Phố nhỏ, lãng đãng bước chân…

Sức quyến rũ của một không gian đô thị có khi không phải ở những chiều kích to lớn về tầm vóc hay vẻ hào nhoáng của con đường, hoặc những kiến trúc trên đó. Mà đôi khi, nó ẩn dưới một vẻ thầm kín, bởi một đời sống với phong cách riêng. Có một con phố như thế, một con đường rất ngắn và hẹp, nằm gọn trong lòng một khu “đắt tiền” ở trung tâm, nhưng nó không chinh phục ta bởi chiều kích cao rộng, không làm lóa mắt ta bởi sự lộng lẫy trau chuốt, cũng không áp chế ta bởi một danh tiếng, nó níu bước chân, gọi mắt nhìn ta bởi một nhan sắc mà khi đối diện, ta không thấy lúng túng, mà thấy thoải mái để đối thoại, chỉ cần với một cách cảm, vậy thôi…

.

Một chút lai lịch

Có thuở, con phố ấy mang tên Carabelli, một luật sư người Pháp (tên đầy đủ là Raoul Roch Carabelli) từng làm thị trưởng thành phố Sài Gòn những năm 1884-1890. Sau này, phố được đổi tên là Nguyễn Thiếp, tức danh sĩ La Sơn Phu Tử thời vua Quang Trung Nguyễn Huệ, nhưng người địa phương gọi biến âm thành ra Nguyễn Thiệp, riết mãi thành quen, ngay cả trong mọi giấy tờ chính thức. Ở đây người viết chỉ muốn gọi nó theo cách riêng của mình: Con đường lãng đãng bước chân!

Nếu nhìn ở trên cao từ phía đường Đồng Khởi, ta sẽ thấy con phố này giống như một cái “khe” nhỏ xíu “nứt” ra từ hai khối nhà bốn tầng phía đại lộ Nguyễn Huệ. Nhưng nếu đang dạo bộ dưới đường, giữa cái mênh mang rộng của đại lộ Nguyễn Huệ hay cái hun hút dài của đường Đồng Khởi, chỉ vài bước chân thôi, ta gặp nó nằm vắt ngang như một khoảng lặng, một bước nghỉ chân, một điểm dừng thị giác, người đi như lạc vào một thế giới khác, gần gũi và ấm cúng hơn bởi sự nhỏ hẹp của nó. Lại có gì nhang nhác như con hẻm nào trong lòng “Quartier Latin” ở Paris, chỉ cần thay mặt đường trải nhựa kia bằng những viên đá chẻ. Kiến trúc trong phố giản dị và đồng nhất, không quá cũ kỹ như vài dãy nhà trong Chợ Lớn thời Tây, không hiện đại như phố xây thời Mỹ, cũng chưa vấy bẩn bởi một bóng dáng nào của thứ kiến trúc tạp nham thời bây giờ, chỉ thuần một phong cách ngay ngắn theo kiểu thời kỳ đầu tiên của kết cấu bê tông cốt thép. So với mấy con phố song song gần đó, nó không rộng mà loãng như Mạc Thị Bưởi, không dài và bị chia khúc như Đông Du, nó ngắn với mươi nóc nhà, lòng đường hẹp, vỉa hè nhỏ, chẳng cột đèn, xe chạy chầm chậm, người đi lững thững, nhà cửa thâm thấp, cửa tiệm nho nhỏ, ấy là “nhịp điệu” của Nguyễn Thiệp. Tỷ lệ nhỏ của kích thước kiến trúc và đường phố tạo nên một cái “air” rất thân thiện cho con phố nhỏ bé ấy. Sang trọng mà không ngạo nghễ, giàu có nhưng không xa cách, cái “sang” ở đây chỉ khiến người ta có một ý thức lịch lãm nhưng không cần khuôn phép lắm, cũng chẳng làm ai khiếp sợ. Vào phố là thấy thong dong, chân không muốn bước vội, mắt không muốn nhìn xa, cứ thong thả mà đi, nhởn nhơ mà đứng, nhung nhăng mà ngồi, vẩn vơ mà nhìn ngắm, nhấm nháp tách cà phê, chai bia, hay ly rượu chát… Nhịp sống nội sinh trong một không gian đặc sánh như thế khiến ta không còn cảm giác về khoảng cách, nhìn gì cũng thấy gần, nghe gì cũng như ở bên tai. Những cửa tiệm bé nhỏ, chật chội, san sát tạo những không gian mua sắm, đi lại, ăn uống rất ấm cúng, liền mạch, chi phối từ ngoài vào trong… Cái không khí ấy không cho phép tạo ra nhiều khoảng trống, một gian hàng, một quán bar, một tiệm ăn rộng rãi sẽ rất dễ trở nên loãng nhạt.

