Chương IV

Đường đến tòa thành đổ nát chạy men theo sườn dốc của cái lũng hẹp, cây cối mọc um tùm, dưới lòng thung lũng một con suối nhỏ ầm ĩ vượt qua những mô đá như vội vã gia nhập vào dòng sông lớn đang sáng lấp lánh một cách hiền hòa ở bên kia vách đá màu tối sẫm của một dãy núi bị cắt ngang. Gaghin lưu ý tôi một số cảnh nom rất vui mắt, nghe anh nói, tôi có cảm tưởng, nếu không phải là một họa sĩ thì chắc chắn anh cũng phải là một nghệ si. Chẳng mấy chốc chúng tôi đã nhìn thấy tòa thành đổ nát. Cái tháp canh hình tứ giác, đen trùi trũi, bề ngoài nom vẫn còn chắc chắn nhưng bị một đường nứt dọc làm cho ta có cảm tưởng như nó bị vỡ, đứng sừng sững trên đỉnh một cái vách đá cheo leo. Những bức tường thành tiếp giáp với cái tháp phủ đầy rêu phong, thỉnh thoảng lại nhô lên một bụi dây leo, cây con mọc trên các lỗ châu mai hoang sơ và trên những mái vòm cổng thành cũ nát, hình dáng của chúng cong queo rũ xuống phía dưới nom lòng thà lòng thòng. Con đường mòn đi tới một cái cổng nơm vẫn còn nguyên vẹn, lổn nhổn đầy những đá. Chúng tôi vừa tới cổng thì chợt thấy ở phía trước thấp thoáng bóng dáng một người đàn bà thoăn thoắt trèo trên một đống đá vụn và ngồi xuống chỗ đầu tường ngay sát bên bờ vực.

- Đây chính là Axya ư? - Gaghin thốt lên. - Con bé mới rồ dại làm sao chứ!

Chúng tôi bước qua cổng và lọt vào một đám sân mà táo dại, và cây gai đã phủ kín tới nửa. Người ngồi trên đầu tường kia chính là Axya. Nàng ngồi quay mặt về phía chúng tôi và cười nhưng vẫn cứ ngồi im không cử động. Gaghin giơ ngón tay lên dọa nàng, còn tôi thì lại quở trách nàng là khinh suất.

- Thôi, - Gaghin khẽ nói với tôi, - anh đừng có trêu tức nó, anh chưa biết tính nó đâu, khéo nó còn trèo lên cả đỉnh tháp kia nữa đấy. Xem kìa, anh sẽ kinh ngạc trước cái tính mẫn cảm của người dân ở đây.

Tôi ngó quanh. Trong góc sân, một bà lão ngồi trong một căn lều bằng gỗ bé tí xíu, tay đan tất và ghé mắt nhìn chúng tôi qua cặp kính. Bà lão bán bia, bánh ngọt và nước giải khát cho khách du lịch. Chúng tôi ngồi trên chiếc ghế dài và uống bia ướp khá lạnh trong những chiếc ca bằng thiếc nặng trình trịch. Axya vẫn cứ ngồi bất động, hai chân thu vào lòng, đầu quấn chiếc khăn san, thân hình cân đối của nàng nổi bật trên nền trời trong sáng trông thật sắc nét và đẹp mắt, nhưng tôi lại ngắm nàng với vẻ đầy ác cảm. Đêm qua tôi thấy ở nàng có cái gì hơi gượng gạo, không thật tự nhiên… “Nàng muốn làm cho chúng tôi ngạc nhiên, tôi tự nhủ, nàng làm ra thế để làm gì? Cái trò nghịch ngợm con nít ấy có nghĩa gì chứ?”. Dường như đoán biết được những ý nghĩ ấy của tôi, đột nhiên nàng liếc nhìn tôi một cái thật nhanh thật sắc rồi lại cười. Nàng nhảy hai bước xuống khỏi mặt tường rồi đi về phía bà lão và gọi một cốc nước.

- Anh tưởng em khát nước hay sao? - Nàng quay lại nói với anh trai. - Không đâu, ở chỗ mặt tường đằng kia có mấy bông hoa cần được tưới ngay.

