mười hai

Câu chuyện ở đại đội vừa tạm yên. Chúng tôi đã có thể bắt đầu một số trận đánh, phối hợp với địa phương. Hai Cũ dự hầu hết các trận đánh ấy, đôi trận, anh đích thân chỉ huy. Dĩ nhiên, không phải trận nào cũng thắng cả. Sau những trận thua, Hai Cũ lầm lì. Anh hút liền lù tì gần suốt đêm, tàn thuốc đầy cái lon sữa. Thế nào Hai Cũ cũng gài một trận đánh khác, thường na ná như trận vừa thua.

Địch trong vùng bắt đầu dễ nể Hai Cũ.

Hai Cũ rất chịu buộc lính trong đại đội tập “tứ đại kỹ thuật” [i], trời nắng chang chang, anh xoay trần với lính ngoài bãi bắn. Song, Hai Cũ ghét lính tập đi quân hàng, chào súng...

Trong đại đội, có một cán bộ vốn là bếp [ii] sơn đá, được giao huấn luyện các động tác nhập môn này. Mỗi lần gặp anh - anh lên là Phố - Hai Cũ đều châm chọc:

- Ủa, bữa nay bếp Phố không “chan, húp” sao?

“Chan, húp” là cách nói trại một khẩu lịnh của lính Tây: Canh bí đao ăn mát! Chan, húp, chan, húp! [iii].

Phố đỏ mặt. Hai Cũ chưa tha anh:

- Này, bếp Phố! “Bánh tét mới ngon làm sao”... Chú không dạy luôn cho lính biết rống bài “tò te tí te” đó cho nó đủ bộ!

Đó là bài “Mạc-xây-de”, bị xuyên tạc đoạn điệp khúc:

Bánh tét mới ngon làm sao

Mức bí thơm tho bùi không

Mời anh nhắm nhí...

Nhưng phải nói rằng Hai Cũ ghét nhất là học chính trị. Anh đùa dai với tôi, đôi lúc tôi phát bực:

- Có mấy “hạt lúa “, “quả trứng”, học tới học lui hoài! Lúa hễ gieo thì lên mạ, mạ cấy thành cây lúa, cây lúa trổ bông lúa... Mắc mớ gì kêu hằng “quỷ thể của quỷ thể”... ma quỷ ở đâu đây?

Anh nói chữ “hủy” ra chữ “quỷ”.

Hai Cũ và tôi được gọi lên phân khu. Đã có quyết định chuyển Đại đội 3 thành đại đội độc lập trực thuộc phân khu Duyên Hải.

Nói là “lên” phân khu, kỳ thực chúng tôi phải đi “xuống” Hắc Dịch, vùng Bà Rịa.

Đây là lần đầu, Hai Cũ lên cấp trên. Anh cũng muốn gặp một số người mà anh nghe danh nhưng chưa tận mặt.

Hai Cũ nhìn tổ chức qua con người. Với anh, nên hay hư tự người cầm đầu. “Nhà dột từ nóc dột xuống”. Anh đi chuyến này cốt tìm hiểu “cái nóc nhà”.

Chúng tôi đợi ở phòng thường trực suốt ba hôm, chưa gặp Bộ chỉ huy phân khu, Hai Cũ nhất định không chịu làm việc với các phòng.

- Vô nhà, chưa chào người trên trước ai đời lại đi chào em út.

Cái nếp tôn ti trong Hai Cũ nó thâm căn cố đế, khó mà cãi vã với anh. Tôi đành nhịn.

Trong ba ngày đó, Hai Cũ thả quanh vùng.

Một hôm, anh hỏi tôi, sau bữa cơm chiều:

- Theo chú, ông ủy viên chánh trị phân khu là người thế nào?

Câu hỏi khó trả lời trong vài phút. Hơn nữa, tôi chưa rõ Hai Cũ hỏi với ý gì.

- Tôi gặp nhiều “anh chị bự” về đây... Họ đều lãnh chức tước của cách mạng, song...

Anh bỏ lửng câu nói.

- Thì cách mạng thâu nạp ai theo cách mạng! - Tôi nói theo lối thăm dò.

- Thiệt họ theo cách mạng không?

