Vú em của Đặng

Các nước ASEAN chẳng hiểu Khmer Đỏ thiếu khôn ngoan như thế nào khi từ chối ý kiến giải giới và từ bỏ quyền lực như là một phần trong công cuộc ổn định tình hình. Các nước này thỏa mãn về sự khôn ngoan của Trung Hoa khi họ đồng ý tham gia cuộc họp quốc tế bàn về vấn đề Kampuchia. Tuy nhiên hy vọng đó kéo dài không lâu khi Moscow và Việt Nam nói rõ ra rằng họ không khứng tham gia một cuộc họp như thế. Lại nữa, công việc này lại thêm khích lệ vì Trung Hoa cho biết họ không tìm cách bảo vệ ảnh hưởng của họ qua vai trò của Khmer Đỏ. ASEAN tiếp tục gây áp lực để hình thành một buổi họp quốc tế. Một kế hoạch hòa bình hợp lý nhứt có quan tâm đến quyền lợi Việt Nam được các siêu cường hỗ trợ, gồm cả Trung Hoa và Hoa Kỳ. Theo sự tính toán của các nước trong Hiệp Hội Đông Nam Á, họ sẽ lôi kéo Hà Nội vì Hà Nội sẽ bị mất mặt nếu đứng ngoài hội nghị. Các nước ASEAN, đặc biệt là Singapore ngạc nhiên và bực dọc vì tình hình không mấy xuông xẻ.

Tháng Bảy năm 1981, một bản tuyên bố dự thảo triệu tập hội nghị quốc tế về vấn đề Kampuchia (ICK) do ASEAN đề nghị, - thủ tướng Lý Quang Diệu đề khởi- có tính cách hòa giải làm cho Việt Nam ngạc nhiên. Bản dự thảo này phản ảnh tính chất thỏa hiệp chung của nước trong Hiệp Hội Đông Nam Á, qua đó cho thấy chính sách gây chiến của Trung Hoa không phục vụ cho quyền lợi của họ. Một nước Việt Nam yếu kém và việc ủng hộ Khmer Đỏ (thân Trung Hoa) sẽ làm nghiêng lệch nghiêm trọng cán cân quyền lực trong khu vực này. Xây dựng một chính quyền độc lập và không liên kết ở Kampuchia bằng cách loại Khmer Đỏ qua một cuộc bầu cử là mối quan tâm của Việt Nam và Thái Lan, ngăn không cho Trung Hoa can thiệp vào những vấn đề Đông Nam Á.

Các nước ASEAN bày tỏ “quan tâm chính đáng đối với các nước láng giềng của Kampuchia (ám chỉ Việt Nam) không trở thành một đe dọa hoặc bị nước khác xử dụng để lật đổ hay tấn công vũ trang chống lại ASEAN.” Bản tuyên bố đó bao hàm một ẩn ý đổ lỗi cho Việt Nam can thiệp vào chủ nghĩ phiêu lưu của Khmer Đỏ và sự hiện diện quân sự của Trung Hoa ở Kampuchia. Bản tuyên bố cũng đề nghị viện trợ quốc tế cho Kampuchia để xây dựng lại những gì bị tàn phá trong cuộc chiến tranh Việt Nam xâm lược, sau khi cuộc xung đột ở Kampuchia được giải quyết. Bản tuyên bố đó cũng yêu cầu Việt Nam rút quân khỏi Kampuchia tiếp sau việc giải trừ vũ trang tất cả lực lượng Khmer, tạm thời thành lập một chính quyền để tổ chức bầu cử.

Sau cuộc họp ở Liên Hợp quốc ngày 13 tháng Bảy, bản tuyên bố dự thảo của ASEAN bị Trung Hoa và Khmer Đỏ bác bỏ. Họ chống lại ý định mời đảng Nhân Dân Cách mạng thân Việt Nam tham gia hội nghị. Những lời phát biểu về mối quan tâm chính đối với các nước láng giềng Kampuchia cũng vì áp lực mà không được chú ý tới nữa. Tuy nhiên ASEAN đặt ra vấn đề giải trừ vũ khí các phe phái Kampuchia và thiết lập một chính quyền tạm thời. Các nhà ngoại giao Singapore ngạc nhiên nhận ra rằng việc Đặng bảo đảm với Lý Quang Diệu về một cuộc tuyển cử chẳng có ý nghĩa như đã đề cập. Tại cuộc họp ngày 15 tháng Bảy, đại sứ Singapore tại Liên Hợp quốc Tommy Koh, đại diện các nước ASEAN tự thấy phải đối đầu gay gắt với đại sứ Trung Hoa tại Liên Hợp quốc, Lin Qing. Trước sự hiện diện của 40 quan sát viên, gồm cả các nhà ngoại giao Mỹ, Lin Quing trích dẫn luật pháp quốc tế để bảo vệ Khmer Đỏ. Tuy nhiên, đại sứ Singapore là một khoa trưởng tại trường đại học Singapore, ông này lớn tiếng nói: “Thưa ông đại sứ, ít ra tôi cũng biết những điều thuộc về luật pháp quốc tế như ông nói, nhưng luật pháp đâu có phải là không áp dụng cho các nhóm man rợ.” Rồi ông ta bắt đầu thuật lại chi tiết những tài liệu thu thập được ở Kampuchia trong khoảng bốn năm khiến mọi người muốn dựng tóc gáy. Vài người Kampuchia ở trong phòng hội bắt đầu khóc. (40)