Gaghin không trả lời nàng, trong tay cầm cốc nước nàng trèo trên những đống gạch đổ nát, thỉnh thoảng lại dừng lại cúi xuống và với dáng điệu trịnh trọng đầy vẻ thích thú nàng tưới mấy giọt nước sáng lấp lánh dưới ánh mật trời. Cử chỉ của nàng nom thật dễ thương, nhưng tôi vẫn cảm thấy bực với nàng, mặc dù tôi đang vô tình say ngắm dáng dấp thanh thoát khéo léo của nàng. Đến đoạn tường hiểm trở nàng cố ý kêu thật to rồi phá lên cười… Tôi càng thấy bực với nàng hơn.

- Cô bé cứ như con sơn dương ấy, - bà lão bán hàng ngừng tay đan trong giây lát, lẩm bẩm một mình bằng cái giọng khàn khàn.

Cuối cùng Axya đã tưới hết cốc nước và với dáng đi ngúng nguẩy nàng quay lại chỗ chúng tôi. Tiếng cười kỳ dị làm cho cặp lông mày, đôi cánh mũi và đôi môi của nàng khẽ rung lên, cặp mắt tối sẫm của nàng nom vừa ngạo mạn lại vừa vui tươi.

“Anh cho hành vi của tôi là khiếm nhã chứ gì, hình như vẻ mặt nàng nói lên điều đó, thế nhưng tôi biết anh đang ngắm tôi”.

- Giỏi lắm, Axya, khéo lắm, - Gaghin nói, giọng nhỏ nhẹ. Bỗng nhiên, hình như nàng cảm thấy ngượng, hai hàng mi cụp lại, và nàng ngồi xuống cạnh chúng tôi, lần đầu tiên tôi có dịp ngắm kỹ khuôn mặt nàng, mới thấy hết những đường nét năng động trên khuôn mặt ấy. Một lúc sau gương mặt nàng lại tái nhợt đi nom đăm chiêu và rầu rĩ, chính những nét ấy làm cho tôi cảm thấy nàng khôn lớn hơn, nghiêm nghị hơn, giản dị hơn. Nàng lặng hẳn đi. Chúng tôi đi vãng cảnh quanh tòa thành đổ nát (Axya đi theo sau). Đã sắp đến giờ ăn trưa. Sau khi trả tiền bà lão, Gaghin gọi thêm mỗi người một vại bia và quay người lại phía tôi, anh nói với cái giọng õng ẹo đầy vẻ tinh quái:

- Xin chúc sức khỏe người đàn bà của lòng anh.

- Chẳng lẽ ông ấy đã có, chẳng lẽ ông ấy đã có một người đàn bà như vậy thật sao? - Axya hỏi một cách đường đột.

- Ồ, ai mà chả có một người đàn bà như vậy? - Gaghin nói như cốt để xua tan ý nghĩ vừa mới xuất hiện trong đầu nàng.

Axya tư lự trong giây lát, và những sắc thái ấy lại thay đổi, trên khuôn mặt nàng lại hiện lên cái nụ cười có vẻ khiêu khích gần như xấc xược.

Trên đường về, nàng lại càng đùa nghịch và cười nói to hơn. Nàng bẻ một cành cây dài rồi vác lên vai như người vác súng, trên đầu quấn chiếc khăn san. Tôi còn nhớ là chúng tôi có gặp một gia đình người Anh, người nào tóc cũng đỏ hoe và mọi nét mặt đều nghiêm nghị: tất cả bọn họ đều giương những cặp mắt đờ đẫn, lạnh lùng kinh ngạc nhìn theo Axya một cách nhất loạt như có sự chỉ huy, thế nhưng hình như muốn trêu tức bọn người Anh, nàng cất tiếng hát thật to. Về đến nhà nàng vào ngay phòng mình và mãi đến lúc ăn mới trở ra, nàng mặc bộ áo dài trắng rất đẹp, đầu tóc chải gọn gàng, lại tết thêm cái nơ và mang bao tay. Trong bữa ăn nàng tỏ ra rất lễ độ gần như nghiêm nghị, nàng chỉ nhỏ nhẹ nhấm nháp đôi chút và uống nước trong chiếc ly con. Rõ ràng là nàng muốn sắm một vai mới trước mặt tôi - một tiểu thư thanh lịch và có giáo dục. Gaghin không ngăn cản nàng, hẳn là anh đã quen khuyến khích nàng trong tất cả mọi việc, thỉnh thoáng anh chỉ liếc nhìn tôi với cặp mắt đôn hậu và khẽ nhún vai như muốn nói: “Nó hãy còn trẻ người non dạ, anh đừng chấp”. Ăn xong Axya vội vàng đứng dậy, nhún gối chào chúng tôi, và nàng vừa đội mũ đầu vừa nói với Gaghin, nàng muốn sang chơi nhà bà Lunze có được không?

