Chương 5

Tại Trung tâm Thiết kế Mỹ thuật công nghiệp ở cách trụ sở hành chính độ hai kilômét, mùi hôi của đất nặn trùm lên mọi thứ. Nhân viên ở đây nói rằng sau một thời gian làm việc họ không còn ngửi thấy thứ mùi quái quỉ của lưu huỳnh trộn với glycerin bốc ra từ khoảng mười hai xưởng bao quanh một trung tâm hình tròn. Từ những xưởng này ra đời hình mẫu các kiểu xe tương lai.

Khách đến thăm thì khác, họ nhăn mũi ngay khi vừa thoáng ngửi thấy cái họ gọi thẳng thừng là mùi thối. Tuy nói chung họ thường không được đi quá phòng tiếp khách. Chỉ vài người được ưu đãi mới được vào một trong năm, sáu phòng làm việc ở phía sau phòng lớn. Đã thế họ còn phải nói đúng mật khẩu lúc đến cũng như lúc về - nhân viên bảo vệ đứng ở những chỗ xung yếu đều rất khó tính - và xuất trình những tấm huy hiệu mà mầu sắc chỉ dẫn, nói đúng hơn là qui định giới hạn khu vực người đeo huy hiệu được phép vào. Trong lịch sử Hoa Kỳ nhiều khi những bí mật nguyên tử lại không được bảo vệ cẩn mật bằng một kiểu xe sẽ ra đời.

Ngay những người thiết kế mĩ thuật công nghiệp làm việc tại đây cũng không được phép đi lại tự do. Những người mới chỉ được vào một hoặc hai phòng, và phải sau nhiều năm mới được vào thêm những phòng khác. Biện pháp phòng ngừa rất hà khắc nhưng cần thiết. Đã từng xảy ra chuyện có người vẽ kiểu bỏ sang làm cho một nhà máy là đối thủ cạnh tranh, nên càng cho anh ta đi càng ít vào trong các phòng chứa những bí mật của nhà máy thì khi bỏ đi sang nhà máy khác anh ta càng mang theo được ít phát minh mới. Thường thường ban giám đốc chỉ cho mỗi chuyên viên vẽ kiểu biết rất ít điều chỉ dẫn, thực hiện đúng nguyên tắc nhà binh thời xưa “mỗi người chỉ biết cái cần biết, không hơn”. Tuy nhiên đối với người chuyên viên có thâm niên cao và đồng thời cũng là người bị trói chặt hơn vào nhà máy do phương pháp tuyển chọn cổ phần mới và chính sách về hưu thì các qui tắc giữ bí mật được nới lỏng, anh ta được cấp một tấm phù hiệu gần như một thứ huân chương cho phép anh ta lọt qua mọi vọng gác, mở được mọi cánh cửa. Tuy thế vẫn chưa hết khó khăn rắc rối: lâu lâu lại có một chuyên viên hàng đầu xiêu lòng vì những ưu đãi tiền tài quá lớn vẫn cứ nhảy sang nhà máy đối thủ, mang theo toàn bộ kinh nghiệm, tài năng, sự khéo léo. Một số tay vẽ kiểu cừ khôi của ngành xe hơi thực tế đã lần lượt làm cho các hãng lớn, mặc dầu đã có sự thỏa thuận ngầm, Ford và General Motors là hai hãng khổng lồ không được trực tiếp xúi giục chuyên viên của nhau bỏ việc (thỏa thuận ngầm này không loại trừ mánh khóe gián tiếp). Riêng Chrysler chẳng đếm xỉa gì đến điều này.

Ngay các ông trùm cũng chỉ có một số được đi lại tùy ý trong mọi phòng của Trung tâm Thiết kế. Trong đó có Brett DeLosanto quản đốc một xưởng. Bữa sáng hôm đó anh lững thững đi qua chiếc sân rất đẹp bọc kính dẫn đến phòng X. - ít lâu nay đã trở thành vị Thánh tối cao của các Thánh trong toàn Trung tâm.

Người gác đang ngồi đọc báo bỏ báo xuống.

“Chào anh, DeLosanto”. Người gác ngắm nghía anh chuyên viên trẻ rồi huýt gió. “Đáng lẽ tôi nên đeo kính râm.”

DeLosanto bật cười. Riêng thân hình anh ta đã đủ nổi bật với mớ tóc rất dài (chải bới rất mỹ thuật) râu má chờm quá tai, râu cằm vểnh ngược kiểu Van Đích, đã thế anh chàng còn bổ sung vào hình dạng một bộ trang phục hết sức kì quái: giầy và quần mầu hoa cà xẫm cravát mầu hoa cà nhạt, sơmi mầu hồng, áo vét vải lông dê cashmere mầu trắng.

“Bác trông tôi có thấy thích không?”

