- VI -

VŨ công Khanh đang chạy bỗng vấp phải một hòn đá ngã sóng soài trên mặt đất, kêu rú lên. Cao Minh vội đứng lại sờ soạng nắm được tay bạn, kéo giậy, khẽ hỏi:

- Có việc gì không?

- Chỉ đau soàng thôi, không việc gì.

Hai người lại cắm cổ chạy một mạch đến bờ sông thì dừng lại. Khanh nhìn làn nước bạc lấp lánh trong bóng tối, hỏi:

- Làm thế nào mà vượt được khúc sông này?

- Có thuyền rồi, không lo.

Minh vừa hú lên một tiếng thì đằng xa có tiếng, người hú đáp lại. Khanh cả mừng:

- Anh tìm được thuyền ở đâu thế?

- Của Đào Tứ, tên gia nhân cũ của tôi. Hắn rất trung thành, không ngại.

Tiếng mái chèo đập xuống nước mỗi lúc một gần, rồi một chiếc thuyền nan rẽ đám bụi lau đỗ vào bờ.

- Xuống ngay đi khuya rồi.

Hai người bước vào khoang. Thuyền lại lừng lững trôi đi. Khanh lấy tay khoắng xuống sông, vớt nước lên rửa mặt. Lần thứ nhất, sau một thời gian trong ngục, chàng được làn nước mát tưới lên da thịt. Chàng cảm thấy một cái gì êm dịu chạy dần dần trong thớ thịt làm cho chàng run lên vì sung sướng. Hai tay chàng miết trên da mặt: từng viên ghét như hạt đỗ xanh lả tả rụng xuống nước, đem theo cả cái hôi hám, bẩn thỉu của mấy tháng bị trói buộc, giam cầm. Rửa ráy xong, chàng ngồi ưỡn ngực buông thõng chân xuống, ngửa mặt nhìn những ngôi sao lấp lánh trên không trung. Hình như lúc này chàng đang cố hít thật nhiều cái không khí trong trẻo để bù vào những lúc phải hãm mình trong bốn bức tường kín mít, và chàng đã say sưa mê mẩn như uống phải một cốc rượu nồng. Cảnh vật tuy bị chìm đắm vào trong bóng tối đen, nhưng không phải cái tối đen rùng rợn ghê sợ của ngục thất nhỏ hẹp, mà là cái tối đen của vũ trụ bao la rộng rãi trong đó con người vẫn được tự do vùng vẫy. Chàng đã quen với đời sống tối tăm, chàng cũng không mong ban ngày chóng trở lại, vì chưa chắc ánh sáng đã mang lại cho chàng một cảm giác êm dịu hơn thế này. Hình ảnh một con chim vượt bay qua, hay một bụi cây lù lù trên bờ sông, tiếng vang của chiếc chày giã gạo trong xóm, một tiếng quẫy mạnh của con cá dưới gầm thuyền, những thứ đó đã hòa vào tâm hồn chàng một âm điệu nhịp nhàng, làm cho Khanh đã cảm thấy một cách thấm thía, sâu sa, cái giá trị sâu rộng của đời sống ở ngoài trời.

Tới bến, ba người nhẩy lên. Đào Tứ cúi lôi chiếc thuyền, Minh cũng giúp một tay. Hai người loay hoay một lúc thì kéo được lên, bốn cánh tay nhấc bổng chiếc thuyền rồi khênh đi. Khanh theo sau.

Trên con đường ruộng mấp mô ba người cứ lùi lũi rảo bước như cái bóng ma, không ai nói với ai một câu nào. Đi đã khá lâu, Khanh thấy hơi mỏi, nóng ruột hỏi:

- Chưa đến nhà ư?

Đào Tứ thản nhiên đáp:

- Chưa!

