- IX - GIA ĐÌNH RƠNUN (Renoul)

Thế là tự dưng chúng tôi đâm thân với Mũ nồi đỏ và nhóm của anh!

Mũ nồi đỏ tên là Rơnu (Renoul)n. Cha anh là con một vị giáo sư đại học ở tỉnh lẻ có quen biết Bêrăngiê (Béranger)[29]; vinh dự đó Rơnun được hưởng chút hồi quang bên cạnh đám bạn bè, nhưng hình như nó không làm tôi lóa mắt lắm.

Khi người ta nói chuyện đó cho tôi biết, tôi không có vẻ bị choáng váng.

“Mày nghe không, người ta nói với tôi, thầy nó quen Bêrăngiê. Béranger đã cho nó nhảy trên đầu gối ông hồi nó còn bé.

- Phải, tao nghe rõ rồi.”

Người ta vẫn chờ đợi một dấu hiệu vui thích trên mặt tôi, người ta nhìn mũi, nhìn mắt tôi, người ta chờ một gợn nhăn. Người ta nhắc lại:

“Bêrăngiê đã cho nó nhảy trên đầu gối ông!…

- Rồi sao nữa? “

Rơnun dù đã không được bồng bế trên đầu gối của khối óc đáng trọng ấy, nói theo kiểu Matutxanh, tôi vẫn không vì thế mà bớt mến cái dáng dấp chàng trai thật thà, trung thực, thẳng thắn của anh - hơi nghiêm nghị khi anh nói về tư tưởng của mình, nhưng vui nhộn như một đứa trẻ khi bông đùa và khi văng qua mặt anh một lời kỳ quặc hoặc một câu ba lơn vui vẻ.

Tuy nhiên anh có hai điều bất lợi cho anh khiến tôi kinh hãi trong buổi đầu tiếp xúc.

Lần đầu tới thăm anh, lúc lên tới đầu cầu thang, tôi thấy từ trong nhà bước ra một người đàn ông vận áo ngủ, vừa đi vừa hút thuốc. Trời tối, chúng tôi vấp phải nhau, xin lỗi nhau, rồi lại vấp. Mỗi lần vấp vào nhau, tôi lại ngửi thấy người đó có mùi đậu tằm. Sau khi hết sức khó khăn mới gỡ được nhau ra, chúng tôi ngẩng lên mới nhận ra nhau, người đó là Rơnun, còn tôi là Vanhtrax.

Rơnun với chiếc áo ngủ có những quả tua và một hộp thuốc lá bằng sừng!

Ấy đấy! tôi, tôi xin nói đấy là lỗi tại Bêrăngiê!

Còn một lý do khác về cái vẻ ông chủ của Rơnun. Anh không sống độc thân. Trái tim của Rơnun đã rung động rồi - trái tim của tôi cũng vậy, nhưng là ở buồng trọ.

Trái tim của Rơnun rung động giữa đồ đạc của anh, và những đồ ấy lại được phẩy bụi, đánh xi, sơn bóng do bàn tay của một cô bạn sống chung với anh từ khi anh tới Pari. Họ sống giữa đồ đạc của họ! Họ nấu ăn lấy ở nhà! Ngày chủ nhật họ làm thức ăn ngon!

Những phát hiện đó lúc đầu đã phủ một bóng đen và như thể một sự mất tín nhiệm lên danh tiếng cách mạng của Rơnun.

Đội mũ nồi đỏ ở ngoài phố, - trong nhà vận áo lót ấm!

Cái lối hai mặt đó nghĩa là thế nào?

Tuy nhiên niềm kinh dị đã nhường chỗ cho sự suy nghĩ; và sau mối lo ngại vì chiếc áo lót ấm đó thì tiếp theo - nghĩ cho kỹ - lại là một niềm kính phục đối với anh thanh niên cộng hòa này, tuy có đồ đạc và áo ngủ, mà vẫn không sợ lao mình vào cuộc chiến đấu như người khác.

