VÔ TƯỚNG

Tôi không biết gọi ông ta bằng gì.

Phù thủy chăng? Phù thủy nào chẳng đóng kịch. Bùa phép nào không là tay quen cộng với kỹ năng đã sửa đi sửa lại nhiều lần. Gọi là phù thủy không biết có đúng không Vì dù sao ông ta cũng ít nhiều thành thật.

Việt cộng chăng? Có người đã gọi ông ta như vậy,nhưng gọi trong khi giận dữ không muốn nghe những gì ông nói. Dù sao thì ông ta cũng là Đại Tá tham chiến ở Việt Nam và bây giờ đang là nhân viên đại diện Tòa Lãnh Sự Mỹ. Ông thường đi đi về về làm thông dịch viên cho các phái đoàn Mỹ tới Việt Nam. Cũng vì vậy mà có người bảo ông là nhân viên CIA!

Gọi ông ta là chính khách cũng không ổn. Chính ông ta cũng nhận xét rằng bản tính mình không thể nào làm chính khách Vì không thể nào đạo đức giả. Ông ta cũng lên tiếng phê bình lối làm chính trị và lối tranh cử ú a ú ớ của các ứng cử viên Tổng Thống Mỹ. Ông bảo cuộc bầu cử năm nay không biết ông sẽ phải bỏ cho ứng cử viên nào Vì ai cũng có vấn đề.

Gọi ông ta là nhà đạo đức cũng không được Vì trong cử chỉ và cách cư xử của ông có nhiều nét phường tuồng, kịch, công thức. Cách lấy lòng thiên hạ của ông ta có khá nhiều thủ thuật của Dale Carnegie.

Ông ta không phải là học giả Vì học giả ít khi khoe khoang, và nếu có khoe khoang thì mỗi lần khoe sẽ có thêm những thành tích mới để phơi bày. Đàng này, tuy ông tỏ ra rằng mình thông thái nhưng cũng chỉ có vài thành tích, vừa cũ vừa không lấy gì to lớn, để làm chứng cớ.

Ông ta có dáng dấp của nhà thuyết khách? Hơi hơi!

Mục đích những cuộc nói chuyện của ông ta không là lấy lòng quần chúng mà là thuyết phục người nghe tin những điều ông ta nói, tin mà phải nghĩ rằng ấy là ý kiến của mình, chứ không phải là ý kiến do ông ta mớm mồi! Thuyết khách thường là sứ giả của kẻ yếu, tới tìm cách vuốt đầu và vuốt râu kẻ địch mạnh hơn mình gấp bội. Đàng này ông ta đại diện cho con cọp dữ tới nói chuyện với con thỏ đói gần chết.

Thì cứ gọi đúng chức vụ hành chánh trong guồng máy chính quyền mà ông ta tham dự có phải dễ hiểu hơn không? Cũng không ổn, Vì chính ông ta bảo ba tháng nữa sẽ nghỉ việc và qua làm cho các công ty kinh doanh tư nhân.

Đó là chưa kể đối với vợ mình, ông ta là người chồng siêng năng và chung thủy. Đối với đất nước mình, ông ta là người công dân tốt. Đối với tôn giáo mình, ông ta là tín đồ ngoan đạo. Đối với cấp trên, ông ta là nhân viên tận tụy.

Nói cách khác, lý lịch ông ta không hề có vết đen.

Thế nhưng, ông ta cứ bị cho là kẻ đại diện cho những gì đen tối.

Chuyến xe buýt vào trại hôm ấy đông nghẹt người.

Hầu hết đều im lặng Vì trời nóng nổi da gà.

Chỉ có mình ông ta là nói huyên thuyên. Thời gian duy nhất ông ta im lặng hoàn toàn có lẽ là khi ngủ và khi đánh răng.

‘’A, chào anh, tôi tên là Adam, còn anh tên gì?’’

Ông ta chào tôi như thế và cứ thế nói liên hồi. Thỉnh thoảng ông ta cầm tuýp thuốc chống đàm xịt ba cái vào cuống họng mở toang rồi nói tiếp. Hôm ấy, cuống họng ông ta hơi rát Vì cơn cảm nóng mấy ngày trước vẫn còn lởn vởn. Thấy tôi nhòm tuýp thuốc có vẻ tò mò, ông nói ‘’Nghề của tôi là nói, mất giọng là không xong!’’

