- XI - ỦY BAN THANH NIÊN
Không có tờ báo. Ít ra có lẽ phải có một Ủy ban.
Một người nào đó có sáng kiến, và tới lúc uống cà phê tại nhà Rơnun (Renoul), một tối kia, chúng tôi thấy ở trước mặt những mẩu giấy nhỏ dính bằng đinh ghim.
“Hạn đến nửa đêm! (Không dẫn phụ nữ tới)”.
Vừa lúc ấy Lidet (Lisette) đến. Tất cả chúng tôi đều nuốt chửng mẩu giấy; Sămpionnê (Championnet) suýt nuốt cả chiếc đinh ghim và chết nghẹn.
Ai triệu tập chúng tôi? Các bộ mặt đều lầm lì không đoán ra ai.
Nhưng tới lúc nửa đêm, Rơnun (Renoul), sau khi tống vợ đi ngủ, dẫn chúng tôi bước thong thả đến căn phòng đằng cuối nhà, đóng cửa lại, đặt cây đèn lên bàn rồi ngồi đợi.
Chúng tôi có vẻ rất ngớ ngẩn cứ ngồi nhìn nhau như vậy.
“Chính tôi, thưa các bạn công dân, đã tự nhận trách nhiệm họp các bạn lại!” Matutxanh vừa nói vừa đột ngột đứng dậy.
Không may anh lại ngồi bên cạnh Sămpionnê (Championnet) anh này suốt từ chiều cứ phải há hốc mồm vì chiếc đinh ghim làm bị thương; khuỷu tay Matutxanh đụng phải anh. Sămpionnê vội ngậm mồm lại và tự cắn phải lưỡi. Anh sẽ chỉ có thể biểu quyết – chứ không nói được – Anh bị cấm không được nói!
“Chính tôi đã có sáng kiến triệu tập cuộc họp này, thưa các bạn công dân, Matutxanh nhắc lại, một cuộc họp cần thiết, tôi nghĩ thế, cho tiền đồ của Cách mạng…
- Phải, phải”, tất cả những ai nói được đều nói (trừ Sămpionnê).
“Nhân danh nền CỘNG HÒA THỐNG NHẤT VÀ KHÔNG THỂ PHÂN CHIA, tôi đề nghị với các bạn, ta tự tổ chức thành Ủy ban bí mật, và tôi đề nghị nên đặt ngay bây giờ cho nó một cái tên!”.
Mất một lúc, không ai nói gì cả, cuối cùng ai đó kêu lên:
“Ủy ban Thanh niên…
- Phải! phải! Ủy ban Thanh niên!…
- Im lặng! Matutxanh (Matoussaint) nói với cử chỉ và giọng nói của một tay Môngtanhơ (vieux de la montagne ) ( kỳ cựu; chúng ta nên biết rõ rằng chúng ta lấy tên là Ủy ban Thanh niên, nhưng chỉ riêng chúng ta biết vậy thôi”! Mong rằng không một ai trên trái đất biết được chúng ta! Chúng ta sẽ chỉ lộ mặt ngày nào chúng ta sẽ giương cao ngọn cờ của chúng ta, ngày mà chúng ta sẽ ghi cái tên ấy toàn bộ bằng máu, trên một mảnh tã rách bằng dạ đen.
- Tại sao lại tã rách?”
Người ta bắt tôi im và Matutxanh lại nói, với một sự khiêm tốn xứng đáng với thời cổ đại:
“Vai trò của tôi đã hết. Các bạn đã được tổ chức xong - Ủy ban Thanh niên bắt đầu tồn tại. Bây giờ các bạn hãy chỉ định người Chủ tịch của mình; người này, trong trường hợp hiểm nghèo, sẽ phải hy sinh và phải đi hàng đầu các bạn.
- Đến mai, đến mai hãy bầu, nhiều người kêu lên. Đến mai!”
Thứ bảy, mười hai giờ mười lăm phút đêm.
Người ta vừa kiểm phiếu xong; người ta bỏ phiếu bằng những quân bài cũ lấy ở cỗ bài bêzigơ, từ nay nó sẽ bị thiếu quân; người ta sẽ không chơi bài năm trăm nữa. Tôi được con bồi carô, và tôi đã dùng nó để châm mồi cho tẩu thuốc.
