- 15 - Chuyện các cụ

Tôi ăn chưa: Hôm trước tôi được mời dự một hội thảo rất hoành tráng. Khi tôi xung phong và chuẩn bị phát ngôn lời tâm huyết, mất công chuẩn bị mấy ngày, đang chuẩn bị, thì có cánh tay giơ lên và vị kia hỏi:

- Thưa cụ, sáng nay cụ ăn sáng chưa?

Tôi ớ ra đến mấy mươi giây, chả nhớ nổi mình ăn sáng chưa, đầu óc già cả nó thế đấy. Trước mi cờ rô và ngay trên diễn đàn, tôi trả lời vị kia:

- Thưa rằng, tôi sẽ gọi điện thoại về hỏi bà vợ già của tôi đã.

Sau đó loa hội trường oang oang giọng tôi hỏi vợ qua điện thoại:

- Bà nó ơi, sáng nay tôi ăn sáng chưa? Sao tôi chưa ăn? Bà quên nấu cho tôi a?

Và tôi ngơ ngác nghe, dưới hội trường tiếng vỗ tay rào rào. Ơ kìa, tôi đã phát biểu đâu, mọi người đang tán dương rồi!

***

Già còn rách việc: Hôm trước đi đường, được một đoạn, thấy hai thanh nữ oánh nhau, tôi xô vào can. Chúng đã chả cảm ơn lấy một câu, tôi còn bị ăn quả đấm trượt, trúng vào mặt. Lúc qua công viên, ban ngày ban mặt, hai đứa trai gái xoắn bện lấy nhau. Chướng mặt quá, tôi dừng lại phân tích cho chúng:

- Này này các cháu ơi. Sao không chọn chỗ kín đáo, lại phơi ra chốn ông đi qua bà đi lại thế này.

- Thế với thưa cụ, chúng con chọn chỗ nào? Khách sạn thì đắt đỏ, nhà nghỉ bẩn lắm, mà không khéo họ gắn ca mê ra, cho chúng con lên face, thì sao.

Đi đoạn nữa, tôi lại thấy thằng kia, ăn mặc rõ lịch sự, vạch ra tồ tồ tiểu tiện. Mà của nó có bé đâu. Thấy chối mặt, tôi lại gần vỗ vai:

- Này này cháu ơi, sao lại đứng ở đây.

Vì đang tập trung, tôi bất ngờ vỗ vai, nó giật mình, quay lại và đốp ngay vào mặt tôi:

- Mất cả ngon. Già, mà ông còn rách việc!

Lạy cụ ạ! Vùng quê tôi họ khoái được là ông, là cụ người ta. Làng có lệ, năm chục tuổi đã vào hội các cụ. Lên cụ rồi, đi đứng phải khoan thai, lưng còng còng xuống, mồm cố để tí lông, người ta vẫn quen gọi là râu.

Vị kia khá máu, mười sáu tuổi đã cưới, cưới vợ chạy bụng và vợ chồng bằng tuổi nhau. Đến thế hệ con, rồi cháu cũng máu mê vậy. Năm vợ chồng gần năm chục, thì có chắt. Dù chưa vào hội các cụ, nhưng vì có chắt rồi, ra đường, ối người gọi cụ bằng cụ. Thí dụ gặp ở đường làng, dân làng chào róng rả:

- Cụ ạ!

Cụ lịnh lãm đáp từ họ:

- Không dám.

Thế quái nào khi hai cụ gần bước sang tuổi 49, cụ bà bụng bỗng dưng lại mưng mửng. Mới đầu dân làng còn phân vân, nghĩ bụng cụ bà bị báng, bụng giun. Nhưng rồi tháng thứ tư, đầu thứ năm, nhìn là biết ngay, không phải bang hay giun.

Từ đầu tháng thứ sáu, cụ bà không dám bước chân ra đường, còn cụ ông, ló mặt ra là dân làng róng rả chào:

- Lạy cụ ạ!

Họ còn hỏi rõ mát:

- Thế mấy tháng nữa, cụ lại có thêm chắt nữa ạ?

Ông cụ ta cũng tẽn và từ ấy, cụ bắt chước cụ bà, chả ai dám bén mảng ra đường.

