- XXII - CHIẾC ĐANH GHIM

Liệu có một Đức Chúa Trời cho các ông giáo cấp dưới không? Một Đức Chúa Trời với bộ râu dài và chiếc cổ cồn giả đã đeo từ hai ngày?

Bulima, một tay phất, có chỗ dạy tư trong giới Thượng lưu một buổi sáng kia tới một xưởng họa mà một đôi khi tôi đến, lúc ấy tôi đang ngồi một mình, vì anh họa sĩ đang bận nấu ăn ở nhà bà hàng xóm.

“Này, có một chỗ trống ở nhà Jôli, người chuyên mở lớp cho phụ nữ. Người ta đang tìm một chàng trai tử tế, có mẽ người…”

Hừ! Hừ!

“Tôi đã hứa sẽ tìm hộ một người, nhưng tôi chẳng quen biết ai cả. (Anh ta có vẻ lục lọi trí nhớ). Thanh niên, mẹ kiếp, không thiếu! Chỉ cần hai mươi tuổi, nhưng tử tế và có mẽ người!… Tìm đâu ra?

Chà! Phải đâu xa! Tôi biết một anh chàng mẽ người không đến nỗi - cái nhà ông đó đội lốt một người bạn tốt của tôi.

“Ông không thể mách tôi một người nào à, Bulima nói tiếp, một gã chẳng có vẻ ngu xuẩn như tất cả những người tôi quen!”

Đồ bất lương!

Anh ta tiếp tục tìm tòi rất kỹ - “Cậu này, cậu nọ!”

- Tôi nghe anh lẩm bẩm một mình, kể tên những “Têriông, Mâyrê, Brexlơ”, nhưng anh bỏ qua hết, và lắc đầu.

“Thôi, bất cứ thằng cha căng chú kiết nào mình cũng phải lấy vậy!… Anh có thuốc không, tẩu thuốc nữa? - Đây.”

Anh ta nhồi tẩu thuốc rít vài hơi, rồi lại gãi đầu… Rõ ràng là anh ta vẫn đang tìm. Cuối cùng, anh quay sang phía tôi.

“Tôi chẳng thấy ai cả, anh bạn ạ, mà tôi lại hứa tối nay gửi người đến! (Nghỉ một lát). Này anh, anh có muốn tới không? Nếu là ông bố tiếp thì ông ta chẳng đếm xỉa gì đến chuyện có lịch sự hay không. Có cơ anh sẽ gặp ông bố đấy… Anh thấy thế nào?

- Tôi sợ không được tử tế lắm và không có mẽ người…

- Nếu ông bố tiếp anh thì anh có thể được đấy, tôi nói thật mà. Ông ta lại còn thích hạng người tầm thường nữa kia! Thôi, đồng ý chứ? Anh đến đấy nhé?…”

Tôi lúng búng một chút, và cuối cùng tôi nhận.

Như vậy là tự nhận mình không có mẽ người, nhưng có thể kiếm được vài xu, và tôi có thể đóng vai thằng què vì ba mươi phơrăng một tháng.

Phải ăn vận tử tế để tới đó.

Dù ông bố không đòi hỏi phải sang trọng, tôi vẫn không thể để quần áo thế này mà tới đó được - Quần thì có hai mắt ở hàng đít, áo thì óng ánh như bằng tôn, giày thì như mõm cá chết!

Tôi có chiếc áo đen cũ! - Chỉ cần bôi tí mực lên trên núm cúc là được.

Tôi đi đi lại lại trong buồng, mặc áo mà cởi truồng.

Nhìn thử trong gương xem sao!…

Quả là chưa ổn.

Phải đi mượn quần áo, như một kẻ bị đắm tàu.

Thật là gay go!

Tôi chạy đến một người bạn cũ ở Năngtơ tên là Tect’ru, sinh viên trường thuốc:

“Mày có quần không?

Đây, có một cái!… Nhìn này!”

Anh cho tôi sờ vào vải quần ở chỗ đùi.

“Mày cho tao mượn khoảng hai tiếng đồng hồ được không?

- Thế còn tao!…

- Mày không còn quần khác à?

