CĂN NHÀ HOANG VẮNG

Khẩu đội cao xạ đóng ở trong rừng, sau khe hẻm, các nữ chiến sĩ cao xạ ngày mấy lần đi vào nhà của nhà văn Arkhipov để lấy nước giếng. Đôi khi một chiến sĩ người gầy đội chiếc mũ ca-lô bạc màu cùng đi với các cô gái.

Trong khu nhà nghỉ vắng ngắt. Mọi người đã chuyển về thành phố cả rồi. Đang là những ngày trời xám và khô ráo. Những chiếc lá mới bị cóng lạnh lìa cành rơi xuống. Đôi lúc ánh nắng yếu đi xuyên qua những đám mây. Những lúc đó cả một vùng đất chung quanh với những thửa rừng thưa thớt cháy lên một ánh sáng vàng đùng đục.

Arkhipov sống ở nhà nghỉ một mình - ở đây, ở vùng ngoại thành, ông thấy dễ làm việc hơn.

Công việc bị kéo dài. Arkhipov không sao viết xong một truyện ngắn được. Đáng ra phải đặt dấu chấm hết từ lâu, nhưng ông muốn viết nữa, viết nãi. Ông viết về thời gian sẽ tới thay thế cho chiến tranh. Thời gian đó sẽ như thế nào? Con người đã trải qua cuộc chiến đấu tàn khốc nhất, trên thế giới cần đến điều gì? Sự yên tĩnh? Lãng quên? Hay một sức mạnh tinh thần lớn lao để lấy lại từ những gì đã mất, để trên vai sự nghiệp anh hùng được phục hồi lại tất cả?

Mỗi điều vặt vãnh chung quanh đều nhắc cho Arkhipov biết rằng cuộc sống là tốt đẹp - dù đó là tiếng còi tàu thủy phía sau rừng, tia nắng trên mặt kính bụi bậm ngoài hàng hiên, tiếng máy bay ầm ì trên đỉnh cao mờ sương hay tiếng gió đùa trong cây. Những cơn gió chợt đến bất ngờ được thay thế cũng bất ngờ như thế bằng sự tĩnh lặng bao la đến nỗi nghe thấy tiếng đồng hồ chạy ở phòng ngoài, bên dưới. Tất cả những điều đó Arkhipov nhất thiết muốn đưa vào câu chuyện. Vì vậy, câu chuyện cứ phình ra, không còn giữ được hình thhức nghiêm trang nữa. Cần phải đọc cho một người nào đó ngoài cuộc, trao đổi ý kiến, nhưng chung quanh chẳng có một ai.

"Ngày mai ta phải về Moskva, - một lần Arkhipov đã quyết định. - Đọc cho bạn bè nghe. Không có không khí, không thể nào làm việc được?".

Sáng hôm sau, mấy cô cao xạ đánh rơi chiếc gầu trong giếng. Các cô gọi anh chiến sĩ đội mũ ca-lô bạc mầu lại. Anh mang đến một chiếc sào và bắt đầu kều chiếc gầu lên, còn các cô gái e ngại nhìn tòa nhà lầu, nơi như họ biết, một con người có tuổi ít nói – một nhà văn, đang sống.

Arkhipov bước ra để giúp anh chiến sĩ vớt chiếc gầu. Nhìn thấy ông, các cô gái mặt đỏ ửng cả lên. Cô thấp bé có đôi mắt xám kinh hãi, thậm chí còn rên rỉ.

- Ôi, lạy trời! Chúng cháu đã làm phiền bác, chán quá!

Còn cô cao hơn, da ngăm ngăm đen, nghiêm khắc nói với anh chiến sĩ, mắt không nhìn Arkhipov vì ngượng.

- Anh đưa chiếc sào đây! Cứ chọc chọc mãi vô tích sự, chỉ tổ làm nước đục ngầu lên thôi.

- Tại các cô đánh rơi chứ ai, - Anh chiến sĩ đáp và lấy lay áo lau mồ hôi mặt, - loay hoay, làm với ăn chẳng ra cái trò gì còn nói. Thưa bác, bác có hút không ạ?

