sáu

Đêm xuống chiến khu Đ thường sớm. Rừng nhuộm sẫm ngay khi mặt trời chưa chìm hẳn.

Tại nhà anh Ba - nhà lợp tranh, cất khuất dưới tàn cây, ngảnh ra một trảng nhỏ - Ty Công an Biên Hòa đang họp. Cuộc họp kéo dài vì vấn đề đang bàn chưa thật sáng sủa.

Bảy Viễn vừa trở mặt. Hàng nghìn tên - Phòng Nhì Pháp, lưu manh phạm những tội nghịch thiên bội địa như cướp của, giết người, hiếp dâm, bấy lâu lẩn lút trong các chi đội, trung đoàn mang danh nghĩa Bình Xuyên, nay công nhiên cầm vũ khí bắn lại cách mạng, tự xưng là “quốc gia kháng chiến”. Chúng tàn sát cực kỳ man rợ số đảng viên cộng sản - trong đơn vị và ở địa phương. Nhiều cán hộ chỉ huy và chính trị viên bị hại.

Để đối phó lại, cuộc tảo thanh của ta bắt đầu. Ở Rừng Sát - sào huyệt của Bảy Viễn - và nơi nào có lực lượng Bình Xuyên hoặc tương tự.

Tình hình ấy động đến Biên Hòa. Một vài đơn vị kiểu Bình Xuyên đóng tả ngạn sông Soài Rạp.

Nói chung, ta kịp thời bắt số đầu sỏ. Ty Công an chịu trách nhiệm khai thác chúng. Tài liệu thu thập chưa đủ để lôi ra pháp luật bọn “Đơ B” (Phòng nhì Pháp) còn giấu mặt.

Các bản cung khai thường giống nhau: Bảy Viễn hoặc Tư Tị, hoặc Sáu Đối ra khẩu lịnh - diệt cơ sở Việt Minh, phối hợp với đồn bót bí mật đánh tỉa những đơn vị Vệ quốc đoàn và du kích đóng lẻ, ngày X, tháng X, tấn công thẳng cơ quan đầu não cộng sản, có lực lượng dù của Pháp hỗ trợ... Làm thế nào thẩm tra lời khai này? Bảy Viễn đã chuồn về thành. Tư Tị, Sáu Đối đã đền tội.

Anh Ba - Trưởng Ty - tay nâng chiếc cằm lâu không cạo - lắng nghe đồng sự. Trán anh xếp nhiều lớp nhăn, hội nghị càng dài, lớp nhăn như càng hằn thêm.

Người cán bộ xin nói - khi mấy ngọn đèn bão soi căn nhà nhập choạng - là Phẩm. Phẩm, con hương hào Ngọ.

Tôi không rõ bằng con đường nào Phẩm trở thành nhân viên Ty Công an. Tôi vừa gặp nó tại hội nghị này, sáng nay, lúc sắp vào cổng nhà anh Ba.

Thật không ngờ tôi có thể gặp nó ở chiến khu. Từ sau Nam Bộ kháng chiến, tôi ít dịp về Tỉnh. Dường như tôi quên phứt nó. Vả lại, tôi đinh ninh Phẩm và gia đình khó lòng hòa vào cuộc sống mới, nếu không chống lại cuộc sống đó.

Cho nên, gặp nó, sau máy giây sững sờ, tôi mừng rỡ. Kháng chiến thêm một thằng cùng học, vui lắm. Nó cũng vậy. Nó ôm tôi, siết mạnh, rú lên. Tất nhiên, tôi hiểu rằng nó đang bị tình cảm kích động dữ dội:

- Tía tao hỏi thăm mầy luôn... Ổng bây giờ làm ở Ban Kinh tế Nam Bộ... Anh Lộ nữa.. Anh Lộ phụ trách một ban công tác thành...

Tôi thành thật chia vui với nó. Té ra, tôi đã nghĩ không đúng. Hương hào Ngọ, đội Lộ đều là người tốt cả. Tôi muốn hỏi hương quản Đực, song Phẩm đã không nhắc đến ông ta, có lẽ đừng hỏi, hay hơn.

