Chương 4 NỖI LÒNG CHÀNG GERMAIN

Đường nét trên mặt Germain không cân đối lắm nhưng người ta ít thấy một dung mạo nào hơn thế, dáng vẻ tao nhã, thân hình thanh mảnh, y phục đơn giản (một quần xám, một cái áo redingote đen, khuy cài tận cổ, nhưng sạch sẽ, không hề mang tí dấu vết nào của sự chểnh mảng, bẩn thỉu thường thấy ở những phạm nhân buông lơi phó mặc), đôi bàn tay trắng và sạch sẽ chứng tỏ con người cậu ta luôn luôn được chăm sóc và như thế cậu ta càng bị các tù nhân khác thêm ghét cay ghét đắng. Vì rằng sự sa sút về tinh thần gần như luôn gắn bó với sự bệ rạc về thể chất.

Mớ tóc quăn tự nhiên màu hạt dẻ để dài và rẽ bên theo thời thượng, đóng khung khuôn mặt xanh xao và tiều tụy; đôi mắt xanh, đẹp, báo hiệu một tấm lòng thành thực và nhân hậu; nụ cười hiền lành, buồn buồn hiển thị nét khoan dung, trung hậu, và một vẻ sầu muộn thường ngày. Vì mặc dù còn trẻ, con người bất hạnh ấy đã chịu nhiều thử thách ê chề.

Tóm lại, không gì đáng ái ngại hơn vẻ mặt đau khổ, chịu đựng nhẫn nhục của cậu ta cũng như không có gì chính trực, trung thực hơn tâm hồn người trai trẻ ấy.

Loại trừ những điều vu khống đầy thù hận của Jacques Ferrand hòng làm cho cậu ta nặng thêm tội, ngay cả lý do bắt giữ cũng chứng tỏ Germain nhân hậu, cũng chỉ đáng cáo buộc cậu ta một nỗi là đã quá hăng hái và khinh suất. Cậu ta có lỗi thật nhưng dễ được tha thứ, nếu người ta nghĩ đến ngay sáng hôm sau thôi, người con trai của bà Georges đã có thể bù lại số tiền tạm lấy trong quỹ của tên chưởng khế để cứu giúp bác Morel, người thợ mài ngọc.

Germain hơi đỏ mặt khi nhìn thấy khuôn mặt xinh tươi của Rigolette qua tấm lưới phòng tiếp chuyện.

Theo thói quen, cô muốn làm ra bộ vui vẻ để động viên và làm vui cho người mình che chở, nhưng cô gái lại vụng giấu nỗi buồn và xúc cảm mỗi khi đến nhà ngục.

Ngồi trên ghế băng, bên phía kia của lưới sắt, cô đặt cái làn mây trên đùi.

Người gác già, thay vì ở đấy, đến ngồi kề một lò sưởi ở đầu kia phòng và chẳng mấy chốc đã ngủ gục.

Germain và Rigolette tha hồ trò chuyện.

– Thế nào, anh Germain, – cô thợ khâu đỏm dáng áp mặt thật gần tấm lưới để quan sát kĩ hơn nét mặt của bạn mình – xem nào, liệu có thể yên lòng vì sắc diện của anh hôm nay không? Có đỡ buồn chút nào không? Hừm, hừm, vẫn cứ như thế này… Coi chừng nhé! Em giận cho mà xem!

– Cô tốt quá! Hôm nay cô lại đến thăm tôi.

– Lại đến? Nói cứ như là trách móc ấy!

– Quả vậy! Sao tôi không thể trách cô đã làm cho tôi quá nhiều được, khi mà tôi chẳng thể làm gì hơn ngoài một vài tiếng cảm ơn suông.

– Sai rồi, anh bạn ơi! Vì em cũng vui mừng như anh khi đến thăm anh đấy! Lẽ ra về phần em thì em cũng cảm ơn anh mới phải. Chà chà, tóm được ngài đúng chỗ rồi, cái anh hay thiên vị ạ. Vì thế, e rằng em phải phạt những suy nghĩ hư hỏng của anh bằng cách thôi chẳng cho anh những gì đã đem đến cho anh đây này!

