Chương XIII

Những thanh củi lớn rực cháy trong lò sưởi buồng riêng của nữ bá tước Iolanthe. Bà đang ngồi ngay cạnh đấy, phủ trong một áo khoác cổ lót hai lần lông thú, thế mà không làm tay chân bà ấm lên được, lúc này chúng đang giá lạnh. Còn lúc nãy thì nóng bỏng vì lên cơn sốt.

Thể chất bà trước kia khá khỏe, nhưng bị tàn phá bởi những lo lắng liên tục, những mệt mỏi về thể xác và tinh thần và bởi cuộc đấu tranh không ngừng chống lại sự phá sản, cuối cùng bị suy sụp vì đã quá cố gắng. Bác sĩ Berdeck giấu tất cả mọi người những lo lắng của mình, nhưng không thể giấu được sự sắc sảo của Walther. Bá tước cũng nhận thấy có nhiều triệu chứng lo ngại.

Ông cũng vừa bước vào căn buồng lớn bầy biện một cách xa hoa cổ kính, một căn buồng lộng lẫy và lạnh lẽo không làm thích mắt ai. Bà nữ tu sĩ ngồi trước mặt bà chị dâu đang đọc báo cho bà nghe. Bà ngừng lại để chìa một bàn tay ra cho cháu trai hôn:

- Walther, ngày hôm nay cô chưa trông thấy cháu. Bây giờ cháu cũng đã thân mật với nhà Duntz lắm rồi hả? Vì thấy họ mời cháu đến đấy ăn trưa luôn.

Trong giọng nói của bà có một vẻ bực tức lẫn châm biếm.

- Thưa cô, quả là có thân mật. Cháu còn có một số vấn đề cần hỏi ông giám thủ và ông ta thấy thì giờ đã muộn nên mời cháu ở lại chia sẻ bữa ăn với gia đình, cháu không thể chối từ vì sợ ông phật ý. Vả lại, cháu cũng rất thích được ở gần ông, vì ta không thể phủ nhận ông ấy là một người thật sự thượng lưu.

Nữ bá tước Iolanthe đưa cặp mắt lo lắng nhìn em chồng. Bà này với bàn tay cáu kỉnh nắm lấy những chiếc kẹp và hẩy lên hơi đột ngột thanh của đang cháy. Những tia lửa bắn ra rơi cả vào gấu váy bà.

- Kìa cô, hãy cẩn thận! - Walther kêu lên.

Bà mỉm một nụ cười hơi cay đắng đáp:

- Cháu đừng sợ, một phụ nữ nhà Lendau hiểu biết liều với bão tố và cháy nhà... Những người có tâm hồn như những người khác! - bà cầm tờ báo để dưới đầu gối lên rồi nói giọng bực tức. - Tôi đang đọc cho mẹ anh nghe vụ tái hôn của nữ bá tước Dolchen với nghệ sĩ, nhạc sĩ mà người ta nói đến nhiều ở Wolgang Golmann... Một bà quý tộc lâu đời cũng gần như chúng ta! Tấm gương kỳ lạ! Hôm qua tôi còn được tin bá tước Holty đã cho xây dựng trong lãnh địa của mình một nhà máy làm đồ sứ mà ông ta sẽ là chủ. Chúng ta sẽ đi đến đâu nếu dòng họ quý tộc của chúng ta, một dòng họ kỳ cựu nhất châu u rơi vào những yếu đuối như vậy?

Walther hơi run rẩy, nhưng im ngay. Ông chưa thổ lộ ý định của mình bởi vì mẹ ông mang bệnh không muốn ngồi dậy. Đồng thời cô ông cũng vừa phản đối mạnh mẽ.

- Phải, thấy những suy sụp như thế mà đau lòng, - bà bá tước Iolanthe phấn khích kêu lên. - Có thể chẳng bao lâu nững chỉ còn một mình chị em chúng ta cương quyết giương cao lá cờ "phong tục cổ kính" và chúng ta sẽ không bao giờ chịu hạ nó xuống bằng bất cứ giá nào!

