Chương 12

Thành phố N. mà hai người bạn đang đi tới là một thành phố nằm trong quyền cai quản của một ông tỉnh trưởng thuộc cánh trẻ, vừa là một người tiến bộ lại vừa là kẻ chuyên quyền, như ta thường thấy ở khắp nơi trong cái nước Nga này. Ngay trong năm cái trị đầu tiên, ông ta chẳng những đã xích mích với vị đô thống là một viên đại úy kỵ binh cận vệ hưu trí, một chủ trại ngựa giống, một con người hiếu khách, - mà còn xích mích ngay cả với các viên quan lại của chính mình. Bởi lý do của những nỗi bất hòa ấy, cuối cùng Bộ Thượng thư ở Peterburg thấy cần phải cử một vị đặc nhiệm về để xem xét tại chỗ. Sự lựa chọn của thượng cấp đã rơi đúng vào Matvei Ilich Koliazin, con trai của cái ông Koliazin mà hồi nào đây đã từng đỡ đầu cho hai anh em nhà Kirxanov. Ông ta cũng thuộc “cánh trẻ” nghĩa là mới qua tuổi bốn mươi cách đây không lâu, song ông ta có ý trở thành một nhà hoạt động quốc gia và mỗi bên ngực ông đều đã lấp lánh một chiếc bội tinh - ngôi sao 1, nhưng thực ra một chiếc là của nước ngoài và thuộc loại bét dem. Hệt như ông tỉnh trưởng mà ông đến để xét xử, ông ta cũng tự cho mình là người tiến bộ, và mặc dầu đã là người có quyền thế, ông ta không giống như phần lớn những người có quyền thế khác. Ông ta tự đánh giá mình hết sức cao, thói hiếu danh của ông không có một giới hạn nào, nhưng ông cư xử giản dị, mắt ông nhìn ra vẻ tán thành, tai ông nghe với vẻ bao dung và ông cười hiền hòa đến nỗi trong những giờ phút đầu tiên thậm chí ông có thể nổi tiếng ngay là “một con người tuyệt diệu”. Tuy nhiên, trong những trường hợp quan trọng, ông vẫn biết cách làm mưa làm gió, như người ta thường nói. “Phải có nghị lực, - lúc bấy giờ ông thường bảo vậy, - l’énergie est la première qualité d’un homme d’état”. Thế nhưng thường thường ông ta vẫn cứ bị lừa phỉnh và bất kỳ một công chức có đôi chút kinh nghiệm nào cũng đều có thể đè đầu cưỡi cổ được ông cả. Ông Matvei Ilich thường kính cẩn nhắc tới Guizot 2 và luôn cố gắng làm cho tất cả mọi người tin rằng ông không phải là kẻ hủ lậu hay một kẻ quan liêu lạc hậu nào, rằng không bao giờ ông bỏ qua một biểu hiện quan trọng nào của đời sống xã hội... Những lời lẽ đại loại như vậy của chính ông, ông đều biết rõ cả. Thậm chí ông còn theo dõi cả tình hình phát triển của nền văn học hiện đại, thật vậy, theo dõi với một thái độ oai vệ ngạo mạn, chẳng khác nào một người lớn đi đường gặp đám trẻ con thì đôi khi cũng nhập bọn với chúng cho vui vậy. Về thực chất, ông Matvei Ilich cũng chẳng vượt xa bao nhiêu so với các nhà hoạt động quốc gia thời Alekxandr 3 Đại đế, mà người ta đều biết rằng các ông này sáng sáng thường đọc ở một trang sách của Condillac 4 để chuẩn bị đến chiều có mặt ở buổi vũ hội của bà Xvetsina 5 lúc bấy giờ đang sống ở Peterburg. Chỉ có điều là ông sử dụng những thủ đoạn khác, hiện đại hơn mà thôi. Ông là một triều thần khôn khéo, một tay đại láu cá, và chỉ có thế. Công việc ông chẳng hiểu, trí tuệ ông không có, nhưng những việc của riêng ông thì ông giải quyết rất giỏi, chẳng kẻ nào có thể đè đầu cưỡi cổ được ông trong lĩnh vực đó, và chính đấy lại là điều chủ yếu.