– Lại thêm một cử chỉ ân cần nữa… Cô biệt đãi tôi quá! Ôi, cảm ơn! Xin lỗi, nếu tôi cứ nhắc mãi luôn tiếng này làm cho cô bực mình, nhưng cô chỉ để cho tôi nói có thế thôi.

– Trước hết, anh chẳng biết là em đem đến cho anh những gì.

– Là cái gì thế? Tôi không dám biết đến đâu.

– A, như thế ngoan đấy!

– Có gì đi nữa thì chẳng phải là do cô mà có hay sao? Tấm lòng nhân ái dễ mến ấy sao lại không làm lòng tôi tràn đầy biết ơn và…

Germain không nói hết và e ấp nhìn xuống.

Rigolette đỏ mặt:

– Anh nói cái gì kia?

Germain ấp úng:

– … và… và… tận tâm.

Rigolette bực mình:

– Tại sao anh không nói ngay là tôn kính như trong một lá thư ấy? Anh lừa em nhé, không phải anh định nói như thế đâu! Đang nói bỗng nhiên anh lại ngừng cơ mà…

– Tôi xin cam đoan!

– Anh cam đoan với em… em thấy anh đỏ mặt lên kia kìa, ngay qua lưới này cũng thấy rõ. Thế em không phải là cô bạn gái nhỏ, cô bạn tốt của anh sao? Tại sao anh lại giấu em một điều gì đó? Anh hãy thành thực với em, nói hết với em đi. – Cô thợ trẻ đỏm dáng e thẹn nói tiếp, vì cô chỉ chờ đợi mỗi lời tỏ tình của Germain để hồn nhiên và thành thực ngỏ lời yêu cậu ta.

Nỗi bất hạnh của Germain đã làm nảy nở mối tình cao thượng và chính đáng ấy.

Người tù thở dài:

– Tôi xin cam đoan là tôi không định nói thêm gì cả… Tôi không hề giấu cô điều gì hết!

Rigolette giậm chân:

– Rõ ghét! Vậy nhé! Anh có nhìn thấy cái khăn cà vạt to bằng len trắng em đem đến cho anh không? – Cô rút cái khăn từ trong làn mây ra. – Để phạt anh tội khéo giả vờ như thế, em không đưa cho anh nữa đâu. Em đã may cho anh đấy! Em tự bảo, trong nhà ngục sân rộng thênh thang như thế, chắc là ẩm và lạnh phải biết, có cái khăn này thì ít ra cũng ấm thêm được phần nào. Anh vốn không giỏi chịu rét mà!

– Cô đã nghĩ vậy sao?

– Vâng, thưa anh, xưa nay anh vẫn yếu khoản chịu rét! – Rigolette ngắt lời. – Em vẫn còn nhớ, chẳng có gì sai đâu! Mỗi khi anh tới chơi với em vào buổi tối, anh chẳng vẫn thường ý tứ muốn ngăn em đốt lò sưởi là gì? Ôi, em là em nhớ kĩ lắm đấy!

– Và cả tôi cũng thế… Cô nhớ kĩ quá thật! – Germain cảm động, run run ấp úng, và đưa tay lên mặt.

– Đấy, anh lại buồn rồi, em đã cấm kia mà!

– Sao cô lại không muốn tôi xúc động đến rơi lệ như thế này được khi nghĩ đến tất cả những gì cô đã làm cho tôi từ khi tôi bị giam đến nay? Và sự chăm sóc lần này nữa, sao mà dễ mến thế? Sao tôi không biết là cô đã phải làm cố rõ khuya để có thêm thì giờ đến thăm tôi thế này? Cũng vì tôi mà cô buộc mình cật lực khâu vá!

– Đúng thế đấy! Anh cứ việc mau chóng cám cảnh cho em đi! Em đã cứ hai hay ba ngày lại làm một cuộc dạo chơi thú vị đi thăm bạn bè, mà em thì lại rất thích đi. Dọc đường nhìn hàng quán thú lắm chứ!

– Hôm nay mưa gió thế này mà vẫn cứ đi!