Làng tôi, lên cụ rồi nó khổ thế đấy! Sợ nhất là câu chào, lạy cụ ạ.

*

Trượt bữa tiết canh: Các làng Bắc bộ, thường gặp nhau, dân làng đều vồn vã chào hỏi nhau, nhất là với các cụ cao niên, đều chào tợn, chào hỏi hết sức lễ phép và thường chào các cụ mấy câu theo mẫu sau đây: Lạy cụ ạ; con chào cụ cụ ạ; cụ đi đâu đấy; cụ dùng cơm chưa? Và các cụ đều tăm tắp đáp lại câu sau:

- Không dám!

Ý là các cụ khiêm tốn.

Nhà kia nuôi con lợn, chuyên ăn cám và rau, chín tháng mới nặng 60 kg. Lợn ấy thì quý lắm, thịt bổ béo và không độc hại, quý nhất là cỗ lòng và tiết canh.

Con lợn được đụng phần, các nhà chung nhau, mua về cho vào tủ lạnh ăn dần. Riêng cỗ lòng và tiết, thì mọi nhà làm bữa đánh chén chung và tất nhiên mời khách thân quen cùng hưởng..

Sau khi ngả con lợn và chia bôi phần xương thịt xong, đến công đoạn xử lý lòng tiết, đánh được tổng cộng hai mốt bát tiết, tiên canh đỏ au và đông cứng, xách lên được. Chủ nhân chạy ngược xuôi người đến đánh chén. Đúng lúc nó đang bước thấp bước cao ở đường làng, thì gặp ngay cụ kia và nó vội vàng:

- Lạy cụ ạ. Cụ xơi cơm chưa ạ?

- Không dám! Cảm ơn ông, tôi dùng bữa rồi.

Và cụ bước. Khi đi bước rồi, cụ gặp mấy cụ đi ngược chiều, nghe họ tứu tít bàn luận, mới hay họ đang tới dự bữa lòng lợn tiết canh, cụ thì phán lòng non sẽ ròn, tiết canh sẽ mát và bổ, đỏ au và đông đặc. Cụ ta nghe thấy vậy, tiếc quá, biết thế mình chả "Không dám", thì không trượt bữa cỗ tiết canh long lợn!

Cụ vẫn đi làm: Năm ấy tuổi thực cụ bảy mươi, song do khai nhầm, nhầm xuống năm tuổi, lại hàm giáo sư, nên bảy mươi mới nhận quyết định hưu trí. Con cháu biết cả, nhưng không rõ cụ lẩn thẩn, hay còn nhiệt huyết cống hiến, sáng đó thấy cụ com lê và ca táp, chúng ngạc nhiên hỏi:

- Ba đi đâu đấy?

- Đi làm. Đến cơ quan...

- Ơ kìa...

May quá, con cái kịp dừng lời. Chúng biết, lâu nay cụ lẫn cẫn mà. Và rồi cụ xách ca táp đi làm. Mới đầu con cái nói khó với con cháu giúp việc, nó đậu cử nhân, đang thất nghiệp mấy năm nay, thôi thì sáng sáng dắt cụ loanh quanh đi "làm việc", trưa dắt về. Được mấy bữa, nó bảo:

- Mỏi chân lắm. Mà cụ toàn nói lảm nhảm, linh tinh beng. Thôi, cháu chịu, kể cả nhà không thuê cháu nữa.

Thế là con cái mặc xác cụ cống hiến. Mấy năm nay rồi, sáng nào cụ cũng đi làm. Có hàng xóm bảo, lúc thì thấy ông cụ lang thang ở Bờ Hồ, lúc thì thấy xách ca táp đi xuống mãi phố Vọng. May là ông cụ chưa lẫn tới mức, quên cả đường về nhà.

Hôm rồi con cháu thấy cụ hí húi ghi ghi chép chép. Nghe cụ bảo, đang đóng góp vào dự thảo luật, sẽ đề xuất, tăng tuổi cống hiến lên tới tram tuổi. Năm nay cụ bảy lăm rồi, vậy là cụ sẽ yên tâm hàng ngày lang thang cống hiến khắp Hà Nội hai lăm năm nữa. Chuyến này Luật ban hành, chắc phố phường sẽ thấy nhộn nhịp các cụ râu tóc bạc phơ, lê lết tới cơ quan.

