Quyển ba Vụ thảm sát ngày Thánh Barthélémy [1] I
Mấy đứa trẻ thức dậy.
Đầu tiên là con bé.
Trẻ con ngủ dậy như hoa vừa nở; hình như có một làn hương tỏa ra từ những tâm hồn tươi mát này.
Georgette, con bé hai mươi tháng, là đứa út, dạo tháng năm hãy còn bú, đang ngẩng cái đầu nhỏ, ngồi nhổm lên, ngắm nghía đôi chân mình và bắt đầu nói líu lo.
Một tia nắng sớm dọi trên nôi nó. Thật khó mà nói được chân Georgette và ánh nắng bên nào hồng hơn.
Hai đứa trẻ kia còn ngủ; con trai vốn lề mề; Georgette vui vẻ, bình thản, vẫn bi bô.
René-Jean tóc nâu, Gros-Alain tóc hạt dẻ, Georgette tóc vàng. Những màu tóc khác nhau ấy, hợp với lứa tuổi khi còn nhỏ, về sau có thể đổi khác. René-Jean có vẻ một dũng sĩ tí hon; nó nằm ngủ úp sấp, hai nắm tay tì vào mắt. Hai chân Gros-Alain thò ra ngoài chiếc giường nhỏ của nó.
Cả ba đứa trẻ đều rách rưới; áo quần mà độ trước tiểu đoàn Mũ Đỏ cho chúng nay đã rách mướp; cái chúng mặc trên người chẳng ra hình chiếc áo nữa; hai đứa con trai gần như trần truồng, Georgette quấn một thứ giẻ rách trước kia là cái váy, nay chỉ còn là một cái tã. Ai săn sóc mấy đứa trẻ này? Chẳng có ai. Không có mẹ. Bọn dân quê hung dữ vừa đánh nhau vừa lê chúng đi theo hết rừng này qua rừng khác và bớt cho chúng khẩu phần của họ. Thế thôi. Mấy đứa trẻ phải liệu lấy, được sao hay vậy. Đối với chúng ai cũng là chủ, nhưng chẳng ai là bố. Tuy thế, áo quần rách mướp của chúng tràn đầy ánh sáng. Chúng thật dễ thương.
Georgette vẫn nói líu lo.
Con chim hót thế nào thì đứa trẻ líu lo như vậy. Cũng một bài ca. Một bài ca chưa rõ tiếng, bập bẹ, thâm trầm. Đứa trẻ hơn con chim ở cái kiếp người ảm đạm đang chờ đợi nó. Do đó, nỗi buồn của người nghe pha lẫn niềm vui của trẻ hát. Bài ca tuyệt vời nhất trên quả đất này chính là tiếng bập bẹ của loài người trên môi trẻ thơ. Cái tiếng thì thầm, như một ý nghĩ đang thuộc về bản năng, đòi hỏi một nền công lý vĩnh cửu; phải chăng đó là lời phản kháng trên ngưỡng cửa cuộc đời; một lời phản kháng khiêm tốn và não lòng; cái tuổi vô tư đang nở nụ cười ấy đòi hỏi tạo hóa phải có trách nhiệm đối với số phận các sinh linh yếu đuối và không có khả năng tự vệ. Tai họa nếu xảy ra sẽ là sự lạm dụng lòng tin.
Tiếng thì thầm của con trẻ không như lời nói của con người; chẳng thành cung bậc nhưng lại là một lời ca; chẳng thành âm vận nhưng chính là một ngôn ngữ; tiếng thì thầm ấy phát sinh từ bầu trời và không bao giờ tắt trên trái đất; nó có trước khi đứa trẻ sinh ra và tiếp tục mãi, đó là một sự kế tục. Tiếng bập bẹ ấy là tiếng nói của con trẻ khi còn là thiên thần và sau này là tiếng nói của người lớn; chiếc nôi có một dĩ vãng cũng như ngôi mộ có một Tương Lai; Tương Lai và Dĩ Vãng ấy kết tinh trong cái tiếng ríu rít bí ẩn; và không có gì chứng minh Thượng đế, chứng minh sự xung đột trong số mệnh bằng cái bóng tối lớn lao trong linh hồn màu hồng của con trẻ.