Gà đã gáy lần thứ hai, xa xa thấp thoáng có ánh đèn. Ba người đến một cái đồi, chơ vơ có một túp nhà lá, rồi dừng lại trước một cái cổng tán,

Đào Tứ để chiếc thuyền xuống đất, hai tay kéo cái cổng dựng lên, đoạn mời hai người vào. Cánh liếp vừa hé ra, hai chàng bước qua cái ngưỡng cửa, nhìn thấy một bọn độ mười người vừa đàn ông vừa đàn bà đang ngồi châu đầu vào nhau chung quanh chiếc chiếu. Có tiếng sì sào lẫn với mấy câu văng tục nổi lên giữa lúc hai chàng vừa tiến sát đến cái vòng ánh sáng vàng vọt của chiếc dĩa đèn đặt trên mảnh gỗ con đóng ở tường ném ra. Một người đàn ông ngẩng mặt lên nheo cặp mắt nhìn, rồi kêu to:

- À! Ông Minh,

Cả bọn đều nhao nhao nói theo:

- Hay quá, mời ông vào một chân.

Minh lắc đầu:

- Canh bạc về sáng, chả chơi,

Bốn đồng liền lại lóc cóc nhẩy múa trong bát, mọi người lặng lẽ nhìn những thỏi bạc nằm trên chiếu, và suy nghĩ nước bạc. Một người đàn ông trạc độ 50 tuổi ở dưới bếp đi lên, tay cầm cái ấm sành và mấy cái bát, đặt lên giường rót nước mời:

- Hai ông sơi nước chè tươi nóng.

Minh nhìn ông già cười, hỏi:

- Ông không đánh à?

Đào Hòa - tên ông già - thở dài đáp:

- Có nhưng đen quá, cháu nướng nhẵn cả rồi.

Đang lúc ấy, ở trong đám bạc, bỗng thấy một người đàn bà chân rẫy đành đạch, mồm chu chéo:

- Thế là thằng ôn vật làm tao thua cái nữa.

Đào Tứ cãi lại:

- Con đã can u đừng đánh nữa, u không nghe. Đã thua lại đổ tội cho người khác.

- Tao đánh thì mặc xác tao, việc gì mày cứ đứng bên cạnh ếm mãi.

Đào Hòa cất giọng khàn khàn nói:

- Đen thì nghỉ.

Người đàn bà ném thỏi bạc về phía ‘‘lẻ’’ rồi vùng vằng nói:

- Thua cái này thì thôi.

Nhà cái vừa mở bát mọi người đều reo ầm lên:

- Sấp hai.

Đào Tứ quay đi thở dài:

- Thế là đi đời.

Người đàn bà sỉa sói vào mặt con:

- Tiền của tao thì tao chơi, việc gì đến mày? có giỏi sao không vào mà đánh.

- U hay cáu thì chơi làm gì?

- Tao lại phải cáu với thứ mày à! Ngửa tư cái trước thì ai chả đánh lẻ, không ngờ nó lại nhẩy sang sấp hai. Bà đánh bạc già đời còn hớ nước gì nữa.

- Thế sao vẫn trần như rộng?

Người đàn bà dí ngón tay vào trán con, nghiến răng nói:

— Tại mày ếm mãi tao, nên tao mới thua, thằng ôn vật ạ. Đen là tại mày biết chưa?

Mọi người đều cười ầm lên, nói pha trò mấy câu. Đào Tứ chạy ra thì thầm với cha một lúc. Đào Hòa nhăn nhó sẽ nói:

- Hết cả rồi.

Minh biết ý liền móc túi lấy mấy lạng bạc đưa cho ông già:

- Chúng tôi còn nghỉ lại đây một ít lâu, ông cầm lấy món tiền này để mua gạo. Hết cứ bảo tôi đưa thêm, chỗ người nhà đừng ngại...

Đào Hòa cầm tiền hai ba lần cảm tạ. Các con bạc thấy gần sáng cũng giải tán, lục tục ra về. Khanh tìm chiếc ổ rơm, nằm lăn ra đánh một giấc ngủ say sưa...