Từ chuyện ông học nói tiếng Việt ông nhảy qua chuyện vợ ông là con gái Hà Nội di cư vào Nam. Từ chuyện ngày xưa ông qua Việt Nam tham chiến tới chuyện ông tiên đoán từ năm 1986 rằng thế nào khoảng ba năm nữa cộng sản Việt Nam cũng phải rút khỏi Campuchia.

Từ chuỵện ông đưa vợ con rời Sài Gòn sau khi hiệp định Ba-Lê năm 1973 chưa ráo mực, ông nhảy qua chuyện ông khuyến cáo Mỹ nên bỏ cấm vận với ViệtNam. Từ chuyện này ông nhảy qua chuyện khác rất ngọt ngào và không chút khó khăn. Ông ta nói như đứa trẻ đọc bài thuộc lòng, hoặc như ông thày giảng đi giảng lại một bài giáo khoa đơn giản.

Mỗi lần tôi biểu đồng tình với ông điều gì đó ông đều ra vẻ ngạc nhiên như chưa từng gặp kẻ nào thông thái như tôi.

Chẳng hạn, tôi bảo ‘’Ông nói rất đúng, chính quyền miền Nam không nên quá tin tưởng vào những bảo đảm của người Mỹ khi Mỹ rút lui năm 1973!’’ Ôngbèn quay qua nhòm tôi, mắt ông đầy ngưỡng mộ, ‘’Ồ,anh là người hiểu biết rất sâu sắc. Anh thật là...’’ Ông cố tình bỏ lửng câu nói trong khi ánh mắt long lanh hẳn lên, như thể ông quá đỗi sung sướng Vì tìm được bạn cố tri mà không biết dùng lời ra sao để diễn tả hết niềm tin tưởng, trông cậy và kính mến.

Xe chạy qua một khúc quanh khá gấp, mọi người trên xe chao về bên trái. Ông vội vã quàng cánh tay trái qua vai tôi, giữ cho tôi khỏi chao. Đến khi xe chạy thẳng lại, bàn tay ông vẫn để trên vai tôi hồi lâu, thỉnh thoảng ông lại bóp nhẹ. Rồi sau đó, những khi xe qua một khúc quanh nào đó, người trên xe hơi nghiêng một chút xíu thôi, là ông lại ân cần xiết chặt bàn tay vào vai tôi. Những lúc như thế tôi thấy hơi rùng mình.

Dường như sự thật nào cũng đều là sự thật chủ quan.

Sự thật có bảy màu trong mắt con người, nhưng lại không màu và cũng không có hình dạng gì cả trong mắt con dơi. Cả người lẫn dơi đều sống và tồn tại tương đối bình an cả ngàn năm rồi với cái chủ quan của mình.

Sự thật nhòm qua ống kính quá khứ cũng khác với sự thật nhòm bằng ống kính hiện tại. Ống kính nào cũng tạo ra hình ảnh và hình ảnh nào cũng là hình thật.

Lịch sử của một xã hội hoặc một quốc gia có bao giờ cố định. Lịch sử bên trái và lịch sử bên phải quay quanh lịch sử đứng giữa. Dọc theo chiều dài thời gian, dọc theo trục đứng đẳng cấp, dọc theo chiều sâu tư tưởng, trái có thể trở thành phải và giữa có thể trở thành trái.

Nhiệm vụ của ông ta là nhồi nhét vào đầu người đối diện những hình ảnh nhòm từ cặp mắt xanh. Nhưng ông ta bảo việc ông ta không phải là nhồi nhét, chỉ là trình bày, các bạn là người lớn, các bạn cứ nghe, không cần phải tin tôi, các bạn phải tự suy nghĩ cho mình.

Lý luận, thật ra, không khó, Vì thực tế có thể được chế tạo tại chỗ.

