- XII - MỒNG 2 THÁNG CHẠP
“Vanhtrax! (Vingtras)”
Người ta đập vỡ cửa buồng tôi!
“Vanhtrax, Vanhtrax!”
Nghe như một tiếng thét hãi hùng!
Tôi nhảy bổ ra khỏi giường và ra mở cửa, người bàng hoàng…
Rôc mặt nhợt nhạt và hoảng hốt!
“Đảo chính!…”
Tôi rợn tóc.
“Áp phích dán rồi; Quốc hội bị giải tán, phái Môngtanhơ bị bắt…
- Gặp nhau ở nhà Rơnun (Renoul), tất cả, tất cả!”
Tôi leo lên nóc khách sạn và rút ở dưới tấm ván ra một khẩu súng lục và một túi thuốc súng. Tôi có khẩu súng lục và túi thuốc ấy từ lâu rồi; tôi đã dự trữ những thứ đó cho cuộc chiến đấu!
Alêcdăngđrin (Alexandrine) bíu chặt lấy tôi – tôi quên khuấy mất cô ta…
Cô không còn đáng kể nữa, chừng nào cuộc chiến đấu diễn ra, không một lúc nào cô đáng kể; cô không nặng bằng một viên đạn đặt trên cân.
Tôi chỉ nói với cô ấy mấy lời như thế này:
“Nếu anh bị thương, em có chăm sóc anh không?
- Anh sẽ không bị thương, – Không ai đánh nhau đâu!”
Không ai đánh nhau ư? – Tôi muốn tát vào mặt cô ta. Cô làm cho tâm hồn tôi đâm kinh hoàng!
Ấy là vì trong bụng – trong tâm hồn tôi - ẩn nấp và quằn quại như trong vũng bùn cái linh cảm về thái độ bàng quan của dân chúng!…
Khách sạn không bị đảo lộn gì! Những người ở trọ khác không tỏ vẻ công phẫn, người ta không thấy xấu hổ, thấy nôn nao. Tôi đã ngỡ rằng mọi người sẽ phải nhảy xổ vào buồng, hỏi xem sẽ phân công nhau như thế nào, lấy vũ khí ở đâu, ai sẽ chỉ huy! “Nào! tiến lên! Nền Cộng hòa muôn năm! Tiến về điện Êlyđê (Élysée)! Giết chết tên độc tài!”.
Không ai đánh nhau ư?
Phố xá đã đứng lên và đã bốc cháy chưa? Liệu có hay không những người chỉ huy chiến lũy, những người hội kín, những cụ già, thanh niên, những người của năm 1793, những người của tháng Sáu, và đằng sau họ là đám đông quần chúng cộng hòa sôi nổi?
Gọi là vài đám người tụ tập lèo tèo! Những giọt mưa trên đầu, bùn dưới chân, - những áp phích trắng sáng rõ trong bầu trời đen tối, và như rọi một tia sáng rạch màn sương u ám. Chỉ có chúng ta là có vẻ sống trước những bộ mặt chết kia.
Người ta có xé đi không? Người ta có thét lên không?
Không. Mọi người đọc lời tuyên cáo của Napôlêông, hai tay đút túi, không giận dữ!
- Ôi chao, giá bánh mì đắt lên một xu thì còn ồn ào hơn!…Những người nghèo sai hay đúng?
Không ai đánh nhau cả!
Chúng tôi bại rồi! Tôi cảm thấy thế, trái tim tôi thét lên với tôi như thế!… Nền Cộng hòa chết, chết thật rồi!
Mười giờ,
Chúng tôi tụ họp tại nhà Rơnun.
- Đông đủ tất cả chưa?
Phải, đông đủ, lại thêm vài người bạn nữa. Đến trưa sẽ có những người khác tới…
Đến trưa? Nhưng từ giờ tới lúc đó, đã phải bắt đầu sửa soạn chiến đấu!
Đến trưa thì phố xá đã phải bốc cháy, cuộc giao chiến đã phải bắt đầu, mọi người phải biết khẩu lệnh, và người ta phải thét lên từ chiến lũy này sang chiến lũy khác, lần này thì thật sự: Lính gác! Chuẩn bị nghiêm!
Không ai đánh nhau cả!
Kìa một chàng trai to lớn, tóc nâu, cao và béo, em ruột của một người nổi tiếng hồi 1848 vừa tới.
Nhiều tuổi hơn chúng tôi, có tên tuổi bảo đảm, anh ta được nói, mọi người lắng nghe.