Trong một cuộc họp khác với các ngoại trưởng ASEAN, thứ trưởng ngoại giao Hàn Niệm Long của Trung Hoa đấm tay xuống bàn nói rằng ông ta đã nghe đủ những lời phê bình Khmer Đỏ. “Nếu hôm nay ở đây không kiên trì đấu tranh cho Kampuchia Dân chủ thì chúng ta thảo luận cái gì, không phải là vấn đề Kampuchia mà lại là vấn đề của Thái Lan” (41) Ông ta nhắc cho họ biết rằng tước vũ khí Khmer Đỏ, không những làm nản lòng những người chiến đấu, nó còn là một cú đấm vào mặt nước Kampuchia Dân chủ là chính quyền hợp pháp. Ông ta gay gắt hỏi những nhà ngoại giao trong khối ASEAN: “Quí vị có thể yêu cầu một thành viên hợp pháp nào đó của Liên Hợp quốc hạ vũ khi hay không? Làm thế nào chúng ta a có thể thiết lập một chính quyền tạm thời trong lãnh thổ của một quốc gia thành viên Liên Hợp quốc, khi quốc gia đó là nạn nhân của một cuộc xâm lược?” Theo con mắt của Trung Hoa, sau khi Việt Nam rút quân, chỉ có chính quyền của Khmer Dân chủ có tư cách mở cuộc tuyển cử mà thôi.

Trong hội nghị quốc tế bàn về Kampuchia này, Trung Hoa dùng diễn đàn đó gây tức giận cho các nhà ngoại giao khối ASEAN, vai trò của Hoa Kỳ bị va chạm ngay. Năm 1980, tổng thống Ronald Reagan, trong cuộc vận động tranh cử, nói với Trung Hoa là ông ta sẽ thiết lập ngoại giao với Đài Loan. Nay thì ngoại trưởng của ông ta, Alexander Haig, có khuynh hướng ngược lại để làm vui lòng Trung Hoa. Haig ghi nhận, vì quyền lợ chiến lược của Hoa Kỳ, “Trung Hoa là quốc gia quan trọng nhứt trên thế giới.”

Cũng trong hội nghị này, với tinh thần thân Trung Hoa, Haig đứng về phía Bắc Kinh, chống lại các đồng minh không Cọng sản và cũng là bạn hữu của Mỹ. Một nhà ngoại giao hàng đầu ASEAN thuật lại một cách cay đắng: “Haig và Holdridge, phụ tá của ông bước ra khỏi phòng Đại hội đồng khi IengSary đứng lên nói: “Có vẽ gì một chút kịch tính xuất hiện trên trang đầu của tờ New York Times nhưng phía sau thì gây sức ép với chúng tôi để chấp thuận đề nghị của Trung Hoa” (43)

Holbridge và phụ tá thứ trưởng ngoại giao phụ trách vùng Đông Nam Á John Neproponte thực hiện các chuyến đi Đông Nam Á, khuyến khích các bộ trưởng ngoại giao những nước này đừng thúc đẩy Trung Hoa phải nhượng bộ vì nhà lãnh đạo thực tiễn này đang chịu áp lực của cánh Tả. Ngoại trưởng Indonésia Mochtar Kusamaatmadja vặn lại: “Nếu Đặng không kiểm soát được toàn bộ thì đó là việc của ông ta. Chúng tôi không phải là vú em của ông ấy.” (44)

Thất bại trong việc thuyết phục ngoại trưởng Singapore Suppiah Dhanabalan từ bỏ các điều khoản bị Trung Hoa chống đối, Holbridge đe dọa sẽ đem vấn đề ra thảo luận với thủ tướng Lý Quang Diệu, ngoại trưởng Dhanabalan trước khi giận dữ ra khỏi phòng họp, thách thức nói: “Xin mời! Cứ tự nhiên.” Lý không bao giờ tha thứ cho Haig và Holbridge về sự sỉ nhục này. (45)            Theo lệnh của Haig, đại sứ Mỹ ở Manila và Băngkok đặt vấn đề với tổng thống Marcos và thủ tướng Prem, thúc đẩy họ chỉ thị cho đại sứ của họ ở Nữu Ước. Mặc dù giận dữ về những điều được coi là Mỹ “phản bội”, các nước ASEAN chịu áp lực của Hoa-Mỹ và chấp thuận thỏa hiệp bằng miệng chịu từ bỏ hai điều kiện then chốt.

Cuối cùng, trở ngại vượt qua được khi các nước ASEAN chịu từ bỏ điều khoản mà họ đã cố giữ dai dẵng là tước bỏ vũ khí của người Khmer bằng một sự bảo đảm mơ hồ do”sắp xếp thích đáng là các phe nhóm vũ trang Kampuchia sẽ không cản trở hay gây khó khăn” trong cuộc bầu cử. Việc kêu gọi thành lập một chính quyền lâm thời được thay thế bằng những “biện pháp thích đáng để duy trì luật pháp và trật tư.” Với những lời hứa hẹn có tính cách chơi chữ như vậy để cho hội nghị khỏi bị tan vở thì những sự đối đầu gay gắt giữa Trung Hoa và các nước ASEAN -điều đại sứ Tommy Koh gọi là điều “cay đắng nhất trong 13 năm của tôi ở Liên Hợp quốc”- biểu lộ điều che dấu dưới bộ mặt chung chống Việt Nam chiếm đóng Kampuchia và dạy cho nhóm này một bài học về thái độ chính trị của các siêu cường.(46)