Chương 22 PHÁ LỆ CŨ, THAM DỰ LỄ TRUY ĐIỆU TRẦN NGHỊ
Đột nhiên Mao Trạch Đông quyết định dự lễ truy điệu Trần Nghị, ngày "tam cửu" (là ngày rét nhất trong năm) Chủ tịch mặc phong phanh bộ quần áo ngủ, chúng tôi mang bộ đại y đến, Chủ tịch nghiêm sắc mặt, huơ tay từ chối. Sự kiện Mao Chủ tịch dự lễ truy điệu là bước đột phá vào quan niệm còn hạn chế của rất nhiều người, khiến cho quy mô của lễ truy điệu này được nâng lên tầm cao mới, số người tham dự bỗng chốc tăng vụt. Tại Bát Bảo Sơn, Mao Chủ tịch với giọng bi ai, nói: "Diêu Đăng Sơn giữ chức Bộ trưởng Bộ Ngoại giao vừa mới được 20 ngày, sai lầm mắc phải nhiều hơn Trần Nghị làm công tác ngoại giao trong 20 năm." Sau khi trở về, Người bị ốm nặng.
Tháng 1 ở Bắc Kinh, vào ngày "tam cửu", là tháng rét nhất trong năm. Gió bấc (gió tây bắc) rít lên từng hồi, rét cắt da cắt thịt, đứng ngoài trời một lúc lâu, chân tay tê cóng, rét vào tận gan ruột, người run cầm cập.
Chiều hôm đó tôi đang trực ban ở cạnh bể bơi, bỗng nhiên Tiểu Trương chạy đến báo: "Mao Chủ tịch đi Bát Bảo Sơn để dự lễ truy điệu đồng chí Trần Nghị, lập tức xuất phát."
Thường ngày, những tin đại loại như thế này đều do Từ Nghiệp Phu - thư ký riêng của Mao Chủ tịch thông báo. Từ Nghiệp Phu tuổi đã cao, là người trung hậu và tin cậy, làm việc gì cũng rất cẩn thận và bí mật. Thư ký Từ không thể trực 24/24. Hôm nay thư ký Từ nghỉ ở nhà, Tiểu Trương làm thay, đây cũng không phải là lần đầu. Tin Mao Chủ tịch đi Bát Bảo Sơn dự lễ truy điệu, giờ tôi mới biết nên chưa có sự chuẩn bị gì cả.
Tôi sống bên cạnh Chủ tịch đã lâu năm, rất nhiều lần gặp đồng chí Trần Nghị đến thăm Mao Chủ tịch. Theo tôi biết, Trần Nghị không những là bạn chiến đấu lâu năm của Mao Chủ tịch trong thời kỳ ở Tỉnh Cương Sơn mà còn là bạn thơ tâm đắc của Mao Chủ tịch, trong số rất nhiều tướng soái nhiều tuổi, người tâm đắc với Mao Chủ tịch không nhiều. Do đó, đối với công lao, sự trung thành và tài năng của Trần Nghị, Mao Chủ tịch rất coi trọng. Có không ít trường hợp Chủ tịch còn ca ngợi phẩm chất cao thượng hơn người của Trần Nghị. Song từ ngày nổ ra cuộc Cách mạng Văn hóa đến nay, không rõ tại sao một đồng chí công lao hiển hách, rất đỗi trung thành như Trần Nghị lại bị đả đảo, bị phê phán, bị đòi tiêu diệt... trong một thời gian dài. Trong thời kỳ đó, cụm từ "đả đảo", "phê phán" là câu cửa miệng, nghe mãi thành quen, song có một điều tôi cảm nhận thấy, Mao Chủ tịch và một số đồng chí lão thành cách mạng độ tuổi như Trần Nghị ít qua lại thăm hỏi nhau, thậm chí xa lánh nhau, sự thay đổi khác thường này, tôi không sao lý giải nổi.