Anh ta nói gì?
“Các bạn công dân, tôi đem tới các bạn hiệu lệnh của phe kháng chiến – Không nổi dậy; chờ đợi; hãy để cho quân đội mệt mỏi!”
Thế mà người ta nghe hắn! và không ai túm lấy vai hắn và quẳng hắn ra đường làm mảnh đầu tiên của chiến lũy?
Tôi bất bình!
“Chẳng thà chúng ta tuyên bố xong rồi, hỏng rồi! Các anh hãy về nhà đi! Muốn thế không?…”
Người ta la lên phản đối.
“Không phải à? – Thế thì! Hãy cho thấy, nhanh như chớp, tất cả mọi cánh tay, tất cả mọi tâm hồn đều phản kháng và đều nổi dậy… Bắt tay vào việc tức khắc! Nhân danh Cách mạng, tôi yêu cầu các bạn thế đấy!
- Vậy thì anh muốn làm gì?
- Làm việc gì có thể làm được: xuống thang, nậy đá lát đường, hô hào cầm vũ khí! Cầm vũ khí!… Các bạn hãy nghe lời tôi!…”
Người ta chặn tôi lại. Gã tóc nâu cao và béo quay về phái các bạn và hỏi họ muốn tuân theo hiệu lệnh của các nghị sĩ mà người ta đã gặp; hay muốn nghe theo tôi: xuống thang, nậy đá lát đường, hô hào cầm vũ khí!…
- Phải tuân theo các Ủy ban, cả bọn nói.
Lại thêm một người nữa đến.
Phải chăng người này cũng tán thành để cho quân đội mệt mỏi?
Phải… và anh ta còn đem tới một tin khác nữa.
“Tối nay sẽ truyền đi một hiệu lệnh mới, anh ta nói. Tối nay, hẹn gặp nhau ở quảng trường Vôxgiơ…”
Các bạn tôi nhìn tôi; lần này tôi đã tin chưa?
“Tin ư? Tôi tin rằng chúng ta bại rồi… Tin rằng chúng ta là trẻ con, tin rằng nếu chúng ta là những người hành động thì chúng ta đã phải bắt đầu dựng được một chiến lũy rồi…
- Chúng ta sẽ bị cô độc… Rơnun liền nói, giọng run run, anh sẵn sàng theo ý kiến tôi hơn cả.
- Cô độc! Nhưng nếu ai cũng nói như thế thì đó là hèn nhát trên khắp tuyến! Những kẻ nào nói đợi cho quân đội mệt mỏi hãy đi đàng sau quân lính, hai tay đút túi, mag theo bít tất thay đổi…
Thưa ngài, hãy đi mà tìm bít tất, còn tôi thì tôi bảo phải đi tìm người chiến đấu, và phải bắt đầu chiến đấu để lôi kéo họ đến.
- Bắt đầu ở đâu?
- Xin nhắc lại, ở đâu tùy ý! Dưới cửa sổ nhà này…bất cứ chỗ nào! Và tôi xin nhận nậy viên đá lát đầu tiên.
Như vậy không phải để tỏ ra rằng tôi can đảm, mà để chỉ ra rằng tôi cảm thấy thất bại đang rón rén đến! Tôi không tin rằng mười người chúng tôi có thể cứu vãn được nền Cộng hòa, nhưng chúng tôi sẽ trèo lên một đống đá, đống cao nhất, và chúng tôi sẽ kêu lên: “Hãy đến với chúng tôi! Hãy đến với chúng tôi! Các bạn xem, chúng tôi có mười đứa; mười đứa mười tám tuổi, vận áo rơđanhgốt… mười đứa học trò. Những người vận áo bludơ hãy đến chỉ huy chúng tôi!”
Tôi bám vào áo, vào mắt các bạn tôi… Hình như tôi đang nói một điều rồ dại. Người ta trách mắng tôi, người ta còn giận dữ bảo tôi:
- Cậu bắt đầu chửi những người đến với chúng mình?
- Tôi không chửi. Tôi nói rằng thật là điên rồ nếu tưởng rằng quân đội sẽ mệt mỏi trước chúng ta; tôi nói rằng giầy chúng ta sẽ hỏng, bít tất chúng ta sẽ thủng, gót chân chúng ta sẽ mòn, tiếng nói chúng ta sẽ vỡ trước khi quân lính bị phỏng da… – Để cho quân đội mệt mỏi!…
Tôi nghẹn ngào vì kinh tởm và đau đớn.
