- XVIII - BUỒNG TRỌ

Tôi từ giã bà mẹ Hô-nê-rê (Honoré). Phải tìm một căn buồng hợp với khả năng của tôi. Tìm chỗ nào khoảng năm phơrăng (francs) nửa tháng.

Tôi chạy khắp nơi. Tôi không thể kiếm chỗ như mong muốn. Với giá ấy, chỉ có nhà trọ cho đám thợ nề - về phía quảng trường Mô-be (Maubert).

Vì tôi vận áo rơ-đanh-gôt (redingote), nên khi bước vào nhà nào, người ta cũng tưởng tôi muốn tậu tòa nhà và người ta đã sẵn sàng làm khó dễ với tôi – Tôi sẽ cho quét vôi, trải thảm, dán giấy… Như vậy bà con nghèo sẽ đi ở đâu?…

Người ta lườm nguýt tôi. Nhưng khi tôi nói ra điều tôi muốn – tức là: một căn phòng sáu xu một ngày như cho dân thợ nề - thì người ta nhìn tôi từ đầu đến chân, vẻ nghi ngại, và người ta mau tống tôi ra cửa. Vì nếu nhận lời tôi, người ta sẽ phải ngủ hai người với một bác thợ nề.

Tôi đã đến nhiều nhà trọ ấy, tôi đã leo lên nhiều cầu thang ấy!…

Một đôi khi tôi lầm lung tung cả.

Ở phố Pac-sơ-mi-nơ-ri (Parcheminerie), tôi ngỡ đã tìm ra nơi mình cần, thì bà chủ nhà hỏi tôi một câu đại khái có nghĩa như sau: “Có phải anh sống bằng tiền kiếm về nghề mãi dâm không?”

Tôi trả lời không, bà ta liền nói: “Vậy thì nguồn lợi của anh là gì, vậy anh không có nghề gì cả à?”

Từ trên thang gác cao, bà còn khinh bỉ nhìn tôi: “Xéo đi! Đồ lười!”

Cuối cùng tôi rơi vào một chỗ ở, mà lúc đầu người ta không muốn cho tôi xem.

Ông chủ nhà nhìn tôi từ đầu đến chân, rồi hỏi ý kiến bà vợ chứ không trả lời câu hỏi của tôi - Ở tầng nào? Có rỗi ngay không?…

Ông ta gãi đầu dưới mũ cát két và có vẻ làm những con toán lớn. Tuy nhiên một lát sau, ông cũng nói: “Tôi nghĩ có thể được đấy.”

Quay sang phía tôi: “Anh có bao nhiêu?”

Tôi ngỡ ông hỏi tôi có bao nhiêu tiền và toan trả lời.

“Tôi bảo ông là anh ấy không vào vừa mà lại”, bà vợ nói.

Họ định nhét tôi vào một chiếc hòm hay sao?…

Không, đúng là một căn buồng.

Người ta dẫn tôi đến. Tôi bước vào.

“Anh cúi người xuống. Kìa, cúi người xuống tôi bảo mà!”

Ôi chà! đau quá! – Tôi cúi người xuống không kịp, cộc đầu vào trần nhà; nghe đánh cắc một cái như người ta đập quả trứng.

Ông chủ nhà, theo bản năng, dịu dàng xoa vào chỗ tôi đau như kiểu người ta vê một viên thuốc.

“Về chiều cao, ông vừa nói vừa nhấc ngón tay ra khỏi đầu tôi như thể ông vì thích thú mà xoa nó, về chiều cao, thế là xong… Tôi biết là phải cúi người xuống, mà anh cũng biết rồi, nhưng vấn đề là chiều dài… Anh đứng hộ tôi vào góc cầu thang kia? Như vậy dễ đo hơn, anh bỏ mũ ra!”

Ông ta đo tôi.

“Tôi nói có sai đâu? Anh còn thừa được khoảng năm phân nữa.”

Thừa được năm phân! Thế là nhiều lắm! Với năm phân thừa ấy, tôi sẽ sung sướng như dân Xy-ba-rix (sybarite) [58]. Có điều, đừng để mọc móng tay móng chân!