Mấy hôm trước nghe tin đồng chí Trần Nghị bị ốm và qua đời tại bệnh viện, mọi người cảm thấy bất ngờ. Trong suy nghĩ của tôi, tuổi tác của đồng chí ấy không cao, sức khỏe khá tốt, tinh thần và sức lực vẫn còn rất dồi dào, đồng chí ấy đột ngột ra đi khiến ai cũng đau lòng. Mấy ngày qua, chúng tôi lại biết tin lễ truy điệu đồng chí Trần Nghị chỉ tổ chức trong quy mô nhỏ và có rất nhiều hạn chế, người có cấp tương đương ủy viên Bộ Chính trị không được tham dự, huống hồ là Mao Chủ tịch. Đã từ lâu tôi chưa thấy Mao Chủ tịch từng tham dự các hoạt động như vậy, nhất là Bát Bảo Sơn, dường như Chủ tịch chưa đến đó lần nào. Vì thế trong công tác của chúng tôi, không có bất kỳ sự chuẩn bị nào cho sự kiện đến bảo vệ ở khu vực Bát Bảo Sơn. Giờ đây đột nhiên nhận được tin, chúng tôi trở tay không kịp, trong khi đó thời gian tổ chức lễ truy điệu sắp đến.
Tôi vội vàng lấy bộ đàm lần lượt gọi cho Uông Đông Hưng và Trương Diệu Từ báo cáo tình hình, đồng thời gọi đến văn phòng của Thủ tướng Chu Ân Lai báo cáo công tác điều động lực lượng cảnh vệ và xe chuẩn bị xuất phát.
Tôi dặn dò các chiến sĩ mang theo súng ngắn, súng dài và tăng thêm cơ số đạn, tập trung trước xe chờ lệnh. Trong những năm tháng "Văn cách", tôi cũng đã có kinh nghiệm, bất luận trong hoan cảnh nào đều phải nâng cao tinh thần cảnh giác. Lâm Bưu đã có ý đồ sát hại Mao Chủ tịch, chúng đã chuẩn bị sẵn thủ đoạn tàn khốc nhất để ra tay, do đó chúng tôi càng cần phải cảnh giác, càng cần phải chuẩn bị tốt về mặt tinh thần, sẵn sàng đối phó với mọi diễn biến của tình hình.
Mao Chủ tịch vẫn ngồi trên chiếc xe con do Liên Xô chế tạo trong thập kỷ 40 của thế kỷ XX, nội thất trong xe rộng rãi, trông thô kệch, thiết bị không có gì hiện đại, thậm chí không bằng loại xe du lịch mác "Hồng kỳ" do Trung Quốc chế tạo. Có rất nhiều đồng chí lanh đạo Trung ương đã thay xe mới nhưng Mao Chủ tịch vẫn dùng loại xe này. Chủ tịch cảm thấy nội thất xe rộng rãi, lên xuống xe dễ dàng, vả lại cũng đã quen xe rồi. Một người nữa cũng đang dùng loại xe "cổ lỗ" này, đó là Thủ tướng Chu Ân Lai.
Một hôm, Chu Ân Lai đến thăm Mao Chủ tịch, cũng ghé qua phòng trực ban của chúng tôi, thấy Thủ tướng vẫn đi xe cũ, tôi liền hỏi:
"Thưa Thủ tướng, mọi người đã thay xe mới cả rồi, sao Thủ tướng vẫn đi xe cũ?"
Thủ tướng cười nói: "Chỉ một mình Chủ tịch đi xe Liên Xô, mọi người nhìn thấy biết ngay là có Chủ tịch ngồi ở bên trong..."
Tôi chợt hiểu, thì ra Thủ tướng muốn chia sẻ với Mao Chủ tịch nên mới đi xe Liên Xô cũ, đây cũng là biện pháp bảo vệ an toàn cho Mao Chủ tịch. Qua đây tôi cũng hiểu thêm nhiều điều: không chỉ riêng lực lượng cảnh vệ chúng tôi lo lắng bảo vệ an toàn cho Mao Chủ tịch mà Thủ tướng Chính phủ cũng ngày đêm lo lắng đến sự an nguy của Chủ tịch.
Chúng tôi vừa hoàn tất công tác chuẩn bị thì Uông Đông Hưng và Trương Diệu Từ đến. Tiểu Thương và Mao Chủ tịch từ trong nhà đi ra.
Mao Chủ tịch mặc chiếc áo ngủ loại bình dân, quần nhung, đầu không đội mũ, từng cơn gió lạnh tràn tới, Chủ tịch bước lên xe. Trong ngày giá rét "tam cửu", ăn mặc đơn giản như vậy làm sao chịu nổi?
Tôi biết Mao Chủ tịch có mũ da, bộ đại y bằng da vẫn đang treo ở trong phòng, với tay là lấy được ngay, tại sao không nhắc nhở Mao Chủ tịch mặc thật ấm? Vừa nghĩ tôi vừa trách bọn Tiểu Trương chưa làm tròn trách nhiệm.
