Chương 24 THỜI KHẮC MAO TRẠCH ĐÔNG HỘI KIẾN KHÁCH NƯỚC NGOÀI

Trong một lần Mao Trạch Đông bơi ở sông Trường Giang, nguyên soái Montgomery ngồi trên du thuyền xem, hai người hẹn nhau năm 1964 tổ chức cuộc thi bơi qua sông Trường Giang để cho các hãng truyền hình trên khắp thế giới "được dịp phát tài". Mao Chủ tịch cùng với Thủ tướng Australia luận về Đặng Tiểu Bình, nói về Vương Hồng Văn. Năm đó Người đã 80 tuổi, sức khỏe, thính lực đã kém.

Ngày 12-9-1973, Mao Chủ tịch hội kiến với Tổng thống Pháp Georges Pompidou. Thời gian dự định hội kiến chưa đến, Chu Ân Lai đến gặp Mao Chủ tịch bàn một số vấn đề liên quan tới cuộc hội đàm, đồng thời xem xét thư phòng của Mao Chủ tịch - là nơi tổ chức hội đàm, thấy mọi công tác đều được chuẩn bị chu toàn, phiên dịch, phóng viên cũng đã có mặt đầy đủ, lúc này Thủ tướng mới an tâm đi ra cửa lớn, nghênh đón khách quý nước ngoài.

Khách quý nước Pháp đến đúng giờ đã định. Thủ tướng dẫn khach vào thư phòng của Mao Chủ tịch. Chủ tịch đứng dậy bắt tay khách quý, cuộc hội đàm kéo dài khoảng 10 phút.

Không khí hội đàm diễn ra khá vui vẻ, sau ngày ốm nặng, hôm nay tinh thần Mao Chủ tịch tốt nhất.

Trước đó không lâu, tức là vào tháng 8, Mao Chủ tịch đích thân triệu tập Đại hội đại biểu toàn quốc Đảng Cộng sản Trung Quốc lần thứ X. Đặc điểm nổi bật của đại hội lần này là có một số đồng chí lớn tuổi bị đả kích và phê phán trong cuộc Cách mạng Văn hóa, dưới sự chủ trì của Mao Chủ tịch, được bầu vào Chủ tịch đoàn, ví dụ: Đặng Tiểu Bình, Vương Gia Tường, U Lan Phu, Lý Tỉnh Tuyền, Đàm Chấn Lâm, v.v..., kết quả của đại hội khiến Mao Chủ tịch rất vui, có khá nhiều lão đồng chí được bầu vào ủy viên Trung ương, Vương Hồng Văn trở thành Phó Chủ tịch Đảng; Ngô Quế Hiền, Trần Vĩnh Quý và nhiều đồng chí khác là những anh hùng lao động trên các mặt trận lao động sản xuất được bổ sung vào đội ngũ cán bộ lãnh đạo cao cấp ở Trung ương. Sự thay đổi này là niềm mong mỏi của Mao Chủ tịch trong suốt mấy năm qua, đến nay mới được thực hiện. Các nhân tố trên đã ảnh hưởng tích cực tới tinh thần của Mao Chủ tịch, khiến Người rất vui, niềm vui này lan sang cả khách quý. Cuộc hội đàm kết thúc trong bầu không khí vui vẻ, cả chủ và khách đều hài lòng, đã để lại trong lòng tổng thống Pháp rất nhiều ấn tượng sâu sắc.

Tiễn khách quý xong, Chu Ân Lai quay lại nói chuyện với Mao Chủ tịch, mãi đến tối mới ra về. Mấy ngày sau đó, Chu Ân Lai còn hội đàm với đoàn đại biểu Pháp một vài lần nữa. Ngày 17 tháng 9, Trung - Pháp ra tuyên bố chung. Hai bên thống nhất phát triển thêm một bước về quan hệ kinh tế, cụ thể là về lĩnh vực kỹ thuật công nghiệp, nhất là về các lĩnh vực dầu mỏ, hóa chất, hàng không, cơ khí và điện tử. Từ sau khi bình thường hóa quan hệ Trung - Mỹ, Trung - Nhật đến nay, công tác đối ngoại của Trung Quốc đã đạt được nhiều thành quả quan trọng.

