- XXVI - (2) THUỶ TIÊN-TỜ BÁO CỦA NHỮNG NGƯỜI ĐI TẮM

Góc hai, cửa vào bên trái

Tôi trèo lên gác hai và thấy một tấm biển khác:

VĂN PHÒNG TOÀ SOẠN

Làm việc từ 11 giờ tới 4 giờ

Xin qua quả đấm.

Tôi quay quả đấm ở cửa và bước vào trong buồng.

Sao mà tối thế! Cửa sổ đóng, rèm kéo kín – chẳng có ma nào cả!

Tôi nghe thấy tiếng rơm sột soạt.

“Ai đấy?” có tiếng người nói từ buồng khác vọng sang, không nhận ra tiếng ai; không chắc có phải là tiếng Matutxanh…

Tôi giở mẹo, và mượn giọng một anh mù nghèo, tôi réo lên trong bóng tối:

“Tôi là khách mua báo dài hạn của tờ Thuỷ tiên…

- Ông mua dài hạn báo Thuỷ tiên à?”

Tiếng rơm sột soạt và những lời nói đứt đoạn lại nổi lên.

“Khách mua báo … Khách mua báo… Quần của tôi đâu rồi?… Khách mua báo!…”

Matutxanh (đích là anh ta) hiện ra đang cài cúc quần.

“Ồ! Mày!… Mày không thể xưng tên ngay được à?… Mày làm tao ngỡ ông khách mua báo! Tao cũng nghĩ thầm không phải giọng nó.

- Các khách mua báo của mày không cùng một giọng nói à?

- Các khách mua báo – không phải các – một thôi! Chúng tao có độc một khách mua báo, một thôi!… Nhưng sang buồng bên kia đã… Ngồi trên đống báo ế ấy.”

Có những chồng báo để dưới đất. Tôi ngồi ngay lên hình vẽ; còn Matutxanh thì chạy tới bên tường và leo lên một tầng gác lửng xung quanh có để ngô, có mùi như lều của người da đỏ - và mùi nồng nữa.

Matutxanh ở đấy.

Gian nhà còn lại là của toà báo; góc ấy là chỗ ở của ông thư ký toà soạn. Anh ở trên gác lửng ấy như nhà của mình, anh có thể tiếp các bạn riêng ở đấy.

Matutxanh kể tôi nghe chuyện tờ Thuỷ tiên, báo của những người đi tắm.

Đấy là một tờ báo rao vặt sống, hoặc nói đúng hơn phải sống bằng quảng cáo, như tờ Pierô, nhưng với một sáng kiến thần tình.

Sáng kiến đó là đem phát không cho các nhà tắm một tờ để người tắm sẽ đọc trong khi đợi nước nguội, đợi da bở để sát xà phòng, đợi cho những chỗ thành chai mềm ra và có thể lấy móng tay cấu đi được.

Người ta có thể để góc báo nhúng vào nước được; đấy là loại giấy vải không rách và không mủn thành bột.

“Mày có tin, Matutxanh vừa nói vừa đặt ngón tay lên trán như một mũi khoan, mày có tin là ở đây có một tư tưởng vĩ đại không!… Khốn thay thế kỷ này lại chuộng cái phàm tục, con người thiên tài trở thành cái lỗi thời, hơn nữa quyền lực đã làm hư hỏng quần chúng… Người ta không tắm rửa nữa, bọn giầu có sống trong trụy lạc, người nghèo không có tiền để tới nhà tắm Xamariten. Ôi chao! Đế chế!…”

Vừa lúc ấy các biên tập viên tới. Họ nói chuyện với nhau, bỏ mặc tôi ngồi đấy. Nhưng cuối cùng! Một người có vẻ là chủ bút ghé tai hỏi Matutxanh tôi là ai.

Sau khi nghe Matutxanh nói, ông ta bảo:

“Ừ trông cậu ta có thể được đấy!…”

Họ đi khỏi, tôi vồ lấy Matutxanh.

“Ông ta nói chuyện với cậu về mình phỏng?

- Ừ, cậu có thể vào làm ở toà báo được, nếu cậu muốn.”