Nhà ông này thật hiền lành và có nhiều sức hấp dẫn, tuy ông ta chỉ là người bán cá rán; lò bếp của ông thì ở dưới nhà còn buồng cho thuê thì ở tầng bốn.

Từ dạo đi tìm nhà, tôi đã chạy nhiều, lê gót khắp nơi, ôi đã bị người ta hắt hủi, khinh rẻ quá lắm, cho nên bây giờ tôi vội vã chấm dứt cho xong chuyện. Còn thừa những năm phân, thế là đủ cho tôi rồi!…

“Tôi sẽ không đi lại được, tôi vừa nói vừa cười.

- À! nếu anh muốn đi lại thì thôi, miễn nói chuyện!”

Ông ta không muốn đánh lừa tôi. Nếu tôi muốn đi lại trong buồng thì ông khuyên tôi đừng thuê căn phòng này.

Tôi gãi đầu để suy nghĩ. – mà cũng vì nó hãy còn đau. – và tôi quyết định.

- “Ông bảo chín phơrăng à? Tám thôi.

- Tám phơrăng rưỡi, đấy là lời nói cuối cùng.

- Thôi đây, một phơrăng đặt trước, để đi lấy hòm của tôi.”

(Căn phòng nhỏ bé, nhưng phố lại ở vào trung tâm, rất trung tâm. Tôi thường nghe nói: nên cố hết sức ở vào chỗ trung tâm. Như thế tốt hơn.

Bấy lâu tôi sống tự do, chẳng chịu nghe ai. Tôi nghĩ cần phải bơn bớt đi, và sống như mọi người. Khi đã rớ được một chỗ ở trung tâm thì đừng buông ra nữa.

Lạy Chúa, đối với những công việc tôi làm thì không nhất thiết phải ở trung tâm và phải có phố Noa-yê ở trước mặt, phố Huy-set bên trái và phố Pac-sơ-mi-nơ-ri bên phải! Tôi không thấy ngay được cái lợi lớn. Là vì tôi cũng còn là một kẻ hoài nghi, tôi còn bị chi phối bởi những thói quen sống lang thang. Căn phòng này sẽ siết chặt nó lại! Nhất định là tôi không thể tìm được chỗ nào hơn.)

Trước khi đi, tôi còn đứng dưới chân cầu thang nói chuyện thêm một phút nữa với ông bán cá rán, ông ta tán thưởng quyết định của tôi.

“Tôi chắc anh sẽ thấy dễ chịu, ông nói; và tôi… nếu một tối nào đó… tôi cũng đã qua thời còn trẻ, tôi hiểu; nếu một tối nào đó… (ông nháy mắt và hích tôi một cái) nếu một tối nào đó có chuyện tình ái xen vào… thì, miễn là nhà tôi đừng nghe thấy, còn tôi thì tôi sẽ nhắm mắt…”

Tôi đã đem hòm đến, buồng có một chỗ hõm có thể để vào đấy được. Thậm chí còn có thể thu xếp chỗ hõm ấy thành một căn buồng nhỏ.

“Người ở trọ trước thường ngồi vào đấy buổi tối để suy nghĩ, ông bán cá rán giải thích. Lúc nãy tôi không nói anh biết cái đó… Tôi nghĩ thầm: “Trông anh ta thông minh, tự khắc anh ta sẽ thấy”; với lại, không thể nói tất cả mọi chuyện một lần được!”

Với một căn buồng nhỏ như thế tôi tưởng có thể được lắm chứ! Nhưng tôi biết là mình có óc hay chỉ trích và tìm gián ở chỗ không có.

Miễn là không có rệp!… Cũng không chắc. Nếu có thì cũng chỉ vài ba con là cùng. Làm gì còn chỗ cho các con khác.

Sự thật là đúng như vậy! Chỉ còn thừa ra khoảng năm phân – và chẳng may, tôi lại nằm tốn nhiều chỗ.

Buộc lòng tôi phải co ngón tay lại khi muốn nằm duỗi thẳng người. Đó là một thói quen cần phải tập.