Trí nhớ của người đối thoại lại kém cõi. Chuyện này có thể được cắt ngang và lái qua chuyện khác. Cuộc đối thoại hay tranh luận giữa hai bên đối lập không phải là trận đấu trên võ đài, võ không có trọng tài để quyết định ai là kẻ đo ván. Kẻ đo ván lại có thể làm bộ mỉm cười và luôn luôn có thể bước vào hiệp mới.

Cuộc tranh luận thường kết thúc và không bên nào thuyết phục được bên nào, dù cả hai đều nói hết những gì muốn nói. Đối thoại giữa hai kẻ có vị trí hoàn toàn đối lập, một bên là con sư tử đến từ rừng xanh và một bên là bày thỏ đói gần chết trong chuồng lại càng tạo ra kết cuộc phi-kết-cuộc như vậy gấp bội.

Đối thoại, thuyết phục, hay áp đặt tư tưởng trở thành nhu cầu cấp bách khi con thỏ tới nhà con sư tử gõ cửa xin ở nhờ.

Tôi nghĩ về những gì ông ta nói và tạm tóm tắt những ý kiến của ông ta như sau:

Việt Nam đã thay đổi. Việt Nam không muốn chết nên phải đổi.

Chính quyền Việt Nam không dại gì trừng phạt những‘’đứa con hoang đàng’’ trở về với mình. Không trừng phạt không phải Vì lòng cha từ nhân mà Vì sợ thế giới bên ngoài nhăn mặt không cho tiền.

Người trở về không vui gì nhưng đỡ buồn hơn phải lê la xứ lạ quê người không có tương lai.

Chính sách thanh lọc của chính phủ sở tại là nhân đạo và tốt đẹp hơn chính sách thanh lọc của nhiều nơi trên thế giới, tốt hơn cả chính sách của Mỹ đối với người Haiiti hồi gần đây, Vì Mỹ không cho thuyền nhân Haiiti được thanh lọc mà tống cổ họ thẳng về nguyên quán...

Tôi suy nghĩ nhiều về những gì ông ta nói và thấy dường như những điều ông nói đều xoay quanh một mục tiêu duy nhất: Các bạn phải suy nghĩ giống như chúng tôi.

Việc ông xuất hiện có thể là một cách để chứng tỏ rằng Mỹ sẵn sàng làm những gì khả năng và cương vị cho phép để giúp chính phủ Anh, Hong Kong và ViệtNam giải quyết vấn đề thuyền nhân Việt Nam.

Một mặt Mỹ tuyên bố chống cưỡng bức hồi hương, một mặt cử người đến nói với thuyền nhân hãy trở về tự nguyện.

Và ông tham gia vào công việc ấy với tất cả sự tận tâm và thành thật của một người công chức nhà nước.

Khi vào trại nói chuyện với thuyền nhân, ông không bao giờ dùng phòng ốc. Ông chỉ đứng ngoài trời và nói chuyện với đám đông người tới bu quanh.

Mỗi khi nghe một câu hỏi có vẻ hóc búa, trước khi trả lời ông đều khen người hỏi ‘’Câu hỏi của anh rất hay, rất sâu sắc.’’ Rồi khi người nghe đề cập tới nỗi thống khổ ở Việt Nam, ông sẽ đọc Truyện Kiều ‘’Trải qua một cuộc bể dâu, những điều trông thấy mà đau đớn lòng! Vâng đau đớn lắm! Tôi xin phép được thông cảm với anh...’’

Đôi khi giữa câu chuyện, ông xin phép cắt ngang và hỏi người đối thoại ‘’Anh quê ở đâu?’’ Nếu người kia trả lời rằng ‘’Ở Huế.’’ Ông sẽ nói ngay ‘’Tôi rất thích Huế, ở Huế có bún bò Huế rất ngon!’’

Người nghe thấy ông nói thông tiếng Việt như vậy bèn cười vui. Cái nụ cười rất Việt Nam, rất hiền lành, thân thiện và ngu ngơ.

Ông chiếm được cảm tình của người nghe rất dễ dàng, bằng cách mỉm cười, khen ngợi, tỏ thái độ ân cần như thế. Rất ít khi ông ta giận dữ trước một câu hỏi có vẻ trách móc, nguyền rủa hoặc xóc họng.