Vanhtrax, Vanhtrax, Vanhtrax, Ba Vanhtrax. Thế là đa số.
Chúng tôi có năm người.
(Rùng mình).
Tôi được gọi lên ngồi ở ghế bành. Tôi đi vòng đằng sau chiếc bàn, mặt tái mét…
“Thưa các bạn công dân! Tôi hiểu rõ niềm vinh dự mà các bạn đã trao cho tôi buộc tôi phải như thế nào. Chủ tich Ủy ban Thanh niên phải hy sinh và dẫn đầu các bạn – sau nữa phải xứng đáng với các bạn, xứng đáng, xứng đáng…”
Tôi có vẻ như đánh chuông.
“Xứng đáng, xứng đáng… Trong khi chờ đợi, tôi xin hô lên với các bạn: Lính gác, nghiêm!”
Cú cu!…
Mọi người quay lại! Đó là chiếc đồng hồ chim cu của bà mẹ Rơnun gửi cho anh. Người ta trông thấy một con chim con lấy mỏ đẩy một cánh cửa ra và kêu: Cú cu.
Cú cu! Tôi vớ ngay lấy tiếng Cú cu đó!
“Cú cu! Con chim đêm kêu “Cú cu!” nhưng chúng ta sẽ thấy con chim sơn ca Gôloa, con chim của ông cha chúng ta (bao giờ cũng gọi đến ông cha!) sẽ kêu ra sao khi nó bay lên trời và đụng cánh vào đầu, có lẽ đã vỡ tan rồi, của Ủy ban Thanh niên!”
Tôi vừa ném ra những lời đó, vừa kiêu hãnh ngửng trán lên tựa hồ như nó vừa bị đuôi con chim sơn ca đụng phải, và vừa giơ ngón tay dọa con chim cu.
Một đôi khi chúng tôi họp phiên thường lệ, còn hầu như bao giờ cũng họp phiên bất thường.
Bây giờ chúng tôi hội họp tại nhà Rôc (Rock), anh có một căn buồng to ở cuối vườn.
Thật là tiện lợi, chúng tôi có thể vào đó mà không ai trông thấy. Chúng tôi đi theo một hành lang chăng đầy mạng nhện, vào cửa ở bên phải; qua bên trái, đi trên đám vôi gạch vụn; thế là đến nơi.
Việc gì tôi cũng chóng chán. Tôi thật là một chàng trai kỳ quặc!
Được hai tháng, tôi đâm chán cái chuyện đi qua đường hành lang có mạng nhện đó, đẩy cửa vào (bao giờ cũng làm phiền một người nào đó), bước trên đống vôi gạch vụn làm mòn giầy.
Tôi sinh ra lơ là trong tư cách một người hội kín.
Đôi khi tôi cười tựa hồ Lịch sử không bận gì đến tôi! Matutxanh đã quả quyết với chúng tôi nhiều lần rằng chúng ta phải quan tâm đến Lịch sử.
Cuối tháng mười một 51.
Những tin buồn, riêng và chung!
Tôi mất chỗ dạy tư cho người Nga…Cô đào nhà hát Giải trí tếch mất, ông ta bỏ đi theo.
Tôi ở lại với bốn mươi phơrăng (francs) hàng tháng và những quần áo sờn rách. Thật gay go!
Về chính trị, bầu trời đen tối.
Nền Cộng hòa sẽ bị ám sát vào một buổi sáng nào đó khi mọi người nhảy ở giường ra. Những triệu chứng thật đe dọa, Tổ quốc lâm nguy. Có lẽ chúng tôi không đến nỗi điên và trẻ con lắm khi tự tổ chức thành Ủy ban, mặc dù thỉnh thoảng tôi cứ đỏ mặt một mình, vả các bạn tôi cũng thế, tôi tin như vậy.
Nhưng dù sao, dù sao! Chẳng thà chúng tôi đóng vai người lính, ngay cả vai bảo vệ nhân dân nữa, và chúng tôi có mặt tại đó, dù chỉ có năm người, để nhảy xuống đường và hô hào chiến đấu nếu Napôlêông ( Napoléon)[38] làm đảo chính.
Chúng tôi có thể lôi cuốn, tập hợp mười, hai mươi, ba mươi sinh viên.
