LỜI BẠT

Tôi vốn không định viết lời nói đầu hay lời bạt cho cuốn sách này. Bởi tôi nghĩ, sau khi tác phẩm chào đời, bản thân nó đã có sự sống riêng. Độc giả nhìn thấy và cảm thụ được gì từ tác phẩm là tùy họ, trải nghiệm chẳng ai giống ai. Thay vì một tràng ngôn từ vô thưởng vô phạt của tác giả, chỉ bằng cứ để người đọc tự cảm nhận. Nhưng khi gửi tác phẩm cho nhà xuất bản, tôi có đính kèm bản giới thiệu vắn tắt nội dung và lý do sáng tác, viết một lèo được tận mấy nghìn chữ, thế là biên tập bảo tôi, “Viết lời bạt đi! Độc giả sẽ thích lắm đấy!”

Vậy, tôi nói từ đầu nhé.

Mùa thu năm 2011, sau khi may mắn đoạt giải Shimada(108), tôi bắt đầu nghiền ngẫm đề tài cho tác phẩm tiếp theo. Đang lúc bí ý tưởng, Hiệp hội Trinh thám Đài Loan lại tổ chức cuộc thi giao lưu giữa các thành viên, yêu cầu viết truyện ngắn với chủ đề “thám tử salon”, tức là thám tử không đích thân đến hiện trường, chỉ nghe tường thuật lại vụ án mà vẫn suy luận được chân tướng.

Tôi nghĩ đây là một ý tưởng vô cùng thú vị, nên đã đặt bút phác thảo “Đen và trắng”. Lỡ tay thế nào, tôi thất bại trong việc kiểm soát kích cỡ bản thảo, nên số lượng từ đã vượt quá mức cho phép của cuộc thi. Tôi bèn đổi ý, gác “Đen và trắng” sang một bên, dự định để dành cho một series nào đấy, rồi sáng tác một truyện ngắn suy luận về đề tài khoa học viễn tưởng cho mục đích giao lưu.

Sau này, tôi tìm cách triển khai câu chuyện của Quan Chấn Đạc và Lạc Tiểu Minh. Tiếp tục ý tưởng đơn sơ ban đầu, tôi viết thêm hai mẩu truyện ngắn nữa, mỗi truyện khoảng 30.000 chữ (“Đen và trắng” dài khoảng 33.000 chữ), rồi cho xuất bản. Từ lúc ấy tôi đã muốn kể chuyện theo trình tự đảo ngược (reverse chronology) rồi, chẳng qua vẫn lấy “sự kiện” làm manh mối chủ chốt, đơn thuần triển khai từ góc độ của tiểu thuyết trinh thám.

Tuy nhiên, khi viết dàn ý và xây dựng những “câu đố” cho tác phẩm, lòng tôi càng lúc càng thấp thỏm.

Tôi sinh vào thập niên 1970, trưởng thành vào thập niên 1980. Hồi ấy, với lũ trẻ Hồng Kông, cảnh sát không khác gì siêu anh hùng trong comic Mỹ. Họ là những người kiên cường, chí công vô tư, đại diện cho chính nghĩa, dũng cảm trung thành, vì nhân dân phục vụ. Dẫu càng lớn càng thấm thía sự đời phức tạp, song hình tượng cảnh sát vẫn để lại trong tôi nhiều ấn tượng tích cực hơn tiêu cực. Nhưng bước sang năm 2012, khi chứng kiến đủ loại hiện tượng xã hội, đọc hàng loạt tin tức về cảnh sát, niềm tin đó bắt đầu lung lay. Tôi e rằng, một tác phẩm trinh thám mà nhân vật thám tử lại chính là cảnh sát, nghe chừng sẽ nhuốm màu sắc tài liệu tuyên truyền hơn là tiểu thuyết.

Một câu chuyện mà chính tác giả còn phải nghi ngờ thì làm sao thuyết phục nổi độc giả?

Thế là hướng đỉ của tác phẩm quay ngoắt một trăm tám mươi độ.

Tôi không muốn miêu tả các vụ án một cách đơn thuần nữa.

Tôi muốn viết về một nhân vật, một thành phố, một thời đại.

Chẳng mấy chốc, câu chuyện đã mở rộng hơn tôi tưởng.

Nếu bạn quen thuộc với tiểu thuyết trinh thám (nhất là tiểu thuyết theo phong cách Nhật Bản), chắc cũng biết đại khái là họ phân chia làm hai trường phái, tiểu thuyết trinh thám suy luận(109) và tiểu thuyết trinh thám xã hội(110). Trường phái suy luận thiên về những bí mật và kế hoạch phạm tội, chú trọng tính logic của quá trình phá án dựa trên manh mối. Còn trường phái xã hội tập trung phản ánh hiện thực đời sống, đề cao tả thực và tính nhân văn.

Thoạt tiên, tôi định hướng 13.67 theo trường phái suy luận, nhưng sau khi xác định mục đích, nó lại thiên về miêu tả xã hội hơn. Tính chất của hai trường phái không trái ngược, nhưng để kết hợp sao cho cái này không lấn át cái kia thì đúng là không đơn giản. Để giải quyết (hay có thể nói là né tránh) vấn đề nan giải này, tôi đã sử dụng một kĩ thuật kể khác, đó là gộp sáu truyện ngắn độc lập mang phong cách suy luận cổ điển thành một tiểu thuyết dài. Truyện nào cũng đi sâu vào những bí ẩn và tình tiết suy luận logic, nhưng khi xâu chuỗi sáu câu chuyện lại, ta sẽ có một bức tranh xã hội hoàn chỉnh. Ý tưởng của tôi là, nếu xét theo góc độ vi mô, tác phẩm này là tiểu thuyết trinh thám suy luận, nhưng xét từ góc độ vĩ mô, lại là tiểu thuyết tả thực theo trường phái xã hội.

