- VII - Tấn tuồng bắt cá hai tay

Lúc này Tây Sơn lâm vào tình thế như chiếc đinh nằm giữa cái kìm: phía ngoài bị quân Trịnh đánh vào, phía trong bị quân Nguyễn đánh ra. Thật thế, Tống Phúc Hiệp tụ tập dân binh, đủ giựt lại ba đất Bình Thuận, Khánh Hòa, Phú Yên, như đoạn trên đã nói, đang rần rộ tiến ra, muốn đánh ra tới Quy Nhơn là nơi căn bản sào huyệt của Tây Sơn.

Mặc dầu tướng tá phần nhiều là tay giỏi, quân lính cũng dũng cảm thiện chiến, Tây Sơn chưa đủ lực lượng chống cự cả hai mặt, cũng là cường địch. Đang muốn tung hoành thiên hạ, lại phải rút về ở một xó Quy Nhơn thật là sự vạn bất như ý. Nhiều tướng sĩ có vẻ lo ngại, nhất là thấy Nhạc chuyên vận của tiền châu báu lên Tây Sơn thượng đạo, mà sắc mặt vẫn nhởn nhơ trấn tĩnh, khiến cho người ta càng phân vân, không hiểu ra thế nào. Họ rủ nhau vào dinh vấn nạn Nhạc:

- Quân ta bây giờ trước mặt sau lưng cùng có cường địch, vậy quan Tiết chế định xử trí ra sao?

- Định xử trí ra sao à? Nhạc vừa nói vừa cười. Tôi định cùng các ông tĩnh dưỡng ít lâu, rồi chúng ta tung hoành trong thiên hạ, chứ còn định gì hơn!

- Không đánh chác gì cả ư? Các tướng hỏi lại.

- Phải không đánh chác gì cả. Để cho quân sĩ nghỉ ngơi một độ, sẽ hay. Anh em mình còn biết nghỉ ngơi, nữa là họ.

- Thế ra, ý ngài chủ hòa?

- Vâng, tôi định thế. Chắc hẳn các ông cũng đồng ý thì phải.

- Nhưng nên hòa với ai? Với Trịnh hay với Nguyễn? Tình thế chúng ta gần như nước Thục ở đời Tam quốc vậy.

- Các ông so sánh đúng mà sai! Nhạc nói ngắt lời chư tướng. Chúng ta khác hẳn nước Thục, là không bắc cự Tào Tháo, đông hòa Tôn Quyền.

- Nghĩa là hòa với cả hai?

- Chính thế, hòa cả với hai, để rồi ta giọt cho cả hai, mỗi chú một mẻ nên thân.

Nhạc cười ha hả, tỏ vẻ đắc ý, khiến chư tướng càng thêm kinh ngạc, xoắn xít hỏi gạn:

- Ngài nói lạ! Việc đời có thể nào bắt cá hai tay như thể được ư? Tất nhiên có một bên hiểu rõ cơ mưu của mình rồi lấy cớ ấy mà đánh, chứ không sao khỏi?

- Ơ! Các ông khéo lo! Ai đánh thì ta đánh với chứ sợ gì?... Nhạc đáp một cách tự nhiên. Tôi đã liệu định kỹ rồi, một khi đà hòa không bên nào có thể dở mặt làm gì được ta mà phòng sợ; rồi ra chính ta sẽ giở mặt với họ thì có. Chúng ta như anh chàng có hai cô nhân tình, làm sao chiều chuộng cả đôi, để rồi ruồng rẫy cả đôi sau khi chán chường thỏa mãn, thế mới giỏi chứ!

Đến đây, Nhạc ghé vào bên tai mấy người tướng lĩnh trọng yếu, nói nhỏ những gì không biết, liền thấy mấy người này đổi vẻ lo sợ ban nãy ra dáng tươi cười hớn hở, và chắp tay vái Nhạc lia lịa:

- Thật là cao mưu diệu kế. Chúng tôi bái phục ngài sát đất.

