Phần một -1 -

TỪ KHI CÒN BÉ, tôi đã dùng từ âm hộ như cách một số đứa trẻ khác nói cái mông, dương vật hoặc nôn mửa. Đó không hẳn là một lời chửi tục, nhưng tôi biết nó khiến người lớn giật bắn mình. Âm hộ là một trong những từ mà ở mọi gia đình, trừ gia đình chúng tôi, biểu lộ đồng thời cảm xúc và quan điểm rằng đó là một bộ phận đơn giản trong môn giải phẫu người cơ bản để chỉ một giới tính hoặc một hành động - như nôn mửa - vốn là một chức năng khá căn bản của cơ thể con người.

Tôi nhớ mình chơi ở nhà Rollie McKenna vào một buổi chiều nọ, trong lúc mẹ nó tiếp một người bạn đến từ Montpelier. Đó là một trong những ngày hè hiếm hoi mà bầu trời ở Vermont xanh đến nỗi trông như màu xanh dạ quang - kiểu màu xanh chúng tôi thường thấy vào tháng giêng trong những ngày nhiệt độ không leo nổi lên trên âm mười bảy độ C và khói từ lò sưởi nhà hàng xóm trông như muốn đóng băng khi vừa hiện ra trên chóp ống khói, nhưng hiếm khi vào tháng sáu hoặc tháng bảy.

Cũng như bà McKenna, bạn của bà làm việc tại cơ quan giáo dục của tiểu bang. Khi hai người lớn đang ngồi quanh chiếc bàn sắt trên sân thượng lót gạch của nhà McKenna (một cái sân thượng trông có vẻ lịch sự thái quá với tôi ngay cả vào lúc ấy), nhấm nháp trà đá với lá bạc hà hái từ vườn của mẹ tôi, tôi bắt đầu kể cho họ nghe về ca đẻ của Cynthia Charbonneau với toàn bộ chi tiết mà tôi nhớ được.

“Em bé của cô Charbonneau nặng bốn kí mốt, nhưng mẹ cháu vẫn mát xa được âm đạo và kéo giãn cơ vì thế đáy chậu không bị rách. Đa số phụ nữ có con nặng bốn kí lô đều phải bị rạch âm hộ - tức là cắt đáy chậu từ âm hộ đến hậu môn - nhưng cô Charbonneau thì không. Âm đạo của cô ấy vẫn bình thường. Và nhau ra ngay sau Norman - đó là tên người ta đặt cho đứa bé - đâu chừng hai phút. Mẹ cháu bảo nhau cũng to lắm, được chôn ở ngay cái cây phong mà chú Charbonneau trồng trước sân nhà họ. Bố cháu bảo ông mong rằng con chó của họ sẽ không đào nó lên, nhưng biết đâu được. Ý cháu là con chó ý.”

Lúc đó có lẽ tôi đã chín tuổi, nghĩa là gia đình McKenna đã sống ở Vermont được hơn một năm, vì họ mới dọn đến thị trấn của chúng tôi từ một vùng ngoại ô Westchester của thành phố New York vào sinh nhật lần thứ tám của tôi - chính xác là vào đúng ngày sinh nhật tôi. Khi chiếc xe tải chuyển nhà bắt đầu xình xịch leo lên quả đồi nhỏ ở trước nhà, tôi nói với bố hi vọng nó sẽ rẽ trái vào đường chạy xe đến nhà chúng tôi và thả quà của tôi xuống.

Bố mỉm cười lắc đầu, bảo như thế chẳng khác nào mong cho mặt trăng rơi từ trên trời xuống nóc nhà chúng tôi.

Tôi chưa bao giờ đến Weschester, nhưng tôi có ngay cảm giác rằng gia đình McKenna đến từ một thị trấn cầu kỳ hơn Reddington: Cái sân thượng là dấu hiệu rõ ràng nhất, nhưng họ cũng kiểu cách hơn nhiều so với những người từng sống ở Vermont chúng tôi - đặc biệt là bạn bè của bố mẹ tôi từ thời họ tụ tập đàn đúm với những người làm ở Hãng tin Liberation[2] và xem chuỗi hạt tình yêu[3] là một tuyên ngôn chính trị sâu sắc. Tôi thích nhà McKenna, nhưng từ giây phút Rollie giới thiệu tôi với mẹ nó, tôi đã bán tín bán nghi rằng gia đình này sẽ không trụ được lâu tại khu của chúng tôi ở bang Vermont. Họ có thể sống được ở Burlington, thành phố lớn nhất bang, chứ không phải ở một ngôi làng nhỏ như Reddington.