Ai có thấy ông cụ com lê, tay xách ca táp hỏi đường, thì xin chỉ dẫn giúp cụ vớ!

*

Ông già đòi cưới vợ: Làng tôi cả tuần nay nhộn lên chuyện ông cụ nọ phải lòng một cô kia. Cụ này tuổi 63. Tuổi này cũng chửa già mấy, vì người ta đang đề xuất cống hiến đến mức tuổi cụ này. Cụ về hưu 3 năm, hiện sống cùng bà vợ cũng cùng tuổi. Con cái phương trưởng, đứa ở trên huyện, đứa công tác trên tỉnh.

Giả dụ ông cụ chỉ tòm tem, thì chả sao. Đằng này cụ lại đòi cưới cô kia. Con cái lũ lượt kéo về quê để giải quyết chuyện ông bố đòi cưới vợ. Cụ bà thì um lên. Thực ra cụ bà chả có nhu cầu kia nữa. Không phải cụ giữ riêng chồng cho mình mình dùng, mà lẽ khác. Chồng đã cưới vợ, thì phải rước người ta về sống chung. Chả lẽ nhà, một ông tới hai bà, ngang bằng vợ chồng nhà ông bù rau và nếu như "con kia" cưng cứng tuổi, độ năm hay sáu mươi, chứ đằng này, nó chưa đầy ba mươi. Cụ bà bảo các con:

- Nó chưa bằng tuổi con tao. Giờ tao xưng hô chị chị em em với con ranh ấy a? Còn chúng mày nữa, phải gọi nó là dì á?

Ngoài bà mẹ quyết liệt phản đối, thì các con cũng phản đối quyết liệt. Ông bố già rồi, giỏi sống đến 90 tuổi, chỉ còn hai bảy năm nữa thôi. Còn con kia trẻ măng tơ. Vậy nghiệm nhiên khi ông cụ ngỏm, nó vớ ngon ơ dinh cơ này.

Vậy nên mấy hôm nay nhà đó suốt ngày ủm củ tỏi: ông bố thì nhất nhất, tao cưới, còn bà vợ và đám con, thì nhất nhất không cho bố chúng cưới. Hàng xóm được bữa điếc tai, suốt ngày nghe chuyện ông già đòi cưới vợ, dọa treo cổ tự tử, rồi từ ráo cả vợ lẫn lũ con!

Về làng nghe tin vậy, tội định chạy sang gàn, ông cụ chớ có tự tử, chết thế đau đớn lắm. Mới nghe tôi định sang nhà ông cụ kia, vợ tôi đã quắc mắt:

- Ông định sang... sang để học lỏm lão khọm già đó chứ gì!

*

Bằng tuổi con cháu: Ông cụ ngõ tôi tròn sau mươi tuổi và một tháng, vì nhận chế độ trước đó một tháng. Trước nhà đó khá yên ấm, từ khi cụ nghỉ chế độ, nhà cứ ủm tỏi. Lúc thì ông cụ mát mẻ bà vợ già, lúc tức bực đám con cái, có hôm còn ra gây lộn với người qua đường.

Hôm rồi hàng xóm nghe cụ đòi cưới vợ. Cụ bảo còn khỏe lắm, máy móc vẫn chạy tốt. Cứ đà này, còn chạy được hai mươi năm nữa. Để không, đâm phí của giời không a?

Con cháu làm mối cho bà kia. Đến xem mặt xong, về nhà, cụ giãy lên, bảo bà kia khéo gần tám chục. Đàm trẻ phân tích với bố:

- Bố ơi, bà ấy mới bảy lăm thôi. Không con cái, nhà to vật, dăm năm nữa chết, nhà mình hưởng tất.

Ông bố quát vào mặt đám con:

- Tao không cưới đứa gần bằng tuổi mẹ tao về làm vợ nhá.