- Thuốc lá tôi để trong nhà nghỉ, - Arkhipov nói. - Ta vào nhà đi.

Ông cùng anh chiến sĩ đi vào nhà. Dọc đường Arkhipov hỏi thăm anh đã ở mặt trận bao giờ chưa.

- Dạ, đã từng ạ, - anh chiến sĩ trả lời.

- Thế ở ngoài đó thế nào? - Arkhipov hỏi và ngay lập tức thấy ngượng vì câu hỏi khuôn sáo đó.

- Phải choảng nhau, - anh chiến sĩ nói, - Cái đó thì ai cũng biết.

Anh dừng lại trước cửa phòng và không chịu bước vào viện cớ đôi ủng bẩn. Anh quấn thuốc, hít một hơi. rồi nheo mắt nhìn các giá sách.

- Bác có sách của Bram không? – Anh hỏi. - Bộ ba tập?

– Đáng tiếc là không có.

- Không có cũng chẳng sao, – anh thở dài và nói thêm với vẻ chê trách. - Vậy mà bác có tới hàng trăm cuốn sách chứ không ít.

Có lẽ anh chiến sĩ không bằng lòng. Anh dửng dưng bỏ đi không xem một thứ gì tuồng như ngôi nhà không có sách của Bram là nơi buồn chán nhất trên đời.

Anh vừa đi thì cô gái người thấp đến. Chắc là anh đã kể cho cô và các cuốn sách. Cô rụt rè hỏi mượn một "cuốn gì đó của Turgenev". Arkhipov lấy từ giá sách xuống cuốn: "Lũ Xuân". Cô gái mở trang đầu ra đọc vần thơ dẫn và cười:

Những năm tháng tươi vui,

Những ngày giờ hạnh phúc -

Vùn vụt trôi, trôi mãi.

Như thác lũ mùa xuân

- Hay quá, - cô nói. - Cái này buồn, hả bác?

- Có lẽ thế đó. Cô thích cái gì vui ư?

- Không ạ, cháu thích cái buồn hơn. - Cô gái nói giọng chắc chắn.

Đến chiều hôm đó cả cô gái dáng người cao cũng đến. Cô nói ngắn gọn và nghiêm túc, hỏi mượn một tập thơ. Arkhipov đưa cho cô tập "Thơ Nga".

- Có tập nào của bác không ạ? - Cô hỏi. - Cháu đã đợc đọc qua. Có điều là đã lâu rồi,

Arkhipov trả lời là sách của ông không có ở nhà nghỉ. Chỉ có bản thảo của câu chuyện đang viết dở.

- Đọc bản thảo có được không ạ?

- Sao lại không? – Arkhipov cười mỉm. - Nhưng cần phải viết xong đã.

- Vậy bác viết nốt đi, - Cô gái nói. - Rồi bác đọc cho chúng cháu nghe. Chính bác. Cháu đòi hỏi thế sợ có thiếu khiêm tốn chăng? Xin bác tha lỗi cho.

- Được rồi, - Arkhipov do dự trả lời. - Có thể bác sẽ đọc cho các cháu nghe. Tối mai nhé!

- Bác thật hạnh phúc. - Cô gái nói.

- Tại sao?

Nhưng cô gái không trả lời, chào ông rồi chạy xuống theo những bậc thang.

Cả ngày hôm sau, Arkhipov ngồi viết. Thỉnh thoảng ông dừng lại và nhìn ra bầu trời trắng xóa ngoài cửa sổ, nghĩ thầm rằng quả thực ông là người hạnh phúc, nhưng tự mình không nhận ra điều đó. Hạnh phúc vì ông có thể tạo nên cuộc sống cho hàng chục con người khác nhau, bắt họ phải yêu, thực hiện những chiến công hay lỗi lầm, đau khổ và làm việc, có thể bao bọc những con người ấy bằng ánh nắng, sương mù, tiếng rì rào của gió - bằng tất cả những gì ông muốn và ngoại trừ ý chí tự do và sự cầu toàn của ông ra, không có gì buộc ông phải tuân theo trong khi làm việc.

