô mở bốn chéo khăn ra, cầm ngắm từng cái trứng một.
- Không vỡ cái nào! Cô reo lên. Tôi sợ trời tối, đi vấp, chúng va vào nhau giập đi... mười lăm cái tất cả.
Cô gái ngập ngừng, bà Vũ hiểu cô không biết gọi bà là gì.
Bà nói:
- Cô có thể gọi tôi là Đại nương.
Nhưng cô gái không dám, nàng nói:
- Mười lăm cái trứng không có cái nào để lâu bảy hôm. Con đem biếu bà để dùng.
- Cám ơn, trông trứng còn mới lắm.
Từ khi cô gái đứng cạnh bà, bà thấy được rất nhiều điều. Hơi thở của nàng dịu dàng và trong sạch, còn da thịt thì phảng phất một mùi hương tự nhiên. Răng nàng trắng và sắc. Hai bàn tay nàng màu nâu và chai ráp, nhưng có dáng xinh đẹp. Thân thể nàng dưới làn áo cụt và quần vải xanh mới giặt, xem ra tròn lẳn, nhưng không mập quá. Cổ cô liền lặn, khuôn mặt xinh xinh và chất phác.
Bà Vũ mỉm cười, nói:
- Cô có muốn ở đây không?
Bà cảm thấy xót thương cô gái trẻ, bị bán đi như một nông súc. Bà nhận thấy nơi người nàng có một cái gì thanh tao trang nhã, mặc dầu hai má bị rám nắng và áo quần thô.
Cô gái thấy lòng tốt ấy, đôi mắt đen và trong suốt của nàng như vụt lóe lên một tia sáng chân thành.
- Mụ Liễu Mai nói với con rằng bà rất tốt, bà không giống như những bà khác. Mụ ấy căn dặn con phải làm vừa lòng bà trước tiên. Điều đó con sẽ xin vâng lời.
- Vậy thì cô hãy kể cho tôi nghe tất cả những điều cô còn nhớ về cuộc đời của cô. Đừng giấu giếm gì cả. Nếu cô thật thà, tôi sẽ yêu thương cô nhiều.
Bà vũ nhận thấy sự trung thành của cô gái, và bà ngạc nhiên cảm thấy như mình vừa phạm tội lỗi.
- Con sẽ thưa bà rõ tất cả. Nhưng con phải đem trứng xuống bếp đã chứ?
Bà Vũ mỉm cười bảo:
- Không, lũ nô tỳ sẽ ngạc nhiên về việc cô xuống bếp. Đã có chị Giang mang đi. Cô hãy lấy ghế ngồi trước mặt tôi. Chúng ta nói chuyện. Cô gái thắt bốn chéo khăn vuông lại, và ngồi xuống mé ghế. Nhưng vẻ mặt rầu rầu.
Bà Vũ hỏi:
- Cô có đói bụng không?
- Cám ơn bà, con không đói ạ.
Cô ngồi ngay ngắn, hai tay chắp lại lên gối và nhìn thẳng. Bà Vũ tươi cười bảo:
- Kìa chúng ta phải thành thật, cô không đói sao?
Cô gái bật cười rúc rích.
- Con thật đáng bị đòn. Con không thể nói láo, dẫu là nói láo để giữ lễ. Như mụ Liễu Mai dặn con, khi bà hỏi có đói không thì phải nói rằng: không, cám ơn bà. Như vậy để khỏi có vẻ tham ăn, khi mới đến.
- Trước khi đi, cô không ăn gì cả sao?
Cô gái tươi cười nói:
- Ở nhà con không có gì bao nhiêu. Mẹ nuôi con bảo con rằng... bà nghĩ...
Bà Vũ ngắt lời:
- Giang ơi, có gì ăn mang vào đây.
Cô gái thở ra. Người nàng xìu xuống, nhưng nàng vội sửa lại dáng ngồi cho ngay ngắn. Nàng không nhìn bà Vũ.
Bà Vũ thầm nghĩ: "Cô ta chỉ có mỗi khuyết điểm là vóc người hơi lớn. Điều ấy chứng tỏ cô ta gốc người phương bắc. Có lẽ trong lúc chạy nạn, vì lụt sông Hoàng Hà, hoặc vì đói kém, gia đình cô buộc lòng phải bỏ rơi đứa con gái để nó chết đi.