– Lại càng thêm cố mà đi chứ sao! Anh không thể tưởng tượng ra được những bộ mặt đến nực cười em gặp trên đường đâu! Người này thì cả hai tay khư khư giữ lấy mũ để gió giông khỏi thổi bay mất, người khác thì vì ô đã lộn mề, nhăn nhúm mặt mày, nhắm mắt nhắm mũi trước những hạt mưa phả như quất vào mặt, vào cổ… Này, hồi sáng nay ấy mà, suốt dọc đường, đúng như là có hài kịch ấy. Em đã tính là sẽ kể lại cho anh nghe để anh cười cho vui. Nhưng anh cũng chẳng muốn nhếch mép lấy một chút.

– Đâu phải là lỗi ở tôi đâu, hở cô? Cô tha lỗi cho tôi, nhưng những ấn tượng tốt cô đem lại, lại càng làm tôi mủi lòng gấp đôi. Cô biết đấy, tính tôi xưa nay vẫn thế, có vui sướng cũng không tươi lên được, tôi không thể làm khác.

Dù có liến láu một cách dễ mến như vậy, Rigolette vẫn không muốn để lộ ra là cô cũng cảm động không kém Germain nên vội nói lảng:

– Lúc nào anh cũng bảo là anh không thể làm khác được, nhưng trên đời này vẫn còn biết bao nhiêu điều còn quan trọng hơn mà anh vẫn không làm, dù rằng em đã cần anh, van xin anh.

– Cô định nói gì kia?

– Em muốn nói đến thái độ của anh cứ khăng khăng một mực cố tình xa lánh những bạn tù khác, không bao giờ trò chuyện với họ… Ông gác vừa nói với em đấy. Rằng vì lợi ích của anh, về việc ấy có gì thì anh liệu mà chịu lấy. Em chắc chắn là anh đã coi thường mọi sự… Anh không nói gì à? Anh thấy không, lúc nào cũng vẫn thế! Này, đến lúc mà những con người ghê gớm ấy làm khổ anh, anh mới bằng lòng hay sao?

– Đó là do cô không biết cảm giác ghê rợn họ gây ra cho tôi đâu! Cô đâu biết đến những lý do riêng khiến tôi phải né tránh và kinh tởm họ và những kẻ giống họ.

– Than ôi! Có chứ! Em chắc là em biết rõ những lý do ấy. Em đã chú ý những lời anh dặn trong thư, em đã tự mình đến chỗ anh trọ để lấy đi những tài liệu ấy sau khi anh bị bắt giam. Từ đó em mới biết đến những nỗi nguy hiểm anh đã phải trải qua từ khi anh vừa đến Paris. Chỉ bởi vì, hồi anh còn ở dưới tỉnh, anh đã khước từ tham gia vào những tội ác của cái kẻ vô lại đã nuôi nấng anh từ nhỏ… Và cũng chính là từ sau vụ phục kích cuối cùng hồi đó mà anh đã cho mỗi mình em biết là anh sẽ dọn nhà đi đâu… Trong những trang giấy ấy, em còn đọc thấy nhiều điều… – Rigolette lại đỏ mặt và chớp chớp hàng mi. – Em đã đọc những điều mà…

– Ôi! Mà cô sẽ không bao giờ biết đến, tôi xin thề với cô như thế. – Germain hoạt bát hẳn lên. – Nếu tôi không mang tai mắc họa lúc này… Nhưng, van cô, cô hãy bỏ qua tất cả, cô tha lỗi cho những chuyện điên rồ ấy, cô hãy quên đi, chỉ có trước kia thôi, thì tôi mới tự cho mình đem lòng mơ tưởng như vậy, dù là chỉ mơ mộng hão huyền đi nữa…

Lại một lần nữa Rigolette cố làm cho Germain phải bộc lộ tâm tình bằng cách bóng gió nhắc lại những suy nghĩ đầy trìu mến, si mê mà chàng trai đã viết hồi trước để êm đềm nhớ đến những lúc gần cô. Vì như chúng tôi đã nói, cậu chàng đã cảm thấy thành thật đắm đuối yêu nàng, nhưng vì muốn giữ nơi đi lại thân tình lâu dài với người bạn láng giềng xinh đẹp, cậu ta đã giấu nhẹm tình yêu sau tình bạn bè bên ngoài.