Buổi tối, hai cô gái và anh chiến sĩ đến thăm Arkhipov. Bầu trời xanh nhạt và trong sáng ngoài cửa sổ báo trước tiết trời se lạnh.

Các cô gái nhìn Arkhipov bằng đôi mắt tươi cười, còn anh chiến sĩ cứ nhìn xuống chân. Anh rất lầm lì, buồn bã.

"Liệu họ có hiểu được không? Arkhipov nhíu lông mày lại nghĩ ngợi. - Câu chuyện khó đây - nói về tương lai. Mình đã vô duyên vẽ ra chuyện này. Thật là vớ vẩn!".

Nhưng dù sao cũng phải đọc - người nghe đang đợi. Ác-khi-pỐp bắt đầu đọc và định suốt trong lúc đọc sẽ không ngước mắt lên. Ông sợ gặp phải những cái nhìn chán ngán, hay tệ hơn - một cái ngáp cố nén lại hay một tiếng cười vì một nguyên cớ gì khác, hoàn toàn không liên quan đến câu chuyện – có thể vì đôi mục kính của ông, vì giọng nói khàn, hay tấm mền ông khoác lên vai: Kìa, bác ấy choàng lên người như đàn bà ấy kìa!

Ông không ngước mắt lên và đọc chậm, rành rọt, đọc nhanh qua những chỗ khó hiểu, vội vã bỏ sót cả những câu.

Trong phòng lặng lẽ. Anh chiến sĩ ho và nắm tay, còn một trong hai cô gái thì thở dài thườn thượt. Cái thở dài ấy dường như thay cho lời ca thán bực dọc:

"Trời đất, bao giờ ông ấy mới đọc xong cho!"

Arkhipov vào đoạn cuối của câu chuyện, đặt bản thảo sang một bên chân thuốc hút. Que diêm trong tay ông run rẩy.

Sự im lặng kéo dài thật nặng nề. Nhưng đột nhiên anh chiến sĩ lên tiếng.

- Thế đấy! Anh thất vọng nói. - Chúng mình đến đây đã hứa trước phải có thái độ đúng, vậy mà các bạn đã không qua được thử thách, lại còn tỏ ra mền yếu nữa.

Các cô gái yên lặng, thận trọng xì mũi. Arkhipov ngước mắt lên và mỉm cười lúng túng. Cô gái người thấp nhìn ra ngoài cửa sổ, răng cắn vào chiếc mùi xoa vò chặt lại và mắt nháy nháy luôn. Cô người cao hai tay ôm lấy đầu gối, ngồi cúi mặt xuống.

- Bác đã làm các cháu phát mệt vì phải nghe chuyện. - Arkhipov nói - Không sao, giờ ta uống chè và các cháu sẽ ra về.

- Chúng cháu chẳng mệt chút nào, - cô gái người thấp vừa nói vừa nhìn trộm Arkhipov bằng đôi mắt đỏ hoe. - Chúng cháu... thế vậy thôi.

- Tất nhiên là chúng cháu cảm động, – anh chiến sĩ nói. - Con người như cháu đã trải qua đủ mọi thứ chuyện mà còn thấy nao lòng.

- Vì sao? Arkhipov hỏi.

- Bác viết rất đúng, - anh chiến sĩ trả lời. - Bác xem, ở ngoài đó trong chiến hào, trong chiến đấu có phải chúng cháu không suy nghĩ đâu. Nghĩ lắm chứ. Không phải chỉ đôi mắt và cả trái tim đớn đau ứa máu vì những làng mạc, nhà cửa bị tàn phá, dày xéo. Bọn Đức tràn qua như một bầy sói, phá tan tất cả. Nhưng chúng ta đâu có được xuôi tay bồn chán, cúi đầu cam chịu không hợp với chúng ta. Chỉ cần có hạt lúa trong tay, cháu sẽ gieo trồng nở thành cây, cái đó thì bác yên trí, cháu có đủ sự ngang bướng! Cháu sẽ gieo xuống cánh đồng, các bông lúa sẽ mọc chen nhau san sát. Lúa là một thứ cây, nhưng nếu ngẫm cho kỹ nó quý hơn vàng. Và nặng hơn nữa, cả nước sẽ ngập trong vàng. - Nhất định là thế. - Anh chiến sĩ im lặng, húng hắng họ rồi nghiêm nghị nói thêm. - Sứ mạng của bác bây giờ cháu hiểu rất rõ. Bác là hàng xóm ở phía trên.

