Chương 34 LẦN CUỐI CÙNG TIẾP KHÁCH NƯỚC NGOÀI-
Hoa Quốc Phong đi cùng những người khách vào, Mao Trạch Đông không sao đứng dậy được, nhờ hai y tá đỡ hai bên, Chủ tịch mới đứng dậy được. Ngày 27 tháng 5 năm 1976, lần cuối cùng tiếp khách nước ngoài, Chủ tịch không đứng dậy, buổi gặp mặt chỉ diễn ra trong 15 phút.
Ngày 23 tháng 2 năm 1976, Mao Chủ tịch hội kiến với cựu Tổng thống Mỹ Richard Nixon tại phòng làm việc. Đây là lần xuất hiện công khai đầu tiên của Nixon sau việc từ chức bởi sự kiện Watergate, cũng là lễ gặp mặt long trọng nhất mà Mao Chủ tịch dành cho một cựu Tổng thống.
Sáng hôm đó, những người khách đi từ nhà khách quốc gia Điếu Ngư Đài tới bể bơi Trung Nam Hải, khi xe vừa dừng lại, tôi vẫn là người bước lên đón họ xuống xe, điều này cũng giống như nghi thức diễn ra vào năm 1972, khi Nixon đến thăm Trung Quốc với vai trò Tổng thống. Từ trên xe bước xuống ba người: Nixon, phu nhân và con gái.
Quyền Thủ tướng Hoa Quốc Phong bước lên bắt tay chào đón các vị khách, cùng họ tiến vào cổng bể bơi rồi vào phòng làm việc của Mao Chủ tịch. Mao Chủ tịch được đỡ đứng dậy, lần lượt bắt tay hỏi thăm sức khỏe từng người khách tới thăm, tỏ ra rất vui mừng. Các vị khách không những vui mừng mà còn tỏ ra xúc động.
Lần hội kiến này, nói ra thì cũng khá thú vị, đã được chuẩn bị từ rất lâu rồi. Mao Chủ tịch thường mang một tình cảm sâu sắc với những người làm việc tốt, Chủ tịch từ lâu đã rất muốn gặp lại Nixon. Bởi vì, khi gặp Nixon năm 1972, bệnh của Chủ tịch đang ở giai đoạn đầu, sức khỏe yếu, có một số vấn đề không tiện bàn bạc, do vậy Chủ tịch vẫn giữ trong lòng. Mùa hè năm 1974, khi hội kiến với Tổng thống Philippines Marcos và phu nhân tại Vũ Hán, Chủ tịch nhờ Imelda Marcos chuyển lời tới Nixon nguyện vọng này của Chủ tịch. Mao Chủ tịch hết sức tán thành sáng kiến và suy nghĩ mang tính đột phá trong quan hệ Trung - Mỹ của Nixon khi ông này còn đảm nhiệm vai trò tổng thống. Năm đó, Nixon bị buộc từ chức bởi "sự kiện Watergate" ở trong nước, không nên nói đến tình huống không mong muốn này, Mao Chủ tịch đã nhận biết đúng cơ hội này, sẽ dành tặng cho Nixon niềm vinh dự mà chưa ai có.
"Sự kiện Watergate" là việc nội chính của nước Mỹ, chúng tôi tôn trọng sự lựa chọn của họ mà không có bất kỳ can thiệp nào. Nhưng từ "sự kiện Watergate" có thể thấy, có nhiều quan điểm trái ngược với Nixon, Mao Chủ tịch lại có quan điểm rất khác. Chủ tịch từng nói một cách bất bình:
"Lẽ nào kẻ thống trị không nên có quyền thống trị sao?"
Mao Chủ tịch từng nói với Georges Pomidou đến thăm:
"Tôi không sao hiểu được, tại sao phải làm rùm beng việc này lên (chỉ sự kiện Watergate), để tiếng xấu đồn ra khắp nơi như vậy? Tôi khong hiểu tại sao chỉ một sai sót nhỏ như thế cũng có thể lật đổ được Nixon?"