Nhân viên bảo vệ ngập ngừng. Bác là cựu hạ sĩ quan, gấp đôi tuổi chàng chuyên viên.

“Thú thật là… có khác với cách ăn mặc của tôi.”

- “Ồ thưa bác, chỗ khác nhau duy nhất giữa bác và tôi là ở chỗ tôi tự nghĩ ra kiểu đồng phục của mình”. Anh hất đầu về phía phòng làm việc: “Bữa nay có đông không?”

- Như mọi khi, vẫn những người ấy. Chỉ hơi khác một điều: tôi vừa đến đã nhận ngay lệnh phải quay lưng vào cửa, không được quay mặt lại.

- Vớ vẩn. Bác thừa biết trong đó có chiếc Orion và chắc chắn bác đã trông thấy nó rồi.

- Đúng. Tôi nhìn thấy bữa các ông trùm tới duyệt lần cuối, người ta đưa nó ra phòng trưng bày.

- Bác thấy nó thế nào?

Bác bảo vệ mỉm cười hóm hỉnh,:

“Thành thực mà nói, anh DeLosanto này, tôi thấy chiếc Orion giống anh lắm”.

Trên đường đi vào nhà - xưởng, qua chiếc cửa ngoài tự động đóng lại với tiếng “cạch” dứt khoát, Brett nghĩ bụng: xét cho cùng thì ý của bác bảo vệ không có gì đáng ngạc nhiên.

Thực quả là anh đã dành cho Orion một phần đáng kể cuộc đời và một phần quan trọng tài năng sáng tạo của anh. Có lẽ quá nhiều là khác - anh thường tự nhủ thế mỗi khi anh đánh giá lại công việc. Anh đã hàng trăm lần hàng ngàn lần đi qua chiếc cửa này - quá nhiều so với dự tính - trải qua nhiều ngày bồn chồn lo lắng, nhiều đêm kiệt sức, nhiều giờ đau khổ hoặc ngây ngất, để tạo nên Orion nuôi nó lớn lên từ một ý định phôi thai cho đến lúc thành chiếc xe hoàn chỉnh..

Vì anh là thành viên của nhóm khởi đầu.

Ngày từ trước khi bắt đầu công việc ở xưởng thiết kế mẫu, anh và vài ba đồng nghiệp đã phải lao vào một cuộc nghiên cứu đồ sộ: nghiên cứu thị trường, sự gia tăng dân số, tình hình kinh tế, sự biến động trong các tầng lớp xã hội, nhu cầu của các thành phần nghề nghiệp và tất nhiên phải tìm hiểu các khuynh hướng mới của mốt. Trong những tháng tiếp theo, phải tiến hành công việc tốn nhiều công phu là xác định đặc điểm chiếc xe mới qua vô vàn cuộc họp của kĩ sư, họa viên, chuyên viên thương mại. Sau đó mới phân việc: các kĩ sư lo phần động cơ và các thiết bị kèm theo, các chuyên viên mỹ thuật công nghiệp chịu trách nhiệm về hình dáng, đường nét, công việc lúc đầu thường phải mò mẫm sau đó mới dần dần chính xác hơn. Các công việc đó đều tiến hành trong điều kiện giống như trận mưa rào bên xứ Ecốt: một việc đang tiến triển thuận lợi bỗng vấp váp, chuyển hướng đột ngột rồi lại tiếp nối được vào phút cuối cùng; có vấn đề bỗng nhiên làm nẩy ra nhiều băn khoăn đúng lúc, tưởng như xua tan được chúng thì lại là lúc chúng xuất hiện trở lại. Hàng trăm con người tương tác với nhau để hoàn thành sự nghiệp lớn dưới sự chỉ huy, hướng dẫn, khuyến khích của năm hoặc sáu bộ óc tài giỏi nhất công ty.

Phải qua nhiều lần thay đổi không dứt, khi thay đổi vì những lý do hợp lý, hợp logic, nhiều khi chỉ vì nghe theo trực cảm. Sau đó là những cuộc thử nghiệm đầu tiên. Cuối cùng - theo Brett thì vẫn là quá sớm - ban giám đốc hãng duyệt cho đưa vào sản xuất - tất nhiên bằng phương pháp thủ công đã. Với trình độ làm kế hoạch sản xuất theo qui mô công nghiệp hiện nay có thể biết trước rằng chỉ mười tháng nữa Orion sẽ đi vào cuộc thử thách quyết định: sự đón nhận của công chúng. Sự đón nhận có thể nồng hậu, hững hờ hoặc lạnh nhạt. Cũng có thể băng giá.

Bất cứ kiểu xe mới nào cũng là thành tựu của một êkíp. Nhưng trong cả thời kỳ thai nghén chật vật này hơn tất cả mọi người khác Brett DeLosanto đã in đậm lên Orion dấu ấn của những ý riêng và của sự nhậy cảm thẩm mỹ.

