Phần kết

SÁU TỈ ĐƯỜNG ĐẾN HẠNH PHÚC

Ham muốn sống của chúng ta là bẩm sinh. Nỗi mong đợi cồn cào, con vui sướng ngây ngất, lòng thương cảm đầy ấm áp, tất cả đều là những phần trang bị cơ bản của não bộ. Chúng là những món quà cần thiết cho sự tồn tại.

Con người có thể hạnh phúc trong hầu hết mọi trường hợp. Các điều kiện bên ngoài quyết định hạnh phúc của ta ít hơn nhiều so với ta thường nghĩ. Những nghiên cứu chuyên sâu đã cho ta thấy rằng, niềm vui cuộc sống không phải vấn đề của tuổi tác cũng như giới tính. Nó không hề phụ thuộc vào IQ của bạn, hoặc bạn có bao nhiêu đứa con, hoặc tài khoản ngân hàng của bạn nhiều hay ít. Một người thợ thủ công ở Bangladesh có những cơ hội vui thú không ít hơn một viên chức ở Boston. Cả hai - cũng như tất cả chúng ta đều phải tận dụng mọi cơ hội có trong tay.

Nhiều người tìm kiếm hạnh phúc như kẻ say rượu đi tìm nhà mình,” theo lời của triết gia Pháp Voltaire. “Họ không thể tìm thấy, nhưng họ biết nó tồn tại.” Nhưng bởi vì khả năng có thể có những cảm giác tích cực lại được gắn cứng vào não bộ và chỉ bị ảnh hưởng tối thiểu bởi những điều kiện bên ngoài (theo nhiều nghiên cứu là dưới 10%), nên chỉ có một cách giải thích cho vấn đề hóc búa của Voltaire: khi săn đuổi hạnh phúc, chúng ta tự vấp vào chính chân mình.

Trong cuốn sách này, tôi đã cố gắng giới thiệu một vài sách lược để đạt được hạnh phúc, và chỉ ra chúng có tác dụng như thế nào và tại sao. Không như nhiều nỗ lực trong tự, những gợi ý này không dựa chủ yếu vào trải nghiệm và hiểu biết được truyền lại. Đúng hơn, chúng dựa trên nền tảng những khám phá gần đây trong khoa học thần kinh, đặc biệt là dựa vào sự hiểu biết sâu sắc rằng não bộ có thể uốn nắn được và rằng nó có thể thay đổi khi đã trưởng thành - điều này giúp ta có thể huấn luyện mối quan hệ với những cảm giác của bản thân. Và khoa học thần kinh đã chỉ cho ta thấy một điều khác nữa: hạnh phúc không đơn giản chỉ là sự biến mất của bất hạnh. Chúng ta đã dâng hiến những mạng thần kinh trong đầu ta cho những cảm giác tích cực, giúp cho niềm vui và sự thích thú có thể ngăn cản những cảm xúc tiêu cực như đau buồn và sợ hãi, giống như gió thổi sương mù tan đi.

Khả năng khiến cho cuộc sống của ta hạnh phúc hơn dựa vào hai nguyên tắc căn bản: chúng ta có thể gia cố mạng thần kinh tạo ra cảm giác tích cực bằng tập luyện có ý thức, và chúng ta có thể tìm kiếm những hoàn cảnh đem lại cho chúng ta niềm vui và sự thích thú. Dưới đây là một vài ý có thể làm tươi mới bộ nhớ của bạn.

Hạnh phúc cơ thể và hạnh phúc trí não không tách rời nhau. Cảm xúc bắt nguồn từ cơ thể. Tập thể dục và tình dục đều được chứng minh là phương pháp đảm bảo nhất để nâng cao tinh thần của ta.

• Hoạt động khiến ta hạnh phúc hơn là không làm gì hết. Lời khuyên chúng ta thường nghe “khi bị suy sụp hãy đi nghỉ ngơi” là sai. Những kiểm soát của ta đối với ý nghĩ, dự định và cảm giác đều được gắn kết chặt chẽ trong não bộ, nên chúng ta dễ dàng đâm bồn chồn lo lắng khi bộ não không có gì để bận rộn. Mặt khác, hệ thống mong chờ trong não bộ tạo ra một cảm giác chờ đợi ngay khi chúng ta thiết lập một mục tiêu, và chúng ta trải nghiệm chiến thắng khi đã chinh phục được mục tiêu ấy. Do vậy, hoạt động hầu như luôn luôn dẫn đến những cảm giác tích cực.