Walther ngồi tỳ mặt lên bàn tay, im lặng, mắt nhìn trừng trừng vào lò lửa đang cháy rừng rực. Có lẽ bà nữ tu sĩ lấy thế làm lạ, bởi vì trong cặp mắt bà bừng lên một ánh lo ngại. Bà cúi xuống cháu và hỏi:

- Này cháu, tại sao không biểu lộ lòng căm phẫn cùng với mẹ cháu và cô? Tuy nhiên, là một Lendau chân chính, cháu sẵn sàng hy sinh tất cả cho vinh quang của nhà chúng ta...

Ông không ngoảnh mặt đi trước cặp mắt lơ láo nhìn ông. Với giọng run run, ông đáp:

- Cháu sẽ vì nó mà hy sinh rất nhiều, nhưng sẽ không hy sinh danh dự con người, không hy sinh nghĩa vụ người chủ gia đình.

- Cháu nói thế là thế nào? - bà nữ tu sĩ kêu lên. - Một người Lendau chẳng bao giờ chịu hy sinh những thứ cháu nói!

Walther nhìn mẹ, trông thấy bộ mặt tái mét căng thẳng vì lo âu. Nhưng ông không thể lùi được. Bà nữ tu sĩ đã dẫn dắt ông vào mảnh đất nóng bỏng ấy rồi.

- Cháu lấy làm tiếc phải trái lời cô. Cô cho rằng tổ tiên chúng ta đã suốt đời ăn không ngồi rồi và đòi hỏi một cuộc hôn nhân giàu có để nâng tài sản mình lên khi nó sắp sụp đổ vì đã chi tiêu bừa bãi, cô cho như thế là tổ tiên chúng ta giữ gìn được danh dự à? Cô cho rằng là ngoan đạo những người thận trọng giữ trong lòng mình tính ích kỷ cố chấp, và những ý đồ bất công nhất đối với kẻ dưới? Ép buộc con gái mình là Walburge vào một cuộc hôn nhân bỉ ổi, ông Carl Lendau có thanh cao và danh dự không? Vinh quang của một tên tuổi, của một dòng họ, những người trong gia đình chúng ta chỉ nghĩ đến đấy thôi à? Dù có phải hy sinh tất cả, kể cả lương tâm? Và cô muốn rằng cháu phải theo đuổi mục đích ấy ư? Muốn cháu phải sa lầy vào những phô trương ấy như một con người không có lòng tin, không có lý tưởng? Thưa cô, cháu xin thú thực là cháu không có khả năng làm như thế.

Hai bà nghe con, cháu mình nói, im lặng và tất nhiên là kinh ngạc. Nghe con trai nói xong, bà bá tước nhổm người lên, giơ tay chỉ vào mặt con:

- Mày điên hả, Walther? Mày muốn nói gì? Thế nghĩa là thế nào?

Walther đứng lên, tới trước mặt mẹ, cúi xuống cầm lấy bàn tay mẹ, xúc động nhìn bà và nói:

- Thưa mẹ, con muốn nâng nhà ta dậy, giúp đỡ các em trai, em gái con trở nên những người hữu ích, đem lại cho mẹ sự nghỉ ngơi, thoải mái mà mẹ thiếu thốn, và bản thân con sẽ tham gia vào những phòng nghiên cứu của người làm việc cho hạnh phúc của loài người. Con muốn hoàn thành nhiệm vụ đó trên thế giới này. Để đạt được mục đích đó, con sẽ đi theo phận sự thiêng liêng của con. Thưa mẹ, con sẽ đi Vienne để hoàn thành chương trình học tập ngành y của con, và con mong rằng một ngày kia con sẽ mang lại cho mẹ quyền được tự hào về con trai mẹ.

Đột nhiên bà giật mạnh bàn tay ra. Cơn tức nhuộm đỏ bộ mặt héo hon của bà, cặp môi tái nhợt run rẩy:

- Đó là chương trình của con đã định vừa trình bày với mẹ? - giọng bà thấp gần như nghẹn ngào. - Bá tước Lendau, thầy thuốc! Và theo như mẹ hiểu con đi vào con đường đó để kiếm tiền?