Khi chư tướng cáo từ, Nhạc dặn với lại:

- Các ông có nói chuyện cho nhau nghe, phải giữ bí mật nhở. Việc quân quốc hệ trọng, nếu để lọt qua tai vách mạch rừng thì hỏng bét đấy!

Qua hôm nay, Nhạc gọi Trần Văn Kỷ vào, trao cho ý kiến, bảo viết một bức thư rất khôn ngoan khẩn thiết, rồi sắp đặt vàng lụa, sai Phan Văn Tuế đem ra Quảng Nam trình Hoàng Ngũ Phúc. Trong thư Nhạc xin nộp đất Quảng Nghĩa, Quy Nhơn và Phủ Yên hàng chúa Trịnh và tình nguyện làm một viên tướng tiền khu, đem bản bộ binh mã đi đánh chúa Nguyễn.

Quân Trịnh vào đây, cốt đánh kẻ cừu địch là chúa Nguyễn, chứ không phải Tây Sơn, nay được Tây Sơn tự động quy thuận thì còn gì hay hơn. Nhất là Hoàng Ngũ Phúc đang có ý cướp lấy tất cả đất Gia Định của chúa Nguyễn, lại nghe tiếng anh em Nhạc là anh hùng hảo hớn; nay Nhạc xin về hàng, mà sự hàng ấy đem lại cho quân Trịnh được ba đất Quảng Nghĩa, Quy Nhơn, Phú Yên, khỏi phải mất công đánh chác gì, còn thêm binh lực Nhạc đi mở đường cho mình vào Gia Định là khác. Vậy thì thu dụng anh em Nhạc chính là một việc lợi to. Ngũ Phúc bèn làm biểu xin chúa Trịnh phong Nhạc làm chức Tiên phong tướng quân, Tây Sơn hiệu trưởng.

Trịnh Sâm trả lời bằng lòng ngay và sai người gấp đem sắc chỉ vào nam.

Ngũ Phúc tiếp được thư sắc chúa Trịnh cho tiện nghi hành sự, liền gọi người mạc khách tin dùng là Nguyễn Hữu Chỉnh, giao cho công việc đi sứ Tây Sơn, đem cờ và kiếm ấn vào, phong Nguyễn Nhạc. Một mặt truyền lệnh cho quân sĩ đóng lại ở Châu Ô, không được tiến vội.

Nhạc khéo vờ vĩnh che đậy, đến nỗi Nguyễn Hữu Chỉnh có tiếng là người thắc mắc khôn ngoan, mà khi phụng mệnh đem sắc vào phong, ở Quy Nhơn trót tháng không biết gì về nội tình Tây Sơn.

Xong việc hàng Trịnh, khỏi lo đối phó mặt ngoài, Nhạc liền xoay vào mặt trong xin hàng chúa Nguyễn.

Chỉnh vừa lên đường trở về Quảng Nam, Nhạc lại sai Phan Văn Tuế đem lễ vào Phú Yên xin quy phục Tống Phúc Hiệp.

Ông vốn là dòng dõi họ Tống ở Thanh Hóa đi theo chúa Nguyễn - Hoàng tử khi mới được phong vào trấn thủ Thuận Quảng, đời đời nối nhau làm tướng và dốc lòng trung nghĩa với họ Nguyễn. Năm trước, từ Phú Yên vào Bình Thuận thì Tây Sơn chiếm mất, ông đứng ra phất cờ cần vương, tập hợp dân chúng đánh đuổi quân giặc, khôi phục thất địa và chống giữ ráo riết ở Diên Khánh, chẹn đường Tây Sơn không cho tràn lấn vào.

Tuy nghe tin quân Trịnh đã lấy Thuận Hóa và Định vương đã bôn ba vào Gia Định, Tống Phúc Hiệp vẫn không bỏ mặt trận Phú Yên, vì ông cho rằng giữ đấy là giữ cả miền nam; vả lại trước mắt ông, Tây Sơn mới là quân cường địch gớm ghê, đáng phòng bị gắt hơn quân Trịnh.