- Mụ Liễu Mai nói với tôi rằng, cô mồ côi cả cha lẫn mẹ. Cô có biết gì về gia đình cô không?
Cô gái lắc đầu:
- Gia đình bỏ rơi con khi vừa mới sinh ra. Con biết người ta bỏ rơi con tại chỗ nào, vì mẹ nuôi con chỉ cho con mỗi khi đi chợ tỉnh. Nhưng bà nói rằng không có một dấu vết gì về con cả, không có gì hết. Chỉ có điều là người ta không bọc con trong áo vải mà bọc trong áo lụa. Thứ lụa cũ đã dùng.
- Cô có thứ lụa ấy à?
Cô gái gật đầu:
- Sao bà biết được? Nàng kinh ngạc hỏi.
- Tôi đoán, thế nào cô cũng mang theo cái vật độc nhất thuộc về cô.
Cô gái tròn xoe mắt nhìn bà Vũ. Bà Vũ mỉm cười với cô.
- Nhưng làm sao bà hiểu được trong lòng một người lạ?
- Cô đưa cái áo lụa ấy cho tôi xem.
Bà Vũ không muốn giải thích cho cô gái biết cái trực giác của bà, khiến bà thấu hiểu các sự việc.
Dường như đã quyết định vâng lời bà Vũ trong mọi việc, cô gái không ngần ngại luồn tay vào ngực, lôi ra một tấm lụa xếp gọn gàng. Tấm lụa đã được giặt rất sạch, nhưng màu đỏ đã phai và ngả sang màu hồng. Bà Vũ mở ra, đó là một cái áo cụt đàn bà, hẹp, tay dài.
Bà Vũ nhận xét:
- Nếu cái áo này là của mẹ cô, tất bà phải là một người cao lớn.
- Bà thấy thế sao? Cô gái reo lên.
Bà Vũ quan sát các đường thêu. Cái áo kiểu xưa, cúc gài về một bên, có thêu quanh cổ và ở hai tay.
Bà Vũ nói:
- Thật là tinh xảo. Mũi thêu Bắc Kinh, những nút rất nhỏ.
Cô gái thì thầm:
- Bà nói rất nhiều về cái áo này, những điều mà lâu nay chưa bao giờ con biết đến.
- Nhưng tôi không thể nói thêm cho cô biết nhiều hơn.
Bà Vũ xếp cái áo lại và trao cho cô gái.
- Xin bà cất hộ con. Ở đây con không cần nó làm gì cả.
- Nếu cô muốn thì tôi giữ hộ cho. Nhưng sau này khi nào cô cần, tôi sẽ giao lại.
Cô gái nói giọng van lơn:
- Nếu bà cho phép con ở đây, thì không bao giờ con cần đến nữa.
Nhưng bà Vũ chưa hứa hẹn được. Bà nói:
- Cô chưa cho tôi biết tên cô là gì.
Mặt cô gái thay đổi, giống như khuôn mặt của một đứa trẻ để lộ vẻ thất vọng ra cho người ta thấy. Cô nói một cách khiêm tốn:
- Con không có tên thật. Cha mẹ nuôi không đặt tên cho con. Họ không biết chữ, con cũng thế.
- Nhưng thế nào họ cũng có cách để gọi cô chứ?
- Thưa lúc con còn nhỏ thì gọi là Cái Bé. Khi đã lớn thì gọi là Cái Nhớn.
- Đó không phải là tên, bà Vũ dịu dàng nói. Khi nào biết cô rõ hơn, tôi sẽ đặt tên cho.
- Xin cám ơn bà.
Lúc ấy, Giang bưng hai chén đồ ăn vào để trên bàn. Bà Vũ đưa mắt nhìn chị vừa đặt xuống. Nếu Giang mang đến một phần ăn của lũ nô tì, thì bà sẽ bắt bưng xuống ngay. Nhưng chị ta đã tỏ ra là người biết xử sự, chị chọn những món ăn kém thua của gia chủ một tí, nhưng chắc là rất ngon lành đối với hạng người dưới bếp. Phần ăn gồm có một chén canh thịt vò viên, một đĩa su xào thịt heo, một cái tiềm gỗ đựng cơm, một bình trà, một cái chén và một đôi đũa. Đũa không phải là đũa của gia chủ, bằng ngà bằng bạc, cũng không phải là đũa của người nhà bếp bằng tre, nhưng bằng gỗ sơn đỏ giống như thứ đũa các em bé trong nhà.