Ông Matvei Ilich đã tiếp Arkadi với vẻ hiền từ riêng của một vị quan to có học vấn, hay nói đúng hơn là với một vẻ vui nhộn. Tuy nhiên, ông đã sửng sốt khi được biết rằng tuy được mời nhưng những người bà con vẫn ở lại quê, chứ không lên tỉnh để thăm ông. “Bố của cậu bao giờ cũng rất kỳ khôi”, - ông vừa nhận xét như vậy, vừa ve vẩy những tua trên tấm áo choàng mặc trong nhà bằng nhung đẹp tuyệt vời của mình, rồi quay về phía một viên thơ lại trẻ tuổi mặc một bộ sắc phục cài cúc một cách cực kỳ tề chỉnh, ông bỗng kêu lên một tiếng: “Sao thế hả?” với vẻ quan tâm lo lắng. Người trẻ tuổi này, do im lặng quá lâu nên đôi môi đã như dính chặt lại, bèn nhổm dậy, ngỡ ngàng nhìn vị quan trên của mình. Nhưng sau khi đã làm cho cấp dưới bị luống cuống, ông Matvei Ilich lại không chú ý gì đến anh ta nữa cả. Các vị quan to nước ta nói chung thường thích làm cho thuộc hạ của mình phải luống cuống. Những phương pháp mà các vị ấy dùng để đạt mục đích này khá là đa dạng. Ngoài những phương pháp khác, phương pháp sau đây là hay dược dùng hơn cả, “is quite a favourite” như người Anh thường nói. Vị quan to đó bỗng nhiên tỏ ra không hiểu nổi cả những từ đơn giản nhất và làm như mình đã bị điếc đặc vậy. Ông ta sẽ hỏi một câu tỷ dụ như: Ngày hôm nay là ngày gì?

Những người dưới quyền ông ta bèn trình bẩm với ông ta một cách hết sức kính cẩn: “Bẩm ng... ng... ngài, hôm nay thứ sáu ạ”.

- Hả? Cái gì? Cái gì thế? Anh nói cái gì? - ông quan to ấy đai đi đai lại một cách căng thẳng.

- Hôm nay thứ sáu ạ, dạ, bẩm ng... ng... ngài.

- Thế nào? Cái gì? Thứ sáu là cái gì? Thứ sáu nào?

- Bẩm ng... ng... ng... ng...ài, thứ sáu là một ngày trong tuần lễ ạ.

- Ờ ờ, anh lại định dạy khôn tôi đấy hả.

Mặc dù tự nhận mình có khuynh hướng tự do, ông Matvei Ilich dù sao vẫn là một ông quan to.

- Cậu bạn của tôi ạ, tôi khuyên cậu nên đến thăm ông tỉnh trưởng, - ông bảo Arkadi, - cậu hiểu đấy, tôi khuyên cậu điều đó chẳng phải bởi vì tôi vẫn còn những khái niệm cũ kỹ là phải đến cúi chào các nhà chức trách đâu, mà đơn giản chỉ là vì ông tỉnh trưởng đây là con người nghiêm chỉnh đấy. Vả chăng, hẳn là cậu cũng muốn quen biết cái xã hội ở đây... Cậu đâu đến nỗi là con người vụng về, phải không nhỉ? Mà đến ngày kia ông ta mở cuộc vũ hội lớn đấy.

- Bác có đến buổi vũ hội đó không ạ? - Arkadi hỏi.

- Ông ấy mở cuộc vũ hội ấy để chào mừng tôi, - ông Matvei Ilich nói, hầu như với vẻ hối tiếc. - Cậu biết nhảy chứ?

- Cháu biết, nhưng nhảy kém thôi ạ.

- Hoài quá. Ở đây có những cô xinh lắm, vả lại thanh niên mà không biết nhảy thì xấu hổ đấy. Cả điều này tôi nói với cậu cũng không phải do những khái niệm cổ xưa đâu. Tôi cũng không hề cho rằng trí tuệ phải ở đôi chân, thế nhưng khuynh hướng Byron là đáng nực cười rồi, il a fait son temps.

- Dạ, thưa bác, chẳng phải do khuynh hướng Byron mà cháu không...

- Tôi sẽ giới thiệu cậu với các cô tiểu thư ở đây, tôi sẽ làm ông bầu che chở cho cậu, - ông Matvei Ilich ngắt lời và cười lên với vẻ tự mãn. - Cậu sẽ thấy ấm áp, nhé?