Tôi đã nhầm. Nhà McKenna sống khỏe ở đây, nhất là Rollie. Và dù thật ra có những ông bố bà mẹ trong thị trấn không cho con gái nhỏ của họ chơi ở nhà tôi - một số người đơn giản chỉ vì lo sợ con gái của họ sẽ chứng kiến một ca sinh đẻ nếu mẹ tôi không tìm được người trông trẻ, những người khác tin rằng giữa mớ thảo dược và cồn thuốc kì lạ mà mẹ tôi dùng làm dụng cụ can thiệp y tế là cần sa, bồ đà, và nấm gây ảo giác - gia đình McKenna dường như chẳng bận tâm chuyện mẹ tôi làm bà mụ.

Kể với bà McKenna và bạn của bà ấy về chuyến đi của Norman Charbonneau xuyên qua đường âm đạo của mẹ nó là một việc tự nhiên đối với tôi lúc chín tuổi cũng giống như kể với bố mẹ tôi về một bài kiểm tra mà tôi đã làm tốt ở trường, hoặc như tôi thích thú ra sao vào một ngày bất kì trong tháng mười hai khi chơi trượt dốc xuống quả đồi phía sau nhà Sadie Demerest.

Đến khi tôi mười bốn tuổi và mẹ tôi bị xét xử, tôi đã bắt đầu chán ngấy cảnh những người lớn thảng thốt trước sự hiểu biết y khoa của tôi về việc sinh đẻ tự nhiên hoặc những câu chuyện đáng kinh ngạc của tôi về các ca sinh tại nhà. Nhưng tôi cũng hiểu rằng những từ như âm hộ phát ra từ một đứa con gái mười bốn tuổi nghe sẽ kém dễ thương hơn từ một đứa bé hơn.

Hơn nữa, đến khi tôi mười bốn tuổi và cơ thể tôi đã tiến rất xa trong quá trình chuyển biến từ trẻ con sang vị thành niên - tôi đã bắt đầu mặc áo lá vào mùa hè giữa lớp năm và lớp sáu và bắt đầu có kinh gần một năm trước khi tòa án hạt trở thành ngôi nhà thứ hai của tôi - toàn bộ ý tưởng về bất cứ thứ gì nặng bốn kí mốt rặn tìm lối ra qua khe hở bé một cách lố bịch giữa hai đùi tôi khiến tôi muốn nôn mửa.

“Con thật chả hiểu làm sao một thứ to như thế lại có thể chui lọt qua một thứ bé như vậy!” tôi thường nói, và sau đó bố tôi thỉnh thoảng lại lắc đầu bình phẩm, “Thiết kế dở quá, nhỉ?”

Nếu mẹ tôi có mặt, bà sẽ luôn phản bác lại ông: “Làm gì có!” bà thường nói. “Đó là một thiết kế tuyệt diệu và đẹp đẽ. Nó thật hoàn hảo.”

Vì mẹ tôi là một bà mụ, nên tôi nghĩ bà có chiều hướng suy nghĩ theo lối này. Tôi thì không. Hơn nữa, tôi nay đã ba mươi tuổi, và vẫn chưa thể hình dung nổi làm thế nào mà một vật to như đứa bé lại có thể một ngày nào đó trườn hoặc ngọ nguậy hoặc va đập qua thứ mà với tôi vẫn là một đường hầm cực kì mỏng manh.

...

Dù mẹ không bao giờ đưa ai trong số bạn bè tôi đến xem đỡ đẻ, nhưng khi tôi sắp lên tám, tôi bắt đầu theo bà đến những ca đẻ nếu có một đứa trẻ quyết định chào đời vào ngày hoặc đêm mà bố tôi không có ở nhà còn những người trông trẻ của mẹ lại bận đột xuất. Tôi không biết trước đó bà đã làm cách nào, nhưng bà luôn tìm được người khi cần, bởi vì ca đỡ đẻ đầu tiên mà tôi nhớ - lần đầu tiên tôi nghe mẹ lẩm bẩm, “Con bé nhú ra rồi,” câu nói khiến cho tôi đến hôm nay vẫn hình dung một em bé chui ra từ khe sinh với một chiếc mũ chóp dự tiệc trên đầu - xảy ra vào một đêm có sấm rền vang và tôi đang học lớp hai. Lúc đó là gần cuối năm học, có lẽ sắp vào hè, ở tuần thứ nhất hoặc thứ hai của tháng sáu.