‘’Tại sao người Mỹ bỏ rơi chúng tôi vào năm 75 và bây giờ người Mỹ lại tiếp tục bỏ rơi chúng tôi, ông đến đây để làm gì?!’’

‘’Tôi rất thông cảm với sự bất mãn của anh. Vâng, nếu tôi có quyền, tôi sẽ cho hết mọi người ở đây được qua Mỹ định cư, nhưng chính quyền Mỹ không thể nào giúp mọi người được, mà chỉ giúp những người có tư cách tỵ nạn, được xác định qua quá trình thanh lọc.

Người Mỹ không giúp chính quyền miền Nam chống cộng sản được nữa Vì Quốc Hội Mỹ từ chối, không cho phép chính phủ thực hiện những điều cam kết. Đó là điều đáng buồn, nhưng là sự thật.’’

‘’Tại sao nước Mỹ giàu có và rộng rãi không nhậnthêm vài chục ngàn người Việt?’’

‘’Vâng, chúng tôi sẵn sàng nhận, nhưng còn hàng trăm ngàn, hàng triệu người Mexico, Haiiti, Uganda,Nicaraguar, Kurd thì sao. Nhân đạo không thể nàothiên vị.’’

Đại khái là vậy. Chúng tôi thương quý vị, muốn giúp quý vị, nhưng chúng tôi không đủ sức.

Hợp lý quá đi chứ! Nhân đạo quá đi chứ!

Điều đáng nói là người nghe trong đầu lúc nào cũng nghĩ đến chuyện bỏ trại tạm trú về quê cũ là trở về điểm khởi hành, số không, nguyên trạng, nơi mà từ đó họ đã bỏ đi và còn tiếp tục bỏ đi nếu thế giới bên ngoài không đóng cửa.

Có một lần duy nhất Adam nổi giận với người trong trại.

Lần đó, hai ba thanh niên cởi trần tới nhập vào đám đông đang nghe Adam nói chuyện. Sau khi Adam chấm dứt một câu trả lời, một anh hỏi:

‘’Ông nói cho tôi biết, quân đội việt cộng đã rút hết khỏi Campuchia chưa?’’

‘’Theo tôi biết, tất cả các đại đơn vị của Việt Nam đã rút hết rồi.’’

‘’Như thế là ông nói láo! Còn mấy chục ngàn bộ đội giả dạng lính Campuchia ở lại. Bạn bè tôi đi Campuchia về nói cho tôi nghe. Nội chuyện đó thôi tôi thấy ông nói láo! Như vậy đủ chứng tỏ là tất cả những gì ông nói nãy giờ là...nói láo hết!’’

‘’Tôi nói là các đại đơn vị đã rút hết. Vệ tinh thám sát của chúng tôi chụp...’’

Adam, chưa nói hết lời thì một loạt các câu hỏi tương tự nổ ra:

‘’Ông nói là Việt Nam đã thay đổi, vậy ông có dám nói là Việt Nam là đất nước hạnh phúc hay không?’’

‘’Ông có dám đưa vợ con ông về Việt Nam sinh sống hay không? Ông chỉ ghé Việt Nam như người cỡi ngựa xem hoa, làm sao ông biết hết?’’

Adam mở miệng định trả lời sau mỗi câu hỏi, nhưng cứ bị cắt lời liên tục. Ông nổi quạu, nói lớn, cắt lời những người kia:

‘’Các anh muốn đến Mỹ định cư Vì Mỹ có dân chủ, mà dân chủ là biết tôn trọng ý kiến người khác! Các anh cướp lời người khác và không tôn trọng ý kiến người khác như vậy thì các anh không xứng đáng để hưởng dân chủ. Các anh không được qua Mỹ như vậy cũng là đáng đời!’’

Một số người đứng quanh biểu đồng tình:‘’Mấy anh hỏi thì để ổng trả lời từ từ. Ai mà ăn nói gì kỳ vậy! Ổng nói bị khước từ tư cách tỵ nạn thì đáng đời là đúng lắm!’’