Một trí óc minh mẫn có thể làm gia tăng cảm giác hạnh phúc thậm chí cả khi nó chỉ quan sát. Nhận thức một cách tập trung thường đi đôi với những cảm giác hân hoan phấn chấn. Cảm giác ngây ngất êm dịu này cũng giống như cơ chế chờ đợi vậy. Nó, cũng như ta, đều nhờ vào hệ thống mong chờ. Khả năng vui thú thông qua sự chú ý tập trung này là thứ chúng ta có thể học được.

• Bằng cách phó mặc cho những cảm xúc tiêu cực như tức giận và buồn đau, thì không những chúng ta không dập được nó đi, mà thực tế còn đổ thêm dầu vào lửa. Kiểu buông xuôi này chỉ làm tổn thương chúng ta mà thôi. Cái niềm tin rằng buông xuôi là tốt dựa trên một lối suy nghĩ đã bị bác bỏ. Ngược lại, chúng ta có thể kiểm soát những cảm giác như vậy một cách có ý thức, và điều đó tốt hơn nhiều cho sự cân bằng cảm xúc của ta.

• Sự đa dạng tạo ra niềm vui sướng. Hệ thống mong chờ nhanh chóng chai lì với những kích thích sung sướng, nó khởi động một vòng luẩn quẩn dục vọng và phần thưởng. Khi thay đổi niềm vui sướng một cách thường xuyên hơn, chúng ta sẽ tránh được việc coi một điều gì đó là hiển nhiên. Và trong lúc học cách hần thưởng đúng những điều bất ngờ và nhìn nhận từ những quan điểm mới, chúng ta cũng đang nhóm lên sức sống của mình.

• Khi ở trạng thái nghi ngờ, tốt hơn hết là kiểm soát tốt những quyết định của ta hơn là đi thỏa mãn những mong ước của ta. Đối với đa số chúng ta, kiểm soát được số phận của mình là điều kiện tiên quyết để sống hạnh phúc và hài lòng. Tuyệt vọng là một trong những cảm giác ta có thể chịu đựng kém nhất trong mọi loại cảm giác. Con người - và cả loài vật - tỉ đều phản ứng với tuyệt vọng bằng tinh thần căng thẳng và thể chất suy nhược. Khi buộc phải trả giá bằng sự phụ thuộc (nợ nần chẳng hạn) để biến ước mơ thành hiện thực, người ta thường chọn tự do hơn.

Nhưng điều quan trọng nhất trong tất cả để sống hạnh phúc là quan hệ của chúng ta với người khác. Không hề phóng đại một chút nào khi đặt hạnh phúc ngang hàng với tình bạn và tình yêu. Sự quan tâm mà chúng ta dành cho những người thân đóng góp vào hạnh phúc của riêng ta.

Những nguyên tắc cơ bản này có thể áp dụng cho tất cả mọi người, bởi hệ cảm xúc và nhiều hành vi của ta là di sản từ tiến hóa. Tuy nhiên, trong phạm vi này, tất cả chúng ta đều có lựa chọn của riêng mình cũng như có những nhu cầu và sở thích riêng. Vì lý do đó, những lời khuyên nhủ trong cuốn sách này, dẫu cho đều phát triển dựa trên khoa học hiện đại và kinh nghiệm của hàng nghìn người, cũng chỉ có ý nghĩa như những gợi mở. Lựa chọn phải là của bạn.

Cho nên, nhiệm vụ quan trọng nhất trong cuộc mưu cầu hạnh phúc là hiểu biết bản thân mình. Điều này không hề yêu cầu cái gì quá phức tạp hay đặc biệt cả. Chỉ cần chú ý đến những phản ứng của chúng ta đối với các kích thích hằng ngày và thử nghiệm một chút với những cái đã thành thói quen, thế là đủ. Theo cách này, chúng ta càng ngày càng hiểu cái gì hữu dụng với ta. Tất cả chúng ta sẽ tìm ra đáp án cho riêng mình. Chúng ta có sáu tỉ người, nên có sáu tỉ con đường dẫn đến hạnh phúc.