Chính trị viên Lý đem đến bộ đại y bằng bông, đưa cho Mao Chủ tịch, Chủ tịch xua tay từ chối với thái độ rất kiên quyết, khiến không ai dám khuyên can gì nữa.
Mấy ngày gần đây, tinh thần của Mao Chủ tịch không được tốt, ăn ngủ rất thất thường. Sắc mặt vàng vọt, trông rất mệt mỏi và tiều tụy. Gặp chúng tôi, không giống như ngày thường, Chủ tịch bỗng trở nên im lặng, nặng trĩu suy tư.
Đoàn xe rời khỏi cửa tây Trung Nam Hải, qua phố Trường An, hướng về phía Bát Bảo Sơn.
Đoàn xe đỗ tại trước nhà tưởng niệm tại khu nghĩa trang Bát Bao Sơn, trước cửa nhà tưởng niệm thật lạnh lẽo, không giống như các trường hợp khác, có nhiều thủ trưởng đứng ở đây đón khách đến viếng. Tôi chợt nhận thấy, có lẽ thông báo gửi đến các nơi quá muộn, hoặc các công tác liên quan vẫn chưa chuẩn bị xong, trong khi đó Mao Chủ tịch lại đến quá sớm, công tác chuẩn bị lễ truy điệu chưa hoàn tất, Chủ tịch đã đến rồi. Tôi không thể chờ đợi thêm nữa, vội vàng đi vào trong nhà tưởng niệm, trao đổi với người chủ trì tang lễ, thông báo cho họ biết Mao Chủ tịch đã đến.
Chỉ trong chốc lát, quy mô của lễ truy điệu hoành tráng hẳn lên, hiện tượng này rất ít khi xảy ra. Có một số ủy viên Bộ Chính trị rất muốn đến dự mà không dám đến, nay "tát nước theo mưa", tất thảy đều đến; còn một số không có ý định đến dự, nay cũng không thể không đến; còn nữa, một số bạn chiến đấu như Hoàng thân Sihanouk (Vương quốc Campuchia), Phó Chủ tịch Tống Khánh Linh, trước đó cũng đã định đến, nay lại càng "hợp pháp". Điều khiến tôi ngạc nhiên nhất là, tại bàn đón tiếp, tôi nhìn thấy Chu Ân Lai, Tống Khánh Linh, Diệp Kiếm Anh, Đặng Dĩnh Siêu, Lý Tiên Niệm, Khang Khắc Thanh và một số người khác đều đã tề tựu đông đủ. Qua đây mới thấy tài tổ chức của Văn phòng Thủ tướng thật đáng khâm phục.
Tôi báo cáo với Thủ tướng Chu Ân Lai: "Mao Chủ tịch đến rồi!"
Nhìn thấy tôi, dường như Thủ tướng đã hiểu tất cả. Thủ tướng cử người đi gặp người thân của đồng chí Trần Nghị, còn bản thân thì đến đón Mao Chủ tịch. Hai người gặp nhau trước cửa nhà tưởng niệm, thân mật bắt tay nhau, cả hai im lặng không nói gì, Thủ tướng dẫn Mao Chủ tịch đến trước đám đông. Mao Chủ tịch lần lượt bắt tay Phó Chủ tịch Tống Khánh Linh, Diệp Kiếm Anh, Đặng Dĩnh Siêu, Lý Tiên Niệm, v.v... Trong số họ có không ít người đã từ lâu Mao Chủ tịch chưa gặp lại, lại trải qua rất nhiều biến cố, có nhiều chuyện muốn nhân cơ hội này nói ra song không biết bắt đầu từ đâu, huống hồ đây là lúc nói chuyện thích hợp nhất.
Thật đúng lúc, Trương Từ - phu nhân của Trần Nghị đến. Mao Chủ tịch nhìn thấy, Người đứng dậy nghênh đón. Trương Từ vội bước lại gần Mao Chủ tịch, khuôn mặt đầy nước mắt, nói không nên lời, chỉ nói được một câu: "Thưa Chủ tịch, Chủ tịch cũng đến ư?"
Thấy Trương Từ nghẹn ngào, Mao Chủ tịch cũng rơi lệ. Chủ tịch thân mật kéo tay Trương Từ, bảo bà ngồi xuống cạnh mình rồi nói:
"Tôi cũng đến dự lễ truy điệu đồng chí Trần Nghị! Đồng chí Trần Nghị là một đồng chí tốt."