- Tao có chiếc quần cũ. Nếu mày dùng được…”

Có thể dùng được, sau khi sửa sang nó như một căn nhà dột nát!…

Téct’ru tự nhận giúp tôi ăn vận với tất cả vẻ ân cần của một người mẹ.

Anh đứng đằng sau tôi. Thái độ của anh làm tôi toát mồ hôi lựng. Tôi thấy anh gãi trán, tôi thấy anh hí hoáy ở chỗ đũng quần… Tôi hỏi thăm tình hình ra sao!

Tect’ru không dám khẳng định gì. Tuy nhiên anh vẫn không làm tôi nản lòng.

Anh tiếp tục nghiên cứu và sửa sang, anh xoay quanh ngắm nghía, mắt rình mò, đanh ghim cắn ở răng.

Cuối cùng anh tuyên bố là ổn - nhưng phải có áo dài để che những chỗ sửa sang.

Anh không có áo dài.

Anh đã góp chiếc quần. - Để một cậu khác góp áo ba-đờ-xuy!

- Ơđen có lẽ có áo cho cậu mượn!

Tới nhà Ơđen.

Ơđen làm khó dễ, anh đã từng cho mượn những chiếc áo choàng rồi người ta không trả hoặc trả thì bị vấy bẩn và xô chỉ - với những que diêm lọt vào trong lần lót và một mùi là lạ ở dạ.

- Tuy nhiên, nếu cậu cần!

- Cám ơn, sẽ có đền bù!

Tôi vận thử chiếc áo anh lấy ở trong tủ ra.

Tôi nghe thấy bục khẽ một tiếng! Tôi không nói gì cả… Tôi cảm thấy Ơđen sẽ giật lại chiếc áo choàng ngay lập tức nếu tôi nói đến tiếng bục ấy.

Thế là người tôi đã bó cứng.

Tôi sẽ không bao giờ đi bộ đến; cố lắm là tôi phải nhảy để xuống cầu thang.

Còn như đi thì là cả một chuyện gay go! Chắc chắn là người tôi sẽ bị lìa làm hai mảnh - như vậy phải trả hai chỗ ư?… Tôi còn vừa đúng sáu xu.

Người ta buộc lòng phải đặt tôi lên xe chở khách người ta vui lòng lắm, họ chán tôi rồi, họ muốn tống khứ tôi đi.

Khi xuống xe thật rày rà! Tôi toát mồ hôi - cả cái bụng của Tect’ru ướt đẫm trên ngực tôi.

Tôi bước đi được chăng hay chớ - với những dáng điệu rất khả nghi! Cuối cùng tôi đến được nhà người ta đang chờ một giáo sư, có vẻ tử tế và có mẽ người…

Tôi bấm chuông. Ôi chao! Hình như dây đeo quần bị đứt!

“Tôi hỏi nhà ông Jôli?

- Đây rồi.

- Ông có nhà không?”

Chà! Giá ông ta đừng có nhà!

Ông ta có nhà: ông đang ra. Người con trai khó tính? Hay ông bố vô tâm?

Người con trai!

“Ông đến dạy học phải không?”

Tôi không đáp! Có cái gì bục ở phía dưới…

Ông ta chờ tôi trả lời.

Tôi chỉ ra hiệu.

“Ông đã dạy học rồi chứ?”

Lại khẽ gật đầu làm hiệu và một tiếng “thưa ông vâng” rất khô khan. Nếu nôi nói, người sẽ phình ra - khi nói bao giờ người ta cũng phình ra một chút. Nếu chiếc áo choàng bục ra, ông Jôli sẽ trông thấy cái ông không ngờ tới.

Ông tiếp tục nói một mình.

- Thưa ông, tôi muốn. - Nhưng xin ông hãy ngồi xuống đã, tôi cần trình bày ông rõ ý định của tôi…

Tôi ngồi gượng nhẹ! Vẫn còn mạnh quá! Một chiếc đanh ghim bật ra ở đàng sau.

Ông trình bày với tôi kế hoạch của ông.