- Chị hãy hầu cơm cô ấy, bà Vũ nói.
Giang do dự, rồi vâng lời. Đôi môi chị mím chặt không nói gì.
Cô gái không hay biết gì cả. Cô đưa hai tay đỡ lấy chén cơm chị Giang trao, và khẽ nhấc mình đứng dậy theo lối nhã nhặn ở thôn quê. Nàng cho bữa ăn như thế là ngon lành lắm rồi. Thấy cô gái ăn ngon lành, nhưng cô cố giữ phép lịch sự vì có mặt mình, bà Vũ vội lấy cớ đi ra.
- Lát nữa tôi sẽ trở lại. Cô dùng cơm ngon miệng nhé!
Nói xong, bà Vũ bước sang phòng khách. Ở đây Giang đã đặt sẵn một cái giường tre. Bà Vũ nhìn thấy cái giường, nghĩ ngợi. Bà sẽ để cô gái ngủ đây nhiều đêm, cho đến khi cô ta hiểu rõ vị trí của cô trong gia đình, và cũng để bà hiểu rõ cô hơn. Như thế, bà Vũ phải làm một việc hết sức khó khăn và tế nhị. Xưa kia, khi cỏn là một cô gái nhỏ, về mùa xuân, bà thích giúp mấy người làm công trong nhà ươm tơ. Khi tằm đã kết kén, phải biết chụp lấy đúng lúc, chớp nhoáng, lúc mà con nhộng đã hóa con ngài và sắp cắn kén chui ra. Bấy giờ người ta mới bỏ kén ấy vào thùng nước sôi. Vợ của các tá điền rất lấy làm ngạc nhiên về tài phân biệt của bà. Bà chọn rất đúng lúc. Không bao giờ nhầm lẫn. Hôm nay bà nhớ lại một cách rõ ràng sự tinh nhạy của cái bản năng quan trọng và tự nhiên ấy.
Khi bà nói "kìa! đã đến lúc rồi" thì mọi người đều nhúng tay vào thùng có các cọng rơm dính kén. Nhờ những cánh tay thon nhỏ, tinh tế của mình, bà tìm ra ngay những mối chỉ tơ ướt mịn và quây vào guồng. Chiều nay bà Vũ lại thấy cái tài ức đoán xưa của mình sống lại. Trực giác của bà không được nhầm lẫn, vì ông Vũ có thể oán trách bà suốt cuộc đời.
Bà sang phòng ngủ, chậm rãi đi đi lại lại trong phòng. Chân bà mang giày xa tanh, nên không gây tiếng nào trên nền đá nhẵn.
Cô gái tự nhiên như một đứa trẻ. Tâm hồn nàng, tính tình nàng hiện rõ trong đôi mắt. Cô ta không khờ dại, đôi mắt chiếu sáng vẻ thông minh. Đôi môi dày mọng đỏ, phát lộ vẻ âu yếm yêu đương. Có thể một sự thông minh vượt mức chăng? Cái áo lụa với những đường thêu tinh tế kia có ý nghĩa gì? Giòng máu cô gái này không phải tầm thường, trừ khi ngưởi mẹ là nô bộc trong một gia đình giàu sang, phải lòng con trai nhà chủ, và cái áo là áo của bà chủ loại ra. Hoặc cái áo ấy của một cô gái ở trà đình, không dùng nữa nên cho đứa bé.
"Thật khó lòng mà biết được cô gái ấy thuộc hạng người nào" bà Vũ lẩm bẩm.
Có nên nhận vào nhà một người không rõ nguồn gốc như thế không? Bà không tìm được câu trả lời. Một lát sau bà trở lại thư phòng. Cô gái ngồi một mình, vẻ sợ hãi, trong gian phòng rộng đầy bóng tối. Hai tay nàng chắp lại trên gối. Bữa cơm đã mãn. Giang đã cất dọn chén đũa trên bàn. Thấy bà Vũ vào, cô gái lộ vẻ mừng rỡ.
- Thưa Đại nương, cô nói. Bây giờ em phải làm gì?
Miệng cô thốt ra hai tiếng Đại nương một cách tự nhiên thành thật. Bà Vũ cảm thấy lòng mình mở ra, mặc dầu bà cố ngăn lại, vì sợ như thế là trìu mến cô ta quá vội.
