Chương V
Sáng hôm sau tôi lại sang thị trấn L. Tôi tự nhủ rằng mình mong gặp Gaghin, thế nhưng ý định để xem Axya sẽ cư xử thế nào khi gặp tôi, liệu nàng có “lánh” tôi như hôm trước nữa không, lại cứ bí mật len vào đầu óc tôi. Tôi gặp cả hai người trong phòng khách, và thật là kỳ lạ! - không biết có phải vì đêm qua tôi đã nghĩ ngợi nhiều đến nước Nga hay không - tôi thấy Axya là một cô gái Nga chân chất, nhưng lại là một cô gái Nga giản dị, nom hệt như một cô hầu phòng, nàng mặc một chiếc áo dài hơi cũ, tóc chải vắt ra sau mang tai và ngồi lặng bên cửa sổ, khâu vá nom thanh thản, đơn bạc, tưởng như suốt đời nàng không biết làm một việc gì khác. Nàng ngồi im lặng, thản nhiên chăm chú vào việc mình đang làm, và những đường nét của nàng nom bình dị tới mức tôi bất giác nhớ tới hai người hầu gái ở nhà tôi trước đây là Kachia và Musa, và nhất là khi nghe nàng hát khe khẽ bài “Matuska Gôlubuska” [10] nom nàng lại càng giống hai người hầu gái kia hơn. Tôi ngó nhìn khuôn mặt nhợt nhạt, ỉu xịu của nàng, nhớ lại những ước vọng hôm qua, và bỗng nhiên tôi thấy lòng mình có gì như hối tiếc. Trời đẹp tuyệt vời. Gaghin cho tôi biết hôm nay anh sẽ đi vẽ phác thảo tranh phong cảnh. Tôi đã hỏi anh xem có đi cùng với anh được không, tôi có làm phiền anh không?
- Trái lại - anh nói, - anh có thể góp cho tôi những ý hay.
Anh chụp lên đầu chiếc mũ tròn kiểu Vanđích, khoác lên người chiếc áo bờlu, dưới nách cắp mảnh bìa các tông rồi ra đi, tôi vội vã đi theo anh. Axya ở lại nhà. Khi ra đi anh còn ngoái lại dặn nàng để ý kẻo nồi súp cạn hết nước. Axya hứa sẽ vào bếp ngay. Gaghin tìm đến chỗ quen thuộc của tôi, anh ngồi lên một tảng đá và bắt đầu vẽ một cây sồi già trên mình đầy hang hốc, cành lá sum suê. Tôi nằm trên bãi cỏ và lấy sách ra đọc nhưng không đọc nổi vài trang, còn anh thì chỉ bôi bẩn lên tờ giấy bìa. Chúng tôi đàm luận mỗi lúc một hăng, và theo tôi thì hai đứa chúng tôi đã nói năng khá tỉnh táo và tinh tế về những vấn đề như phải làm việc như thế nào, nên theo cái gì và trong thời đại của chúng ta thì giá trị của người họa sỹ là ở chỗ nào. Cuối cùng anh bảo rằng “hôm nay không có hứng” rồi anh nằm xuống cạnh tôi, và thế là bao nhiêu lời non trẻ của chúng tôi cứ thế tuôn ra: lúc thì sôi nổi, lúc thì trầm lắng, có khi lại trang trọng nhưng hầu như bao giờ cũng là những câu nói mơ hồ, qua đó con người Nga cứ thể hiện ra một cách tự giác. Sau khi đã chuyện trò chán chê và trong lòng thanh thản như vừa làm được một việc gì đó có kết quả, chúng tôi ra về. Tôi gặp lại Axya, nàng vẫn giống như lúc tôi ra đi; dù có cố gắng quan sát nàng thật kỹ tôi vẫn không thể thấy ở nàng có chút gì là điệu bộ, không hề thấy một nét nào của cái vai mà nàng đã chủ tâm sắm khi có mặt tôi; lần này thì không thể chê trách nàng vì thói kệch cỡm.
- A ha, - Gaghin nói, - đang ăn chay và hối lỗi đấy!
Vừa mới chập tối nàng đã ngáp dài mấy lần, không tỏ ra khách khí và cáo lui sớm. Một lát sau tôi cũng tạm biệt Gaghin, và khi về đến nhà trong tôi không hề có một mong ước gì hết. Ngày hôm ấy qua đi với những cảm giác tỉnh táo. Thế nhưng khi đi nằm tôi lại bất giác thốt lên thành lời:
- Ở cô gái ấy có cái gì như con kỳ nhông. - Tôi suy nghĩ trong giây lát và nói thêm: nhưng dầu sao nàng cũng không phải là em gái của anh ta.