Phần lớn nhà trong phố nguyên là sở hữu của công ty Hui Bon Hoa, tên một Hoa kiều giàu sụ mà người ta quen gọi là Chú Hỏa, tương truyền ông này bắt đầu sự nghiệp với nghề ve chai, sau thành chủ sở hữu của nhiều bất động sản lớn ở Sài Gòn. Trước năm 1975, hầu hết dãy phố là bar, từng thu hút rất đông lính Mỹ. Trong phố, nổi tiếng nhất là cái tên Brodard với một tiệm bánh và một quán cà phê kiêm nhà hàng ở góc đường Đồng Khởi, nguyên của người Pháp làm chủ. Lạc vào đấy thật ít ỏi là hai tiệm may “Xuân Sơn” và “Bình Couture” nổi tiếng của hai anh em ruột gốc Bắc, một thời là nơi nhiều quý bà năng lui tới, còn lại là tiệm vàng My Lon của ông chủ người Tàu, tiệm đồ thêu Ngọc Bích mà bà chủ chỉ thích nói tiếng Pháp… Hiện chỉ còn Tài Nam - Augustin Restaurant, một nhà hàng Pháp mang chính tên thánh của ông chủ, người đã từng nhiều năm sống ở Paris, chủ nhân nhà hàng cũng là cư dân duy nhất còn lại của khu phố đã sống liên tục ở đây từ trước 1975...

Những logo của thời gian

1- Ánh sáng snack-bar, ông thư ký và chiếc Mobylette cũ

Đó là mấy biểu tượng tương phản, cho tôi sự cảm nhận đầu tiên về khu phố ấy trong lần đầu đặt chân đến Sài Gòn ba mươi năm trước. “Phố bar” những ngày đầu sau 30-4-1975 không còn nguyên vẹn không khí “ăn chơi” về đêm, nhưng ánh sáng, cái ánh sáng réo rắt như tiếng nhạc cùng nó hắt ra từ một vài quán bar và nhà hàng Brodard vẫn như là một biểu tượng. Khi đó, nhà hàng Brodard còn trong tay người chủ Pháp, những chiếc bàn phủ khăn trắng muốt được kê tràn ra vỉa hè, những thực khách đẹp và sang, váy ngắn, quần jean, áo ba lỗ khoét rộng, những thời trang nhức mắt… tất cả cứ nhập nhòa trong sự mờ ảo… Ánh sáng, âm thanh, con người đêm ấy… tất cả đã tạo nên một không khí mà người ta thường gọi là văn hóa “snack-bar” kiểu Mỹ, nhưng đấy cũng chỉ là khuôn mặt của đêm.

Rõ nhất trong buổi sáng đầu tiên thức dậy trên đất Sài Gòn là cái cảm giác là lạ của ngày hôm sau. Ở đây, buổi sáng bắt đầu hơi muộn, nắng đã lên nhưng đường còn vắng lặng, những cửa tiệm vẫn im ỉm đóng, bao trùm một không khí còn e ngại, nhiều cánh cửa nhà khép chặt, một vài cánh he hé mở với vẻ ngập ngừng như chỉ muốn thăm dò thời thế... Thấp thoáng bóng mấy chú bộ đội tiếp quản những căn nhà chủ đã bỏ đi nước ngoài. Những bảng hiệu vừa tiếng Pháp vừa tiếng Mỹ, một chiếc xe hơi Peugeot cổ màu trắng rẽ vào góc phố rồi từ từ dừng lại trước hiệu bánh ngọt Brodard, ông chủ người Pháp bước xuống và cánh cửa sắt được kéo lên, những chiếc bánh croissant kiểu Pháp vàng trong tủ kính, đấy là hình ảnh đầu tiên về sinh hoạt thương mại trong con phố. Bên kia đường, một chú bé ôm chồng báo Tin Sáng cất tiếng rao lanh lảnh, và một người đàn ông trên chiếc Mobylette cũ từ từ rà tới, quần tây xám, sơ mi trắng dài tay măng sec, lưng gù, đầu chải mượt, hình ảnh điển hình của một thầy ký thời Tây.

Một chút dấu ấn Mỹ của thuở rất gần, một chút dấu ấn Pháp từ thuở rất xa, đấy là một thoáng cảm nhận về con phố vào năm 1975.

2- Cà phê cóc và những cái bụng bia

Thế rồi cũng đến lúc phải chịu những tác động của thời thế, vào những năm khó khăn của thập kỷ 1980, cư dân cũ thì đóng cửa, hoặc chỉ buôn bán với một quy cách cho qua ngày, đoạn tháng. Cửa tiệm bán đồ mỹ nghệ rất lớn trước kia được biến thành quán cà phê bình dân, là nơi tụ tập đánh cờ cho mấy chú buôn chợ trời đánh hàng từ Intershop, những cái bàn cà phê được đóng từ những bức tranh sơn mài cũ, trên mặt vẫn còn nguyên hình ảnh dòng sông với con đò, hay cô gái áo dài che nón khảm trai... Cư dân mới mang đến một nồi cháo sườn, một tiệm cho thuê sách, hay một bàn cà phê vỉa hè xuất hiện nơi góc phố, một vài gánh bún và mấy bác xích lô nằm ghếch chân ở ngã ba đợi khách. Nhà hàng Brodard vắng vẻ vì ít người đủ tiền vào, chỉ một vài dịp đông người vào lễ 30-4 vì có bán bia hơi. Trong cái khung cảnh ấy, thì việc mấy ông bạn hàng xóm kê bàn ngồi nhậu những ly bia nhạt ngoài đường, phanh áo ngực phơi những cái bụng bia ngay giữa lối đi, nơi người qua lại ở một con phố trung tâm có vẻ như không có gì lạc lõng lắm. Nhưng dưới cái vẻ lam lũ như cố tình, như có vẻ cười cợt ấy, con phố cứ nửa đùa nửa thật mà thấp thoáng ngầm một nét kiêu kiêu…