Tôi không dám nói là tôi không còn một chút nghi ngại gì nữa! Tôi chưa từng thấy trong một bài thơ nào có những bậc anh hùng mười bảy tuổi mà có hộp thuốc và hút thuốc. Nhưng trong đáy lòng con người của lời, tôi cảm thấy một thứ thèm thuồng cái cuộc sống bình yên và trong sáng ấy, trong một căn buồng mà mình làm chủ, mình có chìa khóa, và mình làm vua!

Vua! - Lạy chúa tôi! liệu có phải cái cảnh tượng hạnh phúc ấy, cái tính ích kỷ luôn luôn ẩn náu trong đáy lòng mỗi người tốt nhất trong chúng ta, đã đưa tôi quay lại với những tư tưởng quân chủ hay không?

Một bộ đồ đạc chẳng đáng gì, nhưng sạch sẽ, tươi tắn, bóng lộng với mùi xi! Trên giường, trải nệm viền răng cưa mầu hồng, ở các cửa sổ, treo rèm lọc ánh sáng. Tôi chưa trông thấy thế bao giờ từ ngày tôi được tự do! Tôi chỉ trông thấy cảnh đó hồi xưa ở tỉnh lẻ, và chỉ ở trong nhà tư sản, như nhà tôi. Còn như ở nhà anh thanh niên cộng hòa này, ở nhà con người đã tát vào mặt bọn Thánh-Vanhxăng này!…

Hơn nữa, thời tiết đẹp - mùa xuân năm nay đến sớm hơn - và nắng chiếu xuống thành từng mảng vàng đẹp trên đồ đạc và trên đầu chúng tôi.

Tôi giữ lại rất lâu kỷ niệm về một mảng nắng vàng đó, nó ngả sang màu đỏ khi chiếu qua những bức rèm lớn; đấy là chất thơ của nhà thờ với những cửa số kính màu hắt những ánh đỏ như máu lên nền gạch lát, là vẻ đẹp đằm thắm và dịu dàng của một căn phòng bạn; ánh mắt tôi chìm ngập và trái tim tôi đắm đuối trong cảnh yên tĩnh và đầy ánh sáng đó.

Trong tất cả các ngôi nhà mà tôi đã ở cho đến nay, - ngay cả trong khách sạn của ông bố Mutong nữa, - các buồng thường chỉ kê một chiếc giường tã, hai chiếc ghế tàng, một cái bàn nhầy mỡ, một bồn rửa mặt sứt mẻ. Những buồng xép giá mười phơrăng thường nhìn xuống sân, trông như một miệng giếng ẩm ướt và đen ngòm! Nếu có nắng thì lại càng tệ! nó hun nóng chậu nước rác; nếu gió thổi vào buồng, nó đưa từ dưới bếp và từ nhà ăn lên những mùi sào rán và mỡ màng.

Tại ngôi nhà của Rơnun, cửa sổ to không trông ra một phố bùn lầy, mà là một khoảng trồng cây chi chít những đọt tươi trông như những hạt đậu xanh nhỏ xíu, và ở đó chim chóc nhảy nhót tự do.

Cho đến bây giờ tôi chỉ thấy những con chim sặc mùi bà lão, mùi bồ hóng hoặc mùi da: chim khách, vẹt, sáo, mỏ như đẽo một cách thô lậu. Ở đây tiếng chim đập cánh lào xào mơn trớn tai tôi, ve vuốt trái tim tôi!…

Chị chủ ngôi nhà nhỏ này có hai buồng, một buồng kê một chiếc giường khá to, còn buồng kia có một tủ sách nhỏ xíu.

Chị Rơnun thấy quả thật là chúng tôi cũng ồn ào một chút; riêng về phần tôi, tôi có một giọng nói làm vỡ cửa kính và một đôi giầy rạch nát cả sàn: chị thấy đúng là khi Matutxanh giơ tay lên để làm như Đăngtông[30] thì có nguy cơ làm đổ nhào chiếc giá gỗ bày những vật xinh xinh mua ở hội chợ - một con mèo bằng sô-cô-la và một chiếc mũ đỏ kiểu Phrygi[31] bằng đường đỏ - nhưng một đôi khi chúng tôi cũng làm cho chị thấy vui; không phải lúc nào người ta cũng bắt chước Đăngtông: không phải người ta luôn luôn làm nhà hùng biện, chúng tôi cũng còn làm hề đôi chút, và sau tiếng chuông báo động năm 93 là tiếng chuông của tuổi mười tám mà bọn tôi ra sức rung lên!

