Phù Lê diệt Mạc

THẤM thoát đã đến ngày 10 tháng 3, cổng huyện mở rộng để dân chúng ra vào tự do, và ở giữa cung đường, một cái hương án kê ngảnh mặt về phương Bắc, dưới hai hàng cờ sí nghiêm trang. Phía trên một tấm lụa hồng phủ kín cả mặt tường, có viết bốn chữ: ‘‘Thánh hoàng vạn tuế’’ nét bút già dặn tươi tốt. Hai bên hành lang dải một lượt chiếu cạp điều có bầy văn phòng tứ bảo, và trên mỗi chiếc chiếu lại đặt một bộ khay chén và một cái ấm gan gà song ẩm. Ở ngoài cổng, trên con đường từ huyện đến chợ, hàng quán nào cùng quét vôi sạch sẽ, bầy biện gọn gàng, khách khứa đi lại

tấp nập. Liền ngay chỗ một cây đu đã được giồng trên một khu đất rộng, và chung quanh, hàng quà hàng bánh, thò lò sóc đĩa, ngồi la liệt bên cạnh những cây tầm gửi thấp lè tè.

Khách đi xem mỗi lúc một đông, thôi thì đủ các hạng người! dân cầy, lái buôn, thầy tướng, thầy bói. Giữa đám nâu sồng, bọn văn nhân tài tử tha thướt trong bộ y phục lượt là chen vai thích cánh với các cô thôn nữ khép nép sau chiếc nón rộng vành.

Sang đến giờ Mão, hồi trống vừa dứt thì tiếng loa ậm oẹ gọi ở đằng xa: ‘‘Xin mời quí vị vào lĩnh đầu bài’’. Làn sóng người lại đổ xô về phía cổng huyện. Nguyễn Dương đứng ở trên thềm cất tiếng nói:

- Bản chức có mấy lời, yêu cầu dân chúng hãy lặng yên mà nghe.

Mọi ngngười đều im phăng phắc Nguyễn Dưong tiếp:

- Bản chức mở cuộc thi này không ngoài mục đích là muốn mua vui trong dịp ngày xuân, và có cơ hội tiếp súc với các bậc anh tài trong huyện. Tác giả những bài thơ trúng thức, không những được lĩnh thưởng, lại còn được mời vào dự tiệc, và sẽ có lính hộ tống về nhà. Vậy thì, muốn cho cuộc thi chóng có kết quả, bản chức dùng cách phạt roi những kẻ vô tài mới bập bẹ dăm ba chữ toan nhẩy lên địa vị thi nhân. Những người có chân tài hãy nên vào dự thi, hay nếu xét mình sức học còn non nớt thì đừng vì một chút hư danh mà bị nhục. Vị nào muốn dự thi, lần lượt đi qua đây vào hành lang sẽ có người đón tiếp.

Huyện quan vừa nói xong thì ở trong đám đông người, có tiếng phản đối thốt ra ở miệng mội chàng thiếu niên:

- Khinh người bằng nửa con mắt.

Hàng trăm con mắt đều quay lại đổ rồn vào chàng. Có tiếng sì sào bàn tán.. Huyện quan cõ lẽ không nghe thấy, Iiền lại tiếp:

- Nào... xin mời các hạ nhập cuộc nào...

Lời nói đanh thép của viên tri huyện đã làm cho nhiều người chùn chân. Có lắm anh võ vẽ dăm ba chữ và thuộc lòng được mấy chục bài thơ cổ, nên cũng tấp tểnh đi, lại hy vọng may vớ trúng bài cũ thì vừa được thuởng, vừa được tiếng với đời. Mà dù có hỏng nữa thì cũng chẳng ai biết. Không ngờ huyện quan lại cho những điều kiện ngặt nghèo quá nên anh nào cùng hoảng sợ, bấm nhau chuồn dần. Có anh đeo cả ống quyển đi, cốt để huênh hoang với mấy cô gái làng bên, nhưng thực ra óc rỗng tuếch, thấy nghe chừng khó nuốt, nên vội vàng dấu phăng cái ống quyển vào cạp quần, rồi lẩn vào đám người đi xem cút mất. Rút cục chỉ còn lác đác có vài chục người dự thi. Chàng thiếu niên ban nẩy cũng thủng thỉnh đi vào. Chàng đó là ai? Chính là Vũ công Khanh.

Nguyên Vũ công Khanh vốn tính nóng nẩy ghét cái thái độ xu thời của huyện quan, nên rắp tâm muốn làm nhục bằng được mới nghe. Sáng sớm hôm ấy chàng xin phép cha mẹ đi lên huyệu để dự thi. Vũ công Duệ cũng muốn thử sức học của con nên bằng lòng cho đi. Chỉ có Đặng thị can rằng:

- Nó hãy còn ít tuổi, chưa có kinh nghiệm về cách xử thế, lại phải cái tính nóng làm liều, có khi gây vạ nữa.

Lưu sĩ Tái vuốt râu, cười:

- Đó cũng là một việc hay, cấm đoán con trẻ làm gì?