Thế rồi ông cụ dẫn về con bé độ mười lăm tuổi, nó ngồi bán rau ở đầu ngõ. Vừa nhìn thấy, đám con hét lên:

- Ông muốn đi tù sao. Con này tuổi vị thanh niên, dây với nó là tù ngon ở mươi năm đó. Mà chúng tôi không goi đứa bằng tuổi con mình là dì đâu nhá. Sau đó, do máy móc còn khỏe quá, có hôm cuồng lên, lao ra đường, tý nữa thì nghiến ối người suýt chết đó!

***

Lạy cụ ạ: Vùng quê nọ họ khoái được là ông, là cụ người ta. Làng có lệ, năm mươi tuổi đã vào hội các cụ. Lên cụ rồi, đi đứng phải khoan thai, lưng còng còng xuống, mồm cố để tí ria và râu cằm.

Vị kia khá máu, hồi mười sáu tuổi đã cưới, cưới chạy bụng và vợ chồng bằng tuổi nhau. Đến thế hệ con, rồi cháu cũng vậy. Năm vợ chồng gần tuổi năm mươi đã có đứa chắt. Dù chưa vào hội các cụ, nhưng vì có chắt rồi, ra đường, ối người gọi bằng cụ. Thí dụ gặp ở đường làng, người ta chào:

- Cụ ạ!

Cụ phải đáp từ:

- Không dám.

Thế quái nào khi cuối năm đó cụ bà bỗng dưng bụng mưng mửng lên. Mới đầu dân làng còn phân vân, nghĩ hay cụ bà bụng báng, bụng giun. Nhưng rồi tháng thứ tư, thứ năm, nhìn là biết ngay cụ có chửa. Cuối tháng thứ năm, cụ bà không dám ra đường, còn cụ ông, ló mặt ra là dân làng róng rả:

- Lạy cụ ạ!

Họ còn hỏi rõ mát:

- Thế mấy tháng nữa, cụ lại có thêm chắt ạ?

Ông cụ cũng tẽn và từ ấy, hai cụ chả dám bén mảng ra đường. Chắc hai cụ ra đường sợ dân làng chào bằng cụ.

***

Già đâm ra dở: Tôi chỉ còn đôi năm nữa là lên cụ. Cái tuổi cụ, được xưng cụ cũng sướng, cụ thiên hạ. Nhưng nói thật, lẩm cẩm lắm, điều khôn chả nói, toàn nói thứ dại, điều dại thôi. Tôi cứ nghiệm từ tôi ra và nhân cái sinh nhật của mình, thấy dở, dại quá.

Tối qua có thằng cháu quý mến, nhân mừng ông cụ gần bước lên tuổi cụ, qua điện thoại, có nhã ý mời cụ chuyến đi. Mọi người có biết, mời cụ đi đâu không - đi hai nơi và do tôi quyết định, biển Đồ Sơn và Quất Lâm. Vừa nghe tôi đã nóng tiết, mắng cho một trận:

- Cái ông vải nhà mày nhá. Mày mời tao xuống đó ăn còn bề bề à. Răng ông rụng hết rồi. Đến chim cò, nay cụ đi tè, còn vương vãi ra quần.

Thằng kia nghe tôi mắng, hãi quá, vội vàng ngắt điện thoại. Được một lúc lại có điện thoại của đứa cháu khác:

- Cụ à. Mai sinh nhật, con định biếu cụ...

Tôi tưởng nó biếu còn bề bề, tức quá:

- Này này, giờ cấm tiệt biếu xén nhá.

- Cụ ơi, con có hối lộ đâu. Còn định biếu cụ bức tượng bằng vàng, nặng chừng nửa yến. Nhưng thôi, cụ không nhận, thì con không dám biếu xén cụ nữa.

Nghe xong, tôi tiếc buốt cả ruột. Sao nó không nói trước nhỉ. Đấy, già đâm ra lẩm cẩm, câu khôn không nói, toàn nói câu dại thôi.

***

Cụ cứ ra đường: Láo toét! Thằng trẻ ranh kia thông báo, tới đây cấm các cụ ra đường. Nó giải thích, già rồi, lẫn cẫn, ở nhà cho đẹp chuyện, đỡ phiền toái xã hội. Nghe vậy tôi cáu tiết, nói văng mạng:

- Tao già rồi, mò ra đường, ảnh hưởng gì chúng mày. Mà luật pháp nào cấm người già mò ra đường...