Nay bỗng nghe có sứ Tây Sơn sai vào, thoạt tiên ông lấy làm lạ, sau bất giác sinh nghi:

- Quái lạ! Mình với Tây Sơn vốn là cừu địch một sống một chết, tự nhiên nó sai sứ vào làm gì?

Ông tự vấn một mình như thế, rồi lại suy nghĩ hay là Tây Sơn đã hợp binh với Trịnh, muốn vì Trịnh du thuyết chiêu dụ ta chăng? Có lễ việc Tây Sơn vừa mới giao thiệp với Hoàng Ngũ Phúc, ông có nghe biết tin tức ít nhiều.

Muốn tỏ ra uy lực của mình, ông dàn quân sĩ, bày binh trượng cờ quạt, cực kỳ nghiêm túc, rồi mới tiếp sứ Tây Sơn.

Vừa trông thấy mặt sứ, Phúc Hiệp mắng hỏi phủ đầu, thái độ hết sức khinh ngạo, chẳng thèm đứng dậy đón tiếp gì cả;

- Thằng độc nhỡn kia! Mi vác mặt vào đây, muốn khua ba tấc lưỡi làm thuyết khách cho quân giặc Tây Sơn phải không?

Ông nói và đảo mắt chung quanh dường như muốn bảo sứ Tây Sơn rằng: Mi hãy xem quân gia khí giới của ta hùng cường là thế đấy!

Phan Văn Tuế, chột mắt, người xấu, nhưng là một tay mưu sĩ của Tây Sơn, vốn tính can đảm và có khâu tài, cứ việc ngang nhiên đi vào, liếc mắt nhìn gươm đao quân lính hai bên với dáng điệu khinh khỉnh, coi như vô vật, tiến đến tận trước mặt Phúc Hiệp, không chào không hỏi, cười gằn và nói:

- Chao ôi! Ở đời có kẻ chết đến sau lưng, mà còn đem những thứ dao mổ trâu và chọc tiết lợn ra khoe khoang, lại dám thịnh khỉ nạt nộ thiên hạ mới kỳ chứ!

Phúc Hiệp nóng tính như Trương Phi, nghe nói mỉa mai không chịu nổi, đùng đùng giận dừ, tuốt gươm đứng phắt lên điểm vào mặt Tuế, nói rất hung hãng:

Mi... Mi bảo ta chết đến sau lưng à? Bộ thầy trò Tây Sơn nhà mi dám vô đây nhổ được lông chân của ta thử coi!

Không giận, không kính, không đổi thần sắc, Tuế chỉ cười nụ, vừa khoát tay vừa nói, trỏ vào thanh gươm Phúc Hiệp đang múa may đe dọa...

Ai sợ thứ dao đàn bà bổ cau ấy thì sợ, Tuế này coi chẳng mùi vần gì đâu!... Tướng quân có lòng tốt, làm quà cho Tuế đem về cho cháu đào giun, chơi càng hay, không thì hãy bỏ nó vào tráp trầu kia rồi sẽ nói chuyện... Phải tôi bảo tướng quân chết đến sau lưng mà không tự biết đấy!... Sự thật không phải như thế hay sao? Nếu như mấy tháng trước, Tây Sơn chúng tôi không đánh ngăn quân Trịnh ở vùng Cấm Sa; nếu như chúng tôi không có lòng trung nghĩa với nhà chúa, mà hiệp mưu với Trịnh, mở tung đường Quảng Nghĩa Quy Nhơn cho quân Bắc Hà tràn vào, vậy thử hỏi xem hôm nay tướng quân có còn ngồi yên ở chỗ này mà hòng nạt nộ tôi và khoe võ lực với tôi hay là không?

Nghe mấy lời Tuế nói có lý, Phúc Hiệp xuôi tai đấu dịu:

- Nhưng mà nghe như vừa rồi thầy trò nhà ngươi có giao thiệp với quân Trịnh kia mà?

