THỜI GIAN NHẸ BƯỚC

Người ta đề nghị họa sĩ Lavrov, người Moskva vẽ vài bức tranh phong cảnh sông Volga. Lavrov vui sướng nhận lời. Nhưng do sự lề mề của mình, ông cứ nấn ná mãi suốt cả mùa hè và mãi tới đầu thu mới rời Moskva đi Volga.

Chiếc tàu thủy có ống khói to, rộng, lấp lánh những mắt kính được mài kĩ tới nhẵn bóng. Máu tuốc-bin nổ se sẽ trong khoang máy. Con tàu nhịp nhàng mang những ánh lửa của mình và mặt boong đầy những hành khách ăn mặc lịch sự qua vùng rừng nghỉ mát ngoại ô Moskva và những vùng nước ngập, nơi hoàng hôn lạnh lẽo đang tàn dần. Rừng trên bờ đã hoen rỉ, ngả vàng. Những đèn tín hiệu trên kênh đào tỏa sáng mờ mờ trong bóng tối mùa thu.

Mặc dầu đã đứng tuổi, nhưng Lavrov là một người e thẹn, vì vậy ông không chan hòa với những người cùng đi. Ông đánh giá con người trước hết ở cá tính và vẻ đẹp hình thức của họ.

Trên tầu có hai người làm ông chú ý đến hơn cả - đó là cô gái hoa tiêu rám nắng Sasha và một ông già cạo trọc đầu, có mi mắt sưng húp, một nhà sử học có tiếng.

Họ đi qua biển Rybinsk vào lúc rạng đông. Lavrov bước ra boong. Ở đó vắng vẻ và còn ướt đẫm sương đêm. Những con sóng thấp rì rào đổ lại từ phía tây ngược chiều với ánh dươ ng mờ nhạt.

Nhà sử học cũng bước ra mặt boong. Ông đứng bên mạn tàu, bẻ cổ áo măng tô cao lên, tay giữ chiếc mũ phớt đen của người già.

Sasha từ cầu chỉ huy theo chiếc thang dốc chạy xuống. Cô mặc áo choàng đen, đi găng da và đội mũ nồi. Cô thu gọn cả mái tóc màu hạt dẻ vào dưới vành chiếc mũ nồi. Sasha vừa hết ca trực đêm. Mặt cô đỏ lên vì rét, môi se lại vì gió.

- Chào bác ạ! - Cô niềm nở chào Lavrov và mỉm cười. - Bác đang ngắm biển?

- Chứ còn gì nữa! -Lavrov trả lời. - Gần như không sao tin được tất cả những cái này là do bàn tay con người làm nên.

- Cháu chính là người vùng này, ở Mologa, - Sasha trả lời. - Cháu ở đây, ngay trên đáy biển này, - cô chỉ những làn sóng hồng lên dưới ánh bình minh. - Hồi bé mới cách đây không là bao đâu, cháu đã đi hái nấm. Biển này trẻ hơn cháu đấy.

- Sự vận động của các sự kiện nhanh vùn vụt đến nỗi lịch sử không sao theo kịp chúng, - nhà sử học nói, chụp cái mũ xuống che kín cả tai. - Những sự kiện vụt qua và vượt trước cả sự suy nghĩ tỉ mỉ của chúng ta. Cần phải có cả một đội quân các nhà sử học để khẳng định cái đà bay đó của thời gian trong các công trình nghiên cứu khoa học.

Gió từng cơn dồn những đám mây nhẹ xốp tới. Bóng chúng tỏa xuống mặt sông và những quãng bờ rừng có bãi cát chạy nối xuống nước. Sau bóng râm, mặt trời bao giờ cũng hé ra và khi đó khắp chung quanh sáng lên bao màu sắc và hào quang lấp lánh. Khi thì một đàn hải âu sông bay từ bóng râm ra, trắng xóa như tuyết, rồi lại bay vào bóng râm. Khi thì lá cờ đỏ chói trên ngôi nhà gỗ ở xa trên bờ, chắc là nhà của Xô-viết thôn. Khi thì cả khu rừng thông lay động và lấp lánh như thể được một trận mưa sáng xiên nghiêng dội lên người, khi thì chính khu rừng thông ấy được phủ một tấn voan mỏng xanh xanh và tiếng rì rào trang trọng của nó vọng đến tận con tầu.

Những con sóng từ tàu vỗ vào những thân bè. Những cô gái tay cầm câu liên đứng trên những khúc cây thông chằng dây thép kêu lên những tiếng gì đó, nhưng gió đưa tiếng nói của họ sang bờ bên kia và không sao hiểu được họ nói gì. Chỉ nhìn thấy những hành răng chắc khỏe trên những khuôn mặt rám nắng, những tấm khăn choàng nhiều màu khác nhau, những vạt áo váy bằng vải hoa bay lất phất vì gió, trên những bắp chân ngăm ngăm đen.

Sasha đứng trên cầu chỉ huy. Cô áp cái loa đồng vào miệng và kêu lên:

- Sống thế nào, các cô gái ơi?

