- II -

BUỔI chiều hôm sau, lúc Kiểm vừa đi chợ bán củi về thì ở bên nhà bác Lâm có tiếng chửi đứa ăn cắp gà ầm ĩ. Chàng lờ đi như không biết, hấp tấp vào thăm mẹ. Trịnh mẫu thấy con vào sẽ hỏi:

- Hôm qua con lấy gà ở đâu cho mẹ ăn hả con?

Kiểm thản nhiên đáp:

- Con sang làng bên vay gà của Hoàng tiên sinh.

- Có thật không?

- Khi nào con dám nói dối mẹ,

Bên cạnh bác Lâm gái cứ chõ sang nhà Kiểm mà sa sả chửi mãi đến tối mịt mới thôi.

Đêm hôm ấy, Kiểm lại mò sang nhà Trương Còm, rồi những ngày hôm sau, lần lượt đến các nhà trong xóm. Ròng rã gần một tháng, cả khu ấy đều rạo rực lên vì mất gà. Trước họ còn ngờ là bị cáo bắt, nhưng sau họ để tâm dò xét thì biết rõ Kiểm là thủ phạm. Một hôm Trương Còm, họp mấy người lại bàn cách bắt quả tang.

Bác Lâm lên tiếng:

- Chúng mình sắp sẵn lấy mỗi người một thanh tre dực rình ở góc chuông gà, hễ thấy hắn lần mò vào nhà nào thì hú lên làm hiệu, rồi đổ xô ra phang cho một trận.

Tư Tấn bàn thêm:

- Ta trói lại cho nếm thử một trận đòn rồi giải quan trị tội.

Hai Khoan cậy có sức khỏe vung cánh tay lên nói:

- Nó sơi của tôi mất hai con, phen này thì biết tay.

Hơn ba mươi trai tráng đợi đến khuya mới chia nhau đi canh phòng các ngả đường, mỗi người cầm một cái gậy tre to bằng cổ tay. Tất cả đều hăng hái nghiến răng kèn kẹt, mắt trợn lên, như sắp sửa lao mình vào cảnh máu rơi thịt nát. Giờ phút nghiêm trọng đã tới. Dưới ánh trăng lờ mờ, một cái bóng đen vụt từ trên tường nhà Tư Tấn bay xuống sân, nhẹ như chiếc lá rơi. Tư Tấn ngồi rình ở góc chuồng gà trông thấy vội hú lên một tiếng, rồi nhẩy xổ ra đang thẳng tay nhắm cái bóng đen bổ xuống một gậy, Kiểm tránh được, phi thân đá trúng tay địch thủ.

Tư Tấn đau quá rời chiếc gậy, ù té chạy kêu gọi ầm ĩ. Mọi người đang núp ở các ngả đường chạy xô lại mở toang cổng ngỏ đứng vây chặt lấy Kiểm, luôn miệng thét: ‘‘đánh! đánh!’’ nhưng chẳng ai dám vào chỉ Iởn vởn ở ngoài hò hét thị uy. Hai Khoan biết võ vẽ dăm ba miếng múa gậy xông vào. Trịnh Kiểm lẩn tránh qua loa rồi thừa cơ dằng được gậy đá Hai Khoan ngã sóng soài xuống đất.

Hắn kêu ầm lên:

- Anh em ơi! nó đánh chết tôi rồi.

Thế là cả bọn không ai bảo ai rùng rùng kéo nhau chạy hết. Kiểm thấy việc đã bại lộ vội chạy biến mất. Kiểm đi đã lâu rồi, mọi người mới dám lò dò đến, thấy Hai Khoan đang ngồi bó chân, xúm lại hỏi thăm. Trương Còm khì khì cười.

- Nói khoác nữa đi. Không gẫy chân là may.

Hai Khoan hậm hực đáp:

- Chúng ta chả nhẽ lại chịu nó à? Mai ta đem việc này lên huyện xem quan xử ra sao.

Một người nói:

- Dâm lang đạo tặc, có bắt được nó đâu mà kiện với cáo.

- Không bắt được thì mới kiện: chứ bắt được thì cho nó một trận đòn là ổn, việc gì phải nhờ đến pháp luật.

Mọi người đều khen phải, bảo nhau ra về.

Sáng hôm sau, ở huyện Vĩnh lộc, quan huyện là Trương hoằng Sử vừa thăng đường đã thấy một bọn độ hai chục người già có, trẻ có, kéo nhau đứng lố nhố cả ở dưới sân. Hoằng Sử cho lính ra hỏi. Hai Khoan đại diện cho mọi người, bước lên cung đường quỳ xuống làm lễ, kể lại việc Trịnh Kiểm ăn trộm gà, đoạn nghỉ một lát rồi tiếp:

- Bẩm quan, anh ta cậy có sức khoẻ đè nén chúng con xin quan lớn minh xét cho chúng con nhờ.