Đó là trận mưa cười sau những cơn bão táp hùng biện.

Rồi người ta pha cà-phê.

Tháng nào Rơnun cũng nhận được của mẹ gửi cho cà-phê mô-ka hột, chúng tôi thay phiên nhau xay, và tiếng cối xay cà-phê ấy, mùi cà-phê ấy có hương vị hải đảo đã làm dịu những cơn thịnh nộ bình dân của bọn tôi, và làm cho chúng tôi trở nên rộng lượng hết sức đối với cái xã hội hư hỏng; hoặc ít nhất cũng là ngừng chiến - người ta pha đường.

Lâu dần thành nếp; tối nào chúng tôi cũng tới để bàn cãi, hò hét và xay cà-phê. Nào rót, nào nhấm nháp, nào hút thuốc, nào cười nói - rồi người ta lại nổi giận và lại trèo lên ghế như trèo lên diễn đàn.

“Đừng trèo lên chiếc ghế ấy!” chị chủ nhà vừa kêu lên vừa dứt tóc; lên chiếc kia kìa!

Và chị chỉ vào một chiếc ghế đẩu khập khiễng, trèo lên chắc chắn thế nào cũng ngã.

Người ta làm bẩn cả các mặt ghế.

Có người đề nghị cởi giầy ra mỗi lần có một cuộc tranh cãi hơi sôi nổi. Người ta biểu quyết.

“Không, không!”

Chính chị vợ đã phản đối dữ dội nhất, chị giơ cả hai tay - tôi chủ tọa, tôi đã trông thấy rõ như thế.

Chị ưng mọi người cứ đi giầy và cứ làm hỏng ghế!

Matutxanh đã biểu quyết chống lại việc cởi giầy. Tại sao? anh ta vốn không ưa định kiến. Rõ ràng là một sự yếu đuối rồi! nhưng anh giải thích.

“Nếu tao bỏ giày ra, anh nói thầm với tôi, tao sẽ không xỏ vào được nữa, vì giầy tao phải lấy dây buộc bên dưới; không còn đế nữa, chỉ có cái móc thôi.”

Chà! những giờ phút đẹp đẽ, những buổi tối thú vị! - với ánh nắng, gió hây hây, những cơn giận của tuổi trẻ, những trận cười điên cuồng; với chiếc ghế đẩu khập khiễng và mùi cà-phê thơm lừng! Cái mùa xuân trong cây cỏ ấy, cái mùa xuân trong đầu óc chúng tôi ấy!… Những con chim đập cánh vào cửa kính, những trái tim của bọn tôi đập loạn xạ!

Tôi sẽ nhớ suốt đời những ngày đó!

Tôi đã may mắn gặp anh chàng mũ nồi đỏ.

Trước kia tôi chỉ hình dung một gia đình với một người bố và một người mẹ cãi nhau rồi lại làm lành với nhau trên mông đít đẫm máu của đám con cái. Tôi đã tưởng rằng người ta chỉ có thể sống giữa đồ đạc riêng nếu người ta có vẻ rầu rĩ, vẻ thầy giáo, nếu người ta có vẻ buồn chết đi được, và nếu người ta có đày tớ để cho họ ăn những thức ăn thừa và uống rượu vang chua.

Ở nhà Rơnun người ta không buồn, không đánh đòn ai - Ít nhất thì tôi cũng chưa bắt gặp cái đó bao giờ - người ta không cãi nhau, không bắt đày tớ uống rượu chua. Trước hết là không có đày tớ.

Ôi chao! ngôi nhà bố mẹ, mái nhà của ông cha chúng ta!