Lúc này, sức khỏe của Mao Chủ tịch vẫn chưa hoàn toàn bình phục, song số lần hội kiến với khách nước ngoài lại tăng lên rõ rệt, các vấn đề hội đàm cũng được đề cập rộng hơn, chứng tỏ ảnh hưởng của Mao Chủ tịch ngày càng lớn hơn.

Còn nhớ, sau đó không lâu, Mao Chủ tịch tiếp tục hội kiến với Thủ tướng Australia, cuộc hội kiện này đã để lại trong tôi nhiều ấn tượng khó phai. Đó là vào buổi chiều tháng 11, Mao Chủ tịch đưa ra quyết định cần hội đàm với Thủ tướng Australia Gough Whitlam ngay. Lúc này Thủ tướng Gough Whitlam đang hội đàm với Thủ tướng Chu Ân Lai ở Đại lễ đường Nhân dân. Từ trung tuần tháng 12 năm ngoái hai nước thiết lập quan hệ ngoại giao đến nay, đây là lần đầu tiên chính phủ Australia đến thăm Trung Quốc, do đó, chương trình nghị sự bàn bạc rất rộng, những vấn đề cần đề cập đến cũng khá nhiều. Khi Mao Chủ tịch nhận được thông báo tiếp khách nước ngoài thì hai Thủ tướng của hai nước từ Đại lễ đường bước ra, cùng lên xe du lịch mác Hồng Kỳ, đi đến Trung Nam Hải.

Tôi trực ban ở cổng, thấy xe đỗ trước mặt liền chạy ra đón. Thủ tướng Chu Ân Lai mời Thủ tướng Gough Whitlam xuống xe trước, hai người cùng bước vào thư phòng của Mao Chủ tịch. Với tư cách là Phó Chủ tịch Đảng, Vương Hồng Văn cũng được tham dự hội kiến. Theo nhận định của tôi, Mao Chủ tịch có ý định bồi dưỡng Vương Hồng Văn, tạo cho Vương Hồng Văn cơ hoi tiếp xúc, làm quen với nghi lễ ngoại giao.

Tại thời điểm này, sức khỏe của Mao Chủ tịch đã khá hơn, tinh thần cũng rất tốt, Mao Chủ tịch hội đàm với Gough Whitlam tới 100 phút, nội dung mà cuộc hội đàm đề cập đến cũng rất rộng: thông báo tình hình trong nước và quốc tế, thông báo một số vấn đề của Đảng, có một số vấn đề trước đây không được phép tiết lộ ra ngoai nay cũng được đề cập đến.

Trong suốt buổi hội đàm, các phóng viên tiến hành chụp ảnh, quay camera, tự do tác nghiệp. Khi các phóng viên đã ra về, Mao Chủ tịch ngồi trên ghế phô-tơi, thảnh thơi uống trà, nói chuyện với khách quý, năm nay Người đã 80 tuổi, chân tay chậm chạp, đi lại khó khăn, sức nghe cũng không được tốt...

Từ sau ngày Trung Quốc mới ra đời, về lĩnh vực chính trị, người Trung Quốc đã "đứng lên", diện mạo đất nước cũng đang thay da đổi thịt từng ngày, biểu hiện trong một số trường hợp ngoại giao, bất luận là Mao Chủ tịch, Thủ tướng Chu Ân Lai hay là Trần Nghị, Hạ Long đều rất chú ý đến diện mạo tinh thần và nghi lễ của mình, đã để lại trong lòng khách quý nhiều ấn tượng tốt đẹp. Đó là vào tháng 9 năm 1961, chúng tôi tháp tùng Mao Chủ tịch từ Lư Sơn đáp tàu hỏa đến Vũ Hán. Tại đây, Mao Chủ tịch hội kiến với nguyên soái Pháp Montgomery.