- Em tập được cái thói quen xin phép đi chơi như vậy đã lâu chưa? - Anh nói, trên môi nở một nụ cười cố hữu, nhưng lần này có vẻ hơi bối rối: chẳng lẽ ngồi với chúng tôi em chán lắm hay sao?

- Không, hôm qua em đã hứa với bà Lunze là hôm nay em sẽ sang chơi, vả lại em thiết tưởng để hai anh ngồi nói chuyện với nhau sẽ tự nhiên hơn, ông N (nàng chỉ tôi) sẽ kể cho anh nghe chuyện gì đó chăng.

Rồi nàng bỏ đi.

- Bà Lunze, - Gaghin nói, cố tránh cái nhìn của tôi, - quả phụ của viên thị trưởng địa phương là một bà già nhạt nhẽo nhưng tốt bụng. Bà ta rất quý Axya, và Axya cũng rất thích giao du với bà ta, với những người thuộc tầng lớp nghèo khổ, tôi nhận thấy rằng nguyên nhân khiến nó hành động như vậy chính là lòng tự hào. Sống với tôi cô bé khá được nuông chiều, như anh thấy đấy, - im lặng một lứt rói sau đó anh nói thêm, - nhưng anh bảo còn biết làm thế nào. Tôi có biết quở phạt ai bao giờ đâu, huống chi đối với Axya. Cư xử khoan dung đối với cô bé là bổn phận của tôi.

Tôi im lặng. Gaghin lái câu chuyện sang hướng khác. Càng biết rõ anh bao nhiêu tôi càng gắn bó thêm với anh bấy nhiêu. Chẳng mấy chốc mà tôi đã hiểu anh. Đó quả là một tâm hồn Nga chân chất, thẳng thắn, chân thành và giản dị, nhưng đáng tiếc là hơi chán chường, thiếu nhẫn nại và bầu máu nóng trong con người anh đã cạn kiệt. Tuổi trẻ không sôi lên trong lòng anh; nó chỉ ánh lên dìu dịu. Anh là một con người rất dễ cảm và thông minh. Nhưng tôi không thể nào hình dung được là anh sẽ ra sao khi ở tuổi trưởng thành. Làm họa sĩ không có lao động cần mẫn đổ mồ hôi sôi nước mắt thì không thể thành họa sĩ nhưng lao động, tôi thiết tưởng, cứ nhìn những đường nét mềm mại trên con người anh, cứ nghe cái giọng nói chậm rãi của anh, không, anh sẽ không lao động được đâu, anh không thể tự gò mình được đâu. Nhưng không thể nào không yêu mến anh, trái tim cứ bị hút theo anh. Hai đứa chúng tôi đã ở bên nhau bốn tiếng đổng hồ, khi thì ngồi bên đi-văng, lúc thì tha thẩn trước cửa nhà và trong bốn tiếng đồng hồ ấy hai đứa chúng tôi đã hoàn toàn quyện vào nhau. Bóng nắng đã đổ dài, và đã đến lúc tôi phải ra về, nhưng vẫn chưa thấy Axya trở lại.

- Cô bé của tôi lêu lổng thế đấy, - Gaghin nói, giọng nhỏ nhẹ, - anh có thích để tôi tiễn chân anh không? Trên đường đi chúng mình sẽ rẽ qua chỗ bà Lunze để tôi hỏi xem cô bé có ở đấy không? Đoạn đường vòng cũng chẳng lấy gì làm xa.