Mao Chủ tịch phân tích nguyên nhân là "đã tự do ngôn luận quá nhiều."
Mao Chủ tịch từng nói với Thủ tướng Thái Lan Kukrit Pramoj khi đến thăm Trung Quốc: "Sự kiện Watergate đã bị thổi phong quá mức thực tế." Đồng thời nói rõ: "Tôi cho rằng, Nixon bị lật đổ là mưu đồ đen tối do phần tử chiến tranh của Mỹ bày ra. Nhờ ngài viết thư cho Nixon, bảo tôi nhớ ông ấy."
Việc mời Nixon trở lại thăm Trung Quốc lần này là một vấn đề quan trọng mà Mao Chủ tịch hết sức quan tâm, đó chính là Trung Quốc cần tăng cường quan hệ với Mỹ.
Trong chuyến thăm lần này của Nixon đến Trung Quốc, cách làm khác với trước kia, chúng tôi điều máy bay Boing 707 mới mua về chưa lâu đến sân bay Los Angeles của Mỹ nghênh đón. Trung Quốc điều máy bay đi đón một cựu Tổng thống nước ngoài đến thăm Trung Quốc với tư cách cá nhân, đây là chuyện chưa từng xảy ra.
Ngày 21 tháng 2, sau khi đến Bắc Kinh, gia đình Nixon được sắp xếp ở tại dãy phòng tại khách sạn mà năm 1972, khi đến thăm Trung Quốc trong vai trò Tổng thống, Nixon đã từng ở. Nixon vẫn được tiếp đãi theo nghi thức đối với tổng thống.
Khi Mao Chủ tịch và Nixon đàm thoại, phu nhân và con gái Nixon lui ra ngoài, phía Trung Quốc chỉ có Hoa Quốc Phong cùng tham gia. Cuộc hội đàm bắt đầu từ 11 giờ 50 phút sáng đến 13 giờ 35 phút thì kết thúc, kéo dài 105 phút. Đây là cuộc nói chuyện kéo dài với người nước ngoài cuối cùng của Chủ tịch Mao Trạch Đông.
Cuộc gặp giữa Mao Chủ tịch với Nixon lần này giống như cuộc trùng phùng giữa hai người bạn cũ, hai người trao đổi rất lâu về các vấn đề họ cùng quan tâm, bao gồm cả một số cách nhìn nhận về tình hình thế giới.
Mao Chủ tịch tỏ ra rất tán thưởng Nixon. Theo tiết lộ của giới báo chí, ngay từ năm 1965, khi thăm Đài Loan, lúc nói chuyện với Arthur Hummel - phó đại sứ Đại sứ quán Mỹ tại Đài Loan, sau này trở thành đại sứ Trung Quốc tại khách sạn Viên Sơn - Đài Bắc, Nixon đã từng nêu ra vấn đề: mối quan hệ Trung - Mỹ cần được cải thiện. Trong những năm tháng sau đó, Nixon đã nỗ lực không ngừng để biến mục tiêu này trở thành hiện thực, đến khi ông đắc cử, trở thành Tổng thống Mỹ, mục tiêu này đã có được kết quả tốt. Cuộc nói chuyện kéo dài giữa hai người lần này không chỉ thỏa mãn được nguyện vọng đã có từ lâu mà hai bên còn hiểu biết lẫn nhau nhiều hơn, để lại nhiều ấn tượng tốt đẹp.
Từ cuốn hồi ký của Nixon về cuộc viếng thăm Trung Quốc của ông sau khi từ chức và cuộc gặp mặt cuối cùng với Mao Chủ tịch, có thể thấy tình hình của Mao Chủ tịch lúc bấy giờ:
"Khi tôi quay trở lại thăm Trung Quốc năm 1976, tình hình sức khỏe của Mao Trạch Đông đã xấu đi nghiêm trọng. Lời của ngài ấy nghe đứt quãng, giống như nói từng từ đơn âm một, nhưng tư duy vẫn mẫn tiệp, sâu sắc như trước. Những lời tôi nói, ngài ấy đều có thể nghe hiểu hết, nhưng khi ngài ấy muốn trả lời thì lại nói không ra lời. Mao Trạch Đông cho rằng, phiên dịch không hiểu lời ngài ấy nói, nên ngài ấy vội cầm sổ tay lên, viết ra luận điểm của mình. Thấy tình hình của ngài ấy như vậy, tôi cảm thấy buồn. Bất luận người khác nhìn nhận Mao Trạch Đông như thế nào, không ai có thể phủ nhận một điều là, Mao Trạch Đông đã chiến đấu đến hơi thở cuối cùng.