- Anh Lộ phụ trách ban công tác thành, mà ban nào?

- Ban nào, bí mật, ảnh đâu có nói... Anh mới vừa ra Quân khu Đông Thành hội nghị...

Tôi cố nhớ các đội trưởng ban công tác thành thuộc Khu 7 hay Đặc khu Sài Gòn, ai tên là Lộ? Không có! Bộ phận anh Từ Văn Ri, bộ phận anh Xuân Diệu...? Không có! Công việc của tôi gắn với các ban công tác thành, cỡ đội trưởng, người nào tôi cũng biết. Hơn nữa, tôi vừa rời Quân khu Đông Thành, chẳng có cuộc họp ban công tác thành nào cả...

- À! Mắc mừng mầy, tao quên hỏi... Coi vó của mầy tao đoán mầy ở quân đội. Huyện đội Vĩnh Cửu hay lính ông Nghệ? [i] - Phẩm hỏi tôi.

Tôi nói cho nó biết: Tôi công tác lại Khu 7.

- Vậy sao?... Thôi, tao nhớ rồi... có phải mầy xuống Ty Công an bàn việc tụi Bảy Viễn không?

Tôi gật đầu.

- Tao nghe nói một cán bộ quân sự tới mấy bữa, mà tao không dè mầy.ế. Hay lắm! Tao cũng lo vụ đó... - Giọng Phẩm vồn vã song tôi linh cảm nó không thật.

Thằng này chẳng ưa người khác xọc vô công việc của nó...

- Hồi nãy, tao nói lộn. Anh Lộ không phải ở ban công tác thành mà ở Tiểu đoàn Quyết Tử của ông Ngọc Lộc...

- Cái thằng! - Tôi nghĩ - chuyện có bấy nhiêu mà nhớ lộn.. - Nhớ lộn rất xa...

- Mầy bắt tay nghiên cứu hồ sơ chưa? Đã hỏi cung đứa nào chưa? - Phẩm hỏi.

- Mới đọc sơ sơ... Hồ sơ tản mát quá. Chưa hỏi cung... Thế nào cũng nhờ mầy giúp.

Lời nói lấy lòng nó của tôi không khiến nó vui. Da “gà mái” của nó lại như tái thêm...

Cả ngày, Phẩm bô lô bô la trước mọi người. Nó cho biết tôi với nó là bạn chí thân. Nào tôi học làm sao, chơi làm sao... Nói chung, nó thêm thắt hơi nhiều, tôi phát ngượng.

- Theo tôi, ta không nên để mất thì giờ - Phẩm nói giữa hội nghị - một số tên ngoan cố, ta có thể khử được rồi. Chúng nhứt quyết không khai thêm, hỏi mãi chỉ tốn công vô ích... Cơm gạo tải lên chiến khu đâu phải dễ... Số hối cải thành thật, ta nên khoan hồng. Tất nhiên. Ty sẽ đề nghị bên quân sự cách đối xử với từng người... Tôi xin nói lại: “Cho đi” sớm một số tên đặc biệt nguy hiểm. Tôi không hiểu vì sao phải đưa ra tòa? Vì sao cứ phải hình thức?

Phẩm, nói câu sau cùng, hơi mỉm cười. Tôi không tài nào chịu nổi cái mỉm cười có thể gọi là quái đản của nó. Tôi có cảm giác Phẩm vẫn là Phẩm - Phẩm con hương hào Ngọ và Phẩm cán bộ Ty Công an chưa có đường ranh, dù Phẩm thay bộ tuýt-xo bằng bộ vải ka-ki, may đúng quy cách Vệ quốc đoàn.