Georgette bập bẹ một mình cả gương mặt dịu hiền của nó là một nụ cười. Miệng cười, mắt cười, lúm má cũng cười, như sẵn sàng chờ đón một bình minh đầy bí ẩn. Tâm hồn tin ở ánh sáng. Trời trong xanh nóng ẩm, nắng đẹp. Đứa trẻ yếu ớt ấy không biết gì, không hiểu gì đắm mình trong mộng tưởng vô tư, cảm thấy được che chở trong cảnh trời đất này, giữa những cây cối hiền lành, chân thật, trong thôn trang trong sáng và yên tĩnh, giữa những tiếng xào xạc của tổ chim, của suối, của ruồi, của lá; trên những cảnh vật đó sáng ngời ánh sáng mênh mông.
Sau Georgette là René-Jean, anh cả, tròn bốn tuổi, thức dậy, nó đứng lên, bước qua nôi rất chững chạc, nhìn thấy chiếc bát, không chút ngạc nhiên, rồi ngồi xuống và bắt đầu ăn xúp.
Tiếng líu lo của Georgette không đánh thức nổi Gros-Alain, nhưng nghe tiếng thìa khua vào bát, chú này giật mình quay người lại và mở mắt ra. Gros-Alain đã ba tuổi. Nó thấy bát, chỉ việc giơ tay ra cầm lấy, rồi chẳng cần ra khỏi giường, nó đặt bát lên đùi, nắm lấy thìa, làm như René-Jean, bắt đầu ăn.
Georgette không chú ý gì các anh và giọng trầm bổng của nó như đung đưa trong giấc mơ. Mắt nó mở to nhìn lên trên có vẻ thiên thần; trên đầu đứa trẻ dù là trần hay vòm nhà thì cái phản chiếu vào trong mắt chúng cũng là trời cao.
Khi René đã ăn xong, nó lấy thìa cạo đáy bát, thở dài một cái rồi nói vẻ đĩnh đạc:
- Tôi ăn xong.
Câu đó làm cho Georgette tỉnh giấc mơ. Nó nói:
- Pu pu.
Rồi thấy René-Jean đã ăn xong và Gros-Alain đang ăn, nó cũng cầm bát xúp đặt bên cạnh nó và ăn, nhiều lần không đưa thìa lên miệng mà lại đưa lên tai. Thỉnh thoảng nó chẳng thèm văn minh nữa lấy tay bốc ăn.
Gros-Alain sau khi đã cạo đáy bát, liền chạy theo anh nó.
Chú thích:
[1] Barthélémy là một trong mười hai tông đồ của chúa Jésus thường gọi là thánh Barthélémy. Vị thánh này tương truyền bị lột da và đóng lên cây thập ác, năm 49 sau Công Nguyên. Lễ thánh vào ngày 24-08. Vào đêm 23-08-1572, trước ngày vía của thánh Barthélémy, ở Pháp xảy ra một vụ thảm sát lớn gọi là vụ thảm sát ngày thánh Barthélémy. Vụ thảm sát này do vua Pháp (theo Cựu giáo) chủ trương giết phái Tân giáo. Cuốn sách lấy tên Vụ thảm sát ngày thánh Barthélémy mà tác giả nói ở đây bị ba đứa trẻ xé nát. Sách ấy kể thân thế và sự nghiệp thánh Barthélémy.
II
Bỗng nhiên, từ bên ngoài, ở phía dưới, từ mé rừng, vang lại một tiếng kèn đồng, thứ quân nhạc kiêu kỳ và nghiêm khắc. Từ trên đỉnh tòa tháp một tiếng tù và đáp lại.
Lần này lại là tiếng kèn đồng gọi và tiếng tù và đáp lại.