Cuộc hội kiến kết thúc, Mao Chủ tịch được đỡ đứng dậy bắt tay chào Nixon, từ biệt trong sự lưu luyến.
Quyền Thủ tướng Hoa Quốc Phong tiễn vị cựu Tổng thống đến từ bên kia bờ đại dương ra tới ngoài cổng. Nixon một lần nữa cảm ơn thịnh tình của Hoa Quốc Phong.
Ngày hôm sau, tờ "Nhân Dân nhật báo" đăng tải bức ảnh Nixon và Mao Chủ tịch bắt tay, Hoa Quốc Phong đứng tiếp ở bên cạnh. Trong thời gian lưu lại Bắc Kinh sau đó, Nixon có cuộc hội đàm kéo dài sáu tiếng đồng hồ với Hoa Quốc Phong, đồng thời tổ chức bữa tiệc đáp tạ Chính phủ Trung Quốc với tư cách cá nhân tại Đại lễ đường, phải nói đây là vinh dự đặc biệt hiếm có đối với một người nước ngoài.
Tình trạng sức khỏe của Chủ tịch ngày càng kém. Chủ tịch dường như biết rõ mình không còn nhiều thời gian nữa, vì vậy, dựa trên tầm ảnh hưởng của bản thân, Chủ tịch liên tục làm việc với khách nước ngoài.
Chiều ngày 17 tháng 3, Mao Chủ tịch hội kiến với Thủ tướng Lào Kaysone Phomvihane tại phòng làm việc kiêm phòng khách của mình, cùng hội kiến có Thủ tướng Hoa Quốc Phong, cuộc đàm thoại kéo dài 35 phút.
Ngày 30 tháng 4, Mao Chủ tịch lại hội kiến với Thủ tướng New Zealand - Robert Muldoon cùng năm vị khách, cuộc đàm thoại diễn ra trong vòng 30 phút. Sau khi tiễn khách, Hoa Quốc Phong quay lại phòng của Mao Chủ tịch, báo cáo một số vấn đề trọng tâm về tình hình trong nước, đồng thời tỏ ra lo lắng về tình hình phát triển ở một số tỉnh. Mao Chủ tịch an ủi Thủ tướng, Người dùng bàn tay luôn run rẩy của mình viết tặng Hoa Quốc Phong ba câu, câu thứ nhất: "Cứ bình tĩnh, chớ nên vội vàng", câu thứ hai: "Làm theo phương châm trước kia", câu thứ ba: "Đồng chí làm việc, tôi rất yên tâm". Sau đó, Hoa Quốc Phong truyền đạt lại nội dung này cho Bộ Chính trị, song chỉ nói hai câu đầu. Còn câu cuối cùng, là chuyện của sau này.
Ngày 12 tháng 5, Mao Chủ tịch hội kiến với Thủ tướng Singapore Lý Quang Diệu và năm vị khách cùng đi tại phòng làm việc của Chủ tịch. Trước khi tiếp khách, Chủ tịch đã cắt tóc, cao râu, mặc bộ quần áo Tôn Trung Sơn màu xám nhạt vẫn sử dụng khi tiếp khách nước ngoài đến thăm..., việc chuẩn bị dù rất đơn giản nhưng cũng khiến cho Chủ tịch trông hoạt bát lên khá nhiều. Chỉ có điều chân
Chủ tịch rất yếu, không thể đứng được lâu, càng không thể đi lại được, chỉ lê mấy bước trên nền phẳng, cũng không thể không có người đỡ. Hoa Quốc Phong cùng khách đi vào, Mao Chủ tịch không thể đưng lên được, vẫn ngồi đó, trên ghế sofa. Trước đây, khi tiếp khách nước ngoài, Chủ tịch vẫn cố gắng đứng lên được để nghênh đón, còn cố thực hiện các động tác một cách tự nhiên. Lúc đó, may mà hai y tá tinh ý, nhanh chân bước đến, một người bên trái, một người bên phải mới đỡ được Chủ tịch đứng dậy bắt tay với các vị khách, rồi ngồi xuống đàm thoại với khách. Lần hội kiến này chỉ kéo dài 30 phút.
