Chương 13

Nhà của Avdotia Nikitisna (hoặc Evdokxia) Kucsina là một ngôi nhà quý tộc nhỏ làm theo cung cách Maxcơva, ở một trong những dãy phố mới bị cháy của thành phố N.; ta biết rằng các tỉnh lỵ của chúng ta cứ năm năm lại bị cháy một lần. Ngoài cánh cửa, bên trên một tấm danh thiếp gập chéo góc, người ta thấy có một núm chuông nhỏ, và ở phòng ngoài, ra đón khách là một cô đội mũ bonnê tròn, nửa là người hầu gái, nửa là bạn của bà chủ, - đó là những dấu hiệu biểu lộ rõ ràng khuynh hướng tiến bộ của bà chủ nhà. Xitnikov hỏi cô ta xem Avdotia Nikitisna có nhà không.

- Anh Victor đấy hả? - một giọng thanh thanh cất lên trong buồng bên. - Entrez.

Thiếu phụ đội mũ bonnê lập tức rút lui.

- Không phải chỉ có mình tôi đâu, - Xitnikov nói, đồng thời nhanh nhẹn trút bỏ chiếc áo theo kiểu nhà binh Hungari, và bên trong té ra anh ta mặc một cái gì giống như áo chẽn dài mặc ngoài của nam giới hoặc áo khoác của phụ nữ, rồi đưa đôi mắt linh lợi nhìn Arkadi và Bazarov.

- Cũng thế thôi, - giọng thanh thanh đó đáp. - Entrez.

Ba chàng trẻ tuổi bước vào. Căn phòng mà họ bước vào giống như một thư phòng để làm việc hơn là một phòng khách. Nào giấy má, nào thư từ, nào những số tạp chí Nga dày cộp và phần lớn còn chưa rọc ra xem, lăn lóc cả trên mấy chiếc bàn bụi bặm. Khắp nhà vung vãi những mẩu thuốc lá trăng trắng. Trên chiếc đivăng da, thấy một bà còn trẻ ngả mình, với mớ tóc vàng hơi xõa ra, bận một chiếc xiêm lụa không thật tề chỉnh lắm, với những chiếc vòng đeo tay to tướng trên đôi tay ngắn ngủn và với một chiếc khăn đăngten trùm lên đầu. Bà ta rời đivăng đứng dậy, rồi vừa lơ là choàng lên vai một chiếc áo nhung bên trong lót lông chồn trắng đã ngả màu vàng, vừa uể oải nói:

- Chào anh Victor, - đoạn bắt tay Xitnikov.

- Đây là anh Bazarov, đây là anh Kirxanov, - Xitnikov nói nhát gừng, theo kiểu của Bazarov.

- Xin mời, - bà Kucsina đáp, rồi đưa đôi mắt tròn xoe, giữa đôi mắt ấy đơn độc đỏ hỏn lên một chiếc mũi huếch bé tí tẹo, - mà chăm chú nhìn Bazarov, rồi nói thêm, - tôi có được biết anh rồi, - đoạn cũng bắt tay cả Bazarov.

Bazarov cau mày. Cái thân hình nhỏ bé và không đẹp mắt của người phụ nữ đã được giải phóng này cũng không có gì là gớm guốc cả, nhưng vẻ mặt bà ta gây một cảm giác khó chịu cho những ai nhìn vào bà ta. Người ta sẽ bất giác phải hỏi bà ta: “Chị có chuyện gì? Đói ư? Hay là buồn? Hay e thẹn? Tại sao lại co mình như thế?” Cả ở bà ta cũng như ở Xitnikov, bao giờ cũng có cái gì băn khoăn trong tâm hồn. Khi nói cũng như khi cử động, bà ta đều tỏ ra rất suồng sã, nhưng đồng thời cũng lại vụng về. Hẳn là bà ta tự cho mình là con người hiền hậu và giản dị, nhưng dù bà ta có làm thế nào chăng nữa, ta vẫn luôn cảm thấy rằng thực ra bà ta chẳng muốn thế tí nào. Rút cục, mọi vẻ của bà ta đều là “giả vờ”, như lũ trẻ con thường nói

nghĩa là đều không giản dị, không tự nhiên.

- Phải, phải, tôi có biết anh đấy, anh Bazarov ạ, - bà ta nhắc lại (cũng như nhiều bà quý phái ở tỉnh lỵ và ở Maxcơva, bà ta có thói quen ngay từ ngày đầu đã gọi khách đàn ông bằng họ chứ không phải bằng tên). - Các anh có muốn hút xìgà không?