Được rồi kia à? Chỉ cần nhìn mặt tôi ư? Chắc hẳn tôi quyến rũ lắm.

“Thế này, Matutxanh nói tiếp. Toà báo cần một người đến các nhà tắm hỏi tờ Thuỷ tiên, nếu ở đấy không có, thì nổi giận và làm ầm lên: “Sao, ở đây không có tờ Thuỷ tiên à?

Tất cả những nhà tắm nào tự trọng đều có tờ Thuỷ tiên” – Lúc đó cậu sẽ lấy tay đập nước bắn toé lên và giận dữ mặc quần áo vào.”

Tôi nghe không phấn khởi lắm. Matutxanh nhận thấy.

“Cậu cũng không thể một bước nhảy vào ngay Viện Hàn lâm được?

- Ừ, đúng.

- Vào địa vị cậu, tớ sẽ nhận. Thế nào thì cũng phải bắt đầu bằng một việc gì chứ.”

Tôi nhận, tôi trở thành người hỏi báo Thuỷ tiên.

Quỹ toà báo trả tiền bánh mì cho tôi – với hai quả trứng lập là hoặc một chiếc xúc xích nhỏ - để tôi ăn khi ngồi trong bồn nước và có thì giờ nói chuyện với anh bồi.

Tôi ăn chiếc xúc-xích nhỏ hoặc chấm bánh vào trứng, và sau khi gột hết lòng đỏ trứng còn dính ở râu, tôi làm ra vẻ lơ đãng nói:

“Giờ đưa tờ Thuỷ tiên!”

Và nếu ở đấy không có tờ Thuỷ tiên ít khi có lắm – tôi đập tay làm bắn toé nước và tôi cứ trần truồng đùng đùng ra khỏi bồn tắm – người ta đã dặn tôi đúng như thế!

Tôi làm cái gì có thể làm được. Tôi sống để mà cởi quần áo ra và mặc quần áo vào…

Tôi đẩy được hai nơi mua báo… nhưng như vậy không đủ cho tờ báo sống, và người ta thấy tôi không được việc gì cả, tôi không sạch nước để hoàn thành cái sứ mệnh của tôi. (Tuy nhiên tôi rất sạch! Nếu tắm luôn như vậy mà không sạch, tôi phải là một ca bệnh lý kỳ lạ!)

Tôi rời bỏ chiếc áo tắm của người hỏi báo Thuỷ tiên, đem theo mãi mãi trong người sự kinh sợ nước nóng, và thường khi giữa những cuộc trò chuyện hết sức đứng đắn, tôi chợt kêu lên vì thói quen: “Bồi, lấy áo tắm!”

Tôi trao đổi ý nghĩ kẻ làm nghề đi tắm về hưu của tôi với một ông già đã vào được văn phòng một vài tờ báo bằng con đường dịch thuật.

Ông ta bảo tôi rằng chuyện tôi cũng là chuyện của vô số người khác.

“Không phải ở chỗ nào người ta cũng ngửi hít mùi cá hoặc mùi xà phòng, nhưng người ta còn nhiều mùi buồn nôn nữa kia!”

Ông ta làm tôi gần như sợ hãi, cái ông già ấy!

Ông ta ở không xa nhà tôi. Một đôi khi tôi gặp ông, bao giờ cũng vào một thời gian như nhau.

Một tuần nay tôi không gặp ông… Ông ta làm sao rồi? – Tôi hỏi bà gác cổng.

- Anh không biết à? Cách đây tám hôm ông ta về, vẻ buồn bã: ông ôm hôn đức con nhỏ của tôi và hỏi tôi sẽ cho nó làm nghề gì. “Ít nhất bà cũng sẽ cho nó một nghề gì chứ?” ông ta có vẻ rất muốn biết điều đó… Ông leo lên gác rồi không thấy xuống nữa. Không thấy ông, chúng tôi lên gõ cửa buồng ông. Không có tiếng đáp! Chồng tôi phải bẻ khoá, và chúng tôi vào. Ông già đã nằm chết trên giường, với mấy chữ cầm trong bàn tay đã ngả màu sáp. “Tôi tự vẫn vì mỏi mệt và chán nản.”