- Thường ngày, vào giờ này cô làm gì?
- Thưa, ăn cơm xong một lát thì em đi ngủ ngay, vì thức khuya hao đèn.
Bà Vũ mỉm cười.
- Thế thì, tốt hơn là cô nên đi ngủ. Vừa nói bà vừa dẫn nàng ra phòng khách, nơi có đặt sẵn cái giường tre.
Bà bảo:
- Đây là giường ngủ của cô. Sau kia có cái phòng nhỏ, cô có thể vào đấy để thay quần áo.
- Thưa, em đã thay quần áo và tắm rửa sạch sẽ trước khi đến đây. Em chỉ cần cởi bớt áo ngoài.
- Được. Vậy thì mai sáng ta sẽ gặp nhau lại.
- Thưa vâng. Nhưng thưa Đại nương ban đêm, nếu có cần gì xin chị cứ gọi em.
- Được, nếu cần tôi sẽ gọi cô.
Nói xong, bà Vũ trở về phòng riêng.
Nằm xuống giường, bà Vũ không sao nhắm mắt được. Khoảng nửa đêm, bà trỗi dậy, sang phòng bên thắp nến và đứng nhìn cô gái ngủ. Nàng không cựa mình. Nàng nằm thẳng, nghiêng về phía bên phải, một cánh tay kê dưới má. Hơi thở nàng điều hòa, miệng khép kín và khuôn mặt hồng hào. Lúc nằm ngủ nàng còn đẹp hơn cả khi thức. Bà Vũ chú ý nhìn nàng, bà thấy nàng không trở mình, cũng không ngáy. Nàng đã cẩn thận kéo cái chăn lên ngang mình. Nằm ngủ, nàng mặc cái áo lót bằng vải, nhưng đã mở nút cổ để lộ cái cổ tròn và một phần ngực. Bà Vũ thấy rõ ràng một chiếc vú của nàng. Chiếc vú non trẻ, căng tròn.
Cô gái ngủ rất say, không nhúc nhích. Đó là điều tốt. Trái lại, trước kia bà Vũ rất tỉnh ngủ, nên mỗi khi ông Vũ trở mình là bà thức giấc không thể nào ngủ lại được. Nhưng cô gái này thì suốt đêm ngủ kỹ và sáng dậy khỏe khoắn. Một tay cầm đèn, một tay che ngọn nến, bà Vũ cúi sát xuống mặt thiếu nữ. Hơi thở của nàng vẫn luôn luôn tinh khiết. Bà Vũ trở về phòng đưa hai ngón tay bóp tắt ngọn nến rồi nằm ngủ lại.
Những tiếng động khẽ ở phòng bên vẳng đến, đánh thức bà Vũ dậy trước hừng đông. Bà nghe tiếng giường tre kêu lắc rắc, và tiếng vải sột soạt. theo thói quen, bà Vũ tỉnh ngủ hẳn, nằm lắng nghe. Cô gái sửa soạn đi trốn vào giờ này? Bà trỗi dậy khoác vội cái áo dài, mang giày và tất bằng vải trắng. Bà Vũ hỏi:
- Cô đi đâu thế?
Nghe hỏi, cô gái giật mình để rơi cái lược gỗ trong tay. Làn tóc đen của nàng rũ xuống quanh mặt.
- Thưa, em không đi đâu cả.
Cô gái đứng dậy nhìn sững bà Vũ. Đôi mắt nàng đen nháy, long lanh sáng giữa bóng tóc rung rinh.
- Em thức dậy...
- Nhưng sao cô lại thức dậy vào giờ này?
- Đã đến giờ dậy rồi, cô gái ngạc nhiên đáp. Em nghe có tiếng gà gáy.
Bà Vũ bỗng bật cười, một nụ cười hiếm thấy nơi bà.
- Phải rồi, cô ở nhà quê. Thế mà tôi không nghĩ ra. Ở đây không cần phải dậy sớm như thế em ạ! Ngay cả bọn nô tỳ cũng phải một giờ nữa mới thức dậy, còn chúng ta sẽ thức dậy sau lũ chúng nó một giờ.
- Thế em phải nằm ngủ lại sao?
- Nhưng cô có thể làm gì khác được?