Mẹ tôi tin rằng trẻ con thường chào đời khi trời kéo mây đen hơn là khi trời quang mây tạnh, vì áp suất khí quyển thấp hơn. Và thế là khi mây bắt đầu kéo đến vào buổi tối hôm đó trong lúc hai chúng tôi đang ăn tối ngoài hiên nhà, mẹ nói rằng khi ăn xong có lẽ bà phải xem ai rỗi để trông trẻ tối nay, nếu chuyện đó xảy ra. Bố tôi đang ở bên phía New York của hồ Champlain tối hôm đó, vì hôm sau cánh thợ xây sẽ khởi công một khu nhà toán và khoa học mới mà bố góp phần thiết kế cho một trường cao đẳng ở đó. Đấy không phải là dự án của riêng ông - lúc này vẫn còn là ba năm trước khi ông mở công ty riêng - nhưng bố tôi có thể nhận vinh dự đã giải quyết được những chi tiết liên quan đến việc xây công trình đó lên sườn đồi và đảm bảo nó trông không giống nơi làm việc của Bộ Tư lệnh không quân chiến lược Bắc Mỹ.

Đứa bé đầu tiên chào đời tại nhà mà tôi được chứng kiến là Emily Joy Pine. E.J., như sau này con bé được gọi, là một ca đẻ dễ, nhưng trông không dễ chút nào với tôi khi còn một tháng là đến sinh nhật lần thứ tám. Tôi đã ngủ chẳng hay biết gì khi David Pine gọi điện đến nhà chúng tôi vào khoảng mười giờ tối, có lẽ vì mẹ tôi vẫn còn thức và nhấc điện thoại lên ngay. Và thế là với tôi, sự chào đời của Emily bắt đầu bằng đôi môi mẹ hôn lên trán tôi, sau đó là hình ảnh tấm rèm cửa sổ cạnh giường tôi dồn về phía hai chúng tôi trong cơn gió nhẹ. Không khí rất ẩm, nhưng trời vẫn chưa mưa.

Khi chúng tôi đến, Lori Pine đang ngồi ở một bên giường với một chiếc chăn bông nhẹ quấn quanh vai, nhưng hầu hết những vật dụng trên giường khác - chăn, tấm trải giường và drap giường - đã được tháo ra và chất thành một đống nhỏ trên sàn nhà. Có vài chiếc gối phồng ở đầu giường, trông như được lấy từ một chiếc ghế sofa cũ. Trên nệm phủ một tấm drap giường với hoa văn trông có lẽ phù hợp hơn với một tấm rèm phòng tắm vừa to vừa xấu: những đóa hướng dương mờ mờ ảo ảo với cánh hoa hình giọt nước, và những mặt trời tỏa sáng nóng bức.

Tôi nghe lỏm rằng tấm drap đó đã được cho vào một chiếc túi giấy màu nâu và nướng hơn một giờ đồng hồ trong lò nướng của nhà họ. Nó có thể nhạt thếch, nhưng nó vô trùng.

Khi mẹ con tôi đến, cô gái lúc bấy giờ còn học việc của mẹ tôi đã có mặt. Khoảng hai mươi tư, hai mươi lăm tuổi vào lúc đó, Heather Reed đã giúp mẹ tôi đỡ đẻ gần bốn mươi đứa trẻ tại gia; khi chúng tôi bước vào phòng ngủ, cô đang bình tĩnh bảo Lori tưởng tượng cảnh đứa con của mình trong dạ con vào lúc đó.

Mẹ tôi không thể làm được gì nếu không vệ sinh thật sạch, và sau khi chào hỏi, bà đi thẳng vào phòng tắm nhà Pine để rửa ráy. Bà thường dành hẳn mười phút để chà hai bàn tay và rửa xà phòng hai cánh tay trước khi nhẹ nhàng đặt lòng bàn tay mình lên bụng một thai phụ, hoặc đeo một đôi găng tay cao su mỏng và dùng ngón tay thăm khám cổ tử cung của một bà bầu đang chuyển dạ.

Khi đi từ phòng tắm ra, mẹ bảo Lori nằm xuống để xem tình hình thế nào. Hai đứa con trai nhỏ của Lori và David đã được đưa đến nhà dượng của chúng ở đầu phố, trong khi dì của chúng - chị gái của Lori - thì ở đây, xoa vai cho Lori qua lớp chăn. David vừa từ nhà bếp trở ra, sau khi chuẩn bị trà từ blue cohosh, một loại thảo dược mà mẹ tôi tin rằng giúp kích thích sinh đẻ.

