DIỄN ĐÀN HỒI HƯƠNG: HOA KẼM GAI

Chuyến cưỡng bức hồi hương 59 thuyền nhân Việt Nam diễn ra tại Hong Kong ngày thứ bảy 9.11.91 tạo ra những phản ứng khác nhau từ nhiều phía. Để hiểu quan điểm của nhau, các phía liên hệ đã ngồi lại nói chuyện trong Diễn Đàn Hồi Hương được tổ chức ngày thứ bảy 23.11.91. Diễn Đàn do tổ chức Oxfam và Refugee Concern Hong Kong, hai tổ chức từ thiện ngoài chính phủ, phối hợp tổ chức.

Có 6 thuyết trình viên tại Diễn Đàn nói về nhiều vấn đề khác nhau, từ vấn đề cưỡng bức hồi hương, tự nguyện hồi hương, tới chương trình trợ giúp của Cộng Đồng Âu Châu cho người trở về, vấn đề thanh lọc, tình hình Việt Nam, và mối âu lo của thuyền nhân Việt Nam về vấn đề hồi hương. Sau đây là tóm tắt những ý chính trong các bài thuyết trình.

1.

Phối hợp viên vấn đề tỵ nạn của chính phủ Hong Kong, ông Clinton Leeks nói: ‘’Chính sách ‘’hồi hương trong trật tự’’ (từ ngữ chính thức để gọi chính sách cưỡng bức hồi hương) và ‘’hồi hương tự nguyện’’ bổ túc lẫn nhau, Vì có chính sách hồi hương trật tự thì người trong các trại mới hiểu rằng nếu họ không có tư cách tỵ nạn thì không còn chọn lựa nào khác ngoài việc trở về Việt Nam...Cụ thể là sau chuyến hồi hương trật tự vừa qua thì số người tự nguyện gia tăng đáng kể. Nói cách khác chính sách hồi hương trong trật tự khiến thuyền nhân phải nghĩ tới lối thoát lâu nay không nghĩ tới.’’

2.

Trưởng phái bộ Cao Ủy Tỵ Nạn Liên Hiệp Quốc tại Hong Kong, ông Robert Van Leeuwen nói: ‘’Chưa bao giờ việc hồi hương người lánh nạn trên thế giới được chú ý nhiều như trường hợp thuyền nhân Việt Nam. Rất nhiều các cơ quan quốc tế được quyền giám sát và thăm viếng người hồi hương... vấn đề bây giờ không còn là làm sao thu hút người về, nhưng lại là làm sao để chính phủ Việt Nam có khả năng để tiếp nhận số người về ngày càng tăng.’’ Bàn về uy tín của Cao Ủy Tỵ Nạn Liên Hiệp Quốc mà nhiều dư luận cho rằng đã sút giảm trong thời gian qua, ông Leeuwen không trả lời trực tiếp nhưng lại nói rằng: ‘’Con số 12.500 thuyền nhân tự nguyện hồi hương trong mấy năm qua là một cuộc ‘’bỏ phiếu bằng chân’’, chứng tỏ vai trò và niềm tin đặt vào Cao Ủy Tỵ Nạn Liên Hiệp Quốc.’’

3.

Đại diện Cộng Đồng Âu Châu đặc trách các chương trình trợ giúp người Việt hồi hương, bà Lorna Workman trình bày chương trình của Cộng Đồng Âu Châu như sau: ‘’Cộng Đồng Âu Châu bắt đầu hoạt động tại Việt Nam từ nửa năm nay, mục đích chính là tạo công ăn việc làm cho người về và cả những người chưa từng rời Việt Nam. Địa bàn hoạt động là các Tỉnh có đông thuyền nhân ra đi như Quảng Ninh, Hải Phòng, Thành Phố Hồ chí Minh.

Tháng tư năm tới sẽ mở rộng tại Đà Nẵng, Huế và một số Tỉnh khác.