BÁO CỦA CÁC TIỂU THƯ

Bulimiê[88], môt trong số bạn cũ của chúng tôi ở khách sạn Lixbon, vào làm chân chữa bài ở nhà Fiếc-manh Điđô. Thỉnh thoảng anh lại nhét một bài thơ vào Tạp chí Thời trang. Anh rất muốn đưa đăng giúp tôi một Truyện ngắn.

Tôi quá nhiều râu để viết cho Tờ báo của các Tiểu thư.

Râu cứ loà xoà trên giấy khi tôi đặt câu cú.

Tôi sẽ lấy đề tài gì đây? Vốn học thức không giúp được cho tôi!

Trong các sách thời cổ đại không có các tiểu thư. Những cô gái đồng trinh thường dân đồ lễ và hát trong các ban hợp xướng, hoặc bị giết chết và làm nhục vì nền tự do của xứ sở.

Tôi đã mất nhiều thời gian để tìm đề tài.

“Anh nên viết chuyện một cô gái Hy-lạp dâng đồ tế!” một vị thạc sĩ bị mất việc vì rượu chè gợi ý tôi.

Nhưng tôi không còn biết một cô gái Hy-lạo dâng đồ tế là thế nào nữa.

“Hay anh viết về một cô hàng hoa? Cô Marya Ngố, sính làm thơ, bảo tôi.

- Ý kiến hay đấy. Lại đây tôi hôn nào!”

Tôi báo trước cho Bulimiê.

Anh trả lời tôi từng bức thư:

“Cậu nghĩ gì vậy? Thế cậu định khuyến khích đám con gái các nữ độc giả của chúng tôi chạy theo khách qua đường ngoài phố để cài hoa cẩm chướng vào khuyết áo họ chăng! Bạn Vanhtrax thân mến ơi, đầu óc cậu để đâu vậy… Mong rằng không ai ở nhà Điđô biết là cậu có ý nghĩ ấy!… Người ta mà biết tôi giao du với cậu, tôi sẽ mất việc.”

Tôi trả lời là anh lầm, và tôi trình bày dàn chuyện của tôi.

Tôi định mô tả một cô bé mồ côi, còn lại một mình ở nghĩa trang sau khi những người đào huyệt chôn mẹ cô đã bỏ đi, cô hái hoa trên mồ người quá cố. Đêm đến, cô bán hoa để mua bánh mì.

Cô dòm khắp các nghĩa trang ở Pari, cố nhiên là rất buồn! Cô kiếm sống bằng cách đó. Cuối cùng, một tối kia, một ông già lấy làm lạ khi thấy một cô bán hoa giọng mời đầy nước mắt và một nhành liễu cài trên tóc – cô bán hoa của tôi bao giờ cũng cài một nhành liễu trên mái đầu mồ côi nhỏ bé – ông liền hỏi chuyện.

Cô vừa kể vừa nức nở. Ông ta liền nuôi cô làm con nuôi, cho học dương cầm, rồi gả chồng giàu có cho cô.

“Cậu thấy không, bạn Bulimiê thân mến, đấy là một cô bán hoa mô tả theo một quan điểm cảm động, và có thể nói là mới mẻ nữa?”

Hôm sau tôi nhận được mấy dòng của Bulimiê:

“Tớ đã nghĩ oan cho cậu, xin lỗi cậu. Quả là có thể làm một cái gì với cái chủ đề cảm động về một cô gái mồ côi chuyên bán hoa nhặt ở nghĩa trang. Nhưng cậu đã nghĩ tới mùa đông chưa? Mùa đông thì cô ta bán gì?

Các bà mẹ sẽ tự hỏi nhân vật của cậu ngủ ở đâu. Ngủ ở quán trọ hay ở nhà riêng? Cậu biết đấy, không dễ gì người ta cho một cô gái mồ côi tám tuổi thuê buồng. Tớ không hiểu cậu sẽ giải quyết vấn đề chỗ ở ấy như thế nào. Hay cậu lờ vấn đề ấy đi? Ồ! Anh bạn ơi!… Không nói cô bé Nghĩa Trang (tớ khen cậu chọn tên khéo đấy) làm gì khi các cửa hiệu đã đóng cửa!… Ông Điđô sẽ đuổi tớ, tớ cam đoan là như thế.”