Anh và Adam Trenton.

Chính vì Adam nên sáng nay Brett DeLosanto đến đây sớm hơn mọi ngày. Hai người đã thỏa thuận sẽ cùng đi tới đường băng thử xe của công ty. Phút cuối cùng có tin Adam sẽ tới chậm. Brett vốn thích dậy muộn, nghe tin đó phải cố nén câu chửi thề và quyết định vào giáp mặt tay đôi với Orion. Mở cửa trong anh bước vào xưởng chính.

Tại nhiều khu trong xưởng, các loại khác của kiểu xe mới vẫn đang được tiếp tục hoàn chỉnh (bằng đất nặn): loại thể thao có lẽ sẽ ra đời trong ba năm tới, một loại cho gia đình và nhiều loại khác nữa, lúc này không ai đoán biết liệu chúng có được chế tạo không.

Chiếc Orion nguyên bản, sẽ ra mắt công chúng sau chừng mười tháng nữa, hiện đang ở đầu đằng kia của xưởng máy, trên tấm thảm mầu xám được hai đèn pha chiếu sáng. Chiếc xe mẫu sơn xanh da trời đã được hoàn thành. Brett đi về phía đó trong lòng rung động niềm sảng khoái anh định tìm kiếm nơi đây.

Nhỏ nhắn, gọn gàng và thon mảnh, với những đường nét khí động lực, chiếc xe có đầy đủ cái mà trong kế hoạch thương mại gọi là “vẻ cô đúc”. Chịu ảnh hưởng của đường nét tên lửa, Orion kết hợp được vẻ thiết dụng với dáng vươn thanh nhã. Thùng xe có nhiều nét rất táo bạo. Lần đầu tiên trong lịch sử ngành xe hơi, đã thực hiện được một “góc nhìn toàn phương vị” cho người ngồi xe, theo đúng nghĩa của khái niệm này. Trong ít ra cũng đã hai chục năm qua, các nhà chế tạo đã nghĩ tới chiếc mui trong suốt, một vài người đã rụt rè làm thử, nhưng đến chiếc Orion này vấn đề mới được giải quyết, không ảnh hưởng gì đến sự bền vững của kết cấu chung. Giữa lớp thủy tinh làm mui xe, những thanh thép rất dẻo - được các kĩ thuật viên gọi là các cột A và B -gắn bên trong rất kín đáo đến mức thực sự không nhìn thấy chúng; chúng bắt chéo nhau ở chính giữa mui cũng kín đáo như vậy. Chiếc lồng kính (từ trong nghề dùng để chỉ phần trên của các loại xe) được chế tạo cách này chắc chắn gấp nhiều lần hơn các loại xe thông thường; điều này đã được nhiều cuộc thử nghiệm chứng minh rõ ràng: cho xe đâm đụng, lộn nhào y như thật. Góc thon do phần thẳng đứng của thùng xe và mui xe hợp thành được mở rộng để khoang ngồi rộng rãi thêm phía trên đầu. Ngang tầm ghế ngồi thùng xe cũng được nới rộng bằng một giải pháp rất hiện đại, rất táo bạo nhưng không hề chướng mắt nên nhìn từ góc độ nào Orion cũng là một tổng thể ưa nhìn.

Brett cũng biết rằng các phát minh thuần túy kĩ thuật không thua kém các cải tiến nhằm tăng mức tiện nghi. Trong những đổi mới này, đáng nêu nhất là hệ thống phun xăng điện tử, chấm dứt sự tồn tại của bộ chế hòa khí qui ước từ thời ông nội. Hệ thống này do máy tính điện tử kiểm soát.

Lúc này hình mẫu to bằng thật trong xưởng X chưa lắp bộ phận cơ khí nào. Nó mới là chiếc khung bằng sợi thủy tinh lấy khuôn từ hình mẫu đầu tiên bằng đất nặn. Thật lạ: mặc dầu đèn pha chiếu sáng nhưng phải nhìn tận nơi mới biết đây không phải chiếc xe thực thụ. Người ta để hình mẫu tại chỗ để tiện so sánh với các loại cùng kiểu sắp ra đời, và cũng để cho các người lãnh đạo công ti tới ngắm nghía đến lần thứ n, băn khoăn lo lắng đến lần thứ n rồi lại tin tưởng. Vì lòng tin là điều cơ bản nhất. Những món tiền khổng lồ - một phần quan trọng tiền đóng góp của cổ đông, - sự nghiệp và danh dự của tất cả những người tham gia cuộc phiêu lưu, từ tổng giám đốc đến nhân viên kĩ thuật cấp thấp đều gửi gắm vào Orion. Đến lúc này số kinh phí được ban giám đốc chuẩn chi cho các cuộc nghiên cứu, thử nghiệm và chuẩn bị sản xuất đã lên tới một trăm triệu đôla, và sẽ còn tốn thêm nhiều triệu nữa mới tung xe ra thị trường được.