Sau hồi tức bực, tôi nghe nó phân tích, giải thích, nghe cũng có lý:

- Các cụ già rồi, quên quên nhớ nhớ, mò ra đường, nhỡ không nhớ nổi đường về, con cháu mất công tìm kiếm, chưa kể tốn phí đăng tin tìm người già lạc.

- Các cụ hay có ý kiến linh tinh. Thí dụ, kê ra công lao cống hiến, phấn đấu mấy chục năm, ngân sách lấy tiền đâu để thưởng công.

- Còn nay các cụ cứ mò đến cơ quan, cứ phán, cứ nói, hay ghen tỵ với chúng, chúng cãi các cụ lại tức!

***

Tuổi già nó thế: Khổ không, tuổi già quên quên nhớ nhớ. Sáng nay ngồi đợi mãi, mà bà vợ già chưa cho ăn sáng, tôi đành phải đánh tiếng:

- Này này, có cho ăn sáng không, thì bảo!

Bà vợ nghệt mặt ra:

- Ơ hay. Ông vừa ăn rồi đấy nhá. Một bát bún ốc tướng tôi mua ở chợ, kèm năm cái bánh rán, ba quả chuối, rồi cốc nước cam to vật. Bốn cái vỏ cam còn đây này.

Nói xong bà ta bêu bốn cái vỏ cam ra vào mặt tôi, đám vỏ còn mới tình. Hóa ra tôi vừa ăn sáng xong. Thấy tôi lệt bệt leo lên gác, ba ta hỏi:

- Thế hôm nay ông nghỉ, không đi làm hay sao?

Tôi ớ ra, hỏi lại vợ:

- Sao, tôi vẫn còn phải đi làm a? Tôi nghỉ hưu mấy năm này rồi mà. Ông nhà nước ra chính sách: năm lăm thì nghỉ hưu, đâu phải bảy, hay tám chục, vẫn còn phải cống hiến a.

Bà vợ già tôi ớ ra:

- Thế mà tôi cứ ngỡ, ông vẫn còn đi làm đấy. Ông ơi, thế tôi đã nghỉ hưu chửa?

- Bà nghỉ hay chưa là việc của nhà bà, liên quan gì đến tôi.

- Thế ông với tôi là gì với nhau là gì hở ông?

- Tôi cũng chịu. Chỉ biết, nom bà quen quen, suốt ngày luẩn quẩn ở nhà tôi! Mấy lần tôi định đuổi rồi đấy!

***

Sợ nhất cụ: Hỏi anh cán bộ ở cơ quan kia, sợ nhất điều gì:

- Sợ nhất các cụ thăm lại cơ quan cũ.

Và rồi anh chàng kể:

- Có ông cụ kia, chức tước to to, về hưu chục năm rồi và nay tuổi gần bảy chục, thường đạp xe thăm lại cơ quan. Nói không ngoa, có thời gian, bình quân một tuần đôi ba lần cụ lại thăm cơ quan và gửi dăm tờ đơn, lãnh đạo thường xuyên phải tiếp đáp cụ. Cụ hỏi, thì trên giời dưới bể, móc móc củ cu ti, ví dụ như cái nền nhà công trình kia, sao không được đóng cọc, để tường nứt toắc cả ra. Nhà ấy là công trình thời của cụ. Cụ không đóng cọc là việc của cụ ngày xưa. Cán bộ cùng quá, đành thưa với cụ rằng:

- Chúng con thưa với cụ. Hồi ấy vì cụ không ra lệnh đóng cọc, hay cụ chở cọc về nhà cụ, nên nên nhà ấy nay nó nứt, chúng con chịu.

Nghĩa là tất tần tật, cụ hỏi cụ tra, hỏi từ đại mô, trung mô, đến tiểu mô. Và anh cán bộ kia nói tiếp:

- Nay thì con cháu rút kinh nghiệm rồi, thoáng thấy bóng cụ đạp xe đến, chúng đóng cửa phòng, hay phân công chú lính pha ấm trà bồm, bật quạt và mở máy ghi âm thu ý kiến cụ. Cụ cứ thoải mái phát biểu, nói từ sáng đến chiều cũng được.