Tôi chưa biết phải trả lời như thế nào. Hai Cũ nói tiếp, sau một lúc trầm ngâm:

- Dầu quen hay không quen, tôi rành mấy chả như rành tánh tình tôi. Cùng một lò mà! Nếu bề trên lấy đức vỗ về mấy chả, ai đứng được thì đứng luôn, ai tà vạy thì “quất ngựa chuối” ngay hiệp đầu... Ví bằng tính “phóng tài hóa thâu nhân tâm” thì sự cung kính chẳng qua theo của ban bố. Còn tiền, còn nhơn nghĩa. Hết tiền, thuyền ai nấy lạo... Làm cách mạng khác làm mướn... Tôi nói vậy chú thấy đúng không?

Tất nhiên, Hai Cũ nói đúng. Song, vì sao Hai Cũ nói như vậy, tôi nhìn anh lom lom.

- Sao chỗ ông ủy viên chánh trị nhiều cô gái trong thành ra vô quá vậy?

Tôi lúng túng. Té ra, ba hôm nay, anh quan sát, nghe ngóng. Và anh thắc mắc.

- Chắc chú cũng như tôi, không rành chuyện ở phân khu... Nè! Tôi hỏi câu này, trả lời được thì chú trả lời, không trả lời được thì thôi, tôi không ép.

Hai Cũ rào đón - trái với thói quen của anh.

-... Ông ủy viên chánh trị có phải cộng sản không?

Hai Cũ thừa biết một chính trị viên đại đội như tôi còn là đảng viên, hà huống một chính ủy phân khu. Anh hỏi mác tôi thôi.

Quả thật, Hai Cũ hỏi mà chẳng cần đợi tôi trả lời. Anh chép miệng:

- Ông Việt Minh Long Thành thiệt là “đạo cao đức quảng”.

Anh nói về anh Năm bí thư quận ủy. Anh hàm một so sánh.

Hai Cũ bỗng mất hăng hái gặp ủy viên chính trị phân khu.

Rồi người ta cũng đưa chúng tôi vào cơ quan. Theo hẹn, ủy viên chính trị sẽ tiếp chúng tôi vào lúc 3 giờ chiều. Viên thư ký của ông thông báo giờ giấc khít rim: 3 giờ làm việc đến 5 giờ, 5 giờ rưỡi, ông mời cơm chúng tôi đến 7 giờ. 7 giờ rưỡi xem kịch...,

Hai Cũ hậm hực:

- Có bấy nhiêu thôi sao?

Viên thư ký trịnh trọng.

- Ông ủy viên chính trị trăm công ngàn việc.

Khi viên thư ký ra khỏi nhà, Hai Cũ nhiếc theo;

- Cái đồ nịnh thần!... Bao nhiêu vua chúa hôn ám cũng vì lũ hoạn quan. Thằng hoạn quan nầy lại không thiến, hại lớn đa!

Anh hỏi tôi:

- Chú có thấy thằng thơ ký giống y Sáu Xít không?

Đúng là tay thơ ký ăn mặc chải chuốt, đầu chải bri-ăng-lin láng lẩy, đeo kính cận...

- Cất công lội từ Long Thành về đây, đợi ba bốn bữa, ông ủy viên chính trị chỉ tiếp có mấy tiếng đồng hồ... Tôi không phải ham khoe khoang song phận dưới muốn trên nghe cho kỹ, rồi đâu phải vì buổi kịch mà về?

Nếu không nể mặt tôi, Hai Cũ đã chửi thề ỏm tỏi rồi.

Không phải ba mà bốn giờ rưỡi, ủy viên chính trị phân khu mới gặp chúng tôi. Trong bộ ga-bạc-đin màu sáng, kiếng mát gọng vàng, ông chễm chệ trên chiếc ghế bành đặt trước một bức bình phòng căng da một con cọp. Tóc ông nhuộm đen - người ta nói tóc ông trắng, song tôi không thấy một sợi bạc nào cả..

Tôi chập gót chân chào ông. Có lẽ ông chờ Hai Cũ tư thế như vậy. Hai Cũ lẳng lặng bước vào phòng, lẳng lặng ngồi xuống ghế - ngồi mà không đợi mời.