- Xìgà thì xìgà, - Xitnikov phụ họa, và chưa chi anh ta đã ngả ngốn trong chiếc ghế bành, thượng cả hai chân lên, - nhưng chị cho cả chúng tôi ăn sáng nữa. Chúng tôi đói kinh khủng rồi. Với lại chị ra lệnh đãi chúng tôi một chai sâm banh.

- Lại hưởng lạc rồi, - bà Evdokxia nói đoạn cười lên (khi bà ta cười thì nhe cả răng lẫn lợi ở hàm trên). - Có đúng anh ta là một kẻ ham hưởng lạc không, anh Bazarov?

- Tôi chỉ là kẻ thích cuộc sống có đủ tiện nghi, - Xitnikov nói với vẻ trịnh trọng. - Nhưng không phải vì thế mà không là người có khuynh hướng tự do.

- Không, nó sẽ cản trở đấy, có cản trở đấy! - bà Evdokxia kêu lên, nhưng vẫn ra lệnh cho người hầu gái sắp đặt cả bữa ăn sáng, cả rượu sâmbanh. - Anh nghĩ thế nào về vấn đề ấy? - bà hướng về Bazarov nói thêm. - Tôi chắc là anh sẽ đồng ý với tôi.

- Ấy, không đâu ạ, - Bazarov bác lời, - miếng thịt bao giờ cũng hơn miếng bánh, dù là về mặt hóa học đi nữa.

- Thế ra anh nghiên cứu hóa học sao? Đó cũng là một thứ say mê của tôi. Thậm chí tôi còn nghĩ cách chế ra cả một loại máttít nữa kia.

- Chế ra máttít? Chị?

- Phải, chính tôi. Mà anh có biết để làm gì không? Để làm búpbê, để nặp đầu búpbê, cho nó lâu hỏng. Nên nhớ tôi cũng là con người thực tế đấy. Nhưng tới nay vẫn chưa hoàn hảo đâu. Còn phải đọc Liebig thêm chút nữa. Nhân tiện hỏi anh, anh đã đọc bài báo của Kixliakov 1 viết về lao động của phụ nữ đăng trên tờ Tin tức Maxcơva chưa? Anh thử đọc xem. Bởi lẽ anh cũng quan tâm tới vấn đề phụ nữ kia mà? Và chắc cũng quan tâm cả vấn đề nhà trường nữa chứ? Còn bạn anh thì làm gì? Tên anh ấy là gì nhỉ?

Bà Kucsina vung vãi ra hết câu hỏi này đến câu hỏi khác với vẻ lơ là, ẻo lả, và không hề đợi câu trả lời. Những đứa bé được nuông chiều thường nói với các vú em của chúng theo kiểu đó.

- Tôi là Arkadi Kirxanov, - Arkadi nói, - tôi chẳng làm gì cả ạ.

Bà Evdokxia cười phá lên.

- Thế là ngoan đấy! Thế nào, anh không hút thuốc ư? Này anh Victor, tôi đang giận anh đấy.

- Chị giận gì vậy?

- Nghe nói anh lại đi khen ngợi George Sand 2 rồi. Đấy chỉ là một bà lạc hậu, có thế thôi! Làm sao có thể ví bà ta với Emerson 3 được! Bà ta chẳng có tư tưởng gì, dù là về giáo dục hay về sinh lý học, hay bất kỳ về một lãnh vực nào. Tôi tin chắc rằng bà ta chưa biết gì về phôi thai học cả, mà trong thời đại chúng ta nếu không biết phôi thai học thì làm gì được nhỉ? (Bà Evdokxia thậm chí dang cả hai tay ra). Ôi chao, về vấn đề đó Elixevich 4 đã viết một bài báo kỳ diệu! Đó là một ông thiên tài (bà Evdokxia thường dùng từ “ông” để thay cho từ “người”). Anh Bazarov, anh hãy đến ngồi cạnh tôi ở đivăng. Có lẽ anh không biết, chứ tôi sợ anh kinh khủng đấy.

- Tại sao vậy? Xin cho phép tôi được tò mò.

