- XXI - DẠY TƯ VÕ ĐÁ
Hay là, không thành công trong những việc nhỏ, tôi nhắm những việc cao hơn?
Chỉ còn có nghề dạy tư ở nhà riêng hoặc nghề thư ký.
Thư ký?
Các bạn đã tìm cho tôi một chân thư ký ở nhà một người Áo giầu có, ông ta cần một người để viết thư hộ ông và để bầu bạn với ông vào buổi sáng. Tôi sẽ được năm mươi phơrăng một tháng, tôi sẽ đi làm từ tám giờ sáng tới trưa.
Đúng điều tôi hằng mơ ước! - Tôi sẽ được rảnh buổi tối để học.
Tôi tới nhà người Áo.
Ông ta đang nằm; quần áo vứt bừa dưới đất giữa đống vỏ chai và mẩu xì gà.
Chắc là tối qua họ đã chè chén phè phỡn.
“À! Anh là người đã được giới thiệu với tôi, ông vừa quay mình trên giường vừa nói. Nhờ anh nhặt hộ quần áo tôi lên?”
Chắc ông ta lầm, có lẽ ông đang đợi một đứa ở. Tôi thì tôi đến làm thư ký.
Tôi nói với ông như vậy.
“Anh nói lôi thôi cái gì thế?”
Tôi không nói lôi thôi - tôi nhắc lại rằng tôi đến làm thư ký.
“Tôi biết rồi. Đưa tôi cái quần.”
Tôi lưỡng lự.
Có lẽ ông ta say. - Ông ta nhức đầu… Ông ta vô lễ khi vận áo lót, nhưng vận quận áo xong, sẽ trở thành người lịch sự.
Tôi đặt cái quần lên giường.
Ông người Áo chui ra khỏi chăn, đi bít-tất, xỏ chân vào quần.
“Anh đưa hộ tôi cái áo.”
Không, tôi không đưa hộ ông ta cái áo - tôi sẽ cho ông ta một trận nếu ông khăn khăn - ông ta sẽ chỉ được thế, nếu ông cố nài.
Ông ta nài, - à! mặc kệ! - Tôi không nhịn được nữa! Tôi liền nhảy xổ vào ông ta, tôi tát, tôi nện!
Tôi đánh cho hả, trăm nghìn nỗi khổ!
Tôi đã chạy thoát sau khi xô đẩy hàng xóm và người gác công. - Miễn là hắn không nghĩ tới mang đồng hồ của hắn theo!
Đấy là mưu toan, kẻ tham vọng cuối cùng của tôi!
Tất cả những chân thư ký mà tôi có thể tìm được đểu ở nhà bọn Áo rượu chè hoặc bọn Pháp bất hảo, tại các nhà xảy ra hài kịch hoặc bi kịch.
Dạy tư? Kèm trẻ trong một gia đình giầu có?
Tôi rất muốn!
Tôi muốn biết thượng lưu, biết các thói xấu và nhược điểm của bọn giầu có ấy, để một ngày kia có thể chế giễu hoặc đả kích chúng! Sớm hay muộn rồi cũng phải có lúc tôi được trả hận!
Nào hãy kiếm lấy một chỗ dạy tư!
Tôi đã khuấy động cả trên trời, dưới đất. Tôi đã xin việc một cách táo bạo không tưởng tượng được.
Phải chịu vất vả, gõ cửa khắp nơi, đừng sợ hãi, các sách châm ngôn và những người khôn ngoan đều nói vậy.
Tôi không nói rằng tôi đã không sợ hãi - ngược lại! Nhưng tôi đã gõ cửa kháp nơi, và tôi đã chịu vất vả, một sự vất vả đau đớn và anh hùng.
Tôi đã chuộc lấy sự lố bịch; tôi đã đưa cả đầu và trái tim, lời van xin và lòng tự hào vào giữa những cánh cửa khép lại một cách khinh bỉ!… Can đảm, tự hào, trái tim và cái đầu cuối cùng đã xẻ bươm và rỉ máu!
Tôi đã nhảy như ếch trên bậc thang con số.
- Đòi đắt vào! người ta bảo tôi.
Tôi đã đòi đắt.
- Đắt quá, bọn có tiền đáp.
- Đòi bớt đi!