Thấm thoát được gần hai tháng. Minh nấn ná đợi cho bạn thật khoẻ đã rồi mới tính đến chuyện vào Thanh Hóa. Suốt ngày hai chàng chỉ nằm khàn tán chuyện hão, hoặc rủ nhau đi chơi quanh vùng để giải trí. Một hôm, hai người vừa về tới cổng, chợt thấy có tiếng ầm ĩ ở trong nhà, xen lẫn với những câu gắt gỏng tục tĩu. Minh đẩy cửa vào thì được mục kích một cảnh tượng đau lòng: Đào Tứ bị trói nằm trên mặt đất đang rên rĩ khóc, chiếc gậy tre gẫy đôi vứt bên cạnh. Trên giường Đào Hòa mặt giận hầm hầm luôn miệng sỉ vả. Chu Thị - mẹ Đào Tứ - thì cứ đấm thùm thụp vào lưng con, vừa đánh vừa chửi không tiếc lời. Minh vội chạy lại can và đỡ Đào Tứ giậy. Bây giờ Chu Thị mới chịu dừng tay, đứng thở hổn hển, nhưng mồm vẫn lảm nhảm chửi. Minh hỏi:

- Có sự gì mà hai ông bà nóng giận đến thế được?

Đào Hòa ấp úng trả lời:

- Nó hỗn láo quá, nếu không trừng trị thì sau này còn dạy thế nào được.

- Nó hỗn láo thế nào?

- Úi chào! chỉ đàn đúm với quân vô lại chẳng chịu làm ăn gì cả. Tôi khuyên bảo, nó cãi lại, nên tức mình cho một trận.

Minh ngạc nhiên, vì biết rõ Đào Tứ không phải là hạng người hư đốn như thế. Tuy sinh trưởng ở một gia đình bần bách, và hoàn toàn thiếu giáo dục, Đào Tứ cũng đủ đức tính của một người con hiếu thảo. Hắn có một tâm hồn chất phác dản dị, và vui vẻ với cái nghèo của hắn. Gia đình chỉ vỏn vẹn có 3 người mà thật là một gánh nặng cho hắn, vì đồng tiền kiếm được bao nhiêu cũng vẫn không điều hòa được mực sống hằng ngày. Tiền vừa lọt vào tay là ném hết cả vào đám bạc. Bố mẹ hắn đã không biết thương con, lại cho là mình có cái quyền được xử dụng đồng tiền theo ý muốn, và nhất định tìm cái thú vui của tuổi già trong cuộc đỏ đen. Ở xã hội Việt Nam ta, bất cứ vào thời đại nào, cái hiểm tượng ấy không phải là không có, nhưng trong hàng nghìn vạn gia đình họa may mới thấy một. Nhất là ở thôn quê, ít khi đã thấy người đàn bà chỉ miệt mài trong quân bài lá bạc, vì đời sống vật chất đã trói buộc họ vào những công việc liên tiếp hàng ngày. Ở đây ta nhận thấy một gia đình đã vượt ra khỏi khuôn khổ tốt đẹp của một hệ thống tập quán cổ truyền, khác nào như một chấm đen điểm trên màu tươi sáng của bức tranh xã hội thử thời.

Đào Tứ đã sống trong gia đình ấy, dưới hai áp lực mạnh nhất và ghê gớm nhất. Hắn chỉ biết cúi đầu theo, và trận đòn vừa qua có lẽ nguyên do vì tiền mà ra cả

Khanh cũng đoán như vậy, nên đưa mắt thầm hỏi ý bạn. Mình không nghĩ thế. Ít lâu nay chàng nhận thấy trong cái cử chỉ ngượng nghịu của đôi vợ chồng già, một sự gì bí mật gian trá và... hung ác vô cùng. Nhiều khi chàng bắt chợp được Chu thị nhìn trộm Khanh luôn luôn, và căn cứ ở cái nhìn ‘‘bất lương’’ ấy, chàng có cảm tưởng như một sự khác thường sắp sẩy ra. Chàng quyết tâm dò xét đến nơi nên sáng hôm sau, chàng gói ghém quần áo vào một bọc to rồi đưa cho Đào Hòa:

- Chúng tôi phải vắng nhà vài hôm, ông giữ hộ bọc quần áo.

Đào Hòa mặt tái hẳn đi, hoảng hốt hỏi:

- Hai ông đi đâu bây giờ?

- Chúng tôi có chút việc, chiều mai lại về?.

Chu thị ở dưới nhà nói vọng lên:

- Hai ông giận gì chúng cháu.