Dòng suy nghĩ đưa Brett nhớ lại câu định nghĩa của dân Detroit: “Còn sòng bạc hơn cả sòng Las Vegas, họ đánh những canh bạc lớn hơn nhiều”. Ý nghĩ duy vật chất này lôi anh về với sự đời trần tục - trước hết với thực tế: anh chưa được ăn sáng.

Trong phòng ăn của các giám đốc bộ phận vẽ kiểu đã có nhiều người ngồi. Brett không ngồi vào bàn gọi người phục vụ mà đi thẳng xuống bếp nói đùa vài câu với người phụ trách và nhân viên, cốt để được ăn món trứng Benedict không bao giờ có ghi trên thực đơn. Sau đó anh mới lên phòng ăn cùng với đồng nghiệp.

Sáng nay có hai người khách, sinh viên trường Vẽ kiểu của Trung tâm Nghệ thuật Los Angeles là trường Brett DeLosanto đã tốt nghiệp năm năm trước. Một chàng trai trầm ngâm luôn lấy móng tay cái vẽ những vòng tròn lên khăn bàn và một cô gái mắt sáng long lanh.

Brett cố ý đưa mắt nhìn một vòng xung quanh để mọi người phải lắng nghe anh nói, rồi mới nói lại với hai người trẻ tuổi câu chuyện bỏ dở từ bữa qua:

“Xin khuyên các bạn một câu: các bạn phải trang bị cho mình những bộ lọc não để ngăn chặn các ý kiến cổ lỗ của các vị bô lão nhồi nhét cho.”

Phía bàn bên kia, một chuyên viên vẽ kiểu trạc ba mươi tuổi phác một cử chỉ bực tức.

“Brett coi tất cả những người đủ tuổi đi bầu tổng thống vừa qua đều thuộc giới bô lão cả.”

- Cậu về già vừa nói đó tên là Robertson. Cậu ta vẽ những kiểu xe sedan cho loại gia đình đông đúc, Brett phân trần. Loại xe to bự, nếu lắp thêm càng và thắng đôi ngựa vào thì tiện vô cùng.

- Anh chàng DeLosanto có cái nết đáng mến là biết kính trọng tuổi tác và kinh nghiệm. Người tên Dave Heberstein chuyên viên về “Mầu sắc vật liệu dùng trong xe” giả vờ ngắm nghía trang phục sặc sỡ của Brett: “Nhân tiện xin hỏi: vũ hội trá hình đêm nay làm ở đâu vậy?”

Brett mỉm cười thẳng thắn. Chính anh ngay hôm đầu vào làm việc tại Trung tâm Thiết kế Mẫu đã mang vào đây lối nói nửa nạc nửa mỡ cho đến nay vẫn được các đồng nghiệp ưa thích. Bất kể thế nào, điều đó không hề mảy may cản trở bước đường công danh của anh trong công ty, may mắn đến gần như kì dị: mới hai sáu tuổi anh đã ngang cấp với số đông các giám đốc.

Mươi năm trước kia, một anh chàng lòe loẹt như Brett chắc chắn đã bị nhân viên bảo vệ đuổi ngay từ ngoài cổng lớn, cách xa các xưởng máy. Còn bây giờ những người lãnh đạo đã nhận ra rằng muốn vẽ những kiểu xe tiên tiến thì phải dùng những người có trí tưởng tượng và mạnh dạn, dù cho sự mạnh dạn ấy có phản ánh trong cách ăn mặc của họ.

“Trong những lời khẳng định của bô lão, Brett tiếp tục nói với hai người khách, có điều này chẳng hạn… A, cảm ơn”. Anh dừng lời khi cô phục vụ tới đặt đĩa trứng Benedict trước mặt. “Tôi vừa nói là trong những điều họ khẳng định thường có câu này: “Đã chấm dứt thời kì biến động cách mạng trong việc vẽ kiểu xe”. Nghe theo họ thì chỉ còn có những cải tiến mà thôi. Giống hệt lời lẽ trong các nhà máy chạy khí trong khi Edison cặm cụi tìm cách làm ra chiếc bóng điện. Tôi thì tôi cho rằng sẽ có, sắp tới đây thôi, nhiều biến đổi kì dị. Vì nhiều nguyên nhân, mà đây là một: trong tương lai rất gần chúng ta sẽ có trong tay nhiều vật liệu mới, rất lạ, hiện nay chỉ có rất ít người chú ý đến hướng đó nên khi xuất hiện chúng sẽ càng hấp dẫn mạnh. Cũng dễ hiểu: cho đến nay vẫn chưa có tín hiệu gì khiến người ta chú ý.