Không ai đánh nhau cả!
Tôi quay lại Rơnun và các bạn khác:
“Một lần cuối cùng, tôi van xin các bạn. Không cần hiệu lệnh! Chúng ta hãy cùng đi, chúng ta lấy một mẩu vải đỏ, dứt những rèm kia đi, xé tấm thảm này ra, và ta đem nó ra cắm ở ngã tư đầu tiên! Nhưng ngay lập tức! Dân chúng mất tin tưởng, quân đội trở thành kẻ thù của chúng ta, Napôlêông lấn đất cứ mỗi phút trôi qua, mỗi câu chúng ta nói, mỗi lời ngu xuẩn của gã kia, mỗi tiếng kêu vô hiệu của tôi!…”
Người ta không nghe tôi nữa; người ta còn bủa một vòng vây phẫn nộ quanh tôi. Tôi đã làm cho các bạn tôi nổi giận…
Một người trong bọn họ đã nói với tôi:
“Nếu bọn mình sống sót, cậu sẽ choảng nhau với tôi”
Nếu bọn mình sống sót ư? Thì chúng ta đang đi vào con đường ấy rồi!
Nhưng rồi vẫn phải tuân theo ý kiến của mọi người! – Tôi sẽ bị cô độc, hoàn toàn cô độc, và sẽ bị anh em từ bỏ. Những sinh viên quen biết tôi sẽ hỏi tôi những anh em kia đâu và nhóm của tôi đâu?
Tôi đã nghĩ là tôi cứ ra đứng ở cửa, như tôi đã nói, tay cầm một thanh sắt để nậy đã lát đường. Tôi sẽ kiếm ở đâu ra thanh sắt ấy? Tôi cướp lấy ở cửa hiệu hoặc dựt ở tay một người nào đó; người ta sẽ xúm vài chục người lại để hạ tôi và sẽ nện gẫy thanh sắt ấy trên lưng tôi – và, trước hết, cái lỗi bị cô lập! Tôi sẽ không có tư cách đặc phái viên của chiến lũy, hay đại diện của phe kháng chiến…
“Anh ấy sẽ làm cho người ta chú ý tới nhà này, và họ sẽ tới giết chết chúng ta! Cái điều sẽ xảy ra là thế đó!” Lidet đã nói vậy trong khi tôi la hét om xòm.
Phải chịu thua!…
Chịu thua thằng em cái nhà ông nổi tiếng ấy!
Tôi lại kêu gọi một lần tối hậu.
“Các anh tin rằng phải có kỷ luật…kỷ luật, lúc nào cũng kỷ luật… nhưng chính vô kỷ luật là linh hồn những cuộc chiến đấu của dân chúng!… A ha! Đồ tư sản!…”
Người ta lấy tay bịt mồm tôi lại, thiếu chút nữa, họ sẽ bóp cổ tôi. Họ có nghị lực ở phía họ, chính là niềm tin của họ biểu lộ; nhưng tại sao nó lại mang cái tính cách phục tùng ấy và sự tôn trọng những hiệu lệnh phải đợi và tín hiệu phải nhận ấy? Họ muốn có những lãnh tụ, là tại sao? Thì kẻ nào gan dạ nhất sẽ chỉ huy.
Mồng 3 tháng Chạp
Từ hôm qua, mười một giờ, chúng tôi chạy, tìm nguy hiểm và cảm thấy niềm thất bại.
Chúng tôi giải hòa với nhau, để hô hào cầm vũ khí, công khai. Người ta đã chiến đấu, chỗ này, chỗ nọ, với một dải băng đỏ buộc trên đầu một chiếc gậy – chẳng phải như cách phải làm để chiến thắng. Alêcdăngđrin đã nói đúng.
Những người vận áo rơđanhgốt đã cầm súng; những người vận áo bludơ không!
Một lời, một lời thê thảm do một người thợ đã đáp lại tôi khi tôi chỉ cho anh ta một rào chướng ngại vật mà chúng tôi đã dựng lên sơ sài.
“Hãy đến với chúng tôi, tôi kêu gọi anh ta!”
Người đó vừa đáp vừa khinh khỉnh ngắm chiếc áo choàng của tôi mặc dầu nó đã tàng:
“Này cậu tư sản! Có phải cha cậu hay chú bác cậu đã bắn giết và cho đi đầy chúng tớ hồi tháng Sáu không?”