Hoằng Sử ngoảnh lại hỏi viên thơ lại đứng hầu bên cạnh.

- Trịnh Kiểm là đứa nào?

Viên thơ lại vốn quen biết Trịnh Lục đã lâu, không nỡ nói thẳng, bèn lựa nhời thưa:

- Trịnh Kiểm nhà nghèo nhưng rất có hiếu với mẹ. Hắn tính nết thuần hòa, chưa chắc đã dám làm bậy, việc này có lẽ do thù oán sinh ra.

Huyện quan gật đầu, truyền biên khẩu cung của bên nguyên, đoạn tự tay thảo trát sai hai tên lính kỵ mã về Sóc sơn bắt Trịnh Kiểm. Lính đi một lúc thì dẫn Kiểm về huyện. Hoằng Sử nhìn thấy chàng thiếu niên độ 20, 21 tuổi, quần áo tuy rách rưới, nhưng mày thanh mắt sáng, đi đứng khoan thai, không có vẻ gì là gian phi đạo tặc, thì cho là có sự thù oán, nhưng cũng giả vờ đập bàn quát hỏi:

- Tên kia, có thế nào phải khai cho thực, đừng để phải dùng đến hình cụ.

Trịnh Kiểm quỳ xuống, cúi đầu không nói gì,

Hoằng Sử nhanh ý, đoán ngay là Kiểm có dúng tay vào việc này, nhưng thấy người khôi ngô, tuấn nhã không nỡ làm tội, liền nghĩ được, một mẹo:

- Tên kia có lẽ sợ quá mà không nói được, vậy cho sang phòng thơ lại để lấy cung.

Kiểm biết ngay huyện quan có lòng nhân, muốn gỡ tội cho mình, bèn thưa rằng:

- Xin thuợng quan cho giấy bút để tiểu dân cung khai.

Hoằng Sử ngạc nhiên hỏi:

- Người cũng biết chữ à?

Kiểm thưa vâng. Nha lại đem giấy bút lại. Chàng không cần nghĩ ngợi thảo bài thơ nôm:

Gia biến sui nên chịu cảnh nghèo,

Nho phong nếp cũ vẫn còn theo.

Nhà xiêu, vách ngả bao cơ cực.

Bụng đói tay run hóa phải ‘‘trèo’’ (1)

Thờ mẹ những mong tròn chữ hiểu,

Làm con đàu quản sự gieo neo.

Một phen chót đã gây điều nhục.

Sóng cả nhờ xin vớt cánh bèo.

Hoằng Sử xem xong tự nghĩ: ‘‘Đây là cảnh huống đáng thương của kẻ hậu nho bị rồn vào bước đường cùng. Hắn đã cầu xin sự giúp đỡ, lẽ nào ta mại làm ngơ!

Đoạn, chàng đập bàn gọi:

- Nguyên đơn đâu?

Trương Còm ‘‘dạ’’ một tiếng quỳ mọp người xuống.

Hoằng Sử quát:

- Các ngươi họp bè đảng làm việc vu khống đáng tội gì?

Trương Còm mình run như giẽ, lấp bấp thưa:

- Bẩm... bẩm.. câu chuyện có thực.

Hoằng Sử cười nhạt:

- Lấy tang chứng đâu mà dám nói là Trịnh Kiểm ăn trộm gà?

- Bẩm... chúng con rình mãi mới bắt được.

- Chính tay nhà người bắt được quả tang?

- Bẩm... không ạ. Chúng con tất cả 30 người đều trông rõ mồn một.

- Trông rõ thế nào?

- Bẩm chúng con trông rõ hắn vào nhà Tư Tấn.

- Sao các ngươi không bắt để giải huyện có được không?

- Bẩm... anh ấy khoẻ lắm, chúng con không ai địch nổi.

Hoằng Sử đập bàn quát:

- Chúng mày những 30 thằng mà chịu thua một mình nó à? Thật là câu nói hồ đồ khó tin.

Bản chức đã hiểu rõ nguồn gốc câu chuyện này, các người hãy lắng tai mà nghe: Trịnh Kiểm là người biệt xã di cư sang Sóc sơn, họ hàng thân thích không có ai, nên chúng mày xúm nhau vào ức hiếp nó, vu cho là đạo tặc để bỏ tù rồi tìm cách chiếm đoạt gia sản của nó. Đó là một hành động khôn khéo của bọn điêu hào, bản chức còn lạ gì? Đối với hạng chúng mày chỉ quen làm ác để trục lợi, bản chức không thể nhân nhượng được, quân bay đâu mang hình cụ ra đây;

Bọn Trương Còm thấy gọi đến hình cụ, mặt tái xanh cắt không được hột máu, vội quỳ cả xuống lạy như tế sao. Hoằng Sự bản tâm chỉ muốn gỡ tội cho Trịnh Kiểm nên dọa mấy câu cho chúng sợ, chứ không nở sử ác làm gì, nên dịu lời hỏi:

- Các người đã biết tội chưa?