Trong giờ phút này, được gặp Mao Chủ tịch, phu nhân Trần Nghị vô cùng xúc động, trong lòng có biết bao điều cần giãi bày với Mao Chủ tịch, song bà là người hiểu biết đại cục, cũng là nhà cách mạng nghiêm nghị. Bà xúc động nói: "Có lúc đồng chí Trần Nghị còn thiếu hiểu biết, khiến Chủ tịch phải bực mình..."
Mao Chủ tịch dường như đã hiểu ý bà Trương Từ định nói gì, Người liền lên tiếng: "Không thể nói như vậy, cũng không nên trách đồng chí ấy, Trần Nghị là người tốt. Đồng chí ấy đã có nhiều công lao, cống hiến nhiều cho cách mạng Trung Quốc và phong trào cách mạng thế giới, điều này đã được công nhận!"
Mao Chủ tịch nói tiếp: "Đồng chí Trần Nghị khác hẳn Hạng Anh. Bốn ngàn Tân Tứ quân bị tan rã ở An Huy. Đương nhiên, sau đó quân số phát triển lên tới chín vạn người, đồng chí Trần Nghị là người tuân theo đường lối của
Trung ương Đảng, đồng chí ấy có khả năng tập hợp mọi người." Mao Chủ tịch còn nói: "Nếu âm mưu của Lâm Bưu thành công thì những người già như chúng ta, chúng sẽ bỏ quên hết."
Cũng tại thời điểm này, Norodom Sihanouk và công chúa cũng đến dự lễ truy điệu Trần Nghị.
Mao Chủ tịch nói chuyện thân mật với Norodom Sihanouk. Chủ tịch trịnh trọng thông báo với Norodom Sihanouk: "Hôm nay tôi thông báo cho hoàng thân một sự kiện, vị "chiến hữu thân thiết" Lâm Bưu, ngày 13 tháng 9 năm ngoái, đáp máy bay chạy trốn sang Liên Xô, song máy bay đã bị rơi và thiệt mạng ở miền đông Mông Cổ rồi. Lâm Bưu chống lại tôi, còn Trần Nghị thì ủng hộ tôi."
Norodom Sihanouk nhìn Mao Chủ tịch, vẻ căng thẳng. Sự kiện Lâm Bưu chạy trốn, chúng tôi vẫn chưa công khai tuyên bố ra ngoài, Norodom Sihanouk là người ngoại quốc đầu tiên được Mao Chủ tịch báo tin.
Mao Chủ tịch nói tiếp: "Chiến hữu thân thiết của tôi còn định ám hại tôi, sau khi âm mưu bại lộ, Lâm Bưu tự đâm đầu vào chỗ chết. Chẳng phải các ngài đang ở cạnh tôi lại không phải là chiến hữu thân thiết của tôi sao!?" Mao Chủ tịch dừng một lát rồi nói: "Trần Nghị từng tranh cãi với tôi, song chúng tôi đã sống và chiến đấu bên nhau mấy chục năm rồi, hợp đồng tác chiến với nhau rất tốt."
Lúc đó, bốn người con của Trần Nghị cũng được gọi đến, Mao Chủ tịch hỏi tên từng người, Chu Ân Lai đứng bên cạnh giới thiệu từng người cho Mao Chủ tịch. Chủ tịch con nói rất nhiều điều khích lệ họ, đại ý là khuyên họ kế thừa di nguyện của cha mình, tích cực học tập và công tác. Mao Chủ tịch còn nói đến vấn đề "dòng chảy ngược tháng Hai". Người nói tới sự kiện các đồng chí già như Trần Nghị đối phó với Lâm Bưu và Trần Bá Đạt, đối phó với Vương, Quan, Thích. Không còn nghi ngờ gì nữa, đây là sự khẳng định hành động đấu tranh của các đồng chí già tại Hoài Nhân đường, trong đó có Lý Tiên Niệm và một số đồng chí khác.
Bản thân câu nói này đã công khai tỏ rõ thái độ của mình về "dòng chảy ngược tháng Hai", trên thực tế, đây cũng là tín hiệu đánh giá lại công lao của các nhà lãnh đạo của Đảng và Nhà nước, các đồng chí lão thành cách mạng đã bị "đả đảo" và "cho ra rìa", đây chính là sự giải thoát của đội ngũ đông đảo các đồng chí đã lớn tuổi, đương nhiên đây cũng là tính cách chân thành, thẳng thắn, vì người khác của Mao Chủ tịch.