Người hầu vào trình là ông chủ Sở Tài chính đã đến, và người ta thấy đó là một ông già có đôi mắt dịu ngọt và đôi môi nhăn nhúm, ông ta yêu mến thiên nhiên vô cùng, nhất là vào ngày hè, khi mà theo lời ông, “mỗi con ong nhỏ đều lấy được một lần hối lộ nhỏ từ mỗi bông hoa nhỏ”... Arkadi bèn cáo lui.

Trở về quán trọ, Arkadi đã thấy Bazarov ở đó, và đã phải mất rất nhiều thời giờ để thuyết phục chàng ta đến thăm ông tỉnh trưởng. “Thôi, cũng chả làm thế nào được! - cuối cùng Bazarov nói, - đã chót thì phải chét. Đã đến để tham quan các vị điền chủ thì phải đi tham quan vậy!”. Ông tỉnh trưởng tiếp đón hai chàng trai trẻ một cách niềm nở, nhưng không mời ngồi mà chính ông ta cũng không ngồi. Ông ta suốt đời bận rộn và vội vã; hôm nào cũng từ sáng sớm, ông đã mặc bộ sắc phục bó khít người, thắt chiếc càvạt cực kỳ chặt, ăn chẳng no, uống chẳng đủ, và ra hết lệnh này đến lệnh khác. Trong hàng tỉnh, người ta gọi ông là Bourdaloue 6 không phải để ám chỉ tới nhà truyền đạo nổi tiếng nước Pháp, mà là để ví ông với một thứ canh nhạt như nước ốc. Ông đã ngỏ lời mời Kirxanov và Bazarov đến dự vũ hội ở nhà mình, nhưng hai phút sau đó lại ngỏ lời một lần nữa, và lần này đã coi như hai người là anh em ruột với nhau và gọi họ là hai anh em ông Kirxanov.Hai người bạn đang từ nhà ông tỉnh trưởng trở về, thì bỗng thấy một người thân hình không lấy gì làm cao to, mặc chiếc áo lính khinh kỵ Hungari theo kiểu những người thân Slave nhảy từ chiếc xe ngựa không mui đang đi bên cạnh xuống. Người đó gọi to: “Evgheni!”, rồi chạy xổ đến chỗ Bazarov.

- À! Ông đấy ư, herơ Xitnikov, - Bazarov nói, chân vẫn bước tiếp trên vỉa hè, - duyên nợ nào lại gặp nhau đây?

- Anh thử tưởng tượng xem, hoàn toàn ngẫu nhiên đấy nhé, - người kia đáp, đoạn ngoái lại phía chiếc xe ngựa không mui, vẫy tay có tới bốn năm lần mà hét: - Cứ đi theo chúng tôi, cứ đi theo nhé! - Ông cụ tôi lên đây có việc, - anh ta nói tiếp, nhón bước nhảy qua rãnh nước nhỏ, - thế rồi, ông cụ gọi tôi lên... Hôm nay tôi mới được tin anh đến và tôi cũng đã đến chỗ anh... (Quả vậy, khi hai người bạn trở về buồng mình trong quán trọ thì thấy một tấm danh thiếp đã gập mấy góc lại, mang tên Xitnikov, một bên bằng tiếng Pháp, còn một bên bằng chữ Slave viết hoa). Tôi chắc không phải là các anh vừa đến thăm ông tỉnh trưởng chứ?

- Xin đừng chắc như thế, chúng tôi vừa vào thăm ông ấy ra.

- A! Vậy thì tôi cũng sẽ đến thăm ông ấy. Anh Evgheni, xin anh giới thiệu tôi với bạn của anh... với anh ấy...

- Đây là anh Xitnikov, đây là anh Kirxanov, - Bazarov lầm bầm, nhưng vẫn không dừng bước.

- Tôi hết sức hài lòng, - Xitnikov mở lời, vừa đi ngang, lại vừa cười nhạt, và hấp tấp rút đôi găng lịch sự quá sá ra khỏi tay. - Tôi đã được nghe nói nhiều đến anh... Tôi là người quen biết anh Evgheni từ lâu đời và có thể nói là đồ đệ của anh ấy. Nhờ có anh ấy mà tôi mới được tái sinh...