- Một gã đói rách, người ta vừa lầm bầm vừa nhìn tôi từ đầu đến chân.
Mỗi lần có một bức thư giới thiệu, lấy được không biết ở đâu, do tài của tôi mà giành được ở người này người lọ, đưa tôi tới một phòng khách; hễ gặp một lỗ tai buộc lòng phải nghe tôi, tôi liền xin việc theo giá cao nhất hoặc mạt nhất, tùy theo khung cảnh sinh sống của những người mà tôi hỏi.
Nhưng lần nào người ta cũng từ chối!
Những thư giới thiệu đó toàn là cầu may - được chăng hay chớ. - Tôi không quen người nào có chức vụ cao hoặc có thế lực.
Có thế lực, chức vụ cao! Thế thì phải thuộc phe Đế chế! Tôi không thể, không nên, không muốn được che chở bởi những người của Đế chế. Thà vào nhà tế bần!
Không thiếu gì gót chân để mà liếm. Để trả công liếm gót, có thể người ta sẽ thí cho tôi một địa vị. Tôi không có lưỡi để làm việc ấy!
Do nguồn gốc của tôi, tôi chỉ có dây mơ rễ má ở nơi đồng ruộng - mà chẳng có trong dòng giống bọn sung sướng! Tôi là con một bà nông dân đã kêu quá nhiều rằng bà đã chăn bò và một giáo sư đã khá dày công để tìm quan thầy cho bản thân!… Vả chăng ông dạy lớp dưới, nên không có quyền hành và kém uy tín.
Tìm đâu ra những sự giới thiệu vào thời buổi chủ nghĩa phá sản đắc thắng, những người cộng hòa bị lưu đày?
Tôi đã gặp may!
Có một ông thầy dạy võ đã nghèo khổ tới ở gần chỗ tôi. Ông là người miền Nam, cởi mở, hay chuyện, nóng nảy. Tôi là người vận áo rơđanhgốt duy nhất trong nhà, và ông thích chơi với tôi. Ông năng chào hỏi tôi, lại năng đến chơi nữa. Tôi không rũ ra được đên đành phải nói chuyện võ đấm với võ đá với ông để cho đỡ khổ, để lợi dụng còn hơn cái cảnh xóm giềng cồng kềnh với ông.
Một đôi khi vào buổi tối, ông bạn tôi đến một chỗ như kiểu chuồng ngựa, ở đó ông dạy lèo tèo vài mống học trò - và tôi học võ đá, không có cách gì hơn! Hình như tôi có khiếu về môn đó!
Tôi trở thành một tay võ thuật - điều đó không làm cho tôi vào được xã hội thượng lưu và cũng không giúp cho tôi vào Viện hàn lâm, nhưng đã làm cho tôi có quan hệ với đám leo dây múa rối.
Những ông giáo sư, những người giới thiệu tôi, cho đến nay, chưa giúp tôi kiếm ra được một đồng xu. Chính đám leo dây múa rối lại giúp tôi kiếm ra tiền.
(Những người có bằng ảo thuật, bằng quái nhân, hay chân những ông thầy có bằng cấp đeo lông chồn của tôi, thật thà nhờ tôi viết cho họ những bản quảng cáo, những lời chiêu khách, những áp-phích về trận đấu. Đầy mồ chôn những người tráng sĩ và những chuyện tiên tri kỳ diệu cho đám học trò của Cô Lơnoocmăng[67] ba xu một buổi!…
Tôi giao du với giới này ở trong buồng ông thầy võ.)
Một tay vô địch về môn quyền thuật cổ, như lời chiêu khách nói, đã tới đấu võ (cho vui) với vài ông thầy dạy võ ở trung đoàn, ban của lão Noarô, ông hàng xóm của tôi. Bản thân tôi cũng vào đấu, và chúng tôi đã bắt tay nhau, như trước công chúng, trên đống mạt cưa.
Sau trận đấu, tay làm xiếc dẫn tôi tới Barie đuy T’rôn, nơi ông ta cắm lều.
Một sáng chủ nhật, tôi đã cùng ông ta vào chỗ bọn quái nhân để chơi vui; tôi đã trong thấy họ đang lúc ăn vận thường trong nhà. Dần dà, chúng tôi trở thành đôi bạn thân và cuối cùng những gánh xiếc rong trứ danh đặt bàng cho tôi.