Hoạt động gồm tổ chức lớp huấn nghệ, cho vay tiền (từ 200 USD tới 20.000 USD) để người về làm vốn kinh doanh và làm ăn. Tiền cho vay được chuyển qua Ngân Hàng Nông Nghiệp Việt Nam, một ngân hàng tư nhân.

Chương trình này cũng nhằm cải thiện một số cầu cống đường xá và trung tâm y tế. Chương trình kéo dài 3 năm, tổng số vốn là 110 triệu USD.’’

4.

Chủ Tịch chi nhánh Hong Kong của Hội Ân Xá Quốc Tế, bà Robyn Kilpatrick thuyết trình về vấn đề thanh lọc. Bà nói: ‘’Việc thi hành chính sách thanh lọc của Cục Di Dân Hong Kong vẫn còn khuyết điểm...Cần phải có thêm các cơ quan độc lập giám sát việc thanh lọc thuyền nhân để bảo đảm rằng những người tỵ nạn chân chính không bị loại oan uổng.’’

(Ghi chú: Cuối năm 1990, tòa án tối cao Hong Kong xử vụ 9 thuyền nhân khiếu nại Vì bị Cục Di Dân Hong Kong loại oan uổng. 9 thuyền nhân thắng kiện và được thanh lọc lại một lần nữa. Kết quả chỉ có một người được hưởng tư cách tỵ nạn, 8 người kia vẫn bị loại. Tỉ lệ bị loại trong các cuộc thanh lọc hiện nay vẫn là trên 90%, như trước khi phiên tòa nói trên xảy ra.)

5.

Đại diện tổ chức Oxfam Hong Kong, cô Diane Harrington vừa đi thăm Việt Nam vào tháng 10 vừa qua, thuyết trình về tình hình tổng quát của Việt Nam cho biết như sau: ‘’Ảnh hưởng của nạn lụt lội và các trận bão vừa qua đối với các Tỉnh miền Nam Việt Nam rất tai hại, hàng ngàn người lâm cảnh màn trời chiếu đất...Tình hình kinh tế nói chung đối với những người miền xa và thượng du vẫn còn vô cùng khó khăn...Sự trợ giúp đủ loại của quốc tế rất cần thiết để làm giảm bớt nỗi khổ của phần đông người Việt Nam.’’

6.

Anh Hà Việt Phùng Quang, một thuyền nhân tại trại cấm Tai A Chau thuyết trình về ưu tư của thuyền nhân trong trại nói: ‘’Tự nguyện hồi hương là giải pháp chấp nhận được, Vì đó là quyền chọn lựa của những người tin rằng khi về Việt Nam mình không bị ngược đời...

Cưỡng bức hồi hương không nên xảy ra Vì tình hình chính trị Việt Nam chưa thay đổi. 300.000 người Căm Bốt sẽ chỉ được đưa về Căm Bốt khi tình hình chính trị Căm bốt bắt đầu sáng sủa...

Cộng Đồng Âu Châu làm việc với Ngân Hàng Nông Nghiệp nhưng khó có thể tưởng tượng rằng ngân hàng nằm ngoài vòng cương tỏa của chính phủ Việt Nam...Đổi mới kinh tế ở Việt Nam tuy có diễn ra nhưng không đi kèm với cải cách chính trị thì chẳng khác nào ăn camembert Pháp chấm với nước mắm...

Thế giới bên ngoài chỉ thấy mặt phải sạch sẽ của chính phủ Việt Nam, trong khi người dân Việt Nam luôn luôn bị đe dọa bởi mặt trái nhem nhuốc của chế độ...

Chính quyền trung ương Việt Nam không quan trọng bằng chính quyền địa phương, kẻ có thực quyền và luôn quấy nhiễu đời sống người dân...