***

Cụ đi đổi gió: Ông cụ kia chỉ còn vài ngày nữa là chẵn trăm tuổi. Cả tuần nay ốm lử đử, con cháu ai cũng lo. Nói dại mồm... nhỡ ra cụ làm sao. Thôi, cứ thêm dăm bữa nữa, làm tiệc khao đại thọ, con cháu thỏa nguyện. Vậy nên chúng chiều cụ lắm, cái gì cũng chiều nhá. Thì dụ mua buồng chuống, dấm chín, ép ra lấy mấy thìa nước, rước ông cụ xơi; rồi mua con gá mái tơ tơ, hầm với sâm cao li, chắt ra một phần ba bát nước,... Toàn của bổ nhá. Nhưng ơ hay thật đấy, thứ gì ông cụ cũng lắc đầu. Con cháu gặng hỏi, thì dụ chúng hỏi:

- Cụ xơi mầm đá nhá?

Lắc.

- Cụ có xơi ngô nướng không?

Lắc.

Ông trai trưởng có vẻ bực. Ông này khoảng tám mươi tuổi. Đến chiều như thằng cháu đích tôn, ông cháu ngoài năm rồi, hơi bực ông nội. Nhà này có thằng chắt đích tôn, hai mươi tuổi, ăn chơi khét tiếng. Thấy cụ nó cái gì cũng lắc, đâm nghĩ ngợi, rồi bảo mọi người lùi ra và ghé vào tai thầm thì với ông cụ. Ngoài thì thầm, nó còn dùng tay đánh tín hiệu, mắt thì nhay nháy... Nó mới thì thầm được một teo, ông cụ gật đầu liền, còn rướn người lên và sau đó, ngồi nhổm dậy. Con cháu mừng vui khôn tả, xúm vào hỏi thằng chắt kia:

- Cụ mày muốn gì đấy?

- Cụ ấy muốn xuống… Đồ Sơn, đổi gió!

Con cháu nghe vậy, đồng thanh kêu giời đất ơi!

Chả nhẽ chúng lại kéo nhau xuống, tổ chức lễ mừng thọ cho ông cụ ở dưới bãi bể đó a.

***

Máu đầu gối cụ: Máu mê là thuộc tính của sinh vật. Đến như cây mướp còn vươn tay ra bám, quấn vào cành tre khô không khốc. Từng nghe, ông cụ kia gần trăm tuổi, già sắp về chầu trời, "quỷ chết" đến bắt đi, cụ còn nài nỉ và đánh lừa nó. Hôm ấy vớ phải thằng quỷ tốt và cả tin, nghe cụ xin xỏ, nó chiều. Vì cụ bảo, đầu gối bên phải vẫn còn máu, thằng quỷ cứa liền. Cứa xong nó thấy, chỉ có khớp bánh chè và đám gân trắng hêu hếu, chả có tẹo máu nào. Cụ già lại đánh lừa nó tiếp:

- Con ơi (tức con quỷ đó), đầu gối bên trái của ông còn lắm máu lắm. Con mẹ nọ đêm hôm kia sờ chỗ ấy, bảo thế, bảo máu còn chảy giần giật ấy.

Con quỷ bùi tai, liền dùng dao cứa tiếp vào đầu gối bên trái của ông cụ. Cứa xong, chẳng thấy tẹo máu nào, nó tức quá, văng bậy:l

- Làm gì có máu.

Ông cụ thều thào:

- Vẫn còn chỗ nữa. Chính tối qua, ông nghe con trẻ ranh nọ bảo: cụ còn máu lắm. Hay máu nó dồn, tụ ở chỗ đó. Quỷ ơi, mày thử rạch vào đó xem sao.

Thằng quỷ tức quá:

- Tôi chả nghe ông xui dại nữa. Máu với mê. Ông có về chầu diêm vương không, thì bảo.

Ông cụ cứ ngắc ngứ. Chắc cụ còn tiếc rẻ đó. Thằng quỷ đâm ra dỗi, liền bỏ đi, mặc xác ông già. Vậy nên giờ ở trần gian, còn ối ông cụ tuổi từ tám chục đổ lên đến một trăm, rất hay khoe, đầu gối còn lắm máu lắm. Không tin, thử mà xem