- Để em quét phòng hoặc quét sân.
- Tùy ý cô.
- Em sẽ không làm rộn đâu, Đại nương! Chị trở về phòng ngủ lại đi.
Cô gái đi kiếm chổi ngoài hành lang. Bà Vũ lên giường nằm lại và nghe tiếng chổi quét nhà, quét sân. Bước chân của nàng rất nhẹ nhàng, rất thận trọng. Rồi bà Vũ ngủ quên đi lúc nào không biết. Khi bà thức dậy thì trời đã trưa. Ánh mặt trời chiếu tràn lan khắp phòng và Giang đứng đợi cạnh giường bà.
Bà Vũ nhanh nhẹn ngồi dậy và bắt đầu trang điểm. Giang không nhắc nhở gì cô gái mới tới, bà Vũ cũng làm thinh. Gian phòng vắng lặng, không có một tiếng động nào.
Một sự thanh vắng hoàn toàn, kéo dài rất lâu. Để phá tan bầu không khí ấy, bà Vũ hỏi Giang:
- Cô gái ấy đâu rồi?
- Thưa bà, cô ta đang ngồi khâu vá ngoài sân kia. Con giao cho cô ta khâu đế giầy trẻ con, để cô ấy có việc làm.
Giọng nói của Giang hơi có vẻ khinh thị. Bà Vũ biết, sở dĩ có như thế là vì cô gái đã hỏi việc làm như một con a hoàn. Bà Vũ không biết nói gì thêm. Bà sẽ không để ý kiến Giang chi phối mình.
Điểm tâm xong, bà Vũ bước ra sân. Cô gái ngồi trên một ghế đẩu ba chân, dưới một khóm trúc. Mấy ngón tay nàng nhanh nhẹn đẩy mũi kim xuyên qua đế giày bằng nỉ. Một cái đế bằng kim khí luồn vào ngón tay nàng. Nom thấy bà Vũ, cô gái đứng dậy chờ, không dám lên tiếng trước.
Bà Vũ bảo:
- Cô ngồi xuống đi.
Và bà cũng ngồi xuống trên một đôn sứ cạnh đấy.
Cái đôn sứ bà Vũ ngồi quay lưng về phía cửa vòng nguyệt, lối vào hoa viên. Còn ghế của cô gái thì đặt đối diện. Nàng vừa ngồi xuống ghế và cầm lấy kim thì thấy có bóng người ở cửa. Cô gái ngước mắt nhìn ra rồi cúi mặt xuống, hai má ửng hồng. Thấy vậy, bà liền quay nhìn ra cửa. Bà đoán chắc thế nào cũng thấy một người đàn ông, có lẽ anh đầu bếp.
Nhưng không phải anh đầu bếp mà lại là Phan, cậu con trai thứ ba của bà. Chàng đứng ngay ở cửa đi vào, tay chống vào thành cửa, mắt nhìn sững cô gái trẻ.
Bà Vũ hỏi:
- Gì đấy Phan?
Bà Vũ tức giận, vì anh vào mà không báo trước. Lâu nay bà không cảm thấy yêu Phan như những người con khác. Phan có tính tự ý, không dễ thương như Lãng hay Thế, hoặc vui như em bé Dân. Lúc còn nhỏ, Phan thích bè bạn với lũ nô tì hơn là chơi với anh em trong nhà. Bà Vũ xem đấy như là cái triệu chứng thấp kém của chàng. Tuy bà vẫn đối đãi với chàng hoàn toàn giống như mọi người khác, nhưng trong thâm tâm bà cảm thấy ít yêu chàng hơn. Chắc Phan cũng nhận ra điều ấy, vì từ năm mười lăm tuổi chàng rất ít đến gặp mẹ, và chỉ khi nào bà cho gọi mới tới.
Thấy Phan không trả lời, bà Vũ hỏi lại:
- Phan, con làm gì đấy?
Phan cứ đăm đăm nhìn cô gái. Biết chàng nhìn mình, thiếu nữ vội ngước nhìn lại một lần nữa, rồi cúi xuống.
- Thưa mẹ, con đến xem... xem mẹ ra thế nào
- Mẹ vẫn thường, bà Vũ lạnh lùng nói.
- Dạ cũng còn việc khác nữa...
Bà Vũ đứng dậy vội vã nói:
- Vậy thì vào trong thư phòng.