Họ đã giữ cái kỷ niệm kinh khủng về tháng Sáu và họ đã cười khi thấy cái nghị viện của bọn bắn người và bọn đầy ải người bị cầm tù và giải đi.
Một vài người hào hiệp đã nổ súng – những người thợ đã không nhúc nhích.
Năm trăm kẻ đeo găng nổ súng và hy sinh, đấy không phải là một cuộc chiến đấu!…
Người em của cái ông nổi tiếng ấy vẫn đi dạo và nói:
“Ta hãy đi làm mệt mỏi quân đội”
Mồng 4 tháng Chạp, buổi tối
Chúng tôi đã không làm mệt mỏi quân đội. Và tôi, tôi không còn đứng vững nữa, không còn nói thành tiếng nữa, họa may từ lồng ngực của tôi chỉ còn thoát ra những tiếng rời rạc, vì tôi đã hét quá nhiều: “Cộng hòa muôn năm! Đả đảo tên độc tài!”, vì tôi đã hao mình bởi uất giận và thất vọng, kể từ lúc Rôc tới gõ cửa nhà tôi…
Lúc này không biết là mấy giờ. Tôi đã quay về khách sạn bằng cách nào không biết – vừa bíu vào tường vừa lê chân đi, vừa giơ tay đỡ cái đầu nặng trĩu, nặng như đổ chì vào, và tôi ngã lăn xuống giường.
Tôi không bị một vết thương nào cả, người không chảy máu; tôi rên…
Tôi ngủ thiếp đi, nhưng tôi cảm thấy như có một bàn tay ấn chiếc gối vào mồm tôi; tôi choàng dậy nghẹt thở và miệng xin tha, tôi mở cửa sổ.
Tôi nghe thấy một tràng súng nổ!
Vậy ra vẫn còn đánh nhau ư? Người ta đã bảo tôi là xong rồi, rằng tất cả những ai có lòng nghĩa hiệp đều đã kiệt lực hoặc chết rồi.
Chắc hẳn đấy là những người bị bắt mà chúng đem ra bắn; người ta nói rằng chúng giết người ở Sở cảnh sát.
Ví thử cuộc chiến đấu lại nổ ra!
Tôi phải có mặt ở đấy!… Vị trí của tôi không phải ở chiếc giường khách sạn này. Tôi thử lại ra đấy, xem sao…
Nhưng giấc ngủ đè nặng lên tôi, nhưng hai chân tôi không chịu cất bước, nhưng cánh tay phải của tôi trĩu xuống như đeo cục sắt.
Lại có tiếng súng!
Ồ! Dù sao tôi cũng phải xuống phố!
Trong nhà mọi người đều ngủ cả, trừ vài ba người đang chơi bài.
Có một người nói: Tám mươi Vua! Và người khác đáp: “cậu nói tám mươi Hoàng đế thì hơn!”
Thế mà tôi đã ngỡ rằng người ta sẽ chiến đấu, rằng thanh niên sẽ hy sinh tới người cuối cùng!… - Năm trăm bêdigơ, tám mươi Hoàng đế…
Tôi đã lê ra được tận ngoài phố. Phố xá tối mò!…Tôi đi xuôi tới cầu, có lính đứng gác.
“Anh đi đâu?”
Nếu tôi có can đảm, nếu tôi là một con người, tôi sẽ nói cho chúng biết là tôi đi đâu… đi đến chỗ mà tôi cho là nghĩa vụ tôi phải đến. Tôi sẽ kêu lên: Đả đảo Napôlêông!
Có lẽ trong tương lai nhiều lần tôi sẽ hối hận vì đã không kêu lên như thế và bỏ mạng ở đấy…
Tôi lẩm bẩm trong miệng và rẽ sang bên trái…
Sông Sen chảy câm lặng và tối tăm. Người ta nói rằng chúng đã ném xuống đó một người bị thương còn sống và người đó đã bơi được sang bờ bên kia, để lại đằng sau một vệt nước ngầu máu. Có lẽ người đó chúi vào hấp hối ở một xó. Không biết ở chỗ nào có một vũng máu đỏ?
Tôi không nghe thấy tiếng súng nữa, nhưng bọn lính gác lại xuất hiện, đắc thắng và láo xược.
Thế là hết… hết… Sẽ không còn một tiếng kêu nổi loạn bay lên trời!
Tôi quay về nhà, đầu óc nguội tắt, trái tim tan náy, loạng choạng như một con bò ngã gục dưới chiếc vồ, trog vũng máu nóng của lò sát sinh!