- Thật may mắn là còn có anh, anh Brett nhỉ, một người mỉa mai. Còn có anh chú ý hộ cho tất cả bọn tôi.

- Chính xác. Đừng lo lắng gì hỡi các bạn. Tôi sẽ thu xếp để các bạn không bị mất chỗ làm.

Cô gái có đôi mắt sáng tỏ vẻ phân vân.

“Người ta cho rằng các dáng xe từ nay phải hết sức thiết dụng. Anh có nghĩ thế không?

- Dáng xe rất có thể vừa thiết dụng lại vừa tuyệt diệu phi thường.

- Còn anh, anh bạn thân mến ạ; anh sẽ thiết dụng như một cái ruột bóng nếu anh ních đẫy bụng thế kia.” Heberstein nhìn chiếc đĩa trước mặt Brett với vẻ ghê sợ tức cười. “Còn các bạn trẻ, các bạn nên nhớ rằng chỉ những kiểu xe thiết dụng mới có giá trị. Trừ vài trường hợp ngoại lệ hiếm hoi nó biểu hiện cho nghệ thuật thuần túy với vẻ đẹp đủ sức biện minh cho nó. Nếu không có khái niệm về tính thiết dụng, kiểu mẫu sẽ thành thô kệch, thậm chí thành xấu xí nữa. Thời còn theo kiểu Victoria, người ta chuộng mốt xe cực kì phi thiết dụng nên đã cho ra đời những kiểu xấu đến kinh ngạc. Nên chú ý là cho đến tận ngày nay đôi khi chúng ta vẫn còn theo mốt thời đó, ví dụ: tô điểm chiếc xe tầm thường bằng những bộ cánh, bộ vây cá to tướng, chất nặng thêm hàng đống chi tiết trang trí mạ chrome, lắp cho nó chiếc “mặt nạ” hình mõm cá mập. Dù sao cũng còn may là chúng ta dang học cách trở nên trang nhã hơn.

Chàng sinh viên tư lự thôi vẽ những vòng tròn lên khăn bàn.

“Chiếc Volkswagen chắc chắn là siêu-thiết-dụng nhưng người ta khó lòng tranh cãi về hình dáng xấu xí của nó.”

Brett DeLosanto vung nĩa như định ngăn các người ngồi ăn trả lời.

“Đó chính là điều anh và công chúng bé cái lầm. Thực ra tiếng chê Volkswagen chỉ là một sự lừa bịp, một trò hề.

- Dù sao đó là loại xe rất tốt, cô gái khẳng định. Tôi đang dùng một chiếc.

- Nhất định là tốt, Brett công nhận, vừa nói vừa ấn vào mồm miếng trứng Benedict. Nếu liệt kê những kiểu xe được tán dương, chiếc Volkswagen nhất định chiếm được một chỗ khả quan, cùng những chiếc Pierce-Arrow, T Ford, 1929 Chevrolet 6, Packard trước những năm 1940, Rolls-Royce 1950, Lincoln, Cadillac của những năm 30, Chrysler Airflow, Mustang, Pontiac GTO và chiếc hai chỗ ngồi Thunderbird mới có. Là sự lừa phỉnh vì một chương trình quảng cáo đồ sộ đã làm mọi người tin rằng nó xấu mã. Sự xấu mã này chỉ là chuyện tưởng tượng, nếu nó xấu thật thì mọi người đã thôi không nói đến nó từ tám hoánh nào rồi. Thực ra con Bọ Rùa Volkswagen có hình thức rất cân đối, thể hiện một thiên tài. Nhưng người ta đã nhồi nhét cho công chúng bằng đủ mọi giọng điệu rằng đó là con vịt con xấu xí thảm hại, và công chúng đã nuốt tất tần tật cả mồi cả lưỡi và cả hòn chì. Các vị chủ xe thật hay ưng bị mắc lừa…

- Biết ngay thể nào cũng đưa nhau đến đây, một người khẽ nói.

Tiếng đẩy ghế - mọi người đứng dậy vào xưởng máy, văn phòng. Giám đốc “Mầu sắc” lúc đi ngang qua, dừng lại bên hai sinh viên thực tập:

“Nếu chịu khó đãi cát lấy vàng, trong mớ ngôn từ do cái ông đang giữ chân các bạn đây tuôn ra, các bạn có thể tìm được một hai viên ngọc quí.” Quay sang phía Brett: “Lát nữa anh qua chỗ tôi được không? Tôi định đưa anh xem bản tường trình kĩ thuật vừa nhận được”.

Ông vẫy tay đi ra. Chàng sinh viên trẻ nhìn Brett với vẻ tò mò:

“Ở đây bao giờ cũng vậy?”