3- Những tấm kính thời mở cửa

Sự xuất hiện của một vài tủ kính sang trọng với những con tem và những chiếc đồng hồ cổ như là những dấu hiệu đầu tiên của một sự “đổi đời”. Dần dà, những cửa tiệm được sửa sang, phố như tỉnh dậy sau một giấc ngủ dài, khi những ông tây bà đầm mà người Sài Gòn lúc đó cứ gọi chung là “Liên Xô” xuất hiện. Khởi đầu là sự mua bán với những vị khách nói tiếng Nga, nhịp sống con phố cứ đập nhanh dần theo tốc độ mở cửa của các chính sách kinh tế xã hội. Và phố như trở lại với chính nó trước kia, sau những tấm kính là hiệu ăn Pháp, nhà hàng Việt, các gallery bán tranh, cửa hàng mỹ nghệ… Mỗi nhà là một khuôn mặt, đã thấy nhiều cái khang khác, nhiều dáng dấp mới đứng bên những khuôn mặt cũ. Ông chủ quán ăn Pháp có tuổi vẫn thủy chung với cái vẻ tao nhã xa xưa của mình, nhưng bên kia đường, những cô chủ mới đã mang đến những phong cách khác, mặt phố bỗng trở nên trẻ trung, sinh động, mất hẳn đi sự tẻ nhạt từ nhiều năm, nhưng cũng không bị rơi vào hỗn loạn. Phố đã có những thương hiệu mới, Phở 24, Minh Boutique, Shop Uyên, Alibi Bar… Ngồi trong phố bây giờ, “chỉ một khúc ngắn thôi mà thấy lướt qua rất nhiều luồng văn hóa”, đấy là lời một gã lãng tử phán bên ly bia trong một quán bar sát bên vỉa hè. Mà đúng thật, những tà áo dài lướt thướt đi qua, không phải là sự trình diễn của mấy cô người mẫu, mà là hình ảnh của một đời sống thật, những cô gái bán hàng Việt Nam qua lại, rồi tất tưởi một gánh hàng rong, hay vẻ bụi bụi của mấy du khách trẻ người Nhật, kiểu đóng hộp lịch sự của các doanh nhân vừa Tây vừa Việt, hay là sự ồn ào của đoàn khách Đài Loan… Những hình ảnh đa chiều, một chút “truyền thống” bản địa, một chút “exotique” ngoại lai, một chút nhếch nhác, bụi bặm, lại một chút là lượt phẳng phiu…

Chỉ có điều, phố nhỏ như càng nhỏ hơn bởi cái bóng đổ xuống từ tòa nhà Sheraton Hotel cao ngất ngưởng bên đường Đồng Khởi, nó như một bức tường sừng sững chặn lại cả một tầm nhìn. Lúc này, chỉ qua những tấm kính phản chiếu, ta mới thấy được vầng mây.

Và một chút “giá như”...

Từ cửa kính nhà hàng Brodar nhìn ra đã bị mất đi một khoảng trời mà trước kia ta vẫn thấy. Khi xưa ở đấy là một dãy nhà kiểu Pháp hai tầng, có mái hiên mà dưới đó vào những lúc mưa, trong cái chạng vạng chiều ta thường bắt gặp những nụ hôn trao vội, in xuống lòng đường ướt là lấp loáng ánh đèn, những bóng người che dù bước đi vội vã… Lại lo một ngày kia sẽ không còn phố, hai bên đường những khối nhà sừng sững mọc lên, phố thực sự biến thành con hẻm, chìm đi giữa một núi bê tông! Còn bây giờ, phố chỉ biết xuôi theo cái “phận” nhỏ bé và xem ra cũng thật mong manh của mình, rồi đây trước biến đổi của thời cuộc, rồi ra “đời phố” có được yên, được còn nguyên sắc phố, nguyên cái vẻ hiền từ luôn cho ta một cảm xúc khi nhìn nó trong làn mưa, hay vào lúc phố chạng vạng lên đèn?

Vâng, “giá như”… nếu chưa thể có một khu phố đi bộ, thì chỉ cần một con phố nhỏ thôi, cho người lững thững…

Như con đường này, nơi của những bước chân không vội!