Tôi chỉ biết có một mái nhà, chỉ biết có một người bố thôi, nhưng tôi không thích ở dưới mái nhà ấy bằng xay cà phê mô ca ở nhà Rơnun, giữa một cuộc tranh luận về năm 93 và một cuộc chơi bịt mắt bắt dê!

Phải ra một tờ báo.

Lời đó, một hôm, đã bay qua khoảng không.

“Nào, thế thì ta làm gì? (Chúng tôi đang xay cà phê) Thế ta không có gì ở trong này à! Matutxanh kêu lên.

- Ở đâu?

- Ở trong này!… - Đồng thời anh đập tay vào tim anh.

- Khéo không gẫy tẩu đấy!…. Có lẽ cùng cần phải có cái gì ở đây nữa. Tôi vỗ vào túi áo.

- Thôi đồ tư sản!”

Người ta trách tôi đã gieo mầm chia rẽ - Tôi tôn thờ quyền lợi vật chất.

Tôi là một thằng sùng bái con bê vàng!

Tôi gắng gượng tự bào chữa.

“Tao không nói riêng cho tao; ngòi bút của tao, ai cũng biết đấy, là để phục vụ cách mạng; nhưng còn tay chủ nhà in! liệu có tìm được một tay chủ nhà in nào không?”

Tôi mượn một so sánh của Sêchxpia để cho ý kiến của tôi thành hình ảnh:

“Chủ nhà in thời này! Các cậu có biết tên nó là gì không? Tên nó là Sailôc[32], Sailôc gã vụ lợi, gã keo kiệt, gã Do Thái, thằng đẽo xương đẽo thịt người ta!

- Không, Matutxanh vừa nói vừa bật lên như một chiếc lò xo trên ghế đẩu; tên nó là “Tiến lên!”. Phải, phải! Tiến lên hoặc Làm theo nhiệm vụ. Tên nó là Can đảm, tên nó là Niềm tin.”

Tôi từ trên ghế tụt xuống giữa sự xúc động chung, sau khi đã bị mang tiếng.

Tôi bị ra rìa cả buổi tối, và khi rót cà phê, tôi chỉ được một giọt nhỏ xíu!

Tôi hỏi xem có còn cà phê không.

“Hết”, Rơnun đang rót cà phê nói.

Một tiếng hết cộc lốc làm tôi buồn vì do một người bạn chiến đấu nói, hơn nữa tối hôm ấy tôi rất thèm cà phê!

Tôi thèm lắm! Đành vậy! Tôi phải đứng lên xin lỗi.

“Phải, tôi đã sai! Chủ nhà in tên là Làm theo nhiệm vụ hoặc Tiến lên! Tôi đã sai…Trước hết là phải hành động, và không được thọc gậy vào bánh xe cách mạng.”

Mọi người trở lại với tôi, bắt tay tôi.

“Đưa tách của cậu đây! Hãy còn một chút trong đáy ấm”

Người ta thấy vẫn còn cà phê sau lời tuyên bố của tôi, lời thú nhận của tôi đã hàn gắn lại tất cả.

Tôi lấy lại được toàn bộ lòng quý trọng của họ và giá trị của tôi suýt soát – không hoàn toàn - một nửa tách.

Vậy thì chuyện chủ nhà in không nói tới nữa; chẳng phải tôi sẽ gợi lại chuyện đó! Chẳng nói tới chuyện chủ nhà in lẫn chuyện giấy má, chuyện tiền ký quỹ. Mọi người quyết định sẽ ra báo, sẽ có một cơ quan, thế là hết.

Vấn đề lớn nhất là mỗi người nhận lấy phần của mình, cái gì hợp với tâm tính, hợp với sở trường của từng người.

“Tớ, một tiếng nói tưởng như từ dưới đất vọng lên, tớ sẽ nhận mục “TRIẾT LÝ LỊCH SỬ””

Người ta tìm xem là ai, người ta nhìn.

Chính Sămpionnê đã nói.