- Thường như vậy, ít nhất là vào giờ ăn sáng. Nhưng đừng hiểu lầm: nhiều khi qua những lời dí dỏm những câu bông lơn kiểu này mà có những ý định mới nẩy mầm.

- Dựa vào đâu ông nói rằng các chủ xe thích bị lỡm? cô gái hỏi.

Brett hơi lùi lại, đung đưa người trên ghế:

“Trước hết đây là một nhận xét. Còn cắt nghĩa nó thì … Trong thiên đường của chủ nghĩa bình quân này, cứ mười người thì có đến chín thích loại xe đập vào mắt. Nhưng họ vẫn cứ cho mình là những con người khách quan, biết suy xét hợp lý. Kết quả? Họ mắc lừa, cố ý để mắc lừa. Đến nỗi trong thâm tâm họ không chịu thừa nhận động cơ hành động thực sự của chính họ.

- Ông làm sao biết được điều đó? Cô gái vặn lại.

- Rất dễ. Nếu Joe chỉ cần một phương tiện đi lại an toàn, chắc chắn - nhiều người thường nói ra mồm là họ tìm kiếm cái đó - anh ta có thể và chỉ nên chọn loại xe vừa tiền, trong loạt các kiểu tiết kiệm nhất và rất sẵn: xe Chev, xe Ford hay Plymouth. Khốn nỗi số đông khách hàng lại muốn trội hơn thế! Chiếc xe hảo hạng tạo cho Joe cảm tưởng dễ chịu: mình cũng có vẻ ta đây; giống như khi có căn hộ siêu hiện đại, có cô gái thân hình nở nang xinh đẹp bám vào tay. Kể ra như vậy cũng chẳng có gì chướng tai gai mắt nhưng Joe không chịu thừa nhận điều đó với mình. Thế là anh ta mắc lừa chính bản thân mình.

- Vậy là những cuộc điều tra về ý thích và nhu cầu của khách hàng…

- … đều là chuyện vớ vẩn để mua vui cho công chúng cả thôi. Một bà đi dạo ngoài phố níu khách qua đường lại hỏi họ thích có những gì trong chiếc xe hơi sắp tậu - Chuyện ba láp lăng nhăng! Thằng cha nào chịu khó đứng lại trả lời tất nhiên theo bản năng phải cố gây ấn tượng tốt nên hắn sẽ kể một lô những đặc tính mà các ông chủ gia đình ưa thích chắc chắn, tiêu thụ ít nhiên liệu, dễ bán lại v.v… Hình thức bên ngoài chỉ được hắn nói tới sau cùng, có khi còn chẳng được câu nào. Nhưng chính thằng cha đó khi chọn mua xe lại coi cái mẽ bên ngoài là quan trọng hơn tất cả mọi cái khác.

Brett đứng dậy vươn vai, xem đồng hồ: còn nửa tiếng nữa mới tới giờ hẹn Adam Trenton còn đủ thời gian tạt vào “Màu sắc và Vật liệu”.

“Các bạn nghĩ gì về những điều đó?”

Đây không phải là một câu hỏi xã giao. Vài năm trước chính Brett cũng đã làm những công việc như hai sinh viên thực tập này. Các nhà chế tạo xe hơi thường mời một số sinh viên trường Vẽ Kiểu tới nhà máy. Được đối đãi như khách quí họ làm quen dần với môi trường sẽ đến làm việc sau này. Ba Ông Lớn - General Motors, Ford Và Chrysler còn làm như là đi xin sinh viên tận cửa trường. Không chỉ đối với trường Vẽ Kiểu, mà cả với ngành huấn luyện kĩ thuật, một số ngành vật lí, kinh tế và tài chính cao cấp, luật học. Nhờ trả lương cao, nhiều quyền lợi phụ, nhiều khả năng cho thăng quan tiến chức, ngành công nghiệp xe hơn hốt hết phần tinh túy trong các thế hệ cán bộ tương lai, thu hút một phần khá lớn những phần tử xuất sắc nhất. Đến nỗi một số người có cả những bộ óc sáng suốt ngay trong ngành - đã lên tiếng phản đối sự rút tỉa quá mức chất xám vào cho ngành trong khi những nơi khác đang cần nhiều hệ óc thông minh đủ sức giải quyết những vấn đề còn phức tạp và cấp bách hơn. Không thể chối cãi được rằng không hề có ngành chuyên môn nào chiếm dụng được một khối nhân tài tương tự. Brett DeLosanto cũng nằm trong một lô bổ sung hàng năm như vậy.

“Có vẻ rất lý thú, cô gái trả lời câu hỏi của Brett. Có cảm tưởng được tham dự một công việc sáng tạo. Tất nhiên cũng thấy ngại phải đua tranh với các tay cao thủ trong nghề. Nhưng tôi cho rằng nếu đứng vững ở đây thì thật là đã chọn đúng con đường công danh với chữ C hoa.”