Ánh sáng ban ngày lọt vào buồng qua một cửa nhỏ trổ trên mái cửa ấy mỗi lần mở lại kêu rít như hộp thuốc lá[59] của Rôbe Make.

Tôi muốn về nhà lúc nào tùy ý. Tôi có chìa khóa riêng.

Tôi có thể dẫn về… Ôi tình yêu!

Tôi có chỗ hõm vào kia chỉ để ngồi suy nghĩ – chứ không dùng vào việc khác được! và suy nghĩ nghiêm chỉnh, thật lâu – vì ở trong ấy chẳng vui đùa gì được, và mỗi lần chui ra thì thật là gay go.

Khi nào bữa tối chỉ có bánh mì không, tôi thò tay ra ngoài cầu thang để miếng bánh đượm mùi cá rán sặc đầy.

Tôi không ăn cắp của ai mà bánh ăn vẫn có chút vị cá thay cho thịt. Tôi còn phàn nàn về nỗi gì nữa?

Giả thử tôi rơi vào một trong những căn buồng to buồn bã ấy, tha hồ chỗ để mà đi lại!

Nhưng đi lại, rồi thì sao? Đi vơ đi vẩn mãi, chứ không suy nghĩ! Nhún nhẩy, đưa chân qua bên trái bên phải trong một cái giường to – như một gái điếm hay một tay làm trò nhào lộn!

Thứ sáu, 7 giờ tối.

Chắc ở dưới nhà họ đánh rơi một con cá bơn vào lửa! Mùi nồng nặc – mà con cá chắc cũng không tươi lắm!…

Thứ bảy, 7 giờ sáng.

Này! Một trong hai chú rệp của tôi!

Đừng có ồn ào.

Tôi sống như thế, không làm ồn ào, trong căn buồng nhỏ của tôi.

(Cậu đã tìm được nhà ở rồi à, ông C… hỏi tôi, ông là người bảo chứng[60] của tôi và biết chuyện tôi đang tìm nhà.

- Thưa ông, vâng, phố… giữa phố Pac-sơ-mi-nơ-ri và phố Noayê.

À! Chỗ ấy trung tâm lắm!

Tôi không xui ông ta nói! Phải chăng tôi có tài tìm nhà, có bản năng về địa hình học: cái bướu[61] về môn trung tâm; bướu thì không thiếu, sáng nào cũng bị một bướu. Tôi không hiểu tôi có bướu về địa hình học không. Dường như có. Có lẽ chính là cái bướu đang chảy máu).

Mọi sự đều ổn thỏa. Tôi không có gì để ăn nhiều, nhưng tôi tự nhủ nếu mình sống cuộc đời của kẻ phàm ăn, người sẽ béo ra, và sẽ không thể chui vào cái buồng suy nghĩ của tôi.

Tôi chỉ còn hai mươi mốt xu cho đến cuối tuần; thứ bảy người ta sẽ trả tôi hai phơrăng mà tôi cho một cậu chắc chắn vay. Chắc chắn? Cũng chắc chắn như người ta có thể chắc chắn về bất cứ ai trên đời này.

May là tôi có thể ăn chịu được chút ít ở nhà dưới. Tôi tin là ông bán cá rán cho tôi – ăn cá đuối mà khách chê – đằng nào thì ông cũng đưa cho tôi những đầu cá, rất nhiều đầu.

- Anh thích đầu cá, anh bảo tôi thế mà?

Tôi đã làm họ tưởng mình thích đầu cá, để được ăn chịu. Tôi không dám mua chịu một dĩa cá rán với những con cá ý như người ta đã câu được, có cả đầu, mình và đuôi. Đó là cá của những người trả tiền ngay. Đó là các của những kẻ khá giả!

Tôi đã nói:

“Khi nào có đầu cá ông để cho tôi, tôi thích đầu cá nhất.”

Vậy mà hôm nọ, tôi đã bị một bữa sợ. Có một người vẻ mặt như mật thám ngồi trong cửa hàng. Người ta gọi tôi trước mặt hắn là người đòi những đầu, như thế cũng đủ để làm tôi bị bắt.

Lơgrăng nay ở đâu?