Thời điểm xảy ra mỗi câu chuyện đều là thời điểm xã hội Hồng Kông trải qua một thay đổi mang tính bước ngoặt. Những mốc thời gian này có thể đóng vai trò quan trọng, hoặc đơn giản chỉ là bối cảnh truyện. Khác biệt duy nhất là mốc thời gian của chương đầu còn ở thì tương lai so với ngày tôi hoàn thành bản thảo. Tôi không phải Nostradamus, không có khả năng đoán biết này sau. Có điều, từ năm 2012 đến 2013, mối hoài nghi của xã hội Hồng Kông đối với cảnh sát ngày càng nghiêm trọng và lên đến đỉnh điểm vào cuối năm 2013, có thể coi như linh tính thành sự thật.

Tôi không định giải thích cặn kẽ ý tưởng của từng câu chuyện, ý nghĩa của mỗi nhân vật, hình ảnh ẩn dụ trong từng chi tiết, hay các khái niệm liên quan trong và ngoài tác phẩm. Những điểm này, nên để mỗi độc giả tự cảm nhận thì hơn.

Tôi chỉ muốn lưu ý hai điều.

Một, ai mà xa lạ với địa lý Hồng Kông, không nói điều này chắc các bạn không biết được. Là vầy, các địa điểm trong sáu câu chuyện liên tục trùng lặp nhau.

Ví dụ, sân vận động nơi Quan gặp Lạc trong chương 2 nằm khá gần cư xá Nam Thị (nguyên mẫu là Nairn House) trong chương 5. Cả hai đều ở giáp phố Argyle.

Khu nhà ở xã hội quy mô lớn Quan Long Lâu, nơi xuất hiện kẻ khả nghi khiến cảnh sát tiêu tốn nhiều công sức tìm kiếm trong chương 3, ở ngay cạnh bể bơi Kennedy Town trong chương 5.

Phố chợ Graham trong chương 3, nhà hàng bồ câu nơi Quan đi ăn với Lưu trong chương 4 và quán cà phê Ổ Rắn trong chương 5 đều nằm trên phố Wellington khu Trung Hoàn (tên của nhà hàng trong chương 4 chỉ là hư cấu, còn nhà hàng có tên tương tự vẫn đang kinh doanh tại địa chỉ cũ nên tôi không đề cập đến), dù Ổ Rắn nay đã chuyển sang chỗ khác cách đấy một đoạn.

Nếu đọc xong 13.67 mà có bạn nào muốn đến thăm những nơi được nhắc đến trong truyện, thì tôi sẽ lấy làm hoan hỉ lắm.

Hai, tôi thấy Hồng Kông bây giờ cũng kì lạ như Hồng Kông năm 1967 miêu tả trong truyện. Chúng ta đang luẩn quẩn theo vòng tròn, đi một hồi lại về điểm xuất phát.

Tôi không biết sau năm 2013, liệu Hồng Kông có từ từ hồi sinh, bước lên con đường đúng đắn như nó đã từng sau năm 1967?

Tôi cũng không biết hình tượng cảnh sát kiên cường, chí công vô tư, đại diện cho chính nghĩa, dũng cảm trung thành, vì nhân dân phục vụ liệu có trở lại, để những đứa trẻ Hồng Kông được tự hào về họ thêm lần nữa?

Simon Chan Ho Kei

Ngày 30 tháng Tư năm 2014

(107) Dạng như referrer mà chúng ta đôi khi ghi tên vào resumé ngày nay. Đó thường là cấp trên hoặc người có uy tín ở nơi làm/học cũ, đảm bảo cho hành vi, năng lực và phẩm chất của người xin việc, với ngành cành sát Hồng Kông những năm 1960, đây là yêu cầu bắt buộc, đồng thời người đăng kí vào ngành không được có bất cứ mối liên hệ nào với đại lục.

(108) Soji Shimada Mystery Award (Giải thưởng Tiểu thuyết Trinh thám Soji Shimada). Đơn vị tổ chức và tài trợ là Crown Culture Corporation, lấy theo tên nhà văn trinh thám Nhật Soji Shimada, người hiện đã có hai tác phẩm được xuất bản ở Việt Nam là Tokyo hoàng đạo án (2013) và Hokkaido mê trận án (2016). Chan Ho Kei đoạt giải này năm 2011, cho tác phẩm Hình cảnh mất trí. Tiền thưởng vào khoảng 25.000 đô la Hồng Kông.

(109) Còn gọi là trinh thám suy luận cổ điển, theo đó suy luận logic dựa trên các manh mối là xương sống cũng như sức hút của tác phẩm. Các tác phẩm của Soji Shimada và Yokomizo Seishi thuộc dạng này.

(110) Một minh họa gần đây là Kasha của Miyuki Miyabe, IPM phát hành 9/2014. Câu chuyện lật giở hai mặt của vấn đề tiêu dùng và tín dụng, cũng như sự tiêu biến cá nhân của một thế hệ lạc lối mới. Tình hình tuy diễn ra ở Nhật Bản đã hai ba thập kỉ trước, nhưng lại vô cùng thấm thía với Việt Nam vào chính thời điểm này.