Thái độ rất tốt, Brett nghĩ thầm. Càng tốt hơn, nếu cô ta có tài, nếu cô năng động, nếu cô bám nghề được lâu để đánh bại thành kiến lâu đời trong ngành đối với những phụ nữ nhiều tham vọng…”

Anh quay về chàng trai:

- Cậu thấy thế nào?

- Thực tình… Tôi cũng còn đắn đo, anh ta trả lời với vẻ mặt vẫn trầm ngâm. Dĩ nhiên tất cả đều rất tốt đẹp, rất hào nhoáng, ở đây không chi li về tiền nong, và tôi tin rằng mọi người cố gắng hết sức mình… Tôi cũng cho rằng công việc ở đây lý thú, nhưng liệu nó có đáng không? Có đáng dùng tất cả những cái đó vào việc chế tạo xe hơi không? Có lẽ tôi đang trượt khỏi đường ray đây, hơn nữa đối với tôi đã quá muộn để chuyển hướng vì tôi gần kết thúc việc học hành, nhưng tôi vẫn cứ băn khoăn: công việc ở đây có xứng đáng với người nghệ sĩ không? Liệu tôi có thực lòng sẵn sàng dâng hiến mọi nỗ lực, dâng hiến cả cuộc đời cho… cho cái ấy không?

- Muốn làm việc được ở đây phải say mê xe hơi. Say đến mức chỉ nghĩ đến xe từ sáng tinh mơ đến chiều tối và nằm ngủ với nó. Với những chiếc xe anh đang vẽ kiểu; với những chiếc anh thích được vẽ ra. Như đối với chức linh mục vậy: nếu anh có khuynh hướng thì nhận; nếu anh không có khuynh hướng thì thôi, chỗ của anh không phải ở đây.

- Tôi rất yêu xe, yêu từ hồi còn thơ bé, chàng trai thì thầm. Chỉ gần đây tôi mới bắt đầu đặt nhiều câu hỏi.

Brett giữ miệng không hỏi thêm chi tiết: chính bản thân anh trong thời gian gần đây cũng bắt đầu đặt ra nhiều câu hỏi. Chắc chắn cũng là những câu hỏi tương tự.

***

Ngay chính giữa cửa ra vào phòng làm việc, vị phụ trách “Màu sắc và Vật liệu trong xe” đặt một bộ xương dùng để nghiên cứu các tư thế khác nhau của cơ thể con người trên các loại ghế ngồi. Treo lủng lẳng bằng sợi xích một đầu buộc vào tấm phiến đặt trong hộp sọ, bộ xương đung đưa cách mặt đất vài xăngtimét. Brett DeLosanto vui vẻ bắt tay: “Chào bạn, Ralph.”

Heberstein rời ghế bành, hất đầu về phía xưởng chính:

“Ta lại đằng này”. Lúc này đi ngang qua, ông thân mật vỗ chiếc xương cánh tay. Cộng tác viên quí báu, không bao giờ càu nhàu, không bao giờ đòi tăng lương.

Bộ phận “Màu sắc” làm việc trong căn phòng rộng hình tròn tràn ngập ánh sáng xuyên qua tường vách phần lớn bằng kính. Trần hình vòm tạo cảm giác như trong nhà thờ với năm sáu ngăn cabin chiếu sáng khác nhau trông giống như những bàn thờ. Tấm thảm dầy làm êm bước chân. La liệt những bàn trưng bầy, những mẫu tấm bọc hoặc dẻo hoặc cứng; một bảng màu rất lớn dựa vào cột nhà phô bày đủ mọi màu sắc cầu vồng, mỗi màu có đến hàng trăm độ đậm nhạt nối tiếp nhau.

Dừng lại trước chiếc bàn Heberstein ra hiệu cho DeLosanto:

“Tôi định cho anh xem cái này”.

Trong tủ kính có độ nửa tá mẫu vật liệu làm nệm, rải rác trên mặt bàn cũng có những thứ đó. Tuy màu sắc khác nhau nhưng tất cả đều mang lời chỉ dẫn “Mềm kim loại”. Heberstein nhặt một miếng.

- Anh còn nhớ thứ này?

- Nhớ chứ. Trước kia tôi rất thích nó, hiện nay cũng vẫn thích.

- Tôi cũng thích. Nên đã sốt sắng tiến cử nó. Ông ta nắn miếng mẫu, sờ rất mềm mại và cũng như những miếng kia có thấp thoáng những họa tiết sáng bạc. “Nó là vải bông in hình nổi bằng sợi kim loại”.