Cứ nghe người ta nói thì hiện anh đang sống trong xã hội thượng lưu. Có người ở Năngtơ mang đến cho anh, do mẹ anh gửi, một chiếc hòm ních đầy những bít tất, với một bộ com-lê[62] mốt đặc biệt, và một chiếc mũ phớt mềm mới toanh!

Người ta nói!… Biết bao nhiêu lời đồn đại.

Một bộ com-lê, một mũ mềm mới toanh!

Người ta còn nói có năm liv-rơ[63] bơ mặn, anh ta nên đem đến cho tôi một ít trước khi đi vào xã hội thượng lưu! Người ta giao du với giới thượng lưu, người ta phô vẻ duyên dáng của mình, người ta ăn mặc lịch sự, và người ta mặc bạn bè sống một mình trong hõm tường của họ.

Tôi không làm gì Lơgrăng để anh phải giấu bơ đi. Mà anh thừa biết một nửa góc cân sẽ giúp ích cho tôi.

Tôi trải qua những ngày rất dài và những đêm rất ngắn – quả là ngắn về phía chân – Năm phân thừa thật chẳng nhiều gì lắm!… Thật là tẻ ngắt, gần như nhục nhã mà phải sống như có sung, bụng thì rỗng… Nó kêu lên, cái dạ dày, ruột thì ùng ục! Và bởi căn buồng nhỏ xíu, nó làm anh điếc tai.

Tôi vẫn chỉ có cái ngón quen thuộc là cá của nhà dưới. Nó bắt đầu làm tôi phát kinh! Tôi đã có nghị lực hỏi lấy những khúc đuôi – không phải lúc nào cũng khúc đầu! Người ta cho tôi những khúc đuôi… thì vẫn là món ấy; tôi ngỡ như ăn nến tẩm bột. Tôi chắc rằng với một cái bấc thì một con cá ấy thắp sáng được suốt đêm.

Ai đấy?

Tôi ngủ, hai chân giơ lên trời! Tôi đã chế ra một dụng cụ nhỏ - như người ta thường mắc ở các bệnh viện để người ốm treo tay vào đó. Tôi thì tôi không treo tay, mà là treo chân.

Tôi làm một bản đu nhỏ cho hai chân – như vậy đỡ mỏi rất nhiều.

Tôi ngủ, hai chân giơ lên trời…

Và đứa con hoang trở lại (Kinh thánh câu II).

Có người gõ cửa buồng tôi – người đó ẩy cửa vào – Lơgrăng! Tôi không nhúc nhích! Một người đã nhận được từ quê gửi ra hai tá bít-tất – một bộ com-lê – một chiếc -mũ mềm – mới toanh – năm liv-rơ bơ mặn – mà mất mặt suốt một tháng ròng không thấy tăm hơi!… Tôi-không-nhúc-nhích!…

Để tự hắn hiểu như vậy nghĩa là thế nào; hắn có mếch lòng cũng mặc.

Nhưng Lơgrăng không vận quần áo mới, anh ta thật là xơ xác.

Phải tha thứ hết cho người nào đã đau khổ.

Lơgrăng đã không lao vào tay tôi – không có chỗ, trần thấp quá. – Tôi chẳng đòi hỏi thế. – Vô số lý do! – Anh không lao vào tay tôi, nhưng anh đã kể hết; anh đã thổ lộ ruột gan với tôi!…

Câu chuyện của Lơgrăng thật là thảm hại! Chính vì một mối tình tầm phơ mà anh khốn khổ.

Lơgrăng yêu mà chẳng nói với ai. Nhận được các thức ở nhà gửi ra, anh đem tới gia đình người quen của anh, họ đã lấy bơ, quần áo, mũ, bít-tất của anh, rồi tống cổ anh ra đường.

Anh có thể đi kiện, nhưng anh không muốn; anh thấy tởm khi phải vấy bẩn lên một kỷ niệm yêu đương.

Trong khi chờ đợi, anh chẳng còn gì để đeo vào người và cho vào miệng, và anh đến xin ở nhờ tôi một chút.

Một con cá bơn nhỏ nữa, nếu có thể… anh đang đói lắm…

Tôi đã tha thứ cho anh.