Germain hay nghi kỵ và nhút nhát do vì đã khổ nhiều rồi nên không thể tưởng tượng là Rigolette cũng yêu mình, yêu đương thực sự, vì lúc này cậu ta đã bị tù lại còn bị nhục thêm bởi những lời tố cáo chết người. Vả lại, trước đây, khi chưa xảy ra cơn tai bay vạ gió, cô cũng mới chỉ tỏ ra có thái độ gắn bó anh em thế thôi, không kém.

Cô thợ trẻ, thấy lòng chưa thấu hiểu lòng, cố ngăn tiếng thở dài, chờ mong và hy vọng có dịp thuận tiện hơn mà bộc lộ hết tâm tình cho Germain hay, bối rối nói tiếp:

– Lạy Chúa! Em biết rõ là sự chung đụng với những con người xấu như vậy làm anh ghê sợ, tuy nhiên, đấy đâu phải lý do để anh phải đương đầu với những nguy hiểm không cần thiết.

– Tôi cam đoan với cô là nghe lời cô dặn, tôi đã nhiều lần gắng trò chuyện với những người trong bọn họ mà tôi cho là có phần nào kém hung bạo. Nhưng nếu cô biết là họ ăn nói như thế nào, và họ là những người thế nào…

– Than ôi! Đúng thế, điều ấy chắc kinh khủng lắm nhỉ?

– Nếu có điều gì kinh khủng hơn thì đó là, cô thấy đấy, đó là tôi thấy mình bắt đầu quen dần với những câu chuyện ghê sợ mà vẫn cứ phải nghe suốt ngày. Vâng, đúng thế đấy, trong những ngày đầu, nghe những câu chuyện ghê gớm như vậy thì tôi bất bình không chịu được, nhưng bây giờ thì chỉ thấy buồn tủi, dửng dưng mà thôi. Vì thế, cô ạ, tôi bắt đầu không tin bản thân mình nữa… – Cậu ta cay đắng nói.

– Ôi, Germain, anh nói sao kia?

– Sống mãi trong những lời nói kinh tởm như vậy, đầu óc người ta cuối cùng rồi cũng quen đi với những ý nghĩ ác hại, cũng như sẽ quen nghe những lời nói tục tĩu vang lên suốt ngày bên tai. Lạy Chúa! Lạy Chúa! Cô ơi, bây giờ tôi mới hiểu là người ta có thể bị buộc tội oan mà vào đây trong trắng nhưng khi ở đây ra thì lại đã sa đọa mất rồi.

– Đúng thế, nhưng anh thì không! Anh thì không đâu!

– Có chứ, cả tôi và cả những người khác hơn tôi gấp nghìn lần cũng vậy. Than ôi, những ai trước phiên tòa đã buộc chúng tôi phải chịu đựng sự chung đụng ghê tởm ấy, họ có biết là nó gây đau khổ và tai hại thế nào không? Họ có biết là về lâu dài, cái không khí ngục tù ở đây sẽ trở thành truyền nhiễm, tiêu ma danh dự con người?

– Em van anh, đừng nói như vậy mà em buồn lắm!

– Cô hỏi tôi vì sao tôi ngày càng buồn à? Duyên cớ là như thế này. Tôi vốn không muốn để cô biết, nhưng tôi chỉ còn có một cách để thử xem cô có thương hại tôi không.

– Thương hại? Em mà lại thương hại anh à?

– Vâng! Đúng là tôi không giấu cô điều gì hết! Thế đấy! Tôi run sợ mà thú nhận rằng, tôi không còn hiểu tôi ra sao nữa. Tôi có khinh miệt, xa lánh những con người khốn khổ ẩy cũng bằng vô ích thôi. Thấy họ, tiếp xúc với họ có ảnh hưởng đến tôi thật dù tôi không muốn. Dường như họ có một sức mạnh tai hại nào đó làm ô nhiễm cả bầu không khí quanh nơi họ sống. Tôi cảm thấy sự tha hóa thấm qua da thịt mà vào con người tôi. Nếu tôi có được xá tội đi chăng nữa thì chỉ cần thấy mặt hoặc giao thiệp với người lương thiện cũng đủ làm tôi thấy ngượng ngùng và hổ thẹn trăm chiều. Tôi chưa đến cái độ có thể hài lòng được với những người bạn tù nhưng tôi đã đến cái độ sợ rồi mai đây, khi tôi trở về giữa những người đáng kính… Như vậy là vì tôi ý thức được tôi vốn có tính nhu nhược.