- Vâng, đó là một trong những lý do của con. Vì chúng ta đã hoàn toàn phá sản rồi. Nhiệm vụ ấy đối với mẹ phải được coi là lẽ tự nhiên. Mẹ có muốn rằng một ngày kia Runsdorf phải bán đi, các con mẹ không nhà, không bánh ăn, tên tuổi của chúng ta bị những kẻ xấu lợi dụng?

Bà bá tước co quắp hai bàn tay trên thành ghế bành:

- Mẹ sẽ tìm được cách tránh thảm hoạ này. Mẹ có thể nói với quận chúa Olgoff...

- Sao, thưa mẹ? Mẹ nghĩ rằng con trai mẹ, trẻ trung, khỏe mạnh, sẽ chấp nhận sự bố thí, sẽ đi ăn mày gia tài của quận chúa Olgoff? Bởi vì dù cô con có nhã ý liệt kê con vào danh sách những người thừa kế, chúng ta cũng không thể nhận của cải đó được, bởi vì đương nhiên chúng ta phải trở về với các cháu của chồng bà quận chúa.

- Vậy thì con có thể lấy vợ... Trong dòng họ quý tộc của chúng ta thiếu gì phụ nữ có của hồi môn lớn thích con nếu con...

Walther đỏ mặt, giơ tay tỏ ý phản đối:

- Vấn đề đó, không bao giờ! Chừng nào mà con chưa thể đảm bảo cho vợ con một tương lai vững chắc, con sẽ không lấy vợ, vì con tự khinh con nếu phải nhờ vợ. Vả lại, một trong những lý do đã thúc đẩy con có can đảm trình bày với mẹ như con vừa làm là thế này: Con muốn có cách để lấy được một cô gái nghèo, nếu con thích, và tặng cô, nếu không phải là sự giàu có, ít ra cũng một cuộc sống dễ chịu.

Từ nãy, bà nữ tu sĩ vẫn ngồi im lặng, hai bàn tay chắp để trên váy, đầu hơi nghiêng, bà nghe Walther trình bày với một thái độ không thể nào hiểu được. Nhưng đột nhiên, bà đứng lên. Trong bộ mặt trắng, cặp má bỗng nhiên có màu, cặp mắt long lanh vừa tức vừa nhạo báng:

- Một cô gái nghèo? Ta biết rồi! Phải chăng đó là cô Lienkwicz?

Walther không thể kìm được một cử chỉ ngạc nhiên và phật ý nữa, thấy mình đã bị lộ một bí mật chưa muốn tiết lộ.

- Tiểu thư Lienkwicz? - nữ bá tước Iolanthe nhắc lại. - Cô nói gì, Franzisca? Không thể thế được!

- Em cũng nghĩ như chị. Nhưng chị có nhận thấy con trai chị không phản kháng?

- Không, cháu xin thú nhận, - Walther nói một cách cương quyết. - Tiểu thư Lienkwicz, ngay từ khi mới gặp con đã thấy cô xuất hiện như một người phụ nữ lý tưởng, người vợ tận tâm, thông minh một cách quý phái, được trời phú cho những khả năng cao cả. Tóm lại có thể đứng vào hàng ngũ những người đạo đức nhất, những bá tước Lendau ưu việt nhất. Còn xa tên tuổi con làm vẻ vang cho cô ấy. Chính con phải lấy làm tự hào về cô. Không bao giờ cô chịu chấp nhận con là một người chồng vô tác dụng, một kẻ vô công rồi nghề, dù có mang lại cho cô vành hoa bá tước...

- Còn cô ta sẽ rất vui lòng thâu nhận vành hoa ấy một khi cô ta sẽ được vàng son bởi những số tiền kếch xù mang lại do bác sĩ trứ danh, bá tước Lendau! - Bà nữ tu sĩ ngắt lời với một vẻ châm biếm cay nghiệt.

- Thưa cô, cháu không thể nào chịu được người ta chửi tiểu thư Lienkwicz! - Walther bực tức kêu lên. - Vả lại cô cũng có điều kiện để nhận thấy là cháu không nói câu nào quá đáng. Còn về những đức tính của cô ấy...