Ông ủy viên chính trị - mắt thoáng tối - vẫn phải tươi cười hỏi thăm sức khỏe Hai Cũ. Anh trả lời nhát gừng, ông ủy viên chính trị liếc nhanh về phía tôi. Tôi biết ông khiển trách tôi.

Hai Cũ dán mắt vào tấm da cọp. Ông bả lả:

- Ông Hai thấy tấm da cọp này đẹp không? Anh em tặng tôi đó!

- Cũng được! - Hai Cũ trả lời, giọng vẫn cộc lốc - Tôi có mấy tấm... Có hồi trước. Mà, da cọp do tay tôi bắn!

Ông ủy viên chính trị biến sắc. Tôi rối ruột. Điệu này “hư đường hư bột” ráo trọi!

Ủy viên chính trị, dù sao, cũng là tay bản lĩnh.Ông cười mỉm liền sau đó và bằng lối “chiêu hiền đãi sĩ”, hỏi han Đại đội 3. Hai Cũ trả lời chiếu lệ. Cho nên trong 30 phút, ông ủy viên chính trị nói là chính, ông nói lý do thành lập đại đội độc lập, tầm quan trọng của đại đội độc lập,.. Ông hứa hẹn. Trong các điều ông hứa hẹn, có một điều suýt chút nữa ông bị Hai Cũ “quét giò”. Hai Cũ dằn được, chỉ xì ra, khi anh và tôi về chỗ nghỉ, đợi bữa cơm:

- Bạc xanh! Tiểu đoàn phó!... Mồi đó, nếu quăng trước đây một vài năm, tôi đớp liền... Ông nầy lạc hậu thấy mẹ!

Đối với chúng tôi, bữa cơm “thân mật” là một cực hình. Bàn kê ngoài trời, phủ vải trắng tinh, khách khá đông. Số khách “anh chị bự” mà Hai Cũ gặp ở các quán nhậu quanh phòng thường trực chiếm số nhiều. Bưng dọn, rót rượu... do các cô, tóc phi-dê.

Chuyện râm ran Có ba loại chuyện. Một là thức ăn - món tái này “hết chỗ chê”, món nướng này thợ “Ác-căn-xen” [iv] cũng đầu hàng, rượu này “o-ri-gin (IV)chánh gốc xứ Sâm-banh. Hai là các cô gái: cô em đẹp “quá chời”... Ba là về ông ủy viên chính trị: Anh Ba mình “thiệt là điệu”, cái đồng hồ Ô-mê-ga vỏ vàng tôi đeo là kỷ niệm của anh Ba, anh Ba không lên cấp tướng là bất công...

Tất nhiên, một số cán bộ ngứa mắt trước cảnh dị hụ này. Đồng chí phó ủy viên chính trị là một trong số đó. Đồng chí - trong bộ bà ba đen, lưng hơi còng, mắt lộ - đổi chỗ ngồi, đến cạnh Hai Cũ và tôi. Vài người nữa cũng làm như đồng chí. Vô tình, bữa ăn chia hai nhóm.

- Mấy ông để vầy mà chịu được, tôi phục mấy ông sát đất!

Hai Cũ chẳng úp mở gì.

- Cám ơn đồng chí! - đồng chí phó ủy viên chính trị nói giọng trầm - đồng chí quan tâm đến những điều tác tệ này với thái độ của một người chân chính, ủy viên chính trị là nhiệm vụ Đảng đặt ra cho người đại diện của Đảng trong quân đội. Tiếc rằng, ở đây, ý nghĩa cao cả đó bị thay thế bằng một cái gì trái ngược hẳn. Tôi chỉ xin đồng chí Hai Cũ biết cho: chúng tôi khổ tâm hơn đồng chí, bởi vì đồng chí lâu lâu mới chứng kiến một lần, còn chúng tôi... Đây là hiện tượng bất thường... Hiện tượng nào cũng có nguyên nhân cả. Nếu các đơn vị trưởng đều có thái độ như đồng chí, chúng tôi đã tiếp đồng chí trong một không khí khác... Dù sao, đã đến lúc rồi! Đồng chí đừng thất vọng nhé!

Chưa ai dùng tiếng “đồng chí” với Hai Cũ thắm thiết như đồng chí phó ủy viên chính trị. Hai Cũ xúc động mạnh. Mắt anh ươn ướt.