Việt Nam có tái lập bang giao với Mỹ cũng không bảo đảm nhân quyền được tôn trọng. Trung Quốc đã bang giao với Mỹ từ năm 1972 và Thiên An Môn vẫn xảy ra vào năm 1989. Bang giao với Trung Quốc cũng không hứa hẹn Việt Nam có tương lai sáng sủa, Vì Hong Kong đã có quá nhiều kinh nghiệm không vui với đàn anh Trung Quốc...

Chỉ khi nào thể chế chính trị Việt Nam thay đổi, thì lúc đó không cần tiền trợ giúp của Liên Hiệp Quốc, không cần phải thuyết phục, người Việt sẽ trở về...

Yêu cầu chính phủ Hong Kong kiên nhẫn thêm ít lâu nữa, chính trị Việt Nam có thể sẽ thay đổi trong một vài năm nữa...

Cuối cùng, thuyền nhân không phải là những từ ngữ hoặc con số, mà là những con người có tình cảm buồn vui, sợ hãi. Hãy đối xử với thuyền nhân như những con người, đừng coi họ như đám súc vật cần phải khiêng quẳng lên máy bay trục xuất.’’

(Ghi chú: Bài nói chuyện của anh Hà Việt Phùng Quang, bằng Anh ngữ, đã gây sự chú ý đặc biệt của người tham dự. Dứt lời, toàn hội trường vỗ tay lâu hơn bình thường. Dù sao, đây là cơ hội rất hiếm hoi để chính thuyền nhân nói lên nhận định của mình. Tuy anh Quang nói rõ rằng đây chỉ là quan điểm của mình và một số thân hữu, chứ không dám đại diện cho toàn thể thuyền nhân tại Hong Kong, nhưng rõ ràng những gì anh nói đã tóm gọn được nhiều mối ưu tư của người Việt Nam, không những ở Hong Kong mà còn cả ở nước ngoài nữa.)

Diễn đàn đạt được kết quả gì?

Dĩ nhiên, diễn đàn chỉ là nơi hội ý, không phải là cơ quan lập hoặc thay đổi chính sách.

Có tất cả 130 người tham dự diễn đàn, đại đa số là những người thuộc các cơ quan ngoài chính phủ đang làm việc với thuyền nhân trong trại cấm.

Đây là cơ hội để các nhân viên này hiểu toàn diện vấn đề thuyền nhân Việt Nam. Dự diễn đàn xong, nhiều người thấy được tính chất muôn mặt của vấn đề và do đó thấy cần phải tìm hiểu nhiều hơn nữa. Đó là một kết quả.

Quan trọng nhất là lập trường của thuyền nhân được trình bày mạch lạc, có lý, có tình, ít nhiều cũng phá vỡ ấn tượng mà chính phủ Hong Kong thường có rằng thuyền nhân là những kẻ cực đoan, miệng nói ‘’thà chết không chịu về’’ nhưng trong bụng lại rụt rè nửa về nửa ở.

Một khi thuyền nhân nói được tiếng nói có tình có lý như vậy thì việc bênh vực quyền lợi thuyền nhân của Hội Ân Xá Quốc Tế, Refugee Concern Hong Kong, Oxfam...mới là việc làm hợp lý và cần thiết. Đó là kết quả thứ hai.

Hai lập trường tương phản, một bên là chính phủ Hong Kong và Cao Ủy Tỵ Nạn Liên Hiệp Quốc và bên kia là thuyền nhân và các tổ chức bênh vực thuyền nhân, có cơ hội được bộc lộ lần đầu tiên sau chuyến cưỡng bách hồi hương ngày 9.11 vừa qua. Hai bên có dịp để nhòm rõ mặt mày nhau hơn, dù không thương nhau hơn, dù vẫn bất đồng, dù chính phủ Hong Kong vẫn tiếp tục chính sách cưỡng bức hồi hương trong những ngày sắp tới.

Kẽm gai vẫn còn đó trùng trùng điệp điệp. Nhưng đột nhiên một cánh hoa mỏng manh nở ra. Dù nở ra rồi tàn, cứ vẫn phải nở.