Bà nữ tu sĩ nhún vai ngắt lời cháu:

- Dù cho cô ấy là con người tuyệt diệu nhất, đối với con mắt cô cũng chỉ là một người thường dân. Cháu hãy nghe đây, nếu một ngày kia cháu đưa tên tuổi thường dân ấy vào gia hệ chúng ta, chúng ta sẽ coi cháu như một kẻ đào ngũ mà không còn ai thèm nhắc đến tên tuổi nữa... Phải thế không chị Iolanthe?

- Phải, phải, - nữ bá tước kêu lên, mắt long lanh giận dữ. - Ôi, đáng nguyền rủa ngày mà ta có ý nghĩ với những kẻ lạ mặt đó đến! Nhưng ta đã không ngờ là con trai ta, tự hào và đúng đắn là thế lại nhìn xuống thấp hơn nó. Một người Lendau, một tấm gương cho tất cả... Thế mà mày lép vế một cách hèn hạ như vậy. Walther, mày không dám đấu tranh với con điên rồ ấy à?

- Có đấy ạ! Nhưng rồi con tự hỏi tại sao con lại hành động như thế? Tại sao con lại đẩy lui một hạnh phúc mà trời đã dành cho con? Thông minh, xinh đẹp, tâm hồn thanh tao, tiểu thư Lienkwicz có tất cả. Chỉ một chướng ngại giữa chúng con nhưng có thể vượt qua được và cần phải thế, bởi vì một hạnh phúc như vậy mà bỏ qua sẽ là điên rồ!

Bàn tay bà nữ tu sĩ tỳ mạnh lên vai Walther và nói một cách tàn nhẫn:

- Khôn ngoan hay không, cần phải biết hy sinh. Cháu hèn nhát hơn những người đã đi trước cháu sao? Cháu không có lòng kiên nghị của những người phụ nữ yếu đuối đã tự mình bóp nát trái tim mình và từ chối mọi thú vui trên trái đất để giữ gìn cho gia đình họ trọn vẹn quý tộc sao? Bị đau khổ, phải, nhưng sung sướng biết bao được tỏ ra xứng đáng với tổ tiên mình! Phần thưởng nào bằng giữ được nguyên vẹn tên tuổi thân thương ấy mà người ta đã phá hoại tất cả.

- Sao? Đấy có phải là tiếng nói của một đạo giáo không? Người ta từ chối tất cả vì Chúa, vì nhiệm vụ, chứ không vì một tên tuổi, thưa cô. Cháu thấy đó là một thứ sùng bái mà cháu cho là Chúa sẽ nghiêm trị, có thể là khước từ cuộc sống này. Dòng họ Lendau đã có rất nhiều đau khổ, rất nhiều nỗi bất hạnh, có thể chẳng phải tìm nguyên nhân ở đâu khác. Ngày nay, chúng ta bị phá sản rồi, uy tín của chúng ta giảm sút, những đặc quyền cuối cùng của chúng ta đã hết rồi. Đã đến lúc chúng ta phải sửa chữa lại sai lầm đã qua, phải đứng thẳng lên trước cuộc sống hiện tại đang đe doạ nhấn chìm chúng ta, và dũng cảm đi vào một giai đoạn mới.

- Điên rồ, - nữ bá tước lẩm bẩm.

Lúc này cơn sốt đang thiêu đốt bà và làm mặt bà đỏ bừng. Bà nói tiếp:

- Không bao giờ con được mẹ chấp nhận cuộc hôn nhân ấy. Còn ý kiến kỳ cục của con về theo đuổi y học, mẹ muốn biết con lấy tiền đâu ra mà trả học phí? Trong nhà, chúng ta chỉ còn đủ chi tiêu những món thật cần thiết. Hay con muốn bán đi một vài thứ đồ đạc và đồ quý giá mà, để giữ gìn chúng, chúng ta phải trả giá với biết bao hy sinh!

- Thưa mẹ, mẹ hãy yên tâm, con sẽ không sờ mó gì đến thứ gì làm mẹ phải thiếu thốn hoặc luyến tiếc. Con đã tìm thấy trong thư viện những quyển sách cũ và quý mà ông giáo Lienkwicz đảm bảo là có thể bán được một món tiền lớn đủ để trả tiền học phí.