Nhưng tôi không thể làm cho anh mất việc!

Thôi được! Tôi sẽ đơn giản kể một câu chuyện mà tôi đã chứng kiến vậy thôi.

Một bé gái ngồi ở nhà một mình trong lúc người ta chôn mẹ em chết vì đói… – Người ta đã nhờ một cô hàng xóm trông em bé gái, nhưng cô hàng xóm lại đóng cửa hú hí với nhân tình; em bé gái trong lúc chơi đã ngã lăn xuống cầu thang và gẫy một chân, người ta phải cưa chân em đi – bây giờ em đi bằng chân gỗ trong hàng ngũ của trại mồ côi.

Bulimiê không viết thư cho tôi, đích thân anh đến, - đầu tóc rối bù, vẻ mặt hết sức hốt hoảng! Thật là một chuyện to!…

“Vậy là cậu muốn hô hào cầm vũ khí, khích động người nghèo chống lại người giàu!… và cậu lấy tờ Báo của các tiểu thư làm diễn đàn chăng?… Tại sao không kêu gọi thành lập hội kín ngay lập tức… hoặc bênh vực Tự do kết hôn!…”

Trông anh ta thật là khổ não!

Lúc lên xe hàng ra về, anh đã bình tĩnh hơn. Tôi nói với anh rằng tôi vẫn giữ những niềm tin của mình, tôi vẫn là người cộng hoà, nhưng tôi hứa sẽ không hô hào cầm vũ khí trên tờ Báo của các tiểu thư.

Anh đối với tôi tốt như một người anh, - anh đã tha thứ tất cả, anh lại còn tự tìm giúp tôi một đề tài.

Anh gửi cốt chuyện đó cho tôi.

ĐỀ TÀI BÁO VIẾT CHO TỜ BÁO CỦA CÁC TIỂU THƯ

CÁI ĐẦU CỦA ETGA

Một gia đình đang xúm quanh một cái nôi

Người bố đến.

- Con gái à? Hay con trai? (Tả lướt qua thôi).

- Con trai.

- Em bé, đầu nó mới to chứ!

Người ta nhận thấy đứa bé quả là có cái đầu to thật…

Ông thầy thuốc được mời đến khám gọi ông bố sang buồng bên cạnh. Ông bố đi theo, ở trong buồng với ông ta một lúc rồi lại ra. Ông bố có vẻ ủ rũ. Ông ra hiệu cho đám đày tớ:

- Tất cả ra ngoài!

- Mari ạ, ông nói với vợ, thằng bé bị bệnh to đầu rồi!

Đấy là phần thứ nhất.

Trong phần thứ hai đứa bé đầu to lớn lên. Ông bố rất buồn, nhưng bà mẹ là một thiên thần tận tuỵ và âu yếm đối với đứa con đầu to bằng quả bóng.

- Càng phải yêu nó thêm lên, bà nói!

Mình mới chợt nghĩ được thế thôi, mình cho nó là hay còn việc sử dụng tuỳ cậu; cử chỉ của cánh tay ngắn quá không ôm hết được cả cái đầu có thể làm rớt nước mắt.

Cậu sẽ vạch ra sự tương phản giữa lòng hy sinh tận tụy của ông bố và bà mẹ, với vẻ lạnh lùng của một ông bác, ông này cho rằng đứa bé là một mối phiền lụy cho gia đình.

“Thà để cho nó trở lên chầu trời… có thể đem bán nó cho thầy thuốc!…

- Bán con tôi à!…”

Cậu mường tưởng cảnh đó.

Thình lình một cậu học sinh trung học nhảy vào buồng. Đấy là cậu cả của gia đình. Cậu ở ký túc xá được học bổng (cứ để là được “học bổng”, thế tốt hơn) tại một trường trung học nhỏ ở miền Nam. Thường khi nghỉ hè cậu ta không về nhà, vì tốn kém.