Sămpionnê nhà tư tưởng! – Trước hồi xảy chuyện ở cuộc biểu tình, chúng tôi biết đến anh chỉ vì anh có cái kiểu đi làm giầy mòn vẹt hẳn một bên, mà anh làm giầy mòn vẹt trông mới khiếp! Hiện nay anh vẫn làm giầy mòn vẹt. Một đôi giầy mới anh đi chỉ được ba ngày; giầy của anh chàng này lúc nào cũng có vẻ muốn văng sang phải sang trái, tựa hồ ghê tởm chân anh.

Anh muốn viết về TRIẾT LÝ LỊCH SỬ.

Anh hiểu cái đó như thế nào? Liệu anh có một cái nhìn tổng quát về nạn Hồng thủy, về bọn Kalifơ, về Oma, về các cuộc Thập tự chinh, về vua Luy-Philip hay không?

“Các bạn công dân, Rơnun đang chủ tọa nói, không ai nói gì à? Vanhtrax?… Rôc?… Không ai có ý kiến hả?”

Không, mọi người chỉ ngọ ngoạy trên ghế; ai nấy có vẻ như đang sục tay vào đáy túi mà không tóm được gói thuốc quái quỷ nằm trong lòng bàn tay… Người ta ngọ ngoạy dữ; có những tiếng ho gằn và trong im lặng như tờ vài tiếng cười rúc rích…

Sămpionnê đâm hốt hoảng; anh làm như nhiều người trong lúc luống cuống thường nhìn vào mũi giầy. Anh không thể trông thấy mũi giầy của anh được, không thể được! muốn thấy thì anh sẽ phải sái cổ. Và chính là anh đã làm vẹt giầy ghê gớm trong mấy hôm nay.

“Công dân Sămpionnê, Rơnun lại nói, vẻ đạo mạo, đúng là anh muốn nói triết lý lịch sử chứ không phải lịch sử triết học phải không?

- Không, không, đúng là triết lý lịch sử, rõ rồi đấy!

- Cố nhiên, nhưng anh hãy trình bày với ban biên tập (tiếng xì xào đắc ý trong cử tọa) anh quan niệm cái đó như thế nào! Anh đứng lên trên chiếc ghế đẩu này”.

Vừa hay người ta mới đánh xi sàn gác xong. Sămpionnê có vẻ như trượt trên sàn.

- Bỏ giầy ra!

- Phải, phải.

- Các bạn biết rõ ta đã biểu quyết là không rồi! không thể đi ngược lại biểu quyết.”

Sămpionnê lại bước tới chiếc ghế đẩu. Khó mà đứng được trên ghế với đôi giầy vẹt một bên của anh!

“Để anh ta ngồi nói vậy!

- Không, không. Quỳ trên ghế ấy!

- Ngồi, ngồi!”

Nhưng không còn ghế nữa - người ta đã giấu ghế của anh đi.

Sămpionnê tỏ ra giản dị và cao thượng.

Anh ngồi sệp xuống sàn, hai chân khoanh tròn, và bắt đầu giải thích cho chúng tôi nghe thế nào là triết lý lịch sử.

Anh nói dài, rất dài. Chúng tôi rất chú ý nghe nhưng chẳng ai hiểu gì hết – và cả đến hôm nay nữa, riêng tôi, tôi vẫn không chắc có biết đích xác triết lý lịch sử là gì không. Tôi vẫn hình dung môn đó dưới hình thù một người ngồi khoanh chân kiểu thợ may với đôi giầy vẹt một bên.

Chú thích:

[29] Beranger: nhà sáng tác ca khúc tiến bộ Pháp (1780-1857).

[30] Đanton (1759-1791); nhà hùng biện Pháp tài năng thời Cách mạng 1789.

[31] Phrygi một nước ở miền Cậu đông. Mũ đỏ của người Phrygi được người Pháp đội dưới nền Cộng hòa đệ nhất như biểu tượng của tự do.

[32] Nhân vật trong vở Người lái buôn thành Vơnidơ của Sêchxpia, một lão cho vay nặng lãi, keo kiệt, tàn nhẫn.