- Anh là một ông nguy hiểm, bởi vì anh là một nhà phê bình ghê gớm thế kia mà. Ôi, trời! Tôi cũng thật buồn cười, tôi ăn nói như một bà điền chủ chốn thảo nguyên vậy. Nhưng quả tôi là một điền chủ thật đấy. Chính tôi đang cai quản một điền trang, và, các anh thử tưởng tượng xem, tôi có một người quản lý tên là Erophei, một kiểu người kỳ dị, hệt như Pathfinder của Cooper 5 vậy. Ở anh ta có một cái gì cũng chất phác như thế! Nhưng tôi đã đến vĩnh viễn ở đây rồi, một thành phố không sao chịu nổi, có đúng thế không các anh? Nhưng biết làm thế nào được!

- Thành phố vẫn là thành phố, - Bazarov điềm nhiên nhận xét.

- Rặt những lợi lộc nhỏ nhen, đó chính là điều kinh khủng! Trước kia thường là mùa đông tôi ở Maxcơva... nhưng bây giờ mơxiơ Kucsin, đức ông chồng của tôi, ông ấy ở đấy mất rồi. Với lại bây giờ Maxcơva... cũng không phải như trước nữa, tôi cũng chẳng hiểu tại sao. Tôi đang tính đi ra nước ngoài. Năm ngoái đã suýt nữa đi rồi kia đấy.

- Chắc chị định đi Paris chứ? - Bazarov hỏi.

- Đi Paris và Heidelberg.

- Đi Heidelberg làm gì vậy?

- Ở đấy có Bunsen 6, anh ạ!Đối với câu trả lời đó, Bazarov chẳng biết nói sao nữa cả.

- Pierre Xapojnikov... anh biết anh ấy chứ?

- Không, tôi không biết.

- Anh ạ, Pierre Xapojnikov... vẫn thường hay ở chỗ chị Lidia Hoxtatova ấy mà.

- Cái chị ấy tôi cũng không biết nữa.

- Ờ, chính là cái anh định ra tiễn tôi ấy mà. Nhờ Trời, tôi tự do, tôi chẳng có con cái gì... Mà sao tôi lại nói nhờ Trời nhỉ! Nhưng, cũng thế mà thôi.

Bà Evdokxia dùng mấy ngón tay ám khói thuốc lá màu nâu mà vấn một điếu thuốc cuốn, đưa lên lưỡi liếm, mút nó rồi châm lửa hút. Cô hầu gái đã bưng khay bước vào.

- Có bữa ăn sáng đây rồi! Các anh nhấm nháp một tí chứ? Victor, anh mở nút chai đi, đó là phần việc của anh.

- Đúng là việc của tôi, việc của tôi, - Xitnikov lúng búng rồi lại cười lên hi hí.

- Ở đây có phụ nữ đẹp không? - Bazarov uống nốt ly rượu thứ ba rồi hỏi.

- Có, - bà Evdokxia đáp, - nhưng họ đều là những người trống rỗng hết. Thí dụ như

mon amie Odintxova chẳng hạn, chị ấy cũng không phải xoàng. Chỉ tiếc nỗi là có điều tiếng thế nào ấy... Cái đó thì cũng chẳng sao đâu, nhưng vấn đề là không có cái tự do, phóng khoáng trong quan niệm, không có chiều rộng, không có... những cái đó. Đã đến lúc phải thay đổi lại toàn bộ hệ thống giáo dục. Về điểm đó tôi đã suy nghĩ từ lâu, phụ nữ nước ta được giáo dục kém quá.

- Chị sẽ chẳng làm gì được họ đâu, - Xitnikov phụ họa. - Phải biết khinh thường họ, do đó tôi đã khinh thường họ, khinh tất, khinh ráo! (Lúc nào có thể khinh thường và biểu lộ được sự khinh thường của mình thì chính đó là lúc Xitnikov có cảm giác dễ chịu nhất; anh ta đặc biệt hay công kích phụ nữ, nhưng lại chẳng ngờ được rằng mấy tháng sau đã phải khúm núm trước cô vợ của mình, chỉ bởi vì cô ta lọt lòng ra đã là nữ công tước Durdoleoxova). Không một ai trong bọn họ có thể hiểu được câu chuyện của chúng ta, không một ai trong bọn họ đáng để cho chúng tôi, những người đàn ông nghiêm chỉnh, phải bàn luận tới!

- Họ cũng chẳng cần phải hiểu các câu chuyện của chúng ta làm gì, - Bazarov nói.

- Anh nói ai thế? - bà Evdokxia xen lời.

- Tôi nói về những phụ nữ đẹp.

- Thế nào? Té ra anh tán thành ý kiến của Proudhon 7 ư?

Bazarov dướn thẳng người lên với kẻ kiêu hãnh.

- Tôi chẳng tán thành ý kiến của ai cả, tôi có ý kiến của tôi.