- X U. [ii] chỉ thị cho chúng ta phải thận trọng trong việc này - anh Ba điềm tĩnh phát biểu - chớ xử trí oan. Phương châm của X. U. là “thà thả lầm chớ không được kết án lầm”. Chỉ thị do chính đồng chí Bí thư ký. SCANBÔ [iii] hướng dẫn ta cụ thể: Theo tin trinh sát, khu vực Biên Hòa có một đầu mối tình báo Pháp, đầu mối này cấy vào nội bộ ta và nó xâu các tên phản cách mạng trong lực lượng quân sự. Ta phải phanh phui ổ gián điệp nói trên. Đồng chí Phẩm nói hơi lạ. Trừ một vài trường hợp cần đánh lừa địch, ta phải chuyển hồ sơ qua tòa án và để tòa án xét xử. Sao kêu cái đó là hình thức? Rất tiếc, Phòng Chấp pháp, cho đến bữa nay, chưa hoàn thành hồ sơ một bị cáo nào cả...

Phẩm ngồi xuống, lầm lì.

- Cái thằng sao tự ái như cái đình! - Tôi tự giải thích thái độ của Phẩm.

- Bữa nay, có đồng chí Thắng trên B. T. L. [iv] xuống, tôi đề nghị ta nghe ý kiến của đồng chí ấy...

- Thưa các anh - Tôi nói - hồ sơ hỏi cung quả chưa cho phép chúng ta kết luận... Tôi chỉ xin có một đề nghị nhỏ: Bởi tính cách của vấn đề quá lớn, các anh lãnh đạo Ty nên trực tiếp hỏi cung đương sự. Bằng kinh nghiệm của các anh, các anh dễ tìm manh mối, số đang giam ở Ty cũng chẳng phải nhiều gì...

Tôi chưa dứt lời, Phẩm đã chận tôi, gay gắt:

- Đề nghị của đồng chí Thắng có nghĩa là Ty không tin tôi!...

Tôi hơi bối rối. Tôi chỉ nói theo suy nghĩ, nào có ý gì khích bác nó đâu?

- Thôi được rồi! - Anh Ba nói - Đồng chí Thắng nhắc Ty như vậy là trúng... Chúng tôi mắc lu bu quá...

Giọng anh Ba rất từ tốn. Thú thật, hồi mới làm việc với anh, tôi hơi ớn bộ râu quai nón của anh. Tỏi từng nghĩ xấu: Ông này làm công an thì phải biết! Nhưng, chỉ cần tiếp xúc một lần ngắn ngủi, tôi hiểu rằng hì hợm chỉ là cái vỏ bề ngoài, anh hiền đến mức đôi lúc tôi nghĩ ngược lại: ông này làm công an là lộn địa chỉ.

- Còn đồng chí Phẩm cũng không nên nóng nảy. Chuyện nó khó, nó rối, mình phải chịu cực, ở đây không có vấn đề tin hay không tin...

Phẩm đứng lên. Có lẽ nó suy tính rất kỹ nên tôi thấy nó nhiều lần đưa tay xin nói, rồi lại im. Giọng nó rõ ràng không được tự nhiên lắm.

- Các đồng chí đều biết, tôi và đồng chí Thắng là bạn chí thân, học cùng lớp cùng trường suốt 6 năm... Do là bạn chí thân, tôi đắn đo mãi: nên nói hay không? Sau cùng, trước lợi ích của cách mạng, tôi quyết định nói, theo phương ngôn của ông bà ta: thà mất lòng trước mà đặng lòng sau...

Phẩm “đề-pa” giống Tây nhảy dù chiến khu D - bất thần từ trên cao chụp xuống. Tôi xao xuyến. Nó nói cái gì dính với mình mà nghiêm trọng dữ vậy? Tôi cố đoán. Song, mặt của Phẩm tựa đeo mặt nạ, nó trơ trơ, lành lạnh, cười không ra cười, giận không ra giận. Đôi mắt nó quá nhỏ khó mà bắt gặp cái gì ẩn bên trong hai mí lim dim. Đôi môi nó mỏng, đễn nỗi lời như bị ém khít kẽ răng. Còn da nó - da lúc nào cũng tái...

- Trong số chỉ huy phản loạn đang bị thẩm vấn, có một tên chí thiết với đồng chí Thắng...