- A, vậy ra con đã trù tính tất cả? - nữ bá tước nói giọng bực mình. - Có lẽ con bé Lienkwicz đã nhận được nhẫn đính hôn?

Walther nghiêm nghị phản đối vẻ hơi buồn:

- Đúng là mẹ đã hiểu con trai mẹ rất ít nên mới nghĩ là con đã hành động như vậy! Con chưa hề nói một câu về vấn đề ấy với tiểu thư Lienkwicz, vì ý định của con bao giờ cũng là chỉ cho cô ấy biết khi nào con thấy có đủ khả năng để tặng cô một vị trí độc lập và đảm bảo. Vả lại, mẹ có thể tin tưởng là cô ấy sẽ không bao giờ nhận nhẫn đính hôn nếu không có sự thoả thuận của mẹ!

- Về vấn đề ấy, mẹ chẳng tin tưởng chút nào! - nữ bá tước kêu lên một cách châm biếm. - Mẹ thấy cô ấy là một thiếu nữ có vẻ khôn khéo lắm mới thành công được nhanh như vậy, nhất là đối với dòng họ. Nhưng dù sao, mẹ cũng sẽ đến yêu cầu cô ta đừng có mơ tưởng đến việc bá tước Lendau mang vòng hoa công hầu và bằng bác sĩ đến tặng.

- Mẹ, con xin mẹ đừng có làm thế! Hãy nhớ là cô ấy đã cứu tính mạng con trai của mẹ...

- Đúng thế! - bà nói một cách âm thầm. - Vậy là mẹ phải giữ dưới mái nhà này một đứa mưu mẹo, một con bé lẳng lơ...

- Xin mẹ đừng nói thế. Cô ấy là một người trung thực nhất, cao thượng nhất so với mọi người. Cô con đây thường cho gọi cô ấy đến chơi, có thể nói để mẹ biết cô ấy không có tí gì xảo trá, lẳng lơ.

- Không, người ta không thể gán cho cô ấy những khuyết điểm như thế được, - bà nữ tu sĩ thành thực tuyên bố. - Chỉ mình Walther có lỗi là đã hèn nhát cúi đầu trước dục vọng và hy sinh nhiệm vụ chân chính và độc nhất của nó.

- Thưa cô, hai cô cháu ta không có cùng một quan điểm về dũng cảm và nhiệm vụ.

Bà nữ tu sĩ ưỡn thẳng người lên phản kháng:

- Với những người trong dòng họ chúng ta không thể có hai được! Bất kể thế nào, uy tín của dòng họ này không thể xa lạ với ý định của cháu làm việc để sinh sống. Cháu đã bình dân hoá rồi, cháu Walther!

Khó khăn lắm, bá tước mới kìm được một động tác tức tối:

- Cháu có thể đảm bảo với cô rằng ý định ấy hoàn toàn là của cháu, bởi vì từ lâu cháu đã băn khoăn về tiền đồ của cháu, và cháu mong muốn được độc lập về tinh thần và vật chất mà cháu thiếu hẳn trong vai trò đại chúa công phá sản của cháu. Thưa mẹ, xin mẹ hãy suy nghĩ kỹ, lương tâm mẹ sẽ chỉ cho mẹ biết nền tảng vững chắc của quyết định của con, và mẹ sẽ không hằn thù gì tiểu thư Lienkwicz nữa.

Thấy mẹ không trả lời và quay đi bộ mặt đang nóng bỏng vì sốt, Walther cúi xuống nắm lấy tay mẹ và nói tiếp:

- Lẽ ra con nên chọn một lúc khác thuận lợi hơn để trình bày với mẹ ý định của con. Mẹ nên dùng một chút thuốc an thần...

Bà rút tay ra và tức giận:

- Hãy miễn cho tôi những lời khuyên ấy dù là về con cái hay thuốc men. Yên tĩnh, đó là thứ tôi yêu cầu... trong đời tôi có bao giờ được đâu?