– Anh mà nhu nhược ư?

– Tôi còn khiếp nhược nữa!

– Anh mà khiếp nhược? Sao anh lại có những ý nghĩ sai lầm như vậy với bản thân, lạy Chúa?

– Khiếp nhược và lỗi lầm vì đã điều đình với bổn phận của mình, với tính trung thực, đúng không? Tôi đã làm việc đó!

– Anh, anh mà lại thế?

– Tôi chứ còn ai nữa! Khi vào đến đây, tôi không nhầm về mức độ lớn lao của sai phạm tôi mắc phải, dù rằng lỗi ấy có thể tha thứ. Thế mà, bây giờ, dưới mắt tôi, lỗi ấy đã giảm thiểu đi nhiều. Cứ phải nghe mãi những kẻ trộm cắp, những quân giết người này nói đến tội ác của chúng với những lời nhạo báng vô liêm sỉ hay dương dương tự đắc, đã vài lúc tôi bất chợt rùng mình, lại thèm có được thái độ dửng dưng, bất chấp như họ và lại còn cay đắng tự giễu mình đã trăn trở hối hận vì một sai lầm không bõ như thế, nếu so sánh với các tội ác của họ.

– Mà anh nói cũng phải, anh làm việc nghĩa, không đáng trách tí nào. Anh cầm chắc là ngay sáng ngày hôm sau sẽ bồi hoàn được không chậm trễ số tiền anh chỉ mới đem đi có vài tiếng đồng hồ, nhằm cứu vớt cả một gia đình khỏi tan vỡ và có thể khỏi cả chết chóc.

– Hệ trọng gì điều ấy! Dưới con mắt pháp luật, dưới con mắt của những người lương thiện thì đấy là một vụ trộm cắp. Tất nhiên trộm cắp thì đằng nào cũng xấu nhưng vì mục đích này hay mục đích kia, ít nhiều cũng có cái khác nhau. Nhưng cô thấy không, đây là một triệu chứng bi thảm khi người ta buộc phải hạ thấp tầm nhìn để tự mình biện giải. Tôi không thể tự coi mình ngang bằng với người không tì vết. Đấy, ngay lúc này, tôi đã phải tự so sánh mình với mình. Vì vậy, dần dà, tôi nhận thấy rõ là lương tâm tôi cũng trở nên tê cóng, chai sạn đi. Ngày sau, biết đâu tôi lại trộm cắp, không phải với niềm tin chắc chắn là có thể bồi hoàn số tiền lấy đi cho một mục đích đáng khen nữa, mà tôi lại có thể trộm cắp vì hám của mà vẫn cứ đương nhiên tưởng như vô tội nếu tự mình so sánh với kẻ giết người cướp của. Tuy nhiên, vào lúc này, khoảng cách giữa tôi và một kẻ giết người cũng ngang bằng giữa tôi và một con người hoàn toàn không ai chê trách được. Vì rằng có những kẻ mất phẩm giá hơn tôi đến nghìn lần nên sự sa đọa dưới mắt tôi đã giảm dần đi. Thay vì có thể nói như xưa: “Tôi lương thiện nhất”, tôi sẽ tự an ủi mà bảo: “Tôi là người mất phẩm chất ít nhất giữa những kẻ khốn kiếp mà từ nay số phận buộc tôi bao giờ cũng phải sống chung với họ mãi mãi.”

– Sao thế được? Một khi anh đã ra khỏi đây?