Tôi giật nẩy người. Ai đây? Nhất thời tôi chưa thể nhớ... Cũng có thể một người quen. Chí thiết thì chắc không... Cả hội nghị nhìn tôi. Im phăng phắc. Ngay con bọ hung đánh vèo vào ngọn đèn bão mà tiếng vỗ cánh của nó đã vang lên như tiếng đâm bổ của máy bay Xít-phít-phay.

- Tên đó, một tướng cướp khét tiếng giết người không gớm tay, mắc vô số nợ máu vói nhân dân trước và sau cách mạng. Mặc dù chánh phủ rộng lượng quên quá khứ của nó, cho nó làm đại đội trưởng, nó vẫn chứng nào tật nấy. Nó ngầm theo Bảy Viễn, mưu đánh úp một huyện. Bị bắt nó chống cự kịch liệt. Vào trại giam, nó một mực không cung, dù một lời. Nó mạt sát chính quyền, Ty ta và - xin lỗi đồng chí Ba - nó văng tục mỗi khi gọi tên đồng chí...

- Đồng chí Phẩm nói gọn gọn... Người đó là ai? - Anh Ba sốt ruột, hỏi Phẩm.

- Dạ... Tôi nói đến đó, lẽ ra đồng chí Thắng đã có thể gọi tên hắn ta ra rồi...

Tôi vẫn ngớ người. Làm gì tôi “chí thiết” với một kẻ như vậy.

- Đồng chí Thắng không muốn tự mình nêu tên, tôi xin làm giúp: cây ru-lô đồng chí Thắng đeo là của hắn tặng...

Tôi rú lên, bàng hoàng:

- Hai Cũ! Hai Cũ bị bắt!...

- Đúng! Hai Cũ... Đại đội trưởng Đại đội 3.. - Phẩm đệm, giọng đắc thắng.

- Hai Cũ theo Tây? Phi lý quá! - Tôi buột mồm, nói to.

- Đồng chí Thắng quen Hai Cũ? - Anh Ra hỏi.

- Thưa quen.

- Chính mắt các đồng chí thấy - Phẩm tiếp - đồng chí Thắng không kiềm chế xúc động trước tin này... Tôi cho rằng đồng chí Thắng thành thật... Đồng chí không hay Hai Cũ bị bắt. Trước đây một phút, tôi nghĩ hơi khác, tôi nghĩ rằng chuyến đi công tác Biên Hòa của đồng chí Thắng liên quan đến Hai Cũ. Bây giờ, tôi xin lỗi đồng chí Thắng. Tôi tin đồng chí...

Nó nói không hoàn toàn sai. Giả sử, tôi nghe Hai Cũ bị bắt, chắc chắn tôi sẽ xin phép cơ quan đến gặp anh. Nếu buộc Hai Cũ phạm lỗi lầm gì đó - thả lỏng cho lính tráng dưới quyền làm bậy, tự chuyên bất chấp cấp trên, thô bạo với cấp dưới, nhẹ dạ mà bị bọn xấu cài vào thế đối đầu với cách mạng... - tôi không mảy may ngờ vực. Song buộc Hai Cũ cố ý bán nước, tôi nhất định không nghe. Tôi chưa có một tí lý lẽ nào để bào chữa cho anh, nhưng, tôi có một lý lẽ mà sức thuyết phục, theo tôi, là tuyệt đối; Hai Cũ không thể nào đi vào con đường nhơ nhớp ấy. Chẳng lẽ Việt gian là một loại bịnh không hề có triệu chứng? Tai tôi còn vang lời anh với Mười Lụa và về Mười Lụa như dao chém đá: Tao đã nói không là không! Anh-đi-ca-tơ của Ty lính kín... Đồ chó đẻ! Qua mà thèm rình rập... Công bằng mà xét. Nghe Hai Cũ gọi Mười Lụa là “anh-đi-ca-tơ”, tôi còn chưa có một động tâm - Tôi chẳng để ý gì đến cái nghề điểm chỉ nầy. Về mặt đó, Hai Cũ đã giác ngộ hơn tôi, bất kề vì sao anh giác ngộ. Một người như Hai Cũ - trong nghề trộm cướp - vẫn cân nhắc: đánh ai, giật của ai.. Anh coi trọng mấy cắc bạc tình nghĩa hơn vàng bạc...