Bằng một hành động kín đáo, Walther chỉ cho bà nữ tu sĩ lọ thuốc để trên bàn. Bà ra hiệu bà đã hiểu. Thế là chàng bá tước trẻ tuổi đi ra, biết rằng mẹ mình chỉ có thể yên tĩnh được một chút khi không có mặt mình. Chàng đi dọc theo hành lang dẫn đến miếu thờ. Lòng chàng đau thắt khi ra khỏi một cuộc đấu tranh tư tưởng với những người thân yêu nhất của mình và cuộc đối thoại ấy còn báo cho chàng biết trước sẽ còn khó khăn biết bao, ngày mà chàng đề nghị Marysia Lienkwicz làm nữ bá tước Lendau.

Đến cổng miếu, Walther suýt vấp phải em gái ở trong hành lang đi ra. Cô nói giọng hơi mệt mỏi đã từ mấy ngày nay:

- A, anh Walther! Anh làm em sợ quá. Nơi này rất tối...

- Và ngày nay, những vị chúa công của Runsdorf không còn phương tiện thắp sáng đủ cho ngôi nhà nữa. Nhưng Bianca này, mấy ngày nay trông em có vẻ mệt mỏi lắm!

- Không, em không thấy thế...

- Có đấy... nếu mệt mỏi đó có một lý do tinh thần. Anh có thể nói được lý do đó lên không?

Trong chỗ mờ tối bá tước không trông thấy mặt em gái ửng đỏ.

- Anh thì có thể lắm, - Bianca thì thầm. - Vì anh là một quan sát viên khiếp đảm!

- Phải, và khả năng đó rất quý báu trong nghề nghiệp anh sắp tiến hành.

- Nghề nghiệp? - Bianca nhắc lại vẻ kinh ngạc.

- Anh sắp đi Vienne học ngành y.

Bianca thốt lên:

- Anh... anh có thể được không?

- Hoàn toàn chắc chắn em ạ!

- Nhưng không thể tin được! Thế còn mẹ, còn cô, các bà nói thế nào?

- Anh vừa nói với các bà, các bà phẫn uất lắm. Anh không hiểu các bà có bao giờ chịu chấp nhận không.

- Thế sao, anh?

- Anh cho là nhiệm vụ của anh cứ phải theo đuổi, mặc tất cả.

- Nhưng anh nghĩ sao? Có bao giờ người ta thấy một bá tước Lendau đi kiếm sống không? - Bianca kêu lên kinh hãi.

- Vậy thì người ta sẽ có thể ngắm nhìn hiện tượng ấy. Vả lại, ông bác của chúng ta, Eberhard, đã nêu gương cho anh. Em có đến nỗi tràn ngập những thành kiến để phản đối anh không, Bianca?

Cô thiếu nữ có vẻ không chắc chắn:

- Em không biết... Cho đến nay, em cho là phải nên phá đổ hết, và anh, người chủ gia đình, anh vừa mới bị công kích kịch liệt! Em phải suy nghĩ thế nào bây giờ?

- Hãy suy nghĩ là trong cuộc sống nhiệm vụ của chúng ta không phải là kiêu hãnh ngắm nhìn quá khứ và tưởng tượng rằng mình mạnh hơn những người khác. Và em ạ, rất có thể chúng ta sẽ thay đổi và có một quan điểm khác tốt đẹp hơn, đúng đắn hơn. Ngày đó chúng ta sẽ thực hiện được giấc mơ của tâm hồn chúng ta.

Bianca nắm và bóp mạnh bàn tay anh cô:

- Walther, anh nói gì vậy? Anh cũng biết rõ là không thể được chứ?

- Không thể được? Cách đây mấy tháng, anh cũng đã nghĩ thế. Bây giờ ý kiến anh về vấn đề ấy đã thay đổi rồi. Hãy đi với anh, em Bianca thân yêu, chúng ta đi cầu nguyện để mẹ chúng ta tha lỗi cho người con trai đã làm mẹ phải đau khổ. Hãy đi cầu xin lòng can đảm để đấu tranh và chờ đợi chinh phục được hạnh phúc mà chúng ta đã thoáng trông thấy... nhưng còn khá xa!