Tiếp đó là một tiếng kèn hai và một tiếng tù và thứ hai.
Và từ mé rừng vẳng lên một tiếng nói xa xăm nhưng rất rõ:
- Lũ kẻ cướp kia! Đầu hàng đi. Nếu không đầu hàng vô điều kiện trước lúc mặt trời lặn chúng ta sẽ đánh.
Một tiếng vang lên như sấm từ trên sân thượng tòa tháp:
- Đánh đi.
Tiếng phía dưới lại tiếp:
- Một phát súng đại bác sẽ bắn cảnh cáo lần cuối cùng, nửa giờ trước khi tấn công.
Và tiếng bên trên nhắc lại:
- Đánh đi.
Những tiếng ấy không vang tới tai mấy đứa trẻ, nhưng tiếng kèn, tiếng tù và vang cao hơn, xa hơn, và Georgette nghe tiếng kèn đầu tiên, nghển cổ lên và ngừng ăn; nghe tiếng tù và, nó buông thìa trong bát; nghe tiếng kèn thứ hai, nó giơ ngón tay trỏ bên phải. Lần lượt hạ xuống và giơ lên theo nhịp kèn và tù và, khi tiếng kèn và tù và đều im bặt, nó ngẩn người ra, ngón tay còn giơ trên không và miệng lẩm bẩm: misique [1].
Chúng ta hiểu nó muốn nói: âm nhạc.
Hai đứa lớn, René-Jean và Gros-Alain không chú ý đến tiếng kèn và tiếng tù và; chúng đang mê mải chuyện khác; một con bọ vừng đang bò qua thư viện.
Gros-Alain vừa thấy kêu lên:
- Một con vật.
René-Jean chạy lại.
Gros-Alain nói tiếp:
- Nó châm đấy.
- Đừng đụng vào nó. - René-Jean nói.
Và cả hai đứa nhìn con vật đi qua.
Lúc ấy Georgette đã ăn xúp xong. Nó đưa mắt nhìn hai anh René-Jean và Gros-Alain đang ngồi trong khung cửa sổ, nghiêm trang nhìn xuống con bọ vừng; trán hai đứa giáp nhau, tóc quyện nhau; chúng nín thở, ngạc nhiên và chằm chằm nhìn con vật lúc ấy đã dừng lại không nhúc nhích, hình như không thích được ngắm nghía đến nước ấy.
Georgette thấy các anh say sưa nhìn cũng muốn biết chuyện gì. Đến gần hai anh nó không phải dễ nhưng nó vẫn quyết tâm đi tới; đoạn đường ngổn ngang nhiều thứ dưới đất, nào ghế đẩu lật nghiêng, từng chồng giấy má, những chiếc hòm trống không, long đanh, hòm quần áo và từng đống đồ vật khiến nó phải đi men chung quanh; thật là cả một quần đảo lởm chởm; Georgette vẫn liều đi tới. Nó bắt đầu bước ra khỏi nôi; rồi lần theo giữa núi đá, eo biển, đẩy một cái ghế, bò giữa hai cái hòm, trèo qua một bó giấy, leo bên này, lăn sang bên kia, dịu dàng phơi cái thân nhỏ nhoi trần truồng đáng thương, và cuối cùng ra tới biển khơi như thủy thủ thường gọi, nghĩa là một khoảng sàn khá rộng, không có gì vướng và nguy hiểm; thế là nó bò bốn chân, nhanh như con mèo qua khoang rộng này, bằng đường kính cả gian phòng, rồi nó tới gần cửa sổ; đến đây, có một trở ngại ghê gớm; đó là chiếc thang lớn nằm dọc tường đến tận cửa sổ và một đầu thang lại vượt quá chỗ khung cửa; cái thang trở thành một thứ mũi đất ngăn giữa Georgette và các anh nó; nó dừng lại và suy nghĩ; nó lẩm bẩm một mình, rồi quyết định; những ngón tay hồng hào nắm chắc lấy một bậc thang thẳng đứng, vì chiếc thang đặt nằm nghiêng; nó gắng nhón chân và ngã xuống; nó làm lại hai lần nữa; nhưng vẫn ngã; lần thứ ba, nó thành công; rồi nó đứng thẳng lên và lần lượt vịn vào các bậc thang, nó đi dọc theo thang; đến cuối thang nó mất chỗ vịn; nó sẩy chân, nhưng bíu được cái dóng thang to tướng, nó đứng thẳng đi vòng quanh đầu thang, rồi nhìn René-Jean và Gros-Alain, nó cười.