Đối với thanh niên, những tiếng “Ủy ban” ấy có tác dụng lắm; họ ngỡ mình đứng trong một biên chế quân đội, tuân theo một hiệu lệnh từ những người chỉ huy bầu ra. Tôi cảm thấy rõ rằng tôi sẽ tiến bước, lòng vững tin hơn, trước một tốp người tự chọn lọc, ưa cái vinh quang của nguy hiểm, có tinh thần ganh đua dũng cảm, vẻ hiên ngang và một mảnh cờ!
Chúng tôi sẽ có những cái đó – và chúng tôi sẽ giám thị lẫn nhau – Chúng tôi tin rằng chúng tôi không phải là những kẻ hèn nhát, nhưng chúng tôi không biết thế nào là một phát súng, một phát đại bác. Một mình đứng trước đạn nổ, dưới làn trái phá, có lẽ người ta sẽ sợ - không nên khoe khoang trước – nhưng tôi biết chắc rằng trước các bạn của tôi, tôi sẽ không muốn lùi bước; và lòng can đảm sẽ đến với tôi nhiều do chỗ tôi đã thề phải gan dạ trong những cuộc họp dưới ánh nến đó.
Những diễn văn ấy, những câu nói ấy, tiếng la-tinh ấy, những hình ảnh ấy, tất cả những cái đó đều có cái tốt nếu chúng tôi tự cảm thấy đã cam kết với chính mình, nếu không phải là với lá cờ!
Ta không nên cười quá nhiều về Ủy ban thanh niên!
Cười ư? - Bây giờ thì hết cả cười rồi?
Sáng nào tờ báo cũng đem đến thêm một hăm dọa; và sáng nào cũng thấy chúng tôi trở nên giản dị hơn và nghiêm trang hơn.
Tất cả cái gì là ảo tưởng, là trò nhại năm 93, đã tiêu tan; việc bài trí những buổi họp đêm đã biến mất, chúng tôi ít lời hơn. Không ai chế giễu Sămpionnê nữa.
Chúng tôi cảm thấy hơi lạnh của hiểm nghèo kéo tới và chúng tôi thấy rùng mình. Không phải là sợ chiến đấu, sợ bị thương, sợ chết, tôi không tin thế; nhưng trong không khí có cơn hầm hập của dông tố….
Vậy phái Môngtanhơ đang làm gì?
Nó là một Ủy ban Thanh niên ở quy mô lớn.
Tựa hồ như họ chỉ muốn hùng biện và thế cũng đủ để xua tan nguy biến – các nhà cách mạng ba xu!
Tiếng lào xào của lời nói, cái đó có nghĩa lý gì bên cạnh tiếng loảng xoảng của gươm giáo?
Chủ nhật 25 tháng mười một.
Cái ngày đáng nhớ, ngày hôm nay!
Tất cả chúng tôi đều tụ họp tại nhà Rơnun.
Lidet có mặt ở đó! Chúng tôi không còn phải giấu cô ta nữa, không phải nói năng úp mở nữa. Thật hiếm hoi, những lời nói, và là những lời mà ai cũng nghe được: hiếm hoi và buồn.
Trong lúc chúng tôi ngồi quanh ngọn lửa thì người ta đang bỏ phiếu ở Pari – để bầu đại biểu cho quận nào đó không rõ, thay thế một đại biểu khác.
Trò hề thê thảm! Bầu cử, trong cái giờ phút đe dọa và căm thù này, với tiếng đinh thúc ngựa trong hành lang Nghị viện!
Tuyết rơi làm dịu tiếng chân người ngoài phố.
Không hiểu tại sao, tất cả chúng tôi đều mặt rầu rĩ, ngực nghẹn ngào.
Hôm chủ nhật ấy, chúng tôi không cãi vã với nhau; ngược lại, tôi thấy dường như trái tim của chúng tôi xích lại gần nhau và người nọ thầm thì xin lỗi người kia về những lời nói xúc phạm và bất công từ khi quen biết nhau, tựa hồ người ta sắp sửa đột nhiên phải sát cánh nhau để chống lại tai họa!
Chú thích:
[38] Đây là Louis Napoléon sau này làm cuộc đảo chính 2-12-1851 và xưng là Hoàng đế Napoléon thứ III.