Đặng thị bất đắc dĩ gọi con lại dặn dò:

- Con muốn đi mẹ cũng bằng lòng, nhưng phải nhớ mấy điều. Phàm ở đời, xử sự cương nhu từng lúc, chớ có thị kỳ mà mang họa. Tri huyện Nguyễn Dương chưa biết bụng dạ thế nào đừng dùng văn chương chăm biếm người ta. Nếu đầu bài thi đá động đến việc Mạc đăng Dung, Lê cung Hoàng thì cứ nộp giấy trắng thoái bộ là hơn. Trong lúc này, tính mệnh con người như cỏ rác, phải thận trọng lời ăn tiếng nói có giữ được như thế mới xứng đáng là người kiến cơ.

Vũ công Khanh vâng lời ra đi. Đặng thị vẫn chưa yên tâm, lại gọi Lưu bích Lan ra bảo:

- Cháu lên huyện xem đầu bài thi ra sao rồi về báo cho bác biết.

Bích Lan vâng lời.

Lại nói Nguyễn Dương đợi cho các người ứng thi vào hết rồi mới bảo Đào Quỹ nhận từng mặt xem có ai giống Vũ công Duệ không?

Đào Quỹ nhìn đi nhìn lại hai ba lượt thật kỹ lưỡng thấy nét mặt Vũ công Khanh hao hao giống Vũ công Duệ, trong bụng có ý ngờ, liền nghĩ được một mẹo, tươi cười chạy đến vòng tay thi lễ:

- Đệ trông đại huynh quen quá, hình như đã gặp một vài lần.

Công Khanh nghiêng mình đáp lễ nói:

- Thật quả, đệ chưa có hân hạnh quen biết đại huynh.

- Đại huynh quí danh có phải là Hoàng Vũ ở Sơn Nam không?

- Đệ quê ở SơnTây.

Biết lỡ lời, Công Khanh tiếp luôn.

- Đệ là Trình Khanh.

Đào Quỹ mỉm cười:

- Đệ trông nhầm xin đại huynh tha lỗi cho.

Đoạn quay đi. Tri huyện sai pha trà mời mọi người uống, rồi đưa cho mỗi người một tờ giấy trong có viết đầu bài thi, rồi lại cho niêm yết ở cổng huyện.

Vũ công Khanh dở ra xem thấy viết: ‘‘Lưu bị tức vị Hán trung vương, thất ngôn bất cú, tự vương vận’’.

Chàng ngẫm nghĩ một lúc cầm bút thảo một bài thơ nôm:

Hàn mạt sui nên buổi nhiểu nhương,

Người thời xưng bá kẻ xưng vương?

Giành nhau đất nước ba chân vạt,

Cắt đứt non sông vạn dậm đường.

Nối chí những mong về cõi Thục,

Phô tài riêng một giải biên cương

Tào man khéo biết tay anh kiệt (1)

Nghiệp chúa ngày nay đã tỏ tường,

Tiếp đến một vế câu đối,

Mở hội thanh bình dân chúng trung thành tôn Mạc Thị

Chàng đọc xong tức lộn ruột, nghĩ thầm:

‘‘ Đây là mộ thái độ siểm nịnh của nhà nho biến tiết, để ta cho thằng này một bài học’’,

Đoạn viết:

Gây thời nhiễu loạn bầy lang bội nghĩa diệt Lê Gia.

Làm xong, chàng đứng giậy nộp giấy, nhìn lại thấy các thí sinh còn đang nằm dài trên chiếu, hí hoáy viết. Đào Quỹ vốn để ý từ lâu đến Vũ công Khanh nên núp ở một nơi, đem bức chân dung của Vũ công Duệ, ngắm đi ngắm lại mãi, thấy giống lắm thì cả mừng đóan chắc là con giai Vũ công Duệ. Đến khi Khanh nộp hài, hắn giả vờ tươi cười mời vào hậu dinh sơi nước rồi lên tìm Nguyễn Dương. Hai người dở ra đọc. Nguyễn Dương gật gù nói:

- Bài thơ hay ở chỗ không cần nhắc lại mấy chữ trong đầu đề, mà cũng rõ nghĩa, kể cũng khá đấy, hiềm vì ý tưởng trong bốn câu thực và luận trùng điệp, nên giá trị cũng giam đi đôi chút.

Đọc đến vế câu đối, Dương tái mặt:

- Thằng này láo thực muốn mất đầu.

Đào Quỹ cười khà khà:

- Thế là mục đích của ta đạt được rồi. Bắt thằng này tức là thấy Vũ công Duệ.

Tri huyện ngạc nhiên hỏi:

- Sao vậy?

- Tôi đã để ý xem diện mao hắn thấy giống bức chân dung của Vũ công Duệ, vậy đích hắn là Vũ công Khanh rồi. Xét lời lẽ bài thơ thì rõ ràng là tâm sự một cựu thần không chịu nép mình thờ kẻ khác, có ý muốn trốn đi một nơi khôi phục cho nhà Lê. Đến vế câu đối thì thật không ngờ gì nữa, Hình như tác giả của nó trong lúc bồng bột, đã trút hết nổi oán hờn xuống câu văn, nên mới có những lời thóa mạ trắng trợn như thế. Ta cứ bắt tra hỏi anh này là biết được tung tích của cha mẹ hắn.