Bà Vũ vào thư phòng, Phan theo sau, nhưng không ai ngồi xuống ghế cả. Phan đưa tay phác một cử chỉ hướng về cô gái, nói:
- Có phải cô ấy không mẹ?
- Phan, sao con lại đến đây để hỏi mẹ việc ấy? Bà Vũ nghiêm khắc nói. Đó không phải là việc của con!
- Thưa mẹ, sao lại không, Phan hùng hổ nói. Mẹ có biết điều ấy sẽ mang đến cho con gì không? Bạn bè nhạo báng con, cười chê con.
- Con đến đây để nói với mẹ điều ấy à?
- Vâng, như thế cũng đủ rồi. Nhưng bây giờ con đã thấy cô ta - cô ta quá trẻ, cha con thì quá già!
Bà Vũ lạnh lùng:
- Con ra khỏi đây ngay lập tức. Đến mà không sai đầy tớ trình trước như thế là vô lễ. Còn việc cha con thì không được bàn xen vào, con cái không được cãi lời cha mẹ.
Đã từng quen với tính bướng bỉnh của Phan, nên bà rất lấy làm ngạc nhiên thấy chàng nhượng bộ. Bà thấy khuôn mặt xinh đẹp của chàng đỏ bừng và run run. Không nói một tiếng, cũng không ngoảnh lại nhìn, chàng quay mình bước ra khỏi phòng, đi thẳng một mạch.
Nhưng bà Vũ rất bực mình vì Phan và cô gái đã thấy nhau. Mặc dầu bà đã đoạn tuyệt với tất cả mọi cổ tục; nhưng nếu cần, bà vẫn trung thành giữ lại tập tục nam nữ thụ thụ bất thân... Trong nhà bà, con trai lên bảy đã phải sống cách biệt phụ nữ.
Như vậy là Phan đã thấy cô gái trước khi cô ta có địa vị trong nhà, và cô ta cũng đã thấy chàng. Ai có thể biết được ngọn lửa nào đã phát ra do sự gặp gỡ ấy? Bà Vũ đi đi lại lại trong thư phòng. Mỗi khi đi ngang qua khung cửa mở, bà nom thấy cô gái cúi đầu chăm chỉ khâu đế giày. Bà Vũ bèn quyết định ngay. Công việc không nên kéo dài. Bà sẽ giữ cô ta lại, làm cho cô ta hiểu đúng bổn phận của mình. Bà liền bước nhanh đến ngồi bên cô gái, và nói ngay:
- Tôi đã quyết định. Cô sẽ ở lại đây.
Cô gái ngẩng đầu, tay cầm kim sẵn sàng đâm qua làn nỉ, nhưng cô ta ngừng lại. Vì kính trọng bà Vũ, thiếu nữ đứng dậy.
- Thưa bà, bà muốn nói bà đã vừa ý về con...
- Phải, nếu cô làm tròn bổn phận của cô. Cô hiểu chứ? Cô đến đây là để hầu hạ nhà tôi, để thay thế tôi - trong một vài công việc.
Đôi mắt thiếu nữ đăm đăm nhìn bà Vũ, cô ta nói với giọng yếu ớt:
- Thưa bà, con hiểu...
- Cô nên biết rằng, nhà này về một vài phương diện vẫn còn theo nề nếp cũ. Không có sự đi lại giữa khuôn viên đàn ông và khuôn viên đàn bà..
Cô gái sốt sắng nói:
- Ồ, không. Thưa bà không...
Hai tay nàng để rơi xuống gối, nhưng đôi mắt vẫn đăm đăm nhìn bà Vũ.
Bà Vũ đã nghĩ đến lúc phải kết thúc.
Bỗng cô gái hỏi tiếp:
- Nhưng con không cần phải có tên sao?
Bà Vũ nhận thấy câu nói của cô gái có một vẻ cảm động đặc biệt.
- Phải rồi. Cô phải có tên chứ. Để tôi đặt tên cho. Tôi sẽ gọi cô là Thu Minh. Nghĩa là mùa thu tươi vui. Cái tên ấy xác định rõ rệt bổn phận của cô. Ông là mùa thu, cô sẽ là niềm vui của ông.
"Thu Minh", cô gái lẩm nhẩm như đắc ý với cái tên đẹp đẽ ấy.
- Tôi là Thu Minh...