- Đả đảo các quyền uy! - Xitnikov hô lên, vui sướng có dịp phát biểu ý kiến mạnh mẽ trước mặt con người mà mình tôn sùng.

- Nhưng chính Macaualay 8, - bà Kucsina đã định nói. - Đả đảo Macaualay! - Xitnikov hét lên. - Chị lại còn bênh cả những cô ả lắm mồm ấy à?- Không phải tôi bênh vực những ả lắm điều, mà là bênh vực các quyền của phụ nữ, bởi lẽ tôi đã thề bảo vệ những quyền ấy cho tới giọt máu cuối cùng.

- Đả đảo! - Nhưng đến đây thì Xitnikov dừng lại. - Thế nhưng tôi cũng không phủ nhận những quyền ấy.

- Không đâu! Tôi thấy rõ, anh là người thân Slave mà!

- Không, tôi cũng chẳng thân Slave, mặc dù dĩ nhiên là...

- Không, không, không! Anh là người thân Slave đấy. Anh là một môn đồ của Domoxtroi 9. Anh thì phải nắm chắc chiếc roi trong tay kia!

- Roi là chuyện tốt chứ sao, - Bazarov nhận xét, - nhưng chúng ta đã đi đến giọt cuối cùng rồi đây này...

- Giọt cuối cùng gì thế? - bà Evdokxia ngắt lời.

- Giọt sâmbanh cuối cùng, chị Avdotia Nikitisna hết sức đáng kính ạ, giọt sâmbanh chứ không phải giọt máu cuối cùng của chị đâu.

- Khi người ta công kích phụ nữ, tôi không sao thản nhiên ngồi nghe được, - bà Evdokxia nói tiếp. - Đó là chuyện kinh khủng, kinh khủng. Thay vì công kích họ, hãy nên đọc cuốn De l’amour của Michelet 10 thì hơn. Một sự kỳ diệu đấy! Thưa các vị, ta sẽ bàn luận về tình yêu, - bà Evdokxia nói thêm, đoạn uể oải buông bàn tay xuống chiếc gối nhàu nát trên đivăng.

Mọi người đột nhiên trở nên im lặng

- Thôi, bàn luận về tình yêu làm gì, - Bazarov nói, - chị vừa nhắc tới bà Odintxova... Hình như chị gọi tên bà ta là như vậy phải không? Cái bà quý phái ấy người thế nào?

- Đẹp tuyệt! Đẹp tuyệt! - Xitnikov kêu lên choe chóe. - Tôi sẽ giới thiệu anh với bà ta. Một người phụ nữ thông minh, giàu có, góa bụa. Tiếc rằng bà ta chưa được học rộng biết nhiều cho lắm. Lẽ ra bà ta phải thân quen gần gũi hơn với chị Evdokxia của chúng ta. Tôi xin uống để chúc sức khỏe chị, chị Eudoxie ạ! Ta chạm cốc đi! “Et toc, et toc, et tin-tin-tin! Et toc et toc, et tin-tin-tin!!” 11

- Victor, anh nghịch ngợm quá đấy.

Bữa ăn sáng kéo dài khá lâu. Sau chai sâmbanh thứ nhất lại nối tiếp chai nữa, rồi chai thứ ba và thậm chí chai thứ tư... Bà Evdokxia tán chuyện luôn mồm, Xitnikov phụ họa theo. Họ bàn luận nhiều chung quanh vấn đề hôn nhân là gì, là thành kiến hay là tội ác; con người ta sinh ra như thế nào, có như nhau không? Thực chất cá tính là ở chỗ nào? Cuối cùng, thậm chí bà Evdokxia mặt đỏ ửng lên vì rượu, đưa những móng tay dèn dẹt của mình gõ vào các phím của một chiếc piano đã lạc cả tiếng, rồi cất giọng khàn khàn hét lên, mới đầu là những bài ca Zigan, sau đến khúc romance: “Xứ Grenada mơ ngủ đang đi vào cõi mộng” của Seymour-Schiff 12, còn Xitnikov thì quấn một chiếc phula lên đầu đóng vai một kẻ tình nhân đang ngắc ngoải, với những câu:

Và đôi môi của em và của ta

Hòa thành một cái hôn nồng cháy...

Cuối cùng Arkadi không sao chịu nổi nữa:- Thưa các vị, tình hình đã có vẻ gì giống như Bedlam 13 rồi đấy, - chàng cất cao giọng nhận xét.