Minh cười:

- Đâu phải thế! ở nhà bó cẳng, đi chơi vài hôm cho khuây khỏa đôi chút.

- Đào Hòa đã nắm được bọc quần áo, yên chí là hai chàng thế nào cũng về, nên vui mừng đáp:

- Vâng, hai ông đi chong chóng về, kéo ở nhà mong đợi.

Khanh chưa rõ định kiến của bạn, thấy bạn đi cũng đi theo sau. Minh dắt Khanh đi một quãng xa rồi mới quay lại hỏi:

- Anh đã hiểu được mưu mẹo của tôi chưa?

Khanh lắc đầu. Minh tiếp:

- Đào Tứ thì rất tốt nhưng bố mẹ hắn gian giảo lắm không tin được.

- Gian giảo thế nào?

- Nhất là Chu Thị, môi mỏng dính, lem lém suốt ngày, bất lương ra mặt.

- Sao anh hay nghi ngờ thế?

- Anh tưởng ai cũng thực thà như anh chắc? anh có biết rằng anh đang bi truy nã rất ngặt không? hình anh đã dán khắp nơi, và ai cũng muốn bắt anh để lấy số tiền thưởng. Vợ chồng Chu Thị dạo này cờ bạc thua luôn, lại thấy nét mặt anh giống bức họa, khỏi sao nẩy ra tư tưởng bắt anh để lấy công?

- Thế thì có liên can gì đến trận đòn của Đào Tứ hôm qua?

- Chắc rằng vợ chồng Chu Thị bàn với con dùng mưu bắt anh, nhưng Đào Tứ không nghe nên mới tức giận mà đánh đập hắn ; chứ tiền tiêu dùng trong nhà, tôi đã chi đủ hàng ngày rồi, còn thiếu thốn gì mà phải vòi vĩnh.

Khanh bấy giờ mới sực nghĩ ra, nhưng chàng bỗng phá lên cười:

- Tôi cứ thách đấy, đến cả một đội quân tôi cũng không coi ra mùi, huống chi có mấy anh lính quèn.

- Tối hôm nay, ta bí mật về dò la xem vợ chồng Chu Thị có hở chuyện gì không? Nếu đúng như lời tôi dự doán, thì ta đào tẩu là hơn hết. Hành động không khéo léo, nhỡ phải đụng chạm với quan quân địa phương thì khó khăn cho mình sau này. Ta không sợ họ, nhưng tránh được họ thì tránh, hà tất phải đọ sức với họ làm gì. Một mai, ta có đủ binh lực trong lay, thì không nói gì đến toán lính tẹp nhẹp ở Sơn Nam, ngay đến đại quân của Mạc đăng Dung cũng chỉ vài trận là quét sạch hết.

Khanh gật đầu khen phải. Buổi tối hôm ấy, hai chàng lần mò về nhà Đào Hòa, khoét vách nhìn vào thấy vợ chồng Chu Thị đang ngồi ở trên giường sì sào bàn tán, còn Đào Tứ nằm lăn trên ổ rơm. Một lúc sau, Chu Thị hình như đã thỏa thuận được với chồng, gọi con bảo:

- Mày đã nghe rõ chưa? thằng bất hiếu bất mục kia.

Đào Tứ chòm giậy gắt:

- Chết thì thôi không bao giờ con chịu làm thế!

Chu Thị nén giận dùng lời lẽ ngọt ngào mơn trớn con.

- U đã nhìn kỹ rồi, hắn giống như in bức ảnh dán ở cổng huyện. Nếu bắt được hắn thì món tiền thưởng 100 lạng vàng lọt đi đâu được, gia đình ta sẽ dọn về Thăng long ở, buôn bán làm ăn. Hiện nay Chúa thượng đang kén người khoẻ mạnh đi trấn giữ các địa phương, u đem tiền lo cho con một chức quan nhỏ, lúc bấy giờ tha hồ mà lên xe xuống ngựa thầy u đỡ vất vả mà con cũng được vinh hiển. Con nghe lời u thì trăm sự đều hay nếu cứ ngang ngạnh mãi thì thầy u từ con, không thèm nhìn mặt đứa con bất hiếu nữa.