– Ôi, dù tôi có được phóng thích đi nữa, thì những con người đó đã biết tôi rồi. Khi ra tù, nếu họ gặp lại tôi, họ lại nói năng với tôi như là với người bạn tù năm xưa cùng một nhà ngục. Nếu người ta không biết sự buộc tội chính đáng đối với tôi ở tòa Đại hình, thì những tên khốn kiếp ấy sẽ đe dọa tôi là sẽ tiết lộ ra cho mọi người biết. Cô thấy rõ chứ, những mối liên hệ chết tiệt và từ đây ràng buộc tôi chặt chẽ hơn với họ. Lẽ ra, nếu bị giam đơn thân trong xà lim cho đến ngày ra tòa, họ không biết đến tôi cũng như tôi không biết đến họ, thì tôi sẽ không bị những nỗi lo sợ dồn dập có thể làm tê liệt những ý định tốt nhất. Vả lại, chỉ một mình một bóng, ngẫm nghĩ đến lỗi lầm đã qua mới càng thấy lỗi mình là nặng chứ không nhẹ, càng thấy lỗi nghiêm trọng càng thấy mình sai và phải chuộc tội sao cho xứng. Vì vậy, càng muốn được tha thứ bao nhiêu thì trong phạm vi nhỏ bé của mình, tôi càng phải làm nhiều điều tốt bấy nhiêu. Phải làm được một trăm điều thiện mới đủ chuộc cái điều mà lúc này đây, hầu như không gây nên ở tôi một chút hối hận nào. Cô ơi, tôi cảm thấy như vậy đấy! Tôi bị lôi cuốn bởi một quyền lực nào đấy mà tôi phải ra sức đấu tranh chống lại rất lâu. Người ta đã nuôi nấng, gây dựng cho tôi để cho tôi làm bậy, tôi chịu thua số phận, số phận của tôi sau này có thành lương thiện hay tội lỗi, cũng chẳng hề chi. Ấy thế mà, những ý đồ của tôi vẫn tốt đẹp và thuần khiết. Vì chăng người ta đã muốn tôi trở thành đê tiện, thì tôi lại càng cảm thấy thật hài lòng mà tự bảo: ta chưa bao giờ để mất phẩm chất, mà điều đó đối với ta còn khó khăn gấp bội so với người khác. Thế mà hôm nay… Chao ôi! Thật ghê gớm! Ghê gớm… – Germain òa khóc, thảm thiết đến mức Rigolette cũng không cầm nổi nước mắt mà khóc theo.

Mà cũng chính bởi nét mặt Germain trông thật đáng ái ngại. Người ta không thể nào ngăn được sự đồng cảm trước nỗi tuyệt vọng của một con người có tâm địa tốt, đang cố giãy giụa chống lại một sự lây lan tai hại càng nguy ngập hơn vì bị phóng đại quá đáng và quả là tế nhị.

Đúng là nguy thật.

Chúng tôi chẳng bao giờ quên được những câu nói của một người thông minh hiếm có, những lời nói có sức nặng của hai mươi năm kinh nghiệm quản lý các nhà ngục:

“Cho là sẽ bị buộc tội oan và hoàn toàn trong trắng khi bước vào nhà tù, thì lúc ra tù, bao giờ người ta cũng kém bớt phần lương thiện so với lúc mới vào, chỉ vừa mới tiếp xúc với cái không khí bào mòn (ý chí) ở đây thôi mà cái thứ có thể gọi là phần tốt đẹp ban đầu của thanh danh con người đã đủ mất đi mãi mãi.”

Tuy nhiên, nhờ nết thực thà đúng đắn và vững vàng mà Germain đã chống chọi được lâu dài và thắng lợi, cậu ta linh cảm thấy cơn bệnh sắp phát ra thì đúng hơn là đang chịu đựng nó thực sự.

Nỗi lo sợ rằng tội lỗi của cậu ta sẽ giảm nhẹ đi dưới mắt mình, chứng tỏ cho đến lúc này, cậu ta vẫn còn thấy hết tính nghiêm trọng của nó, nhưng thái độ bối rối, những nỗi lo sợ, những mối hồ nghi hiện đang làm day dứt nặng nề tâm hồn lương thiện và cao thượng ấy là những triệu chứng không phải vì thế mà kém phần nguy ngập.

Do đầu óc cương trực chỉ dẫn cùng với cái sáng ý của người phụ nữ và tính bản năng của tình yêu, Rigolette đã đoán ra được những điều chúng tôi vừa đề cập đến. Mặc dù đã hoàn toàn tin tưởng rằng nết thực thà tinh tế của bạn cô vẫn chưa hề suy suyển, cô vẫn sợ rằng, mặc dù bản chất tự nhiên tuyệt vời của mình, Germain sẽ có ngày trở nên dửng dưng trước những gì hiện nay đang giày vò, day dứt anh.