Nguyên soái Montgomery là anh hùng chống phát-xít trong Đại chiến Thế giới lần thứ II, được nhân dân tôn kính. Nguyên soái từng sang thăm Trung Quốc, gặp Mao Chủ tịch. Hôm đó Mao Chủ tịch bơi ở sông Trường Giang, còn Montgomery nhận lời mời lên du thuyền ngắm cảnh sông Trường Giang hùng vĩ. Tinh thần của Mao Chủ tịch lúc này lên rất cao, Người bơi trên sông Trường Giang, ở hai bên bờ sông, hàng vạn quần chúng đứng cổ vũ. Là người bảo vệ Mao Chủ tịch trong lúc bơi, tôi vừa vui lại vừa lo.

Trong lúc bơi trên sông, điều lo sợ nhất là gặp cá heo.

Thường ngày ta không nhìn thấy nó, vào những ngày động trời, mưa to gió lớn, nước chảy cuồn cuộn đục ngầu, khí áp xuống thấp, cá heo dưới đáy sông không chịu mới nổi lên mặt nước để thở.

Có lần, trong lúc chúng tôi và Mao Chủ tịch đang bơi trên sông Trường Giang, đột nhiên trời tối sầm, gió to sóng lớn nổi lên, cả dòng sông nước đục ngầu. Không thể bơi được nữa, ngay đến Mao Chủ tịch cũng buộc phải lên tàu bảo hộ, đi theo đội hình bơi. Lúc đó, bỗng nhiên chúng tôi nhìn thấy một cột sóng cực cao lao tới, các đồng chí người bản địa bảo, đó là lúc cá heo hoạt động.

Đồng chí đó nói, cá heo rất hung hãn, song nó cũng "thấu tình đat lý". Thông thường, không ai đụng đến nó thì nó cũng không tấn công người, còn nếu chạm vào nó thì thôi roi. Giơ tay chỉ vào chiếc du thuyền, đồng chí đó bảo: "Nó có thể lat nhào cả chiếc du thuyền xuống đáy sông."

Trước đây tôi có nghe nói cá heo cực kỳ hung hãn, song bán tín bán nghi, lần này tận mắt thấy sức mạnh của nó có thể lật nhào cả tàu lớn. Từ đó về sau, cứ mỗi lần xuống sông để bơi, công tac dự phòng cá heo trở thành một nội dung quan trọng.

Làm thế nào để phòng chống cá heo? Kể ra cũng rất lý thú, lúc bấy giờ còn rất nhiều điều hạn chế, chúng tôi chỉ dùng mot số mẹo vặt. Bên ngoài khu vực Mao Chủ tịch bơi, cách đó vài chục mét chúng tôi bố trí một vài chiếc thuyền, khua đập mạnh mái chèo xuống nước, gây chấn động một vùng, nhằm mục đích đuổi cá heo đi ra xa. Còn biện pháp tốt nhất là chọn những ngày đẹp trời mới tổ chức cho Mao Chủ tịch bơi.

Hôm đó chúng tôi bơi cùng Mao Chủ tịch trên sông Trường Giang, nguyên soái Montgomery ngồi trên du thuyền xem Mao Chủ tịch bơi. Hai tay Chủ tịch khoát nước, trườn người trên lớp sóng, trông hùng dũng vô cùng. Trên du thuyền, nguyên soái khoa chân múa tay, vui vẻ chuyện trò với mọi người, thỉnh thoảng tiếng cười lại rộ lên, tiếc là khoảng cách hơi xa nên họ nói gì tôi nghe không rõ.

Mao Chủ tịch bơi một đoạn dài 30 dặm Hoa[1] mới lên du thuyền. Nguyên soái Montgomery nhìn Mao Chủ tịch với ánh mắt ngưỡng mộ và kính trọng, đi lại phía Chủ tịch bắt tay chúc mừng, đồng thời đưa ngón tay cái lên, khen Mao Chủ tịch có sức khỏe, bơi lội giỏi và là người rất có nghị lực.

"Lần sau nguyên soái đến thăm Trung Quốc, chúng ta cùng nhau thi bơi qua sông Trường Giang, được không?"

"Được!" - Nguyên soái Montgomery phấn khởi nói -

"Chúng ta sẽ thi bơi."

"Nguyên soái khi nào lại đến thăm Trung Quốc?"

"Năm 1964 nhé!"

"Được!" - Mao Chủ tịch đáp - "Nhất ngôn vi định (tương tự câu 'Quân tử nhất ngôn')."