Arkadi đưa mắt nhìn người đồ đệ của Bazarov. Một vẻ lo âu và đần độn đã hiện ra trên các nét nhỏ nhắn nhưng cũng khá dễ coi của bộ mặt nhẵn thín của anh ta. Đôi mắt không to và dường như hõm sâu của anh ta nhìn lên với vẻ chăm chú và băn khoăn. Cả khi anh ta cười cũng có vẻ băn khoăn, một nụ cười ngắn, cứng như gỗ.

- Anh biết không, - anh ta nói tiếp, - lần đầu tiên khi tôi được nghe anh Evgheni bảo rằng không thể thừa nhận các quyền uy, thì tôi cảm thấy khoái trá đến nỗi... như tỉnh mắt ra vậy! Thế là tôi nghĩ: “Rốt cục mình đã tìm được người tri âm rồi!” Anh Evgheni ạ, tiện thể nói để anh biết là nhất thiết nên đến thăm một bà ở đây, bà ta hoàn toàn có thể hiểu được anh và việc anh đến thăm sẽ thật sự là một ngày hội đối với bà ta. Tôi chắc chắn là anh cũng có nghe nói tới bà ấy.

- Bà ấy là ai nhỉ? - Bazarov miễn cưỡng hỏi.

- Bà Kucsina, Eudoxie, Evdokxia Kucsina. Đó là một bản tính tuyệt vời, một người phụ nữ tiền tiến, émancipée theo đúng nghĩa của từ ấy. Thế này có được không? Bây giờ tất cả chúng ta cùng đến nhà bà ấy đi. Nhà bà ấy ở cách đây có vài bước thôi... Ta sẽ ăn sáng ở đấy. Hẳn là các anh chưa ăn sáng chứ gì?

- Chưa.

- Ồ, thế thì hay quá. Các anh biết không, bà ta bỏ chồng rồi, chẳng phụ thuộc vào ai cả.

- Bà ta có đẹp không? - Bazarov cắt ngang.

- Kh... không, cái đó thì khó nói đấy.

- Vậy thì anh hô hào cánh mình đến đó làm quỷ gì?

- Ấy, anh chớ đùa, chớ đùa... Bà ấy sẽ đãi chúng ta một chai rượu sâmbanh đấy.

- Té ra thế! Bây giờ mới rõ anh là con người thực tế. Nhân tiện hỏi anh, ông cụ anh vẫn đang đi thu thuế đấy chứ?

- Vẫn đi thu thuế, - Xitnikov vội vã đáp rồi cười lên hi hí. - Thế nào, ta đi chứ?

- Mình chẳng biết nữa, thật thế đấy.

- Cậu đang muốn đi xem thiên hạ mà lại, đi đi, - Arkadi khẽ nhận xét.

- Thế còn anh thì sao, anh Kirxanov? - Xitnikov bắt lời. - Cả anh nữa chứ, thiếu anh sao được.

- Nhưng đùng một cái cánh ta kéo ồ cả tới thì thế nào nhỉ?

- Chẳng sao! Bà Kucsina là một con người tuyệt diệu.

- Sẽ có một chai sâm banh chứ? - Bazarov nói.

- Ba chai! - Xitnikov kêu lên. - Tôi đảm bảo đấy!

- Lấy gì đảm bảo?- Xin lấy đầu ra đảm bảo.

- Lấy túi tiền của ông cụ anh ra mà bảo đảm thì tốt hơn... Tuy vậy, ta cứ đi thôi.

Chú thích:

1 Ngôi sao là dấu hiệu của đệ nhất bội tinh.

2 Guizot Francois Pierre Guillaume (1787 - 1874): nhà sử học Pháp, một trong những người sáng lập học thuyết đấu tranh giai cấp trước Karl Marx.

3 Những năm cuối thời kỳ trị vì của Alekxandr I giới quý tộc Nga ham chuộng đủ loại học thuyết tôn giáo và thần bí giáo khác nhau.

4 Condillac Etienne Bonno de (1715 - 1780): nhà triết học duy tâm Pháp. Tác phẩm chính của ông là Bản luận văn về những cảm giác (1754).

5 Xvetsina Xophia Petrovna (1782 - 1859): nữ văn sĩ thần bí Nga. Những sáng tác của bà, xuất bản trong năm 1860, đã được bàn luận sôi nổi trong giới quý tộc xã hội Nga.

6 Bourdaloue Louis (1632 - 1704): nhà truyền giáo Pháp. Giáo thuyết của Bourdaloue Louis được dịch ra tiếng Nga vào đầu thế kỷ XIX.