- Bẩm chúng con biết tội rồi,

- Còn gây sự với Trịnh Kiểm nửa không?

- Bẩm... thôi ạ!

- Đã biết hối lỗi, bản chức cũng khoan dung một lần.

Cho về.

Bọn Trương Còm phải một phen hú vía, vội lạy tạ ơn rồi bảo nhau chuồn thẳng. Hoằng Sử sai lính vào lấy một đĩnh bạc lớn, đưa cho Kiểm, rồi nghiêm nét mặt nói:

- Làm trai ở thời buổi này, thiếu gì cách tiến thân mà phải làm cái nghề đốn mạt ấy! Bản chức cũng biết rằng tráng sĩ phải nuôi mẹ già; mà nhà lại nghèo, nên bất đắc dĩ phải dúng tay vào việc bất lương, nhưng đó không phải là hành động của người quân tử. Hiện nay đức Kim thượng đang khao khát hào kiệt, bản chức muốn tiến tráng sĩ lên bề trên, tráng sĩ nghĩ thế nào?

Trịnh Kiểm từ chối

- Tiểu dân hãy còn mẹ già không dám rời khỏi nhà một bước, xin thượng quan hiểu tình cho.

Hoằng Sử cười, nói:

- Bản chức không dám ép, tráng sĩ hãy lui về, khi nào đắc chí, chớ có quên buổi gặp gỡ hôm nay.

Trịnh Kiểm nhận bạc, hai ba lần cảm tạ, rồi lui ra. Trịnh mẫu ở nhà mong tin con, toan chống gậy lên huyện thì vừa hay Kiểm về. Trịnh mẫu hỏi tình hình, Kiểm kể lại đầu đuôi xong, dơ thỏi bạc cho mẹ xem, rồi tiếp:

- Từ giờ mẹ cũng đừng đòi ăn thịt gà nữa. Cứ thích những của oái oăm ấy mãi, thì lấy đâu được.

Tối hôm ấy, bọn Trương Còm họp nhau lai bàn cách đối phó với Trịnh Kiểm. Hai Khoan hầm hầm nói:

- Lấy sức không thắng được, dùng luật pháp cũng không ăn thua gì, chúng mình chả nhẽ chịu để nó bóp cổ à?

Trương Còm giơ bộ mặt tiu nghỉu đáp:

- Chẳng chịu thì ăn thịt được nó chắc?

Tư Tấn nắm quả đấm vung lên không khí:

- Ta sẽ dùng kế khác.

Mọi người nhao nhao lên hỏi. Tư Tấn tiếp:

- Nếu con mụ già còn sống thì đàn gà của chúng mình cũng ‘‘sài mòn’’ hết. Ta cứ ‘‘tiêu’’ phăng đi là hơn.

- Tiêu là thế nào?

- Nghĩa là cho về với Diêm Vương.

Trương Còm lè lưỡi:

- Thôi, con van bố trẻ. Nếu giết con mụ già thì thằng Kiểm nó đốt cả làng, rồi đầu chúng mình cũng rụng hết.

Tư Tấn cười đáp:

- Nếu để cho nó biết thì còn gì nữa. Rất kín đáo và nhẹ nhàng như ru ngủ.

Hắn vạch sẵn kế hoạch cho mọi người nghe, rồi tiếp:

- Trước hết, ta phải tỏ tình thân thiện với hắn đã để sau này hắn khỏi nghi ngờ. Các bác cứ theo tôi

Tư Tấn nói xong đứng giậy đi. Cả bọn theo sau.

Trịnh Kiểm đang ở nhà thấy lũ Trương Còm sang, ngạc nhiên, đứng thủ thế. Tư Tấn cười, nói:

- Không, bác chớ ngại, chúng tôi đến xin lỗi bác đây. Kể ra chúng tôi cũng quá tệ với bác thật, nhưng sự đã rồi, không sao được. Vậy chúng tôi định thế này: bác nhà nghèo chả có gì, mà bà cụ lại thích ăn thịt gà, chúng tôi muốn để bác nuôi rẽ hai đôi gà thau tháu đã mọc lông đuôi, đến khi nhớn, thì bác giả chúng tôi một đôi, còn một đôi, để phần bác. Ăn hết hai con, bác lại lấy hai đôi khác, cứ lần lượt từng nhà, bắt đầu từ bác Trương Còm đến Hai Thông thì hết khu này, rồi lại quay trở lại, cứ như thể mãi. Bác nghĩ thế nào?