Lori nằm ngửa xuống giường, khi đó tấm chăn rơi ra và tôi nhìn thấy cô khỏa thân phía dưới chăn. Tôi đã nghĩ rằng cô sẽ không mặc pajama và quần dài đi ngủ như tôi, nhưng khi đứng trong căn phòng ấy, tôi không hề nghĩ rằng cô sẽ không mặc áo ngủ như mẹ tôi, hoặc có thể là một chiếc áo thun rộng như kiểu mà mẹ và tôi thường mặc để đi ngủ vào những đêm mùa hè oi bức.

Không, Lori Pine thì không. Trần như nhộng. Và to đồ sộ.

Trong mắt tôi, Lori Pine luôn là một người phụ nữ to lớn. Cô cao hơn tôi rất nhiều so với đa số các bà mẹ khác mỗi khi chúng tôi đứng cạnh nhau tại quầy tính tiền của Cửa hàng Bách hóa Reddington, hoặc trong một tiền sảnh đông người trước hoặc sau lễ nhà thờ. Các con của cô bé hơn tôi, một đứa kém hai tuổi và một đứa kém bốn tuổi, vì thế tôi không có liên hệ gì với cô ở trường. Nhưng tôi nhận thấy dường như cô thường đứng cạnh tôi, và lúc đó tôi đã lo sợ rằng nếu tôi cần vượt qua cô trong trường hợp khẩn cấp, thì cô sẽ đứng nút hết khung cửa, một cái nút bằng người khổng lồ, ngoại cỡ, mông to.

Giờ đây tôi tưởng tượng rằng trong một tình huống khẩn cấp thật sự, Lori Pine thật ra sẽ dùng kích cỡ của mình để xua tôi cho nhanh ra khỏi nguy hiểm, ném tôi qua lối thoát hoặc khung cửa một cách dễ dàng như tôi ném mấy con mèo của mình ra khỏi nhà vào buổi sáng.

Nhưng điều khiến tôi choáng nhất khi nhìn thấy Lori Pine khỏa thân trên giường đơn giản chính là cái bụng bầu của cô. Đó là thứ tôi nhìn thấy, đó là điều tôi nhớ: một quả lê bằng thịt khổng lồ nằm trên đùi và nhô cao lên đến tận hai đầu gối gập lại của cô, với một núm nhỏ ở giữa khiến tôi nhớ đến những nút nhú lên từ ức con gà mái hoặc gà tây đã nấu chín. Khi ấy tôi chưa biết rằng bụng bầu khá cứng, vì thế tôi cứ chờ cho nó phẳng ra và chảy sang hai bên người cô như một khối mayonnaise khi cô nằm xuống; khi nó không phẳng ra, khi nó trồi lên trên giường như một quả núi, tôi đã nhìn chăm chú với ánh mắt hiếu kì đến nỗi Lori phải xoay mặt về phía tôi và nói hổn hển từ mà tôi khi đó tin là “Bao cao su.”

Tôi chưa bao giờ hiểu nổi liệu đối với tôi từ đó có nghĩa là một lời khuyên mà tôi nên ghi lòng tạc dạ, kiểu như “Hãy yêu cầu người đàn ông của cháu luôn đeo bao cao su để cháu không phải rơi vào cảnh cố rặn một quả dưa muối qua một chiếc ống hút,” hay như một lời cảnh báo về kiểu ngừa thai đó: “Đây hoàn toàn là lỗi của một chiếc bao cao su. Có những cách ngừa thai tốt hơn, và nếu tôi có lấy một chút lý trí thì tôi đã dùng một trong những cách ấy rồi.”

Dù Lori Pine có thực sự nói bao cao su hay điều gì khác, hay chỉ đơn giản là tên của tôi khi cô trông thấy tôi đứng đó - tên tôi là Constance[4], nhưng từ bé tôi đã thích cái tên Connie hơn - tôi sẽ không bao giờ biết được. Tôi muốn tin rằng cô đã nói bao cao su; quá nhiều điều tôi tin tưởng khác tan vỡ khi tôi trưởng thành, tôi muốn giữ điều này nguyên vẹn.

Dù sao thì, câu nói của cô khiến mọi người trong phòng nhận ra rằng tôi đang ở đó, tựa lưng vào tường.