"Đến lúc đó các hãng truyền hình trên toàn thế giới được dịp phát tài."

Hai người nhìn nhau, cùng phá lên cười vui vẻ, tiếng cười hòa vào sông nước bao la.

Khí phách, tình cảm của Mao Chủ tịch là đại biểu tượng trưng cho một quốc gia mới, một thời đại mới. Chúng tôi đứng bên cạnh, thấy tự tin, tự hào, tình cảm này ngẫu nhiên được sinh ra và nảy nở.

Hôm nay, nhìn thấy Mao Chủ tịch đứng bật dậy như chàng trai trẻ, không cần người đỡ, bắt chặt tay vị Thủ tướng từ Australia tới, vị khách bất giác tán thưởng:

"Người ngoài cảm thấy ngài chưa đến 80 tuổi..." Mao Chủ tịch cười vui vẻ, Chu Ân Lai cũng cười theo. Cuộc hội đàm đi vào chủ đề chính trong tiếng cười của chủ và khách.

Khi bắt đầu đàm phán chính thức, chúng tôi ra ngoài. Về sau tôi được xem bản ghi chép của Thủ tướng Chu Ân Lai, Thủ tướng ghi chép lại cuộc trao đổi giữa hai bên, tôi xin được bổ sung một số điều của bản ghi chép đó vào tác phẩm này:

Nửa tiếng đầu của cuộc hội đàm, Mao Chủ tịch nói rất ít, rất nhỏ, dường như nghe không rõ. Gough Whitlam là người rất giỏi biểu đạt ý kiến của mình, chủ yếu là Gough Whitlam nói, Mao Chủ tịch chỉ yêu cầu hai đồng sự trả lời vấn đề.

Mao Chủ tịch hỏi Thủ tướng Australia: "Triết học của Công Đảng Australia và triết học của Đảng Cộng sản có gì khác nhau?"

Whitlam trả lời: ông ta tuyệt đối tin rằng chủ nghĩa xã hội được sản sinh từ cải lương, còn chủ nghĩa cộng sản, chỉ có cách mạng mới mang lại. Mao Chủ tịch nói: "Ồ, thế giới quan của các ngài là chủ nghĩa Darwin mà!"

Khi Gough Whitlam nói Mao Chủ tịch có cống hiến to lớn trong sự nghiệp xây dựng Trung Quốc mới, Mao Chủ tịch đáp:

"Cống hiến của tôi chẳng được là bao."

Thủ tướng Australia nhận xét: Trước năm 1949, Liên Xô từng giúp đỡ Đảng Cộng sản Trung Quốc rất nhiều. Một lần nữa Mao Chủ tịch chậm rãi bổ sung: "Moskva có lúc không chịu giúp đỡ."

Gough Whitlam nói: "Tôi luôn phản đối Trung Quốc thử vũ khí hạt nhân."

Mao Chủ tịch chờ câu nói này từ lâu, Người bình thản đáp:

"Vấn đề mà ngài đề cập đến, chúng tôi không bận tâm."

Vị Thủ tướng này nói rằng, các nước như Australia, Nhật Bản và các quốc gia khác đều phản đối Trung Quốc thử nghiệm vũ khí hạt nhân. Mao Chủ tịch nói rằng: "Đó là việc làm theo phép cần thiết (việc làm lấy lệ)."

Theo cách hiểu của Gough Whitlam, cụm từ "việc làm theo phép cần thiết" có hơi khác, song ngay sau đó ông này đã từ bỏ cách nhìn nhận của mình. Trung Quốc không giống như Pháp, phải hứng chịu phê phán gay gắt. Gough Whitlam nhượng bộ nói: "Thử nghiệm nổ vũ khí hạt nhân được tiến hành ngay trên lãnh thổ Trung Quốc, còn Pháp thì cho nổ ở nước thuộc địa cách xa Pháp ngàn dặm. Trung Quốc từng phải chịu cảnh uy hiếp của kẻ địch, Pháp thì không, Paris đã được nước Mỹ bảo hộ." Vai diễn này của Gough Whitlam diễn không thành công.