Bây giờ cậu đã học xong các lớp – không ai ngờ cậu về cả - ba tháng nữa cậu mới thi tú tài, nhưng cậu đã chủ tâm muốn gây bất ngờ, và cậu ta đó!…

Cậu núp sau cửa, nghe hết mọi chuyện; và cậu tiến thẳng tới chỗ ông bác:

- Không bác ạ, gia đình cháu sẽ không bán em cháu đâu! Tên nó không phải là Jôdép[89]!… (quay sang ông bố) Tên nó là gì?

Tôi nghĩ cử động này rất đắt, vì nó làm tăng giá trị của người anh cả đấy, anh ta sẽ hy sinh cho đứa em mà không biết đến cả tên em nữa. Người ta cho anh biết tên đứa bé là Etga và anh nói tiếp:

- Trước tôi muốn trở thành luật sư, tôi đã mơ ước vinh quang của nghề thầy cãi! (vẻ buồn buồn). Cái đầu của đứa em tôi buộc tôi phải có những bổn phận khác… Tôi sẽ trở thành thầy thuốc…

Nên chỉ ra rằng xưa nay anh ta vẫn kinh sợ nghề đó… Y học, anh ta ghê tởm nó… nhưng anh đã nảy ra ý định trong đầu – kích thước trung bình – là sẽ chuyên tâm nghiên cứu những cái đầu to như đầu của đứa em trai mình.

“Biết đâu đấy! Có thể làm cho những cái đầu ấy bé lại được chăng?… phải chăng đấy chỉ là một trường hợp phù tạm thời?… có thể đấy chỉ là một cái nhọt!…”

Đấy chỉ là một cái nhọt!…

Người anh trai anh hùng đã miệt mài trên các trang sách đến xanh xao cả người. Kết quả anh nghiên cứu thấy là có những đứa trẻ trông tưởng như mắc bệnh đầu to nhưng kỳ thực không phải.

Đó chính là trường hợp của Etga-Etga mà cuối cùng ta được thấy có cái đầu bé.

Người anh cả thì lại sinh ra ham mê những công việc mà anh đã bắt tay vào với sự kinh tởm chỉ vì lòng tận tuỵ với đứa em.

Hiện nay anh là một trong những thầy thuốc chuyên khoa xuất sắc nhất của ta.

Anh có nhiều khách thuộc giới quý tộc.

“Trên cốt chuyện ấy, Bulimiê viết ở cuối thư, mình nghĩ là có thể dễ dàng thêu dệt thành công một truyện ngắn trong đó mọi sở trường của cậu sẽ được thi thố, một truyện ngắn giản dị và cảm động, có thể khiến những người bị bệnh to đầu đặt mua báo.

Ông Điđô biết nhận xét tài năng, và nếu thấy cậu có tài sẽ che chở cho cậu, và chính cậu, cậu cũng có thể trở thành một anh to đầu của toà báo.”

Tôi đã viết truyện ngắn đó theo hướng Bulimiê chỉ ra, và gửi đi.

Tám hôm sau tôi nhận được một bức thư.

“Thưa ông.

Chúng tôi xin gửi trả lại ông truyện: Cái đầu Etga mà ông đã trao cho ông Bulimiê. Bên cạnh những chi tiết hay hay thể hiện trong một khung cảnh rất đắt, chúng tôi nhận xét thấy có khuynh hướng thương cảm làm vinh dự lớn nhất cho ông. Nhưng chính cái chất thương cảm ấy là điều chúng tôi lo sợ cho các nữ độc giả yếu ớt và đa cảm của chúng tôi. Tất cả những trái tim nhỏ bé do đó sẽ to đầy lên mất… Nói vậy chắc ông cũng đã hiểu, tôi tin chắc thế, ông là người dưới một cái tên đàn ông che giấu cái duyên dáng của phụ nữ.

Nữ giám đốc

ECNEXTINA GARÔ

Cái duyên dáng của phụ nữ!…

Rất có thể vậy – mặc dù tôi thật có nhiều râu và một chiếc quần đã trải qua nhiều cảnh phong trần và dầy cộm lên một mảng.

Chú thích:

[88] Jôdep Bulimiê, thi sĩ và bác học, thường bị Valex chế giễu vì các trò lố bịch của ông ta.

[89] Theo kinh thánh, tên một tộc trủng Hêbrơ, lúc nhỏ bị anh em đem bán sang Ai-cập