“Một số bà mẹ chăm lo việc giáo dục của con cái tới mức dũng cảm. Các bà tiếc rằng mình không biết từ ngữ để dõi bài vở của nhà trường. Tôi mới nghĩ mở một lớp trong đó một thanh niên thượng lưu - quen với phong cách lịch sự - sẽ dạy các bà, một cách nhã nhặn học tiếng la-tinh và cả tiếng hy-lạp nữa. Tôi biết trước việc này rồi sẽ ra thế nào, chắc ông cũng rõ, nhưng đây là một ý kiến có thể làm các bà mẹ yêu con thích thú trong một thời gian.”

Máu chảy ở chỗ đanh ghim, có thể tôi đã làm đỏ cả chiếc ghế bành…

Tuy vậy tôi vẫn cần phải trả lời thế nào đó!…

“Cố nhiên…”

Tôi ngừng lại, chiếc đanh ghim đã xoay ngang - thật là kinh khủng! Tôi ngọ ngoạy đầu là cái duy nhất tôi còn có thể ngọ ngoạy mà không nguy hiểm mấy.

“Như vậy! Ông ạ, để ông suy nghĩ… Tôi thấy ông có vẻ thận trọng trong lời nói và cử chỉ… chính là điều tôi thích. Chúng ta có thể thỏa thuận được… Cứ mười phơrăng mỗi bài hai tiếng. Ngày giờ thì để các bà sẽ định lấy. Nhưng có lẽ ông có những ngày mắc bận chăng?

Tôi định nói “vâng” để làm khó dễ, nhưng yết hầu đau quá và tôi đang cần ngọ ngoạy đầu theo chiều ngang để đỡ bị ngạt thở vì chiếc cổ cồn bằng giấy: tôi liền ngọ ngoạy đầu theo chiều ngang - như thế có nghĩa là “không” trong tất cả mọi loại tuồng câm.

“Được, tốt lắm! Đề nghị ông trở lại đây hoặc viết thư cho tôi.”

Ông ta đứng dậy. Tôi chỉ còn ra về thôi!

Khi đứng tôi đã đau hơn.

Tôi đi giật lùi ra cửa.

Hôm sau, Bulima tới nhà tôi.

“Anh có biết là rốt cuộc ông Jôli rất thích anh không? Ông ta thấy anh lịch sự lắm!… - hơi cứng một chút! - phong cách rất Ănglê - không rỉ răng… không như trên con ngựa sóc… cử chỉ hơi cộc lốc… - nhưng theo ông ta nói thì ông ta chẳng ghét cái vẻ lạnh lùng ấy.

Tóm lại, anh bạn thân mến ạ, nếu anh muốn thì công việc coi như xong xuôi. Nhưng nói cho tôi biết anh tới đó như thế nào!

- Hề! Hề! Tiên sinh Bulima, anh giới thiệu tôi đến như chuyện bất đắc dĩ… Anh thấy đấy, họ sành cái môn sang trọng hơn anh… Và không biết tôi còn lịch sự đến thế nào nếu không có những chiếc đanh ghim!

- Đanh ghim nào?

- Đừng hỏi nữa! Không thì tôi sẽ cho anh xem một cảnh tượng kinh khủng - tôi phác ra (nửa chừng) một cử chỉ làm anh ta kinh dị.”

“Ông trở lại đây hoặc viết thư cho tôi, cái ông thấy tôi có vẻ cứng ngắc kiểu Ăng-lê ấy đã nói với tôi như vậy.

Tôi viết thư - Tôi chưa thể xuất hiện được. Về mặt quần áo sang trọng, tôi vẫn chỉ có mỗi chiếc quần của Tect’ru và chiếc áo choàng của Ơđen, nếu như họ còn muốn cho tôi mượn. Tôi có những thức đó - và những chiếc đanh ghim…

Rất có thể nếu ngồi trên mũi đanh ghim tôi vẫn có vẻ lịch sự, nhưng tôi ưng có vẻ tầm thường hơn và không bị đau như tôi đã đau. Chỗ đanh ghim đâm đến nay vẫn còn buốt!

Ông Jôli cho biết tôi sẽ khai mạc lớp học ngày thứ hai sau.

Thứ hai nào cũng phải vật lộn ghê gớm làm sao!

Ngay từ thứ sáu, tôi đã thấy lo rồi, và tôi run lên sợ mình không đến được!

Tôi đi mượn quần áo tử tế ở nhà người này, người nọ.