Chúng tôi xuống phố, sau khi rẽ vào một cái ngõ hẻm quanh co rồi dừng lại trước cửa một ngôi nhà có hai cửa sổ cao bốn tầng, nhưng tầng hai lớn hơn tầng một, nhô hẳn ra đường phố, tầng ba và tầng tư lại còn lớn hơn tầng hai với những đường chạm trổ đã cũ nát với hai cái cột lớn ở bên dưới mái lợp ngói hình nhọn hoắt và cái trục quay dài ngoẵng hình mỏ chim ở tầng áp mái, trông toàn bộ ngôi nhà giống như một con chim khổng lồ, còng lưng.

- Axya! - Gaghin gọi to. - Em đang ở đây phải không? - Khung cửa sổ nhỏ sáng đèn ở tầng ba kêu lạch cạch và bật tung ra, chúng tôi nhìn thấy mái tóc đen của Axya. Khuôn mặt móm mém và cận thị nặng của bà già người Đức ló ra ở phía sau lưng nàng.

- Em đang ở đây mà, - nàng nói, hai khuỷu tay tì lên bậu cửa sổ vẻ yểu điệu. Ớ đây em thấy dễ chịu lắm. Này, em tặng anh, anh cầm lấy, - nàng nói thêm và quẳng xuống cho Gaghin một nhánh hoa phong lữ. - Anh ấy cứ hình dung em là người đàn bà của lòng anh.

Bà Lunze cười.

- Anh N. chuẩn bị ra về đấy, anh ấy muốn tạm biệt em.

- Chẳng lẽ như thế? - Axya nói. - Vậy thì anh hãy đưa nhành hoa của em cho ông ấy, em về ngay bây giờ đây.

Nàng đóng sập cửa sổ lại và hình như nàng hôn bà Lunze. Gaghin lặng lẽ đưa nhành hoa cho tôi. Tôi cũng im lạng cài nhành hoa lên túi, ra bến đò và lên thuyền qua sông.

Hình như trên đường về đầu óc tôi không nghĩ ngợi gì hết, nhưng với một tâm trạng nặng nề kỳ lạ, bỗng nhiên một mùi thơm gắt, rất quen thuộc nhưng ít thấy ở nước Đức này, đã làm tôi sửng sốt. Tôi đứng lại và nhìn thấy một luống nhỏ cây gai ở bên đường, cái hương vị thảo nguyên của nó làm tôi sực nhớ tới quê hương và khơi lên trong lòng tôi một nỗi nhớ quê da diết. Tôi thèm được thở hít không khí Nga, đi trên đất Nga. “Tôi ở đây làm gì, tôi lang thang giữa dòng người xa lạ, phiêu bạt nơi đất khách quê người mà làm chi?”. Tôi thốt lên, và cái tâm trạng ê chề giá lạnh mà tôi vừa nếm trải bỗng nhiên biến thành nỗi ngậm ngùi đau đớn và nóng bỏng. Tôi về đến nhà với một tâm trạng khác hẳn hôm qua. Tôi cảm thấy trong lòng bức bối và sau đó rất lâu tôi vẫn chưa thể nào bình tâm. Một cơn bực bội mà chính tôi không thể nào hiểu nổi đã đến chế ngự tâm hồn tôi. “Việc hồi tưởng đến người đàn bà ấy với một thái độ trân trọng đã trở thành nếp sống hàng ngày của tôi”. Tôi cầm lấy một lá thư của bà ta, thế nhưng tôi chưa kịp mở lá thư thì đầu óc tôi đã miên man nghĩ sang chuyện khác. Tôi bắt đầu nghĩ ngợi… tôi nghĩ đến Axya. Tôi nhớ rằng trong câu chuyện hình như Gaghin có thoáng lộ ra với tôi là có những khó khăn gì không rõ đã khiến anh không thể trở về nước Nga… “Có đúng nàng là em gái của anh ta không?”. Tôi lớn tiếng tự hỏi mình. Tôi thay quần áo rồi lên giường và cố gắng ngủ, nhưng một tiếng đồng hồ sau tôi lại ngồi dậy, chống khuỷu tay lên gối và lại nghĩ ngợi tới cô bé tính khí thất thường, hay cười ngặt nghẽo ấy… Nàng xinh xắn như bức Galatê của Raphaen tại Farnezin [9] , - tôi tự nhủ, - thế đấy, nhưng nhất định nàng không phải là em gái của anh ta…

Và thế là mấy lá thư của người quả phụ cứ nằm chết dí trên sàn nhà, trăng trắng dưới ánh trăng.