Câu hỏi ấy chỉ tỏ ra Phúc Hiệp cũng khéo do thám nhất cử nhất động của Tây Sơn; giá như người khác nghe nói trúng vào tim đen của mình như thế, tất phải luống cuống, nhưng Tuệ là tay ngoại giao giỏi thản nhiên đối đáp:

- Tướng quân có tai mắt để ở bên ngoài cũng khá lắm đấy, nhưng mới biết được một chưa biết được hai... Thật sự, quân Trịnh sai sứ vào chiêu hàng Tây Sơn thì có; họ ước hẹn cùng nhau chia đất chúa Nguyễn, nhưng mà chúng tôi không nghe.

- Là vì?... Phúc Hiệp ngắt lời Tuế và hỏi.

- Là vì chúng tôi nghĩa quân Trịnh là giặc, còn chúng tôi đối với chúa Nguyễn, dù sao cũng là con dân, không lẽ nào quen vua bỏ nước cha mẹ, đi cõng rắn cắn gà nhà cho đành!

- Vậy bây giờ các ông định ra thế nào?

Phúc Hiệp đổi giọng ôn tồn, mời Tuế ngồi đàm đạo và đuổi cả giáp sĩ lui ra. Tuế thấy Phúc Hiệp trúng kế rồi, chững chạc nói:

- Chủ tướng Tây Sơn chúng tôi chỉ vì nặng lòng trung nghĩa với nhà chúa ta mà từ khước quân Trịnh, cho nên sai tôi vào đây thuyết minh lợi hại, muốn cùng tướng quân giảng hòa hợp binh, cùng nhau đánh đuổi quân Trịnh là quân giặc chung, để khôi phục Phú Xuân, dựng lại nghiệp chúa.

Phúc Hiệp chưa kịp ngỏ ý, khả phủ ra sao, Tuế đã nói tiếp, có vẻ hãm dọa bằng danh nghĩa?

- Nếu tướng quân cố chấp không nghe thì chúng tôi thể tất phải đối phó quyết liệt, kỳ cho được việc mới thôi.

- Các ông sẽ đối phó ra sao có thể nói thực tình cho tôi biết không?

- Lúc bấy giờ có lẽ chúng tôi không từ chối mượn thêm sức quân Trịnh để đánh tướng quân đến cùng. Vì tướng quân phạm tội phản bạn triều đình. Vì danh chính ngôn thuận hiện nay ở phần chúng tôi.

Nghe nói mấy câu sau chót, Phúc Hiệp đỏ mặt tía tai, lại muốn sừng sộ:

- A! ông này dám nói phản bạn triều đình là tôi và danh chính ngôn thuận ở phần các ông?

- Phải, sự thế xoay đối, hiện nay việc thật là thế đấy! Tuế đáp một cách ung dung như thường. Vì sao? Vì mục đích chúng tôi khởi binh là cốt tôn phù Hoàng tôn Dương, mà Hoàng tôn Dương đã được chúa Trịnh lập làm đông cung trước khi ngài bôn ba vào Gia Định, và hiện thời đông cung đang ở trong quân Tây Sơn chúng tôi, chấp chường binh quyền. Chính vì việc lớn của Đông cung của nghiệp chúa, của nhà nước, tôi đi vào đây. Như thế rõ ràng chúng tôi có danh chính ngôn thuận, mà nếu tướng quân cự mệnh thì chẳng phải phản bạn triều đình là gì?

Phúc Hiệp ngẫn người, lặng lẽ ngẫm nghĩ giây lát, gật gù và nói:

- Lời ông nói rất phải. Nhưng việc tôn phù đông cung lấy gì làm bằng chứng cho tôi trông thấy chăng?

- Điều ấy có khó gì? Tuế đáp. Nếu tướng quân không tin thì xin mời quá hạ ra Quy Nhơn mà xem. Không thì tướng quân phái ai là người thân tín cùng đi với tôi; tôi cần trở về phục mệnh, kẻo đông cung mong đợi.