“Cô có phiền không nếu con bé ở đây, Lori?” mẹ tôi hỏi, gật nhẹ đầu về phía tôi. “Cứ nói thật nhé.”

Chồng của Lori nắm tay cô, vỗ vỗ lên đó và nói, “Con bé có thể đến chơi với lũ con trai ở nhà dượng của chúng, chị biết đấy. Tôi chắc rằng Heather sẽ không phiền nếu phải chở nó đến đấy.”

Nhưng Lori Pine cũng rộng lượng và thoải mái như thân hình quá khổ của cô vậy, cô bảo không phiền khi tôi có mặt ở đó. “Thêm một cặp mắt thì đã làm sao, Sibyl?” cô nói với mẹ tôi, trước khi bắt đầu nhăn mặt vì một cơn co thắt, đầu cô giật về phía tôi như thể vừa bị tát.

Và thế là tôi ở lại, chứng kiến cảnh sinh nở của Lori Pine và sự chào đời của E.J.Pine. Mẹ con tôi đến vào khoảng mười giờ ba mươi tối, và tôi đã thức gần hết đêm đến sáng hôm sau. Tôi đã ngủ gật trên đống trải giường bị ném xuống sàn nhà, nhất là khi tiếng sấm trước đó di chuyển về phía đông qua thung lũng Champlain và dãy Green Mountains tiến qua chúng tôi vào New Hampshire, nhưng đó chỉ là những giấc ngủ chập chờn. Tôi thức giấc lúc sáu giờ kém mười lăm khi mẹ bảo Lori bắt đầu rặn, và lần nữa vào lúc bảy giờ ba mươi lăm khi E.J. nấp dưới xương mu lần cuối, mẹ tôi ấn các ngón tay vào đầu đứa bé để làm nó chậm lại và cho đáy chậu của mẹ nó thêm vài giây để thở.

E.J. chào đời lúc bảy giờ ba mươi bảy - giống như số hiệu máy bay. Cơn đau đẻ kéo dài khoảng chín giờ rưỡi đồng hồ, và theo quan điểm của mọi người, đó là một ca nhẹ nhàng. Mọi người trừ tôi. Khi tôi gà gật ngủ, có thể đó là do tôi không còn chịu đựng nổi phải chứng kiến Lori Pine đau đớn như thế và phải nhắm mắt lại - chứ không chỉ vì tôi mệt mà hai mắt tự đóng sầm lại.

Căn phòng tối lờ mờ, chỉ thắp sáng bằng một cặp nến Giáng sinh với hai bóng đèn màu đỏ mà David lôi ra từ gác mái cho sự kiện này ngay sau khi tôi và mẹ đến. Nếu đêm ấy không nhiều gió đến thế thì họ đã dùng nến thật, nhưng Lori muốn để cửa sổ mở khi đẻ, và David đã đề nghị hi sinh sự chân thật để đổi lấy sự an toàn.

Lori đã bắt đầu lộ vẻ thất vọng khi trông thấy David xuất hiện trở lại với hai đế nến bằng nhựa thay vì nến sáp, nhưng rồi một cơn co thắt nữa xâm chiếm cơ thể cô và cô dùng cả hai bàn tay chộp lấy cánh tay mẹ tôi, rồi thét lên qua hàm răng nghiến chặt: một âm thanh giống như cỗ máy nhỏ có bộ khởi động kém đang cố gắng nổ máy.

“Thở nào, Lori, thở nào,” mẹ tôi điềm tĩnh nhắc cô, ‘hít vào sâu và chậm,” nhưng nhìn đôi mắt Lori trợn tròn vào trong đầu, tôi biết bảo cô hít thở chẳng khác nào bảo cô đi ra ngoài treo một cánh cửa garage mới lên, và đó là lần cuối cùng bất kì ai trong chúng tôi nghe Lori Pine nói về nến trong đêm đó.

Tôi chưa từng thấy một người lớn đau đớn trước đó. Tôi đã thấy trẻ con la khóc, thỉnh thoảng trong những trường hợp phải là đau đớn tột độ - khi Jimmy Cousino bị gãy xương đòn lúc chúng tôi học lớp một. Jimmy rú lên như một đứa bé bị đau quặn bụng, với cái loa là hai lá phổi có kích thước của một đứa bé sáu tuổi, và nó kêu gào không ngừng cho đến khi được một giáo viên đưa từ sân chơi đến bệnh viện.