- Làm thế là bất nhân bất nghĩa.

Chu thị bĩu môi, nói:

- Mày với người ta ân thâm nghĩa trọng gì?

- Nhà ta mấy đời hầu hạ ông Minh, nghĩa tớ thày sao lại đang tâm sử nhọ như thế được.

- Mày dở lắm con ạ! Người ta khác, ông Minh khác, việc của ta làm có can dự gì đến ông Minh.

- Nhưng người ta là bạn ông Minh, lại là giòng giỏi trung thần. Nên che chở cho người ta mới phải là người có Iương tâm chứ!

Đào Hòa sì một cái, tiếp:

- Trung gì? Chẳng trung gì bằng trung ‘‘tiền’’ nhiều tiền tha hồ mà tiêu pha.

Đào Tứ ngắt lời:

- Thày u kiết mướp mồng tơi, mà còn cào cấu vay mượn để đánh bạc, huống hồ lại sẵn tiền thì không biết tung tẩy đến thế nào?

Chu Thị cầm chiếc bát đập xuống đất vỡ tan ra từng mảnh, liến thoắng thề:

- Nếu u còn đánh bạc thì chết như thế này.

Đào Tứ phì cười:

- U đập bát lần này là mấy trăm lần rồi nhưng nào có chừa được. Thôi cứ an phận nghèo là hơn. Nghèo mà trung hậu còn hơn giầu mà bất lương.

Chu Thị thấy nói mãi không chuyễn, tức mình gắt:

- Mày có nghe tao không?

- Nghe thế nào?

- Bắt gian tặc rồi về Thăng long.

- Ai là gian tặc, mà về Thăng long làm gì?

- Bố mày là gian tặc, thằng trời đánh thánh vật kia ơi, cứ trêu tức bà mãi.

Đào Tứ khẳng khái nói:

- Con dốt nát không biết xuy xét thế nào là phải trái, nhưng con thấy nhiều người nói Mạc đăng Dung là gian tặc đã cướp ngôi nhà Lê, và giết vua Lê, ai cũng oán giận cả. Con nhất định không theo Mạc đăng Dung.

Chu Thị gầm lên một tiếng xông đến nắm lấy tóc Đào Tứ dìm đầu xuống, rồi cứ mặt mà tát mãi. Đào Tứ để cho mẹ đánh chán tay, rồi mới dịu dàng nói:

- Thầy u chỉ tham vàng nên mới nhẫn tâm làm hại người trung thần, chứ thực ra thầy u cùng chả biết Mạc đăng Dung là ai. Hắn là thằng giặc, thầy u đã rõ chưa? Hiện nay dân chúng đang chán ghét hắn. Ông Nguyễn Kim ở Thanh Hóa đang chiêu mộ binh lính để đánh họ Mạc, mai kia con cũng đi đầu quân.

Chu Thị sỉa sỏi:

- Được rồi mày cứ đi, bà không cần, mày bỏ cả bố mẹ đi theo người dưng nước lã.

- Con rất quý thầy u, nhưng không quý họ Mạc.

- Họ Mạc nó có băm vằm mổ sẻ mày không?

- Nó băm vằm con thế nào được? chỉ một cánh tay này đánh ngã hết.

Hắn vung tay vẽ một cái vòng tròn. Đào Hòa cũng về bè vời vợ, hầm hầm nói:

- Mày theo Lê tao theo Mạc xem thằng nào được thằng nào thua.

- Con theo lẽ phải chứ không a dua nhắm mắt theo liều.

Chu Thị thấy con găng quá cùng hơi chờn chợn, bèn hạ thấp giọng:

- Ai mớm nhời cho mày, mà mày ghê gớm như vậy? Thế nào là lẽ phải.

- Nhà Lê đời đời làm vua có đến một trăm năm nay, đánh Tầu, đuổi Chiêm Thành, dân chúng ai cũng phục. Còn Mạc đặng Dung là anh đánh cá đột nhiên nhẩy lên làm vua, rồi chém giết lung tung, thì hỏi theo Lê phải hay theo Mạc phải?