- Tốt lắm, Sasha! – Các cô gái trả lời đồng thanh và vẫy những chiếc khăn quàng.

- Các bạn đi đâu xa không?

-Tới tận Stalingrad! Tạm biệt nhé! Đừng quên các bạn gái trên sông Volga nhé!

Nhìn các cô gái, Lavrov hiểu rằng đối với họ Sasha là người gần gũi, rằng người con gái hoa tiêu này hắn được biết tiếng và yêu mến trên sông Volga. Và có thể nào khác được trên sông Volga, đâu có dễ gặp những phụ nữ làm nghề hoa tiêu.

Buổi tối, Lavrov phàn nàn với Sasha rằng có một bố cục tuyệt vời cho bức tranh - các cô gái chở bè trong một ngày lộng gió, màu sắc luôn thay đổi, nhưng thậm chí phác thảo cũng không thể làm nổi: tất cả chung quanh vụt qua nhanh quá.

- Giá cô cho tàu chạy chậm lại vài phút thì hay quá! - Lavrov nói đùa với Sasha.

- Cháu hiểu được điều đó, – Sasha nói. - Nhưng không thể làm điều đó được, Vladimir Petrovich.

- Chao ôi, những con người máy móc, - Lavrov thở dài. - Các vị không đánh giá được ý nghĩa của cái đẹp trong cuộc sống của chúng ta!

- Bác cứ nói thế, - Sasha nồng nhiệt bác lại. - Chúng cháu rất yêu và quí cái đẹp. Chỉ cần bác hiểu được chúng cháu thôi.

- Có gì đặc biệt phải hiểu?

– Bác hãy thử tưởng tượng sự giao thông phức tạp và nhịp nhàng trong cả nước xem, Sasha trả lời. - Sự chuyển động của tầu hỏa, máy bay, tàu thủy, mạng lưới những điểm giao nhau của chúng. Tất cả phải chính xác theo đúng thời gian. Điều đó cần thiết để cuộc sống diễn ra được bình thường, không có những trắc trở. Chẳng lẽ đó không phải là cái đẹp sao?

– Có lẽ đúng thế, - Lavrov đồng ý. - Vì sao đó bác không nghĩ ra.

Họ đi dọc sông Volga. Những dãy đồi mạ vàng của bờ bên phải kéo dài. Những cột điện bằng kim loại chôn ngập sâu trong lá thu, ở trên cao, điện đang truyền đi theo đường dây dẫn kéo căng. Vì sao đó Lavrov có cảm tưởng rằng dòng điện lấp lánh màu xanh. Có thể vì thỉnh thoảng đồng điện lại tóe những đốm lửa xanh.

Bờ trái lùi vào sương mù. Màn sương ấy được nhuộm nhiều mầu khác nhau, thành những vết rộng nhòa đi mầu hồng, màu vàng, xanh, tím, đỏ rực, đồng thau. Lavrov biết rằng đó là bóng phản chiếu của rừng, của những đám mây nhuộm ánh nắng chiều, những bờ dốc đứng, có thể của những tòa nhà trắng của những thành phố không thấy rõ trong sương mờ.

Một lần Lavrov ngồi trên chiếc ghế dài ở nhặt boong gần cầu chỉ huy, nơi không có hành khách nào. Ông đặt chiếc ghế trước mặt làm giá đỡ và nhanh nhẹn vung mạnh bút phác họa trên nền vải, cả thế giới lắng xuống vào buổi chiều này của không khí, của sương, mặt nước nhiều mầu, và những nẻo xa nhuộm vàng.

Sasha đứng trực trên cầu thuyền trưởng. Mấy lần cô nhìn Lavrov dò hỏi, sau đó nhìn bầu trời. Cô thấy ấm ức vì trời tối mau quá, rằng chỉ lát nữa tất cả cảnh lấp lánh này sẽ mờ đi và hoàng hôn sẽ nhuộm tất cả vào một màu xám đơn điệu. "Bác ấy sẽ không kịp được! - Sasha thầm nghĩ. – Quả thực phải vẽ nhanh vào mới được".

Sasha ấn nút còi. Con tàu rúc lên một hồi dài báo trước có chiếc thuyền đang vượt ngang trước con tầu.

Con tầu lại gần nó và Lavrov bỗng nhìn thấy trong thuyền có người phụ nữ trẻ đang ngồi, áo vét mở cúc. Cô ôm vào lòng bó cành lá thu và nhìn con tàu. Một chàng thanh niên mặt đen thui vì nắng đang cầm chèo. Anh ta ngừng chèo và cũng nhìn con tàu. Bóng của bó lá thu rung rinh trong nước bên mạn thuyền.

Tất cả buổi chiều tà với người phụ nữ và đám mây lấp lánh trên sông giống như chùm nho ấy, Lavrov cảm thấy dường như sự hiện thân của đất nước phi thường thân yêu này đang an hưởng cảnh sống thanh bình và nghỉ ngơi, đến nỗi ông chỉ biết thở dài và bực tức nhìn Sasha.