Chiều ngày 27 tháng 5 năm 1976, Mao Chủ tịch hội kiến với Thủ tướng Pakistan Bhutto, đây là lần tiếp khách nước ngoài cuối cùng của Mao Chủ tịch lúc Người còn khỏe. Khi Hoa Quốc Phong cùng các vị khách đi vào, Mao Chủ tịch không đứng dậy mà chỉ ngồi trên sofa bày tỏ sự hoan nghênh đối với người đứng đầu chính phủ của đất nước láng giềng hữu nghị. Lần hội kiến này chỉ tiến hành trong vòng 15 phút, có người nói, đây là lần tiếp khách nước ngoài ngắn nhất của Chủ tịch. Lần này, gương mặt Chủ tịch tiều tụy, mất đi sự biểu cảm, hai mắt lim dim, đi lại khó khăn. Biểu hiện rõ nét nhất là Chủ tịch đã mất đi khả năng tự kiểm soát, nước miếng liên tục tự chảy ra từ bên mép, các y tá phải giúp Chủ tịch lau đi.
Những thước phim tư liệu được chiếu sau này, lúc quay phim, mặc dù các nhà báo đã tiến hành lựa chọn những góc độ quay đep nhất, người biên tập lúc biên tập đã cắt dán từng đoạn phim, đã bỏ nhiều công sức, nhưng mọi người vừa xem đã thấy rõ sức khỏe của Mao Chủ tịch không được tốt.
Không lâu sau, Trung ương ra quyết định Mao Chủ tịch không phải tiếp khách nước ngoài nữa.
Những năm cuối đời, sức khỏe của Chủ tịch rất kém, mỗi năm lại sinh nhiều bệnh, việc đi lại khó khăn, thêm vào đó là sự dày vò của bệnh đục thủy tinh thể làm Chủ tịch vô cùng khổ tâm. Thế nhưng, vì nhân dân, vì theo đuổi mục đích cao đẹp, Chủ tịch có thể chịu đựng những khổ cực và sự giày vò của bệnh tật, hội kiến với các đoàn khách nước ngoài đến thăm Trung Quốc, thật sự là đã làm hết sức mình, hết lòng tận tụy vì nước vì dân. Theo thống kê chưa đầy đủ, trong khoảng ba năm, từ năm 1973 đến năm 1975, bình quân mỗi năm Mao Chủ tịch tiếp khách nước ngoài hơn 20 lần, riêng 5 tháng đầu năm 1976, Chủ tịch đã hội kiến sáu lần.
Trong khoảng thời gian gần 20 năm, Mao Chủ tịch tiếp đón nguyên thủ quốc gia, người đứng đầu chính phủ của mười quốc gia, trong đó có Mikhail Vasilyevich Frunze, Nikita Sergeyevich Khrushchyov, Kim Nhật Thành, Hồ Chí Minh, Sukarno,... Tôi là nhân viên nghiệp vụ, đã làm một số công việc liên quan trong đó, tận mắt thấy Chủ tịch đàm thoại cùng khách nước ngoài từ khi Người khỏe mạnh, tinh lực dồi dào cho đến những năm tháng cuối đời, Người phải cố gắng vượt lên mọi khó khăn và bệnh tật, đức tính này khiến tôi cảm khái vô cùng. Tôi thậm chí còn nảy ra suy nghĩ kỳ quặc, nếu con người có thể trường sinh bất lão, "vạn thọ vô cương" thì tốt biết mấy!