Tuy thế, thấy một người lớn khóc lại là một chuyện khác hẳn. Mẹ tôi rất tử tế với Lori, không ngừng mỉm cười và trấn an cô rằng cô và đứa bé đều ổn, nhưng cả đời tôi cũng không hiểu nổi vì sao mẹ tôi không cho người lớn ấy một liều tương đương viên thuốc aspirin vị cam dành cho trẻ em mà bà đã cho tôi uống khi tôi cảm thấy không khỏe. Loại thuốc ấy có tác dụng thần kì.

Thay vì vậy, mẹ tôi lại đề nghị Lori đi quanh nhà, nhất là trong những giờ đầu tiên sau khi chúng tôi đến nơi. Mẹ bảo cô đi bộ qua phòng ngủ của hai đứa con trai; bà đề nghị Lori tắm nước ấm. Bà bảo chị gái của Lori xoa lưng và mát xa vai cho cô. Có lúc mẹ bảo Lori và David cùng xem những tấm ảnh trong một quyển album về những ca sinh tại gia của hai đứa con trai họ - những tấm ảnh được chụp trong chính phòng ngủ đó.

Và dù tôi không tin rằng chứng kiến cơn đau của Lori Pine đã làm tôi hoảng sợ đến mức ám ảnh, nhưng đến tận ngày nay tôi vẫn nhớ rất, rất rõ một vài âm thanh và hình ảnh cụ thể: Mẹ tôi thì thầm vào tai Lori về chuyện ra máu báo chuyển dạ, và máu mà tôi trông thấy trên tấm vải cũ mẹ dùng để lau drap giường. Lori thở hổn hển, chồng và chị gái cô cũng chồm về trước và thở hổn hển cạnh cô, bộ ba người lớn trông như đang cùng nhau thở gấp. Lori Pine đập mu bàn tay vào tấm ván đầu giường, những đốt ngón tay nện lên đó tựa như cùi chỏ cô là một cái lò xo bị cơn đau kích động, và tiếng xương chạm vào gỗ anh đào - với tôi nghe như tiếng một con chim đang lao vào tấm ván ghép. Cơn hoảng loạn tuyệt vọng trong giọng nói của Lori khi cô nói cô không thể làm được, cô không thể làm được, không phải lần này, có gì đó không ổn, trước đây không bao giờ đau như thế này, và lời nhắc nhở bình tĩnh của mẹ tôi rằng thật ra trước đây đã đau như thế. Hai lần. Những lúc vào cuối cơn đau đẻ khi Lori bò ra khỏi giường, được mẹ tôi và Heather giúp vào nhà tắm, hai tay cô quàng qua vai họ như một binh sĩ bị thương mà tôi từng thấy trong phim được các nhân viên y tế giúp đỡ từ chiến trường, những người bạn tốt, hoặc những người trước đó chưa từng là bạn. Hình ảnh những ngón tay đeo găng của mẹ tôi biến mất định kì vào trong âm hộ của Lori Pine, và sự ngọt ngào dễ mến trong giọng nói của bà khi bà thốt lên - những lời nói khẽ chỉ hơn tiếng thì thầm một chút - “Ôi, cô làm tốt lắm. Không, không phải tốt, mà là tuyệt vời. Em bé của cô sẽ có mặt ở đây trước bữa ăn sáng!”

Và đúng là như vậy. Lúc sáu giờ kém mười lăm phút sáng khi Lori Pine bắt đầu rặn, bầu trời nhẹ tênh dù bị mây che, nhưng mưa đã di chuyển về phía đông tự lúc nào. Chẳng ai bận tâm rút phích điện hai cây nến Giáng sinh bằng nhựa, nên tôi đã làm: Dù là năm 1975, dù chưa đầy tám tuổi, tôi đã là một nhà bảo vệ môi trường quan tâm đến nguyên liệu tái chế. Hoặc là như thế hoặc vì tôi là một con dân New England tiết kiệm, luôn tắt hết đèn khi không cần dùng đến.

Chú thích:

2] Liberation News Service (LNS): hãng tin cánh tả chuyên xuất bản tin tức tại Mỹ từ năm 1967 đến 1981. (Tất cả chú thích trong quyển sách này là của người dịch).

[3] Chuỗi hạt tình yêu (love beads): vòng đeo cổ gồm nhiều hạt nhỏ, được nhiều thanh niên hippie ưa chuộng như một biểu tượng của tình yêu và hòa bình.[4] Phát âm gần giống “condom”, nghĩa là bao cao su.