- Nếu quả như lời ông nói, thì tôi rất sẵn lòng cùng các ông cộng sự cần vương.

Tống Phúc Hiệp nói đoạn, niềm nở cầm giữ Phan Văn Tuế ở lại một ngày, đãi đằng trọng hậu, rồi hôm sau sắm sửa phẩm vật, sai Tôn Thất Chất cùng đi, tiếng là thỉnh an đông cung, nhưng có chủ ý muốn xem tình hình hư thực của Tây Sơn đã quyết định về việc bắt tay cộng sự.

Ta còn nhớ mấy tháng trước, quân Tây Sơn lập kế bắt cóc được Hoàng tôn Dương ở Câu Đê, Nhạc đưa về Hội An ít ngày; kế đến trận đánh Cầm Sa phải thua quân Trịnh, Nhạc rút binh về Quy Nhơn, cũng đem Hoàng tôn về theo.

Về đây, cốt lợi dụng Hoàng tôn làm bung xung để thu phục nhân tâm, Nhạc khoản đãi rất long trọng: dọn một dinh thự riêng cho Hoàng tôn ở, cắt một trăm tên lính túc vệ, luân phiên hầu hạ, mà thực là giám thị; lại đem con gái mình là Thọ Hương dâng làm Hoàng phi. Tóm lại, Nhạc tự xử như phận bày tôi trung thành và đãi Hoàng tôn như bậc vua chúa vậy. Mỗi việc quân chính, Nhạc giả đò bẩm mệnh Hoàng tôn rồi mới làm. Ai trông bề ngoài cùng phải tưởng rằng Tây Sơn thật lòng tôn phù chúa Nguyễn.

Nhạc lấy danh nghĩa Hoàng tôn đánh lừa Tống Phúc Hiệp, tức là trá hàng chúa Nguyễn, xin làm quân tiền đội đi đánh Hoàng Ngũ Phúc, khôi phục kinh thành Phủ Xuân.

Khi được tin cúa Phan Văn Tuế mật báo cho biết trước ràng có sứ của họ Tống sắp ra đến nơi, Nhạc xếp đặt nghi lễ tôn vương cực kỳ khéo léo, dù ai cũng phảỉ choáng mắt tin làm.

Dinh thự Hoàng tôn biến đổi ra một triều đình lâm thời. Cờ quạt, tàn lọng voi ngựa, lính tráng, bài trí rất mực oai nghiêm.

Hoàng tôn khăn vàng, áo vàng, ngồi chỉnh chện trên sập kê chính giữa, phía trong có bon chữ “Phụng thiên thảo tội” viết trên tấm vóc vàng, trước mặt có hương án để lư trầm và kiểm ấn, dấu hiệu uy quyền của Hoàng tôn. Bài ban, bên tả là Nguyễn Nhạc cùng tướng tá Tây Sơn, bên hữu là Tôn thất Chất và mất viên tùy tùng.

Nhạc cung kính mở lời, đại ý tỏ lòng trung thuận của tướng sĩ Tây Sơn và xin đặt mình dưới hiệu lệnh Hoàng tôn, mong sớm thu hồi Phú Xuân, khôi phục đại nghiệp.

Tôn Thất Chất cảm động nói:

- Minh công có lòng tôn phù như thể thật là quý hóa...

- Bẩm, đạo thần tử phải vậy! Nhạc trịnh trọng đáp.

Cuộc xếp đặt tiếp đãi của Nhạc làm Chất xiêu lòng. Sau khi Chất trở về Phú Yên, Tống Phúc Hiệp tin chắc Tây Sơn thực tâm hàng Nguyễn, giờ là quân một nhà, tôi một chúa với nhau rồi, không phải án binh phòng bị gì nữa.

Nếu ai để ý, hẳn nhận thấy trong buổi chầu tiếp sức trên đây, đủ mặt tướng tá Tây Sơn đứng bài ban sau lưng Nhạc, trừ ra Xuân.

Xuân cáo ốm.