Chu Thị toan nói thì Đào hòa đã gạt phắt đi:

- Bà cãi vã với nó làm gì cho bẩn miệng? Mày theo ai thì theo, tao không cần. Bước đi khỏi nhà này tao với mày bây giờ là thù địch rồi.

- Thầy u nhất định theo Mạc?

- Nhất định.

Đào Tứ cười sằng sặc nói:

- Nếu thầy u để cho ông Khanh thoát khỏi nơi này, thì con không đi theo ai cả, bằng lòng ở lại nuôi thầy u cho đến già.

- Tao phải bắt hắn giải quan.

- Nhất định chứ?

- Nhất định.

- Thế thì con đi ngay bây giờ.

Đoạn Đào Tứ vớ lấy cái nón đội vào đầu, ngoắt lưng trở ra. Đào Hòa cầm cái ấm sành ném theo. Tứ tránh được; ấm rơi xuống đất vỡ tan ra.

Minh đứng ngoài cũng nổi nóng, giơ chân đạp cánh liếp bật tung ra, rồi nhẩy vào trong nhà. Vợ chồng Chu Thị nhìn Minh hoảng sợ, toan chạy. Minh thét to:

- Đứng lại.

Đào Tứ níu lấy áo Minh, năn nỉ, xin:

- Ông tha cho thầy u cháu.

Nhìn thấy Đào Tứ, Minh không nỡ, nhưng muốn cho Chu Thị một bài học, chàng rút dao chỉ mặt hai người mắng:

- Đồ vô nhân bạc nghĩa, tao còn để dành cái mạng đó, thế nào cùng có ngày.

Đoạn chàng vung dao, hớt một mảng tóc ở đầu Chu thị làm cho mụ sợ quá kêu rú lên ngã gục xuống đất. Đào Tứ chạy lại ôm lấy mẹ khóc ầm lên. Cao Minh vớ lấy bọc quần áo rồi nhẩy ra ngoài kéo Khanh đi. Hai người vừa đi hết thửa ruộng thì chợt có tiếng gọi đằng sau, vội dừng chân lại. Một ngngười chạy theo, vừa thở vừa nói:

- Hai ông đợi cháu với.

Minh nhận ngay là tiếng nói của Đào Tứ hỏi:

- Anh theo chúng tôi làm gì?

- Cháu muốn vào Thanh hóa với hai ông.

Minh ngẫm nghĩ mội lát, rồi đáp:

- Còn bố mẹ ở nhà, anh đi thế nào được?

- Cháu đã nhất định rồi.

Khanh reo lên:

- Hay quá! vậy chúng ta rảo bước lên.

Ba người đi suốt đêm hôm ấy, đến sáng mới nghỉ một lát để ăn cơm. Ròng rã ba hôm thì họ đến Thanh hóa, thấy đã bị quân Mạc chiếm mất rồi, liền trá hình là tiều phu lẩn lút ở trong rừng sáu bảy tháng giời, họ sống trong khe núi, dưới một túp lều nhỏ, thỉnh thoảng lại gánh củi ra chợ bán để lấy tiền đong gạo và nghe tin tức. Một hôm, Minh bắn được một con hươu sả thịt mang ra chợ, thấy một đám đông người đang xúm xít đứng trước một từ giấy dán ở cột lều. Chàng lách mình vào xem thì ra là tờ hịch của An thành Hầu Nguyễn Kim. Chàng biết vậy, vội vàng bán tống táng cho hết chỗ thịt hươu, mua một ít gạo và chai rượu sách về, báo tin cho bạn biết. Khanh mừng quá dục thổi cơm ăn, rồi ba người tìm đường vào Sầm châu. Đặng thị thấy mặt con òa lên khóc. Khanh hỏi thăm tin tức của cha, Đặng Thị thổn thức nói:

- Cha con đã nhẩy xuống cửa Thần phù tự trầm rồi.

Khanh khóc, ngất đi mấy lượt, làm cho ai cũng phải thương cảm, xúm vào khuyên giải. Nguyễn Kim được thêm ba vị tráng sĩ, trong bụng rất mừng, truyền cho các quân sĩ cơ nào đội ấy ráo riết luyện tập đợi thời khởi sự.