Bazarov từ hồi nào đến giờ chỉ thỉnh thoảng mới chêm vào một câu giễu cợt, - chàng quan tâm tới sâmbanh nhiều hơn, - thì nay đã ngáp lên một tiếng to, đoạn đứng dậy, chẳng từ biệt gì bà chủ, cùng Arkadi bước ra. Xitnikov bèn chồm dậy đuổi theo.

- Thế nào, thế nào? - anh ta xun xoe hết chạy bên phải lại chạy sang trái, luôn miệng hỏi, - tôi đã bảo các anh mà: một cá tính tuyệt vời nhé! Chính ra chúng ta phải có nhiều hơn những người phụ nữ như thế nữa kia! Chị ấy là một loại hiện tượng có đạo đức cao đấy.

- Thế còn cái cơ ngơi của ông cụ của cậu cũng là một hiện tượng có đạo đức chứ? - Bazarov nói, giơ ngón tay trỏ vào một quán rượu mà lúc ấy họ đang đi ngang qua.

Xitnikov lại cười hi hí lên. Anh ta quá xấu hổ về gốc gác xã hội của mình, do đó, khi Bazarov thình lình chỉ trỏ như thế, anh ta cũng chẳng rõ là mình mát lòng mát dạ hay ngậm đắng nuốt cay nữa.

Chú thích:

1 Họ tên Kixliakov có lẽ là do tác giả đặt ra. Tờ báo Tin tức Maxcơva phát hành hàng tuần từ năm 1756. Bắt đầu từ những năm 60 của thế kỷ XIX tờ báo này phản ánh những quan điểm của các tầng lớp địa chủ, tăng lữ phản động nhất trong xã hội.

2 George Sand: bút danh của nữ văn sĩ Pháp Aprora Dudevant (Dudevant là họ chồng, họ thời con gái của bà là Dupin, 1804 - 1876). Trong các tác phẩm của mình nữ văn sĩ nêu ra vấn đề quyền bình đẳng ở phụ nữ.

3 Emerson Ralph Waldo (1803 - 1882): nhà văn, nhà triết học Mỹ.

4 Ở đây Turgenev mỉa mai ám chỉ tới G. Elixeev (1821 - 1891) và M. Antonovich (1835 - 1918), những cộng tác viên của tạp chí Người đương thời..

5 Pathfinder (Thủ lĩnh) - nhân vật trong các tiểu thuyết Chiếc tất da, Thủ lĩnh, Đồng cỏ preri, Người Mohican cuối cùng của nhà văn Mỹ James Fenimore Cooper (1789 - 1851).

6 Bunsen Robert (1811 - 1899): nhà bác học lỗi lạc Đức, là giáo sư hóa học tại trường Đại học Tổng hợp Heidelberg.

7 Proudhon Pierre Joseph (1809 - 1865): nhà xã hội học, nhà thuyết lý vô chính phủ Pháp, chống lại vấn đề giải phóng phụ nữ với luận cứ rằng chức năng chính trị của người phụ nữ là chức năng làm mẹ.

8 Macaualay Thomas Babington (1800 - 1859): nhà sử học Anh. Tác phẩm chính của ông là cuốn Lịch sử nước Anh (1848 - 1855).

9 Domoxtroi (“Nền nếp gia phong”) - di sản văn học Nga thế kỉ XVI, bộ sách về những phép tắc, nền nếp trong sinh hoạt gia đình, tuyên truyền cho quyền lực khắc nghiệt của ông chủ gia đình - là người chồng. Từ domoxtroi ở thế kỉ XIX là tượng trưng cho thói cổ hủ, độc đoán trong gia đình.

10 De l’amour (“Bàn về tình yêu”) - cuốn sách của nhà sử học, nhà chính luận Pháp Jules Michelet (1798 - 1874), xuất bản năm 1859.

11 Đây là dòng trích trong bài hát L’ivrogne et sa femme (“Gã say rượu và người vợ”) của nhà thơ Pháp Berangie (1780 - 1857).

12 Ở đây muốn nói đến bản tình ca Đêm Grenada của nghệ sĩ dương cầm, nhà soạn nhạc Seymour-Schiff, ông còn nổi tiếng bởi những bài ứng tác theo chủ đề từ những bản nhạc Ivan Xuxanhin, Ruxlan và Liudmila của nhà soạn nhạc thiên tài Nga Mikhail Glinka.

13 Bedlam - tên một bệnh viện tâm thần ở London, nghĩa bóng là “quái gở, điên rồ”.