Chủ tịch lại nói: "Đồng chí Trần Nghị làm được rất nhiều việc vì tình hữu nghị của nhân dân Trung Quốc với nhân dân thế giới, có rất nhiều cống hiến cho cách mạng Trung Quốc và cách mạng thế giới, đồng chí là người có công lớn." Nói đến đây, Mao Chủ tịch tỏ thái độ phẫn nộ:
"Diêu Đăng Sơn cướp quyền ở Bộ Ngoai giao được 20 ngày, phạm nhiều sai lầm hơn đồng chí Trần Nghị làm Bộ trưởng Bộ ngoại giao trong 20 năm."
Cuộc nói chuyện sắp kết thúc, bà Trương Từ nói: "Chủ tịch ngồi nghỉ một lát rồi về." Mao Chủ tịch đáp: "Không, tôi ở lại dự lễ truy điệu, cho tôi một dải băng tang." Thế là chúng tôi cài dải băng tang vào ống tay áo ngủ của Mao Chủ tịch. Lễ truy điệu bắt đầu, đứng trước linh cữu đồng chí Trần
Nghị, Thủ tướng Chu Ân Lai đọc điếu văn. Bài điếu văn vắn tắt trần thuật lại sinh thời của Trần Nghị, đánh giá cao cống hiến của đồng chí ấy cho sự nghiệp cách mạng Trung Quốc, đồng thời chỉ rõ: Đồng chí Trần Nghị là Đảng viên ưu tú của Đảng Cộng sản Trung Quốc, là chiến sĩ trung thành của nhân dân Trung Quốc. Mấy chục năm qua, dưới sự lãnh đạo của Trung ương Đảng, trong cuộc chiến tranh cách mạng, trong sự nghiệp cách mạng xã hội chủ nghĩa và xây dựng chủ nghĩa xã hội, đồng chí đã kiên trì chiến đấu, kiên trì công tác, suốt đời vì nhân dân phục vụ. Đồng chí ra đi, chúng ta mất đi một lão đồng chí cách mạng tiền bối, là một tổn thất to lớn của Đảng và Quân đội ta.
Khi đọc đến đoạn cuối bài điếu văn, giọng Thủ tướng Chu Ân Lai ngẹn ngào, dường như không thể đọc tiếp được nữa.
Mao Chủ tịch đứng ở giữa hàng đầu dự lễ, dáng to lớn
của Chủ tịch hơi đổ người về phía trước, toàn thân rung lên nhè nhẹ, chăm chú lắng nghe bài điếu. Tôi cảm thấy Chủ tịch đang rất đau lòng, dường như trong tâm can Chủ tịch đang bị giằng xé dữ dội. Lúc này tôi đứng sau Mao Chủ tịch, cách Người chỉ một khoảng cách ngắn, tôi sợ Chủ tịch không chịu nổi sự xúc động này.
Khi đọc đến đoạn "an nghỉ vĩnh hằng", "đời đời bất hủ", giọng Thủ tướng trầm hẳn xuống. Mao Chủ tịch cùng mọi người dự lễ truy điệu kính cẩn nghiêng mình trước di ảnh và bình đựng tro xương cốt Trần Nghị, vái ba vái.
Lễ truy điệu kết thúc, Mao Chủ tịch bắt tay bà Trương Từ rất lâu. Trương Từ và những người con của bà tiễn chân Mao Chủ tịch đến tận nơi ô tô đang đỗ, tôi mở cửa mời Chủ tịch lên xe.
Một lần nữa Mao Chủ tịch bắt tay bà Trương Từ và các con bà, Chủ tịch nói những lời nói thân tình, khuyên bà bớt đau buồn, nuôi dạy con cái học tập tốt, công tác tốt. Chủ tịch quay người bước lên xe, chân Chủ tịch tê dại không trèo lên xe được, Tiểu Trương và mấy người khác phải đỡ Chủ tịch vào xe.
Sau khi trở về, Mao Chủ tịch rất buồn, mấy ngày liền ăn ngủ không tốt, bị đổ bệnh, Người ốm rất nặng. Sức khỏe của Mao Chủ tịch bắt đầu suy sụp từ đây.
Mao Chủ tịch đích thân dự lễ truy điệu, nghĩa cử này là một tín hiệu quan trọng, không những công khai phủ định "dòng nước ngược tháng Hai" mà còn là mốc khởi điểm đánh giá lại công lao của các nhà lãnh đạo Đảng, Nhà nước và các đồng chí lão thành cách mạng bị đánh đổ trong Đại Cách mạng Văn hóa.