- Đồng chí phó ủy viên chính trị ở tù từ năm 1929 đến 1945, mười bảy năm trọn -Tôi nói thêm với Hai Cũ khi chúng tôi bỏ bữa ăn nửa chừng (mà chẳng ai để ý) và sau khi đồng chí phó ủy viên chính trị hẹn làm việc ngày mai - Trước kia, đồng chí tham gia Quốc dân đảng, là lãnh tụ của đảng ấy. Bị bao vây tại trụ sở Đảng ở Hải Phòng, đồng chí bắn với cảnh binh đến viên đạn chót. Trong sở lính kín, đồng chí không hé răng, kể cả tên của đồng chí. Tên mà bây giờ chúng ta gọi - Trần Văn Độ - là do địch đặt bừa. Bị kết án chung thân, đồng chí giác ngộ chủ nghĩa cộng sản trong tù và vào Đảng... Nói đến cái chịu đựng, ít ai bì nổi với đồng chí. Thuở nhỏ, đồng chí phải bới rác tìm chút thức ăn thừa, có khi sống bằng trái me, trái sấu... Địch tra tấn đồng chí đến mức: đổ dầu lửa vào miệng rồi đốt dưới hậu môn, như luộc ruột gan đồng chí...

- Có vậy chớ! - Hai Cũ nghe xong, nhận xét.

Theo căn dặn của đồng chí phó ủy viên chính trị, tôi cắt nghĩa cho Hai Cũ về những ràng buộc nhất thời khiến cho Đảng không thể chỉnh đốn mau lẹ theo chủ trương, cái tình trạng hỗn loạn sau khi Bảy Viễn đầu Tây.

- Tôi hiểu - Hai Cũ nói - Tôi hiểu vì tôi cũng “vấy máu ăn phần” trong cái tầm bậy nầy... Song, Bảy Viễn chưa hết...

Hai Cũ ngồi mãi bên bàn. Tôi muốn để anh lắng.

Khi đưa anh gặp ông ủy viên chính trị, tôi hối hận. Tôi nghĩ là những cái ấy đập vào anh đều bất lợi... Nếu nó không khuấy cho tánh hung của anh trỗi dậy thì nó cũng tạo cho anh cách nhìn cách mạng méo mó. Bởi, chính tôi, tôi không dè ở phân khu rối beng như vậy. Bây giờ, từ trong mùng nhìn ra dáng tư lự của Hai Cũ trùm trong khói thuốc, tôi lại mừng. Hai Cũ sùng bái nhân vật A, B, trong kháng chiến - một số người sẵn sàng tô vẽ những nhân vật này như siêu phàm - và có lẽ không nên ngăn cách anh tiếp cận với sự thực. Anh há chẳng tự mình chống báng lối “phóng tài hóa thâu nhơn tâm” đó sao?

Đêm ấy, chúng tôi nghỉ cạnh nhà riêng ông ủy viên chính trị. Tôi thức giấc khi Hai Cũ ngả lưng lên vạt. Đồng hồ chỉ hơn hai giờ.

Tôi chưa dỗ trở lại giấc ngủ - và chắc Hai Cũ chưa ngủ - thì từ nhà ông ủy viên chính trị phát lên tiếng ồn ào.

- Đi đâu giờ nầy mới về? - Tiếng con gái.

Tiếng trả lời - tiếng đàn ông - nhỏ quá, chúng tôi không nghe rõ.

- Kịch vãn hồi 11 giờ... Bây giờ là mấy giờ, biết không?

Lại tiếng đàn ông trả lời, nhỏ rí.

- Thôi đừng có già hàm... Tôi biết hết... Sao không ngủ luôn với nó cho tới sáng?

- Còn chối hả? Thằng thơ ký của anh là loại cầm thú... Đem vợ dưng cho người khác...

Hai Cũ bật dậy. Anh bật dậy như nghe báo động biệt kích. Tôi khoát mùng, chun ra. Anh đi đụi đụi đến nhà ông ủy viên chính trị, tôi định kéo anh lại mà không kịp.

- Đêm hôm, để cho người ta ngủ, nghe!