Trong giây lát. Ông giơ chiếc bút ra và chờ đợi, ít ra Sasha cũng dùng con tàu lại một phút, nhưng mặt Sasha vẫn trơ như đá, thậm chí có vẻ độc ác nữa.

Con thuyền có người phụ nữ rời xa, rung rinh trong ánh hoàng hôn. Tia nắng cuối cùng rọi lên bó lá mùa thu. Bóng tối không sao làm mờ đi được ánh vàng của những chiếc lá.

Lavrov bực dọc đóng nắp hộp màu lại, và đi về phòng riêng. Đi qua cầu thuyền trưởng, ông liếc nhìn Sasha. Cô đỏ nhặt lên và quay đi.

"Thôi được! - Lavrov nghĩ – Ta sẽ nói chuyện sau".

Trong phòng riêng, ông suy nghĩ mãi sẽ nói gì với Sasha. Có thể thành ra cả một bài diễn văn buộc tội. Nhưng tối hôm đó, Lavrov không thấy Sasha: có lẽ cô đã đi ngủ sau buồi trực. Ban đêm, bài diễn văn buộc tội nhạt đi và thậm chí ông còn thấy nó là xuẩn ngốc nữa.

Lavrov ngẫm nghĩ. Ông muốn điều gì? Để cuộc sống dừng lại trước ông ư? Nhưng nó không bao giờ dừng lại cả. Nó mãi mãi như một dòng nước rộng nhiều màu lướt tới nẻo xa mà ta quen gọi là tương lai. Nếu chậm trễ, dòng nước ấy sẽ trôi xa, mờ đi, ra khỏi tầm mắt và sau đó không tài nào đuổi kịp được nữa.

"Cô bé có lẽ đúng. - cuối cùng Lavrov quyết định... - Mình đã giận nó vô lý".

Cách ngày sau, gặp Sasha trên mặt boong, Lavrov chỉ nhìn vào đôi mắt xám vui vẻ, e thẹn của cô và nói:

- Nhất định bác phải vẽ cháu. Có điều là không phải ngay bây giờ, mà sau này ở Moskva. Đồng ý chứ?

- Còn gì bằng nữa, - Sasha trả lời. - Cám ơn, bác Vladimir Petrovich.

Và cô nhẹ nhàng tin cậy đặt bàn tay lên tay áo Lavrov.

Lavrov nhìn ra dòng sông. Những con rắn lửa chói sáng óng ánh trong bóng tối mùa thu. Tươi mát và ẩm ướt, dòng Volga dồn những lớp sóng đen cao vời vợi theo khắp chiều rộng của mình về nẻo xa, kéo dài những vệt sáng và xé rách ánh phản quang của những ngọn lửa ấy. Chiếc tầu thủy đến gần đập chắn Kuybyshev đang xây.

*

* *

Tháng Chạp. Sasha đến Viện bảo tàng Tretyakov xem triển lãm tranh hàng năm.

Trời tối, Tuyết rơi uể oải. Từ ngoài phố nhìn vào những cửa sổ tỏa sáng có cảm tưởng là trong những căn nhà đó đang cháy sáng hàng nghìn ngọn nến và đang diễn ra một ngày lễ yên ả nào đó của mùa đông.

Triển lãm ít người xem. Sasha dạo nhanh qua các phòng tìm bức tranh của Lavrov. Cô đã nhận thấy nó từ xa và dừng lại. Xúc động làm cô thấy nghẹn thở.

Làm sao, bằng sức mạnh nào con người lặng lẽ bề ngoài, thậm chí chậm chạp ấy đã làm ngưng lại vĩnh viễn buổi chiều tà ấy trên sông và nhìn ra trong đó bao vẻ đẹp và màu sắc nhiều hơn là cô đã nhìn thấy cũng vẫn trong thời gian đó? Sức mạnh của ông là ở đâu? Ở tài năng? Hay ở sự kết hợp giữa tài năng và tình yêu đối với đất nước kỳ điệu của mình?

Làm sao ông có thể vẽ lại theo trí nhớ cả buổi chiều, cả con thuyền và phụ nữ với bó lá thu ấy? – Sasha nghĩ. - Mình đâu có dừng con tàu lại, mặc dầu hiểu rất rõ là ông mong đợi điều đó.

Càng nhìn bức tranh lâu, Sasha càng tha thiết hơn, muốn cảm ơn Lavrov và thậm chí với sự trìu mến ngạc nhiên chạm vào bàn tay gầy xương xương, dính đầy màu của ông.

Sasha đứng, nhìn bức tranh từ xa và niềm xúc động ở cô đã thay thế bằng niềm vui dào đạt.

"Tất cả mới tốt đẹp làm sao! – Cô nghĩ. - Thậm chí cả những hoa tuyết xốp bông, uể oài làm buồn buồn trên mặt rơi buổi tối ngoài cửa sổ. Tất cả, tất cả..."

(Nguyên tác:Бег времени,1951)