Tôi rất muốn thết anh một bữa ăn thịnh soạn! Nhưng không thể!

Thậm chí khó khăn lắm tôi mới lấy được của nhà dưới một con cá bơn nhỏ cho anh và đầu cá mee-lăng cho tôi.

Bây giờ anh muốn đi nằm.

“Vừa ăn xong đã nằm mà cậu không sợ à?”

Đi nằm ư? Không có cách nào cả! Thế nào cũng phải một người hoặc nửa người thòi ra ngoài cầu thang!

Tôi thì thừa ra được năm phân… Lơgrăng thì quá một cái đầu! Hai tay anh ôm lấy nó, anh những muốn bỏ được nó vào túi!

“Vô ích, anh bạn ơi! Nhưng không nên nản lòng, nào, ta hãy tìm cách.”

Tìm mãi, chúng tôi thấy rằng anh có thể để chân ở bên trong, nếu anh bằng lòng mở cái trổ trên mái để thò đầu qua đấy.

Anh thử. Người ta có thể tưởng có án mạng, có chiếc đầu lâu vứt trên ấy; nhưng chiếc đầu lâu này cử động; những người hàng xóm ở các buồng sát mái, thoạt tiên ngạc nhiên, nhưng rồi yên tâm và buổi sáng lại còn chào anh nữa.

Lơgrăng sợ bị mèo cào mặt.

Cố nhiên mọi sự không phải toàn một màu hồng. Khi đã đến cái nước như bọn tôi thì cũng không nên đòi hỏi sang trọng!

Và Lơgrăng sống như vậy, khi thì đầu thò lên mái nhà, khi thì chân thò ra hành lang, vào những hôm không có cầu thang. Người ta cù vào gan bàn chân anh khi lên cầu thang, và cái đó làm anh khóc chứ không cười, vì cô bạn quí của anh cũng đã cù anh (ấy là để lấy bơ) và cù ki vào cổ anh.

Dù sao anh cũng đang đói, anh lại không có khả năng làm việc gì ra tiền bằng hai mươi ngón tay ngón chân, mà mười ngón trong lúc này lại bị co rút.

Anh không sinh trưởng trong nghề dạy học và anh đâm hoảng khi nghĩ tới việc trở thành giám thị… Bao giờ anh có tiền, anh sẽ ném lên mặt bàn mà nói:… của chúng mình! Không những người anh dài mà anh còn rộng, theo nghĩa tốt của từ đó. Trong khi chờ đợi, tôi tuy nghèo hơn anh, tôi có thể, với tư cách là đứa con nối nghiệp học đường của cha, kiếm được nhiều hơn cho quỹ chung.

Tôi lại phải lên đường để tìm việc hòng kiếm sống cho hai đứa bằng học thức của tôi. Bởi vì về cái món học thức thì tôi có!

Chú thích:

[57] Nguyên văn là đặt một cái “còi” con rối vào miệng. (Người biểu diễn con rối ngậm một dụng cụ bằng thiếc gọi là “còi” để bắt chước tiếng nói the thé).

[58] Dân xứ Xy-ba-rix (Ý) nổi tiếng vì lối sống mềm yếu và khoái lạc: theo truyền thuyết một người dân Xy-ba-rix đã than phiền suốt đêm không ngủ được, vì trên giường rắc hoa, có lẫn một cánh hoa bị gấp lại làm đôi, đâm cộm lưng khó ngủ!…

[59] Chơi chữ: labatière vừa có nghĩa là cửa kính nhỏ trổ ở mái nhà, vừa có nghĩa là hộp đựng thuốc lá. Rôbe Make là nhân vật một vở kịch, một gã đầu trộm đuôi cướp, sảo quyệt, trắng trợn, liều lĩnh.

[60] Người chịu trách nhiệm trông nom một thanh niên ở xa gia đình.

[61] Nhiều người tin rằng những bướu ở sọ là dấu hiệu những khả năng mặt này mặt khác của người có bướu.

[62] Com-lê (Complet) là một bộ quần áo đủ cả quần, áo âu và gi-lê may cùng một thứ vải.

[63] Một liv-rơ bằng gần nửa ki-lô.