Tôi giao du với những kẻ không có học thức như tôi, cũng không cùng nòi giống, nhưng to lớn và tầm thước bằng tôi. Bây giờ thì phải to lớn bằng tôi, có vòng thắt lưng bằng tôi, mới trở thành bạn thân của tôi được.

- Cậu nghĩ về người ấy thế nào? Một đôi khi người ta hỏi tôi.

- Người ấy à? - Liệu tôi có mặc vừa quần của hắn không?

Tôi vốn xét nét về tư tưởng đến thế, tôi, con người thuần túy, giờ tôi vận những bộ quần áo vẽ màu sắc thuộc những sắc thái kỳ quặc, điều đó không sao, nhưng rất khác nhau về phương diện tư tưởng nữa! - ấy mới là điều nghiêm trọng!

Quần áo của bọn cộng hòa ôn hoà, mà tôi đã đem xử bắn nếu tôi đã thắng, nhưng bây giờ chúng lại nắm được tôi ở chỗ đó: chúng nắm được tôi bằng ve áo choàng hoặc bằng đũng quần của chúng.

Dù sao tôi vẫn cố gắng ăn vận được khá tươm tất, vì tôi đã cài cúc áo thật cao lên - vốn dĩ người tôi mềm mại, tôi có thể co người lại trong hai tiếng đồng hồ và nhịn không thở nhiều, như khi tôi muốn chữa nấc.

Nhưng quả thật là gay go, tôi phải giữ mình rất cẩn thận!

Người ta không ưa tính nết của tôi. “Con người kỳ quặc, bản chất ít cởi mở đến thế, cài cúc quá kín đáo.” Đấy là những tiếng xì xào đang lan đi. Nhưng tôi không thể cởi mở được, cũng không thể cởi khuy áo được!

Đã đến lúc không ai muốn vận quần áo giúp tôi nữa, nhiều thì giờ quá - tôi cần phải có một cô hầu buồng, vì các bạn đều đã từ chối cả.

Bạn bè! Lúc đầu thật là sốt sắng, nếu để tùy ý, họ sẽ gài ghim khắp mọi chỗ cho anh; rồi dần dần họ đâm ra thờ ơ - thờ ơ mệt mỏi - và gì nữa không biết! Không thấy mặt đâu nữa khi cần đến họ, - không thấy họ nữa để nhờ kéo hộ vòng khóa, gấp hộ đũng quần - bạn bè, họ xa cả!…

Tôi cần có một người thợ may, dù phải trả giá bằng một tội ác.

TÔI SẼ CÓ.

Tôi chỉ còn mơ chuyện áo quần. Bây giờ lúc nào tôi cũng muốn có một chiếc quần chẽn không xoăn lại và không làm tôi đau ở giữa hai đùi.

Tình hình này rồi sẽ đưa tôi đến đâu?

Tôi có chóng mặt không đấy? Icarơ, Icarơ, Maxanielô, Maxanielô!…[68]

Chính Ơđen, muốn khỏi bị rầy rà vì chuyện mượn quần áo, đã ưng giới thiệu tôi với người thợ may của anh là ông Cômông.

Nhưng anh hỏi xin tôi chiếc đanh ghim đã đâm vào thịt tôi để chặn ngang tương lai của tôi.

“Bao giờ mày nổi tiếng, tao sẽ bán chiếc đanh ghim này cho bọn Ănglê.

- Khi ấy, tao sẽ mua lại của mày và đặt nó vào tấm huy chương của tao.”

Chú thích:

[67] Cô thầy bói nổi danh (1772-1843). Đa số các nhân vật lớn của thời Đệ nhất Đế chế đã nhờ cô bói.

[68] Icarơ: theo thần thoại Hy Lạp, người đã dùng lông chim gắn xi làm cánh để bay lên không, tới gần mặt trời, xi chảy, rơi xuống chết ở biển Egiê. Maxaniêlô (1920 - 1947), người đánh cá ở Naplơ (Ý), cầm đầu cuộc khởi nghĩa chống lại ách đô hộ Tây Ban Nha thắng lợ, nhưng rồi bỗng phát điên, và bị giết chết. Ý tác giả muốn nói tham vọng của mình quá lớn, rồi sẽ thành nạn nhân của tham vọng ấy.