Tôi thường làm nhiều nhất cho gánh Anxiđơ.
Người ta yêu cầu tôi làm sẵn áp-phích để cho in vào những tối biểu diễn lớn ở tỉnh lẽ. Tôi đã viết những áp-phích như những bản anh hùng ca.
Tựu trung những kiến thức cổ điển của tôi cũng đã dùng được vào một việc gì! Tôi có thể nhét Hôme vào chỗ này, chỗ nọ; nới tới Milông đơ Crôtôn đã làm đứt tung dây thừng cuộn quanh đầu; nói tới Ăngtê được hồi sức mỗi lần chạm xuống đất!
Vốn học thức ở nhà trường cho đến nay chưa dùng được việc gì cho tôi cả, nhưng nó trở nên rất có ích ở Hội chợ bánh ngọt.
(Tôi đã viết lại một vở kịch cho hội chợ này. Ông Niza chắn chắn sẽ không nói về vở đó trong lần xuất bản sắp tới cuốn Lịch sử văn học của ông. Ông Manhanh cũng không nói tới nó trong cuốn Lịch sử múa rối. Tuy nhiên chuyện đó có thực. Với ba mươi phơrăng thu nhặt được mỗi chỗ một ít, tôi đã làm trẻ lại những Buriđăng và tên súc sinh Gôlô của những rạp múa rối. Và làm việc đó, tôi thấy thú! Bao buổi tối nôn cười, tôi đã trải qua những đám hề sống và con rối gõ, giữa những tên tên khổng lồ và những chú lùn, thích thú cái cảnh giàu màu sắc ấy, ham mê những cảnh tượng kỳ quặc ấy, tò mò nghiên cứu những phong tục lạ lùng ấy, dám ăn cùng gà-men và thật tình gần như tự hào được những tay đô vật và võ đá xép mình vào loại trung bình khá trong hàng võ đá và cử tạ… Một hôm tôi vớ được một quyển sách của Đickenx nói về những người leo dây múa rối khốn khổ. Ông cũng yêu họ như tôi nhưng tôi dám nói rằng ông không biết rõ họ cho lắm.
Ông Đickenx chưa gặp may như tôi là nhận được một lá thư bẽn lẽn tỏ tình của một phụ nữ nặng bốn tạ… Chính cũng do chuyện đó mà tôi phải xa cách cái xã hội đó nơi tôi thích lang thang và đã dấn tới những bạn kinh ngạc. Cái hiếu kỳ của cô gái khổng lồ ấy làm tôi sợ và tôi lánh xa, nhưng tôi cũng đã kiếm được khoảng một trăm phơrăng tại xứ sở của những người khác số phận ấy và tôi đã được tai nghe mắt nhìn thỏa thích những cảnh tượng mà sau đây một ngày nào đó có lẽ tôi sẽ rút ra được những điều bổ ích. Được chứng kiến cảnh thức giấc của đám sư tử rạp xiếc hoặc những mụ phù thủy hội chợ không phải là vô ích! Rồi có ngày ta sẽ dùng những cái đó để viết tiểu thuyết hay viết kịch!)
Rồi tình cờ tôi kết bạn với một con người đáng yêu.
Ông thầy võ hàng xóm của tôi không phải là người xoàng, ông đã từng biết những giờ phút vinh quang của nghề võ đá. Ông đã mời Lơcua, Lơcua trứ danh, tới đấu võ tại một phòng để lấy tiền giúp người vợ góa của một bạn đồng nghiệp.
Lơcua tới. Lơcua thắng một tay hung bạo của quân đội bằng một trận thắng về mặt lễ phép, lịch sự và vũ lực!
Tôi đưa đăng trên một tờ báo nhỏ trong một bài tường thuật trận đấu và chào mừng người chiến thắng.
Tôi đem tờ báo đến cho ông, ông cảm ơn tôi, chúng tôi gặp lại nhau và tôi được vào phòng dạy võ của ông ở phố Tuôcnông, nơi lui tới của một giới sang trọng, gồm có những thầy thuốc trẻ, những luật sư tập sự, những người có thực lợi cường tráng, họ tới đó để giải trí theo kiểu Ănglê sau những giờ làm việc nghiêm túc.