- Thế có nghĩa là thế nào? - Arkhipov hỏi - Bác không hiểu cháu lắm.

- Cánh bộ binh chúng cháu vẫn quen gọi không quân là hàng xóm phía trên, những người chi viện từ trên không, bảo vệ cho chúng cháu tiến công. Ở trên cao, họ nhìn thấy mọi thứ rõ hơn, còn chúng cháu thấy yên tâm hơn, khi họ ì ầm ở trên trời. Bác cũng thế - người chi viện, hàng xóm ở phía trên. Hàng nghìn người suy nghĩ. Suy nghĩ riêng lẻ, cháu nghĩ thế, nhưng không biết nói ra, không thể phát biểu rõ ràng những suy nghĩ của mình. Mà ý nghĩ của mọi người lại giống nhau. Bởi vì họ có tai họa chung, cùng một công việc của người lính ở mặt trận và chiến thắng cũng là chiến thắng chung. Còn bác đã viết được và tất cả đều rõ ràng, Cả con đường phía trước đã rõ ràng như những cột dây điện báo.

- Đúng đấy, Terekhov, – cô gái người thấp xúc động nói. - Đang đêm có khi ta thức dậy, đầu óc ngổn ngang. Suy nghĩ, suy nghĩ mãi mà không nghĩ đến nơi đến chốn được. Vậy mà sáng ra thức dậy, không khí trong sạch vì ánh nắng, thấy rõ từng viên sỏi trên đường, từng sợi tơ nhiện trên trời. Lòng mình bỗng thấy vui vẻ và yên ổn hơn. Bây giờ khi bác đọc xong cũng thế, trong lòng cháu thấy tin tưởng hơn nhiều.

Cô gái người cao yên lặng. Chỉ mãi sau khi uống trà xong, Arkhipov cùng các cô gái và anh chiến sĩ ra khỏi nhà để đi dạo và tiễn họ đến cửa rừng, cô mới hỏi:

- Thưa bác, vì sao người ta làm thơ? Vì thông minh ư?

Câu hỏi làm cho Arkhipov bị bất ngờ. Ông định trả lời, nhưng anh chiến sĩ đã nói trước.

- Không phải vì thông minh, - anh nói chắc chắn, - mà tôi nghĩ vì tài năng nhiều hơn.

- Còn mình cho rằng, - cô gái người thấp nói, - vì tấm lòng đôn hậu.

Arkhipov chia lay với các chiến sĩ cao xạ gần bên chiếc cầu bắc qua suối. Họ xiết chặt tay ông và ra đi. Arkhipov đứng lại, lắng nghe. Giọng trầm của anh chiến sĩ lại ồm ồm vang lên. Chắc là anh lại mắng các cô gái đã mềm yếu.

Arkhipov mỉm cười. Vì sau đó ông thấy nhẹ nhõm trong lòng. Tất cả đều làm ông vui sướng, thậm chí cả mùa đông đang đến gần nữa. Đã cảm thấy bóng dáng của nó trong ánh sao chói ngắt, trong mùi đất giá lạnh, có thể đó là mùi lớp băng mỏng đã đóng váng trong những vũng nước bên đường. Những cây bạch dương già trắng mờ hai bên đường như thế tuyết đã rắc đầy lên thân chúng.

Arkhipov nghĩ rằng bây giờ không còn việc gì phải vội về Moskva, có thể ngồi viết nốt và chữa lại truyện ngắn trong vài ngày và dõi theo xem mùa đông chiếm lĩnh dần vùng đất Moskva yêu quý như thế nào.

(Nguyên tác: Пустая дача, 1946)