- Nếu bắt hắn thì lộ chuyện, mà vợ chồng Vũ côug Duệ trốn mất.

- Hắn xưng tên là Trình Khanh, nhưng đó là một tên giả. Hắn ở làng Trình xá (Sơn tây) nên lấy họ Trình để che mắt thế gian. Nếu tra hỏi hắn trú ngụ ở đâu, thì chưa chắc hắn đã chịu nói thực. Ta dùng mẹo này: Đại nhân mời hắn ra đứng trước công chúng tuyên bố trúng giải nhất trong cuộc thi văn chương, đồng thời tôi cho nha thuộc đi lẫn giữa quần chúng hỏi dò địa chỉ của hắn, thế nào chả có người biết mà nói ra. Đoạn một mặt ta giữ hắn lại dự tiệc một mặt ta bí mật cho lính về nhà bắt hết quyến thuộc mang về huyện.

- Nhỡ không phải thì sao?

- Nếu không phải thì vế câu đối kia cũng đủ cho ta sơi ngon vài ba nghìn bạc rồi.

Bấy giờ các thí sinh đã lục tục nộp hết bài. Tri huyện nào có để ý gì đến văn thơ nhưng cũng giả vờ đưa mắt xem qua, rồi mời hết cả bọn cùng Vũ công Khanh ra đứng trước công huyện sai hồi trống cho dân chúng kéo đến. Trước mặt hàng nghìn con người, Tri huyện chỉ Công Khanh nói:

- Bản chức xin giới thiệu với quí khán giả, một văn nhân lỗi lục ở huyện nhà đã chiếm giải nhất trong cuộc thi thơ vừa rồi.

Vừa hay có mấy người làng Trung Lâm đứng vẫn vơ ở đấy, thấy thế vổ tay reo ầm lên:

- Hân hạnh cho xã Trung Lâm quá.

Co tiếng nhao nhao hỏi:

- Ở đâu? Ở đâu?

- Ở xã Trung Lâm, câu ấy là cháu cụ đồ ở xã Trung Lâm.

Tri huyện biết rõ địa chỉ của Công Khanh rồi, liền mời chàng vào dự tiệc. Khanh thì yên chí là lời văn của mình đã làm cho tri huyện hồi tâm nên mới có sự đón tiếp niềm nở như thế, chàng tự đắc, vững tâm theo nha thuộc vào hậu dinh. Tri huyện sai viên quân cơ cấp tốc đem 50 tên lính về làng Trung Lâm.

Lại nói Bích Lan lúc trưa lảng vảng ở cổng huyện thấy đầu bài thi đã niêm yết vội chạy ra đọc qua một lượt nhớ hết, lập tức quay về nói cho Đặng thị biết. ĐặngThị dật mình than rằng:

- Con ta nguy mất!

Đoạn vào nói chuyện với chồng. Vũ công Duệ nói:

- Phu nhân thử bói một quẻ xem cát hung ra sao?

Đặng thị lấy tiền reo, mặt biến sắc:

- Chúng ta trốn mau không chết cả bây giờ.

Lưu sĩ Tái ngạc nhiên hỏi:

- Việc gì?

- Con tôi vì sơ ý nên bị lộ hình tích. Huyện quan sắp cho quân về truy nã. Phải đi ngay mới thoát được.

Sĩ Tái khảng khái đáp:

- Vậy ta thu xếp cùng đi.

Công Duệ cầm tay bạn ngập ngừng:

- Đại huynh còn gia tư điền sản, theo chúng tôi sao được!

Sĩ Tái cười:

- Có phải của tôi đâu! của dân làng thì lại giả dân làng. Mà dầu có phải của tôi chăng nữa thì lúc cần bỏ cũng không tiếc.

Lưu Bích Lan thấy không nói gì đến Công Khanh sẽ hỏi Đặng Thị.

- Thế còn anh Khanh thì có việc gì không?

- Nó sẽ thoát được không lo.

Mọi người thu xếp quần áo tiền nong, rồi ăn mặc trá hình là khách thường, tắt đường về Sơn Nam.

Năm người đi đã lâu rồi, lính huyện mới đến. Vào trong nhà thấy vắng bóng người, đồ đạc vẫn y nguyên, viên quản cơ sục sạo một lúc không thấy gì, biết họ đã trốn hết, đành phải trở về tay không. Nguyễn Dưong tức giận vô cùng, sai trói Công Khanh

lại, dùng hình cụ tra tấn mãi chàng mới chịu xưng. Hắn liền dâng biểu về triều báo việc bắt được Công Khanh và tư giấy đi khắp nơi truy tầm vợ chồng Vũ công Duệ.

Chú thích:

(1) Tào Tháo ngồi uống rượu với Lưu Bị có nói một câu: ‘‘anh hùng trong thiên hạ chỉ có sứ quân với tháo mà thôi’’.