Bây giờ tôi có cả một giới giao du. - Phải nói rằng những người đó tỏ ra lễ độ hay thân tình không phải với ông Vanhtrax - học giả, mà là với ông Vanhtrax - võ sĩ, với ông Vanhtrax hình như có ngón đá dưới không ai bằng, và gỡ đòn đạp chặn với một sức mạnh và một tài nghệ bậc thầy mà ông ta chưa từng có trong các diễn từ la-tinh, ngay cả khi ông ta đặt lời cho Catalina hoặc cho Xpactaquyx.
Ở phòng võ này, tôi đã thử trổ tài về các đề tài cổ điển; bao giờ người ta cũng kéo tôi về ngón đá và ngón đỡ. Tôi muốn nói chuyện về các Thế kỷ lớn, người ta ngắt lời tôi để hỏi tôi làm thế nào mà quất mạnh đến thế. Tôi muốn nói đấy là nhờ truyền thống gia đình! Tôi có đòn quất ấy cũng như tôi đã có hoa tay ở nhà Ăngtêla - và tôi lại được nghe thấy người ta nhắc lại lời ca tụng: Nhất ông đấy!
Một tay võ thuật địa phương có một đứa cháu học ở trường trung học và cần được kèm thêm về tiếng hy-lạp.
Ông ta hỏi xem tôi có muốn kèm đứa bé không.
- Sao chẳng được!
- Đồng thời chúng mình luyện võ với nhau, ông nói.
Ông tìm cho tôi chỗ dạy học cốt để đấu với tôi, học sự lanh lẹ của tôi, lối tấn công dữ dội của tôi.
Ngay từ hôm đầu tôi đã nhận thấy điều đó. - Sau chừng nửa giờ tiếng hy-lạp, ông nói:
- Thế là đủ rồi, kẻo mệt thằng Gioocgiơ.
Ông vội vàng gấp sách vở lại, níu tay áo tôi, dẫn tôi tới một căn phòng lớn rồi đứng ngay thế thủ.
- Chơi đi!
Ông trả tôi năm phơrăng tiền dạy học cháu ông, nhưng chỉ để tôi dạy chữ đáng một phơrăng rưỡi, còn ba phơrăng rưỡi là để ông đòi tôi luyện võ đá.
Nhờ vào đôi chân tôi kiếm được năm phơrăng ấy, mỗi tuần lễ hai lần.
Chính là phải thưởng đôi chân của tôi, nếu lại có lễ phát phần thưởng.
- Sẵn sàng chưa? Bốp, bốp, bốp.
- Vào dạ dày này, hấp! Tôi được rồi, trúng rồi.
- Úi dà! Tôi để dính miếng da mũi vào găng ông rồi…
Đúng thật - miếng da mũi thì ở trên găng da, mũi thì bị trầy đỏ hơn.
Tôi đã cố ý đưa mũi ra: thỉnh thoảng để ông ta đánh được mình, tôi sẽ có chỗ kèm học, suốt đời.
Rủi thay, con người cuồng võ đá ấy một buổi tối kia đã cậy sức đánh nhau với bọn du côn. Ông bị chúng đánh gây chân…
Tôi không còn được việc gì nữa, đứa cháu không cần kèm học nữa.
Người thanh toán tiền nong với tôi, và tôi chỉ còn mỗi cái đầu để kiếm sống; cái đầu với mọi thứ chứa đựng bên trong: dịch xuôi, dịch ngược, diễn từ, chồng chất như mớ quần áo bẩn trong chiếc sọt!…
Liệu tôi còn tìm được một người mê võ đá nữa không?
Nếu có đủ tiền, tôi sẽ mở một lớp võ đá. Như vậy phải bỏ ra trước một ít tiền, một chút vốn!
Tôi sẽ dạy võ đá ban ngày, tôi sẽ đọc các tác giả tốt và chuẩn bị tài liệu cho quyển sách lớn của tôi ban đêm. Vẫn là giấc mơ muôn thuở kiếm miếng bánh trong buồn chán, thậm chí cả với mạt cưa, từ tám giờ sáng tới sáu giờ tối, nhưng rồi rèn luyện tài năng bằng làm việc từ bảy giờ tối tới nửa đêm!