Khi Gough Whitlam ca ngợi thành tựu mà Trung Quốc đạt được, Mao Chủ tịch đưa ra nhận định khác: "Thành tựu mà chúng tôi đạt được hiện nay chỉ là hạt cát ngoài biển, nhưng sự nghèo khổ của Trung Quốc cũng có cái hay của nó, nghèo khổ khiến nhân dân muốn làm cách mạng."

Khi Thủ tướng Gough Whitlam nói quân đội Trung Quốc so với quân đội của các nước khác có sự khác nhau, ngụ ý nói đến

Đặng Tieu Bình, Mao Chủ tịch liền nói: "Đặng Tiểu Bình là dân thường được trưởng thành trong quân đội."

Gough Whitlam hỏi: "Ngài Phó Thủ tướng này từng nói chuyện với các chính khách của Australia tới thăm Trung Quốc rằng, ngài Đặng được tham dự Đại hội Đảng Cộng sản Trung Quốc khóa VIII và khóa X, song không được tham gia Đại hội khóa IX. Tại sao Đặng Tiểu Bình lại không được tham dự Đại hội khóa IX năm 1969?"

Thông thường, những vị khách nước ngoài rất ít hoặc không đề cập tới vấn đề nhạy cảm này, càng ít người hỏi đến chuyện nội bộ của Bộ Chính trị Trung ương Đảng, nhưng vị Thủ tướng Australia này là một ngoại lệ.

Về vấn đề này, Mao Chủ tịch đã có sự chuẩn bị trước, không bị động, Chủ tịch đáp: "Bởi vì lúc đó vấn đề Lâm Bưu chưa được giải quyết."

Thủ tướng Australia đề cập đến vấn đề sau Đại hội X, tại sao Vương Hồng Văn thăng tiến nhanh thế, sự kiện này nổi tiếng khắp thế giới. Gough Whitlam đưa ra câu hỏi: "Các ngài phát hiện ra ngài ấy ở đâu?"

Đối với vấn đề này, Mao Chủ tịch có thể trả lời rất dễ dàng, song câu trả lời của Mao Chủ tịch lại rất dứt khoát và ngắn gọn: "Không biết!" Đối với sự thăng tiến của Vương Hồng Văn trong Đại hội X, Mao Chủ tịch rất bằng lòng. Mao Chủ tịch từng nói với Tổng thống Pháp Georges Pompidou: "Ngài lưu ý đến người ấy (chỉ Vương Hồng Văn), sau này rất có tiền đồ." Song, rất nhanh sau đó Mao Chủ tịch không giữ ảo tưởng đó nữa.

Để làm dịu không khí của buổi hội đàm, Gough Whitlam lên tiếng: "Toàn bộ tinh thần và sức lực của Mao Chủ tịch tập trung vào giải quyết vấn đề Trung Quốc, chí ít Trung Quốc cũng đang phát triển mạnh mẽ, thế hệ trẻ Trung Quốc đã có sự bảo đảm đầy đủ."

"Chu Ân Lai và tôi đều chưa nhìn thấy cách mạng Trung Quốc đã hoàn thành. Tôi hiện nay lại đang mang bệnh nặng."

Chu Ân Lai cười, nói xen vào: "Mao Chủ tịch chỉ bị bệnh phong tê thấp đầu gối thôi."

"Tôi đã có hẹn với Thượng đế rồi!" Mao Chủ tịch tiếp tục nói chuyện với Gough Whitlam về bản thân, Người không muốn che giấu bệnh tình của mình.

Hội đàm kết thúc, Mao Chủ tịch nói: "Cùng tôi đi ra ngoài cửa nhé." Mặc dù đi lại còn khó khăn song Mao Chủ tịch vẫn rất cố gắng tiễn chân khách ra tận bên ngoài.

Chu Ân Lai và Vương Hồng Văn tiễn khách ra ngoài khu vực bể bơi mới bắt tay chào tạm biệt.

Sau khi khách đã ra về, hai người quay lại, cùng với Mao Chủ tịch điểm lại nội dung hội đàm, đồng thời nghiên cứu một số vấn đề, sau đó mới ra về.

Chú thích:

[1] Dặm Hoa: dặm Trung Quốc, 1 dặm hoa = 500m.