Anh vỗ cửa rầm rầm. Tiếng đàn ông bên trong “suỵt” người con gái.

- Đứa nào mà ngang quá vậy? - Tiếng người con gái ong óng - Chuyện gia đình người ta, ai biểu vảnh lỗ tai nghe chi mà không ngủ được!

Tôi biết biến cố khó tránh khỏi rồi. Quả vậy. Hai Cũ đạp tung cửa, xông vào.

- Đồ ăn cướp! - Người con gái mặc đồ ngủ mỏng dính, đong đưa trên võng chửi Hai Cũ. Ông ủy viên ngồi ở mép giường. Cô ta còn quá trẻ. Với tuổi đó, nếu cô ta lặng thinh, tôi tin là Hai Cũ nhiều nhất tặng cho một bợp lai, rồi thôi.

Làm như không thấy ông ủy viên, Hai Cũ gầm:

- Mầy nói lại một lần nữa coi!

Cô gái - vẻ mặt chanh chua, cô già hơn tuổi quá nhiều - cười nửa miệng:

- Nên nhớ đây không phải là chỗ để bọn đầu trộm đuôi cướp làm loạn... Muốn làm loạn... về lấy lọ nghẹ bôi mặt đi!

Hai Cũ thộp đầu cô ta. Tất cả số tóc quăn uốn sát lọt gọn trong bàn tay thiếu ngón của Hai Cũ. Hai Cũ lôi cồ cô ta khỏi võng. Anh giữ hổng cô ta và tát. Tát mặt, tát trái.

- Đúng! Đây không phải chỗ để bọn lưu manh làm loạn... Đúng! Mầy bôi phấn thay cho lọ nghẹ...

Tôi không can. Tôi chỉ can khi nào Hai Cũ có thể đi tới án mạng. Ông ủy viên chính trị ngồi chết trân. Tôi biết ông không dám can.

Cô con gái, mất hồn, chỉ rên:

- Chết tôi!

- Chuyện trong buồng nhà mầy, tao không cần biết. Song mầy la lối, ai cũng nghe. Thiên hạ ngó tụi tao, tưởng ai cũng lang chạ giống thằng chồng mầy, đâu có được!

Máu ứa trên miệng cô ta. Chắc cô ta gẫy vài cái răng.

Hai Cũ, sau cùng, ném cô ta như ném con gà xuống đất.

Anh quay lưng trở ra - thậm chí không thèm nhìn ông ủy viên, đang cố thu mình sao càng bé nhỏ càng hay. Tôi lẳng lặng theo anh. Bên ngoài, nhiều bóng người chen nhau dòm qua kẽ cửa.

Hai Cũ lên vạt. Anh thở đều đều, liền sau đó.

Cũng chẳng có chuyện gì ghê gớm xảy ra. Số đồng chí có trách nhiệm phân khu đã nghe báo cáo trước khi chúng tôi đến làm việc. Đồng chí phó ủy viên bắt tay Hai Cũ rất chặt:

- Ông Phan vương này vác cây giản về trào, đập tả đập hữu, lại nhè “cục cưng” mà đập, đúng là đã uống mật gấu!

Một đồng chí phòng tham mưu - đồng chí này đeo kính cận - nói đùa:

- Vua mà đút đầu vô, ổng cũng đập tuốt!

Đồng chí phó ủy viên cười, suýt sặc ngụm trà vừa uống.

- Cả anh nữa - đồng chí nói tiếp - ông Phan vương này thành kiến với ai đeo kiếng cận thị.

- Đâu phải vậy! - Hai Cũ chối, lừ tôi: anh nghi tôi báo cáo về cách nhận xét con người của anh.

- Thôi! Ta bắt đầu làm việc...

Đồng chí phó ủy viên lật sổ, tìm đoạn ghi chú về đại đội chúng tôi...

Chú thich:

[i] “Bốn kỹ thuật lớn” là bắn súng, đâm lê, ném lựu đạn, đánh bộc phá.

[ii] Binh nhất

[iii] Khẩu lịnh (tiếngPháp): En avant, marche!... Un, deux.. (đằng trước, bước! một, hai).

[iv] Arc-en-ciel, cửa hàng ăn ở Chợ Lớn.

[v] Nguyên gốc