Cả hai người đều biết loại vải này mới được chấp nhận gần đây, làm vật liệu bổ trợ đặc biệt cho các kiểu xe thương hạng trong năm. Nó được công chúng tán thưởng, và một số màu mới có sẽ dùng bọc ghế cho Orion.

- Tôi chưa rõ. Có vấn đề gì? Brett hỏi.

- Trong tập thư. Thư của khách hàng, mời ùn về từ nửa tháng nay. Heberstein rút chùm chìa khóa mở chiếc ngăn bàn trưng bày, lấy ra tập hồ sơ. “Đây, bản sao photo copy của độ hai chục lá thư. Đọc đi”.

Các lá thư của mấy bà điên tiết, của mấy ông chồng nổi lôi đình, của hai vị luật sư - đều nói về cùng một chuyện rắc rối. Phu nhân mặc chiếc áo măng tô lông chồn lên xe đi. Lúc xuống xe phu nhân thấy áo có đôi chỗ đính chặt vào ghế khiến mặt lông bị hư hại… Brett bật ra tiếng huýt gió đầy ý nghĩa.

Ban Tiêu thụ đã kiểm tra bằng máy tính điện tử, Heberstein tiếp tục. Không nghi ngờ gì nữa: tất cả các xe bị kết tội đều có ghế bọc Mềm Kim loại. Chắc chắn những bức thư đáng yêu này còn kéo đến thêm.

- Chắc anh đã cho thử nghiệm. Kết quả thế nào?

Kết quả là đã biết rõ tại sao. Đơn giản hết sức. Điều bất hạnh ở chỗ không có ai nghĩ đến cho đúng lúc. Thế này: anh ngồi xuống ghế, sức nặng làm vải bọc dãn theo chiều ngang. Điều bình thường, tất nhiên. Tất nhiên các sợi kim loại cũng dãn ra, nghĩa là tách xa nhau. Nếu không mặc áo lông chồn thì chẳng sao, còn nếu mặc áo lông thì sinh chuyện. Những sợi lông rất mịn lọt giữa các sợi kim loại. Khi anh đứng lên, các sợi này khép lại, thít chặt lông và dứt đứt. Phu nhân chỉ mới đi một vòng quanh khối nhà là mất toi cái áo lông chồn giá ba nghìn đôla.

Nếu thiên hạ biết điều này, Brett cười khẩy, tất cả những bà có áo lông bị sờn sẽ nhảy bổ đi làm một cuộc dạo chơi bằng xe hơi rồi đến đòi chúng ta đền chiếc áo mới.

- Nói riêng với nhau: không phải chuyện cười đâu. Các quan to ra lệnh báo động khẩn cấp rồi.

- Đã hủy đơn đặt thứ vải bọc tai hại này chưa?

- Rồi, vừa sáng nay. Mặt khác chúng tôi dã cho thử nhiều loại vải và vật liệu khác: Tìm ra thứ gì độc đáo như thế đâu có dễ.

- Thế những chiếc ghế đã bán thì sao?

- Chưa biết. Cũng may là chuyện đó nằm ngoài phạm vi của tôi: theo tin cuối cùng, nó đã được đặt lên bàn ông chủ tịch hội đồng quản trị cấp tối cao. Tôi biết rằng Ban hòa giải nhận thanh toán mọi vụ khiếu nại, một cách thật êm nhẹm, đến đâu giải quyết đến đấy. Thế nào chẳng có vài trường hợp gian dối bị lộ tẩy, nhưng thà quăng tiền ra trong lúc còn có hi vọng bịt kín chuyện còn hơn.

- Ừ, bịt kín dưới chiếc măngtô lông chồn!

- Không thèm chấp trò chơi chữ của anh, Heberstein gắt gỏng. Dĩ nhiên anh sẽ được thông báo chính thức, nhưng tôi nghĩ nên cho anh biết ngay thì hơn. Vì Orion.

- Anh làm đúng. Xin cám ơn đã nghĩ đến điều dó.

Brett ra về, tư lự. Heberstein nghĩ phải cần dự tính những thay đổi trong phần trang trí bên trong Orion, nhưng những chi tiết này không thuộc phạm vi của anh. Anh biết ơn Heberstein vì một lí do khác.

Trong vài ngày tới đây nhất định anh sẽ phải quyết định một trong hai điều: hoặc là đổi hẳn một chiếc xe khác, hoặc đổi ghế khác trong chiếc xe đang dùng. Những chiếc ghế bọc tấm mềm kim loại. Thế mà chỉ trong tháng tới đây anh sẽ tặng làm quà mừng sinh nhật một tấm áo lông chồn cho cô gái ngồi bên anh trên xe. Chiếc áo đó không thể để bị hư hại. Cô gái đó là Barbara. Đúng thế, tặng chiếc măngtô lông chồn cho cô Barbara Zaleski.