- Tình cảm của đồng chí Thắng với Hai Cũ sâu nặng, cho nên, tốt nhứt đừng để đồng chí Thắng thẩm vấn Hai Cũ.

Phẩm nói xong, ngồi xuống thật chững chạc.

Phẩm ăn nói lưu loát. Chỗ ăn nói, Phẩm bây giờ khác Phẩm trước kia. Song càng nghe nó nói, tôi càng bâng khuâng. Cũng thời gọi tôi là đồng chí, tiếng “đồng chí” của anh Ba - và đa số người tôi gặp - sao nó đậm đà, ấm áp thế. Còn Phẩm “đồng chí” nó thốt ra có vẻ vì trơn miệng, là một món trang sức đua đòi, lý như cai đồng hồ Wyler nó đang đeo và cây bút Parker nó đang giắt túi. Tiếng “đồng chí” của Phẩm tựa tô canh nấu toàn nước lã, không nêm một hột muối. Hai Cũ gọi tôi là “chú nhỏ”. Nếu ai hỏi tôi chọn cái nào - “đồng chí” của Phẩm hay “chú nhỏ” của Hai Cũ - tôi không ngần ngại mà chọn cái sau.

Không khí cuộc họp trầm lặng. Phẩm bỗng cười:

- Tánh tao hay thẳng ruột ngựa, mầy đừng giận nghe Thắng!

Không rõ tại sao, tôi nghe Phẩm “mầy tao” với tôi mà giống nghe nó chửi thề theo cấp số nhân!

Anh Bảy, Trưởng ban Chính trị của Ty, hỏi tôi:

- Đồng chí Thắng thấy thế nào về ý của đồng chí Phẩm?

Tôi trả lời, không hề đắn đo:

- Tôi muốn gặp Hai Cũ!

Anh Ba xếp giấy tờ vào cặp.

- Ta ăn cơm... - Anh chỉ mâm cơm đã dọn - Đói bụng rồi.

Anh Ba đứng lên:

- Bây giờ, ta ăn cơm... Tôi định vầy, để coi mấy anh trong Ty chịu không... Cơm xong, ta xuống trại. Tôi, anh Chín phó ty, anh Bảy Ban Chánh trị. Ít người cho nó gọn.

Tôi thở dài.

- Đó là trong Ty - anh Ba hườn đãi - Tất nhiên, đồng chí Thắng cũng phải đi với anh em tụi này.

Phẩm khoác xắc-cốt. Da mặt nó tái đến nỗi không còn phân biệt đâu là da nó, đâu là tấm khăn lụa xanh mà nó quàng cổ. Nó không nói thêm lời nào, trừ lời cáo lỗi vì bận không ăn cơm với chúng tôi. Tôi xót xa. Chắc nó giận mình... Thế nào cũng phải nói cho nó hiểu Hai Cũ...

Tôi bắt tay nó. Bàn tay nó lạnh như thây ma.

Chưa nói hết với các anh trong Ty, tôi không tài nào nuốt nổi cơm.

Mọi người dừng đũa nghe tôi.

Nghe xong, anh Ba cầm chén:

- Đồng chí Thắng ăn đi... Canh chua xương khô nấu với lá giang nêm mắm ruốc, ngon kỳ cục...

Khi uống nước, anh Ba bảo tôi:

- Đồng chí nói rành rọt, tôi hiểu thêm. Hiểu thêm là hiểu thêm Hai Cũ. Tôi có khuyết điểm chưa biết trong trại giam có một người như anh này... Còn đồng chí, đồng chí đừng ngại gì cả. Chúng tôi tin đồng chí một phần nhờ... đồng chí Phẩm!

Chú thích:

[i] Chi đội 10 của đồng chí Huỳnh Văn Nghệ

[ii] Xứ ủy Nam bộ

[iii] Sở Công an Nam bộ

[iv] Bộ Tư lệnh