Trịnh Kiểm ngần ngừ đáp:

- Lấy thóc đâu cho gà ăn?

- Bác đổi củi cho chúng tôi muốn lấy thóc hay lấy gạo cũng được.

Kiểm bằng lòng, mọi người vui vẻ ra về. Từ đó nhà Kiểm lại có hai đôi gà nuôi. Chưa đầy một tháng, bốn con gà đã chui vào bụng bà lão. Kiểm sang nhà Tư Tấn nằn nì xin mãi mới mang được hai đôi về, thì nửa tháng sau lại thịt nhẵn. Nhiều khi, Kiểm bị mẹ thúc giục dữ quá, đành phải ăn trộm gà của hàng xóm. Bọn Trương Còm biết vậy nhưng vì đã có ý định riêng, nên bảo nhau lờ đi như không biết.

Một hôm Kiểm theo lệ thường dậy sớm vào rừng đẵn củi. Để cho Kiểm đi lâu rồi, Tư Tấn chạy sang nhà Trịnh mẫu gọi:

- Cụ có lấy tôm không?

Trịnh mẫu tưởng thực hỏi:

- Tôm ở đâu, bác Tư?

- Ở cái ao con cạnh đình làng, họ đánh được nhiều lắm, cụ ra mà vớt.

Trịnh mẫu vội cầm cái dá, chống gậy ra đi.

Bây giờ dân làng còn đang bận việc ở ngoài đồng nên đường xá vắng vẻ. Bà cụ đi trước Tư Tấn theo sau. Qua cái vực ở dia làng, hai người bỗng thấy một con gà mái ở đâu bay đến rơi xuống vực, hai cánh phành phạch vỗ mặt nước làm sủi cả bọt trắng xóa. Tấn giả vờ nhìn trước nhìn sau, rồi sẽ nói:

- Không biết gà của ai, cụ cầm dá xuống vớt lấy mang về thịt, tội quái gì. Nước nông đấy mà, chỉ đến bụng chân thôi.

Bà cụ nghe bùi tai, liền nhặt một cành rong đứng trên bờ khều con gà. Tấn đứng sau giơ tay đẩy mạnh một cái, bà cụ kêu lên một tiếng, lao cả thân hình xuống vực, chìm nghỉm …

Đến chiều, Kiểm về không thấy mẹ, gọi ầm lên. Hàng xóm đổ ra đi tìm hộ, lội cả xuống ao để mò nhưng không thấy, chỉ riêng có cái vực là họ không để ý tới. Hình như họ đã dặn nhau từ trước, nên làm qua loa che mắt Kiểm, cho đến tối mịt thì về hết. Kiểm ngờ là mẹ bị mưu sát, nhưng không nói ra, chỉ ôm mặt khóc.

Đêm hôm ấy, trời đổ con mưa to, gió ào ào thổi, cành cây gẫy kêu răng rắc. Gian nhà của Kiểm bị bóc hết mái, nước mưa rồn rập chảy như thác ngập cả nền đất. May còn lại gian bếp chưa việc gì, Kiểm tạm trú cho qua cơn kinh khủng. Sáng hôm sau tạnh mưa, mọi người lũ lượt kéo ra đường thấy cây cối ngả nghiêng, nhà cửa bị đổ như bát úp. Một điều khiến cho ai cùng phải ngạc nhiên là cái vực con ở dia làng đã biến mất, và nổi lên một cái gò đất gọn gàng, xinh xắn như được một bàn tay bí mật nào vun đắp rất cẩn thận, công phu. (2)

Kiểm vừa buồn vì mẹ mất tích, vừa buồn vì nhà cửa bị đổ hết, nên nẩy ra cái tư tưởng muốn đi nơi khác để mưu sinh. Chàng bây giờ mới hiểu rằng bọn Trương Còm, Tư Tấn vẫn để ý thù chàng, nên mới thủ tiêu mẹ chàng một cách bí mật như thế. Nếu còn nấn ná ở làng thì rồi biết đâu chả đến lượt chàng? Nhận được tin Nguyễn Kim đang chiêu mộ binh lính ở Sầm châu chàng nhất quyết ra đi để tránh khỏi nanh vuốt của kẻ thù, và để đáp lại tiếng gọi của vị trung thần.

Chú thích:

(1) ý nói trèo tường ăn trộm gà.

(2) Một thầy địa lý Tàu xem ngôi mộ của mẹ Trịnh Kiểm có nói: ‘‘Không phải vương, không phải bá, quyền khuynh thiên hạ, truyền được 200 năm thì vạ tự trong nhà mà ra’’.