Quyền được không phải là mình *-Ở và đi

Nguyễn Ngọc Tư phàn nàn trên báo, rằng không được là mình. Nhà văn đang đòi cái quyền “được là mình”.

Còn ta thì chả bao giờ thấy mình không được là mình cả, lúc nào cũng cứ phải “là mình”, thế mãi phát chán, nên thỉnh thoảng cứ thấy thèm được là người khác.

Làm người khác có nhiều cái thích chứ.

Nếu không phải là mình, thì giờ này ta đang được đi đánh golf rồi. Hay đang ngồi trả lời phỏng vấn một cô nhà báo xinh đẹp ở cà phê Paris Deli.

Hành nghề tự do mãi, bỗng thấy thèm được đi họp, nhất là đi dự hội nghị. Hôm qua trong tiệc cưới có bà lại bảo trông anh quen quen, hình như gặp ở hội thảo nào? Hóa ra mình cũng có tướng đi hội thảo à? Hay sắp tới tự ứng cử vào ban chấp hành hội gì đó, hội làm vườn, hay nuôi chó cảnh?

Thực ra thì mình cũng muốn tự cải tạo mình đi một tý, dạo này bị kêu quá. Lôm côm, tếu táo nó quen, có lẽ phải cho mình “vào tổ chức” thôi. Nếu không chả bao giờ nghiêm chỉnh được.

Suốt ngày dép lê, quần soọc, xe đạp lại thêm cái túi của thằng bỏ báo đằng sau, đến thăm công trường cai thầu tưởng kẻ cắp, định không cho vào. Ăn cơm, uống nước vẫn làm rơi vãi xuống áo, đôi khi nhai chưa biết khép miệng, lại còn nhóp nhép. Đi nhà hàng, vào khách sạn 5 sao, thấy gái đẹp cứ nhìn chằm chặp, mà ngón tay lại đưa lên ngoáy mũi.

Thế mà có đứa lại bảo “ông phải đi Rolls-Royce”!

Không khéo mấy hôm nữa hoang mang, rồi đốc chứng, đi cạo đầu trọc như Trịnh Cung, lái cái Citroën cổ giống Thanh Tùng, áo chim cò và mượn bác Dương Tường ít câu tinh hoa nghệ thuật, ra ngồi cà phê Highland đầu đường Đồng Khởi. À, còn thiếu ít em vừa chân dài, vừa uyên bác xung quanh, lấy đâu ra nhỉ?

Thế là đủ nhé, sang trọng này, nghệ sĩ này, còn gì nữa?

Nhưng hôm nay thì vẫn phải đạp vội ra công trường, bụi trắng đầy mình, thân già tóc bạc…

Ở và đi

.

Ở không chỉ là trú ngụ, ở là sống, là gắn bó, gắn bó một thân phận với một thân phận (“Cái đêm em ở với chồng/ Có kẻ hóa đá bên sông đợi đò”(1)), gắn bó một thân phận với một nơi chốn (“Hỏi rằng người ở nơi đâu?/ Thưa rằng tôi ở rất lâu quê nhà” (2).

Ngôi nhà không chỉ là nơi trú ngụ, nó là nơi ở, nơi người ta gắn kết cuộc đời, như gắn kết với một con người (“Mình ơi ta gọi là nhà/ Nhà ơi ta gọi mình là nhà tôi” (2). Ngôi nhà như người vợ, ta hạnh phúc với nó, khổ đau với nó.

Cho nên chia tay với ngôi nhà mà như với một con người, có khi thấm đẫm nước mắt.

Tôi vừa chứng kiến một cuộc chia tay đẫm nước mắt.

Gần ba chục năm về trước, khi dọn đến thì anh ở tầng trên, tầng có cái sân thượng được xây thành phòng, tôi ở dưới. Anh đang là sinh viên, tôi cũng sinh viên. Trong nhiều năm, tôi nhìn thấy tình yêu của anh đi lên đi xuống, qua cái cầu thang hẹp, tối, và bẩn. Những con chuột chạy ngược xuôi. Những dòng nước mưa chảy xuống từ trên mái.

Đi xa vài năm, lúc trở về họ đã thành vợ, thành chồng. Và những đứa con. Tôi cũng thế.

Cuộc sống cứ trôi. Cũng có lúc va chạm, hàng xóm cãi nhau, cũng có lúc lại tặng nhau hộp bánh.

Những đứa trẻ cứ dần lớn lên, nhưng cái hành lang và cầu thang dẫn lên lầu vẫn tối. Ngôi nhà chật dần, cũ kỹ dần và ngày càng xuống cấp. Đã nhiều lần có những phương án đổi chác, nhưng việc mãi không thành, suốt mười mấy năm, cho dù có những đề nghị tôi đưa ra đầy thiện chí và ưu đãi. Thật khó hiểu!

Thì cũng chỉ nghĩ rằng, chắc lại là cái sự “bắt chẹt” nhau vậy thôi. Đến tận năm ngoái, dễ đến gần hai mươi năm từ ngày có lời đề nghị đầu tiên, câu chuyện mới kết thúc. Dài như một cuộc chiến tranh giải phóng!

Chúng tôi thu xếp một cuộc “tái định cư” ngoạn mục. Là tôi giao cho họ một căn nhà khác, ba tầng lầu, rộng, đẹp, mới, đủ tiện nghi, ở một quận trung tâm, để tôi nhận nốt cái nóc nhà cho trọn vẹn. Ai cũng nói là một sự trao đổi xa xỉ!

Họ chịu dọn đi. Nhưng đến một nơi ở tốt hơn mà sao vẫn có gì như đau xót. Sắp đến ngày giao nhà, mất ăn mất ngủ, chị nói trong nước mắt: “Xin anh từ từ, đừng giục gấp”. Chị khóc lóc chia tay láng giềng. Lạ thế!

Những tháng đầu tuy có chỗ ở mới, chiều nào khi đi về đó chị cũng lạc đường. Tay lái cứ đưa về nơi chốn cũ.

Và lúc này thì tôi hiểu, những toan tính thiệt hơn chỉ là một phần. Dọn đến nơi ở mới, nghĩa là phải chia tay mãi mãi với một khoảng đời, cái khoảng đời có cuộc tình đầu tiên của họ, những buổi họ dọ dẫm đưa đón nhau trên cái cầu thang tối đen, những nụ hôn trao vội, rồi cuộc hôn nhân, những kỷ niệm vui buồn, sự ra đời và lớn lên của những đứa trẻ, những dấu ấn năm tháng…

Ngẫm lại, càng thấm câu thơ của Chế Lan Viên: “Khi ta ở, chỉ là nơi đất ở/ Khi ta đi, đất đã hóa tâm hồn”.

Chú thích:

(1) Thơ Đồng Đức Bốn.

(2) Thơ Bùi Giáng.