Chú thích:
:[1] Georgette phát âm là misique thay vì musique, trong tiếng Pháp nghĩa là “âm nhạc”.
III
Trong lúc ấy, René-Jean, thích thú về những điều quan sát được về con bọ vừng, ngửng đầu nói:
- Một con cái.
Tiếng cười của Georgette làm René-Jean cười theo, và tiếng cười của René-Jean làm Gros-Alain cũng cười theo.
Georgette liên lạc được với các anh nó và cả ba đứng họp lại giữa sàn. Nhưng con bọ vừng đã biến mất. Nó đã nhân lúc Georgette cười mà chui xuống lỗ sàn gác.
Sau chuyện bọ vừng, nhiều chuyện khác xảy ra.
Đầu tiên là đàn én bay qua.
Chắc là én làm tổ dưới mái nhà. Chúng bay liệng gần cửa sổ, hơi sợ mấy đứa trẻ, liệng những vòng rộng trong không trung và cất vang lên tiếng hót dịu dàng của mùa xuân. Ba đứa trẻ ngẩng nhìn và quên bọ vừng.
Georgette lấy tay trỏ đàn én, và kêu lên:
- Chi chin!
René-Jean mắng em:
- Không phải là chi chin, gọi là con chim.
- Chon chim. - Georgette nói.
Và cả ba nhìn đàn én.
Tiếp đó, một con ong bay vào.
Không gì giống một linh hồn như con ong. Nó bay từ hoa này sang hoa khác, như một linh hồn từ ngôi sao này đến ngôi sao khác và nó đem mật về cũng như linh hồn mang ánh sáng về.
Con ong nào làm ồn ào lên, nó kêu vo vo như muốn nói: Tôi đến đây, tôi vừa ghé thăm hoa hồng, bây giờ tôi đến thăm bọn trẻ. Ở đây có việc gì nào?
Một con ong là một bà nội trợ, vừa gắt gỏng, vừa hát.
Con ong còn ở đây thì mấy đứa trẻ không rời mắt.
Ong quan sát khắp thư viện, luồn vào các ngóc ngách, dọc ngang, tự nhiên như ở trong tổ, lượn khắp tủ này qua tủ khác, xòa đôi cánh bay vi vu, nhìn tên sách qua cửa kính, làm như nó cũng biết đọc.
Thăm xong rồi nó bay đi. René-Jean bảo:
- Nó về nhà nó.
- Nó là một con vật - Gros-Alain nói.
- Không, nó là con ruồi - René-Jean đáp lại.
- Rùi - Georgette nói theo.
Ngay lúc ấy, Gros-Alain vừa nhặt được dưới đất một sợi dây, một đầu thắt nút, nó cắp lấy đầu dây chia giữa ngón tay cái và ngón trỏ rồi quay tít như chong chóng và nhìn say sưa.
Còn Georgette, lại bò bốn chân loanh quanh giữa sàn, đã tìm ra một chiếc ghế bành cổ kính có đệm bọc vải thêu bị mọt ăn thủng, cỏ ở trong đệm tung ra qua nhiều lỗ.
Georgette dừng lại bên ghế, lấy tay khoét rộng mấy lỗ và trầm ngâm kéo cỏ ra.
Bỗng nó giơ ngón tay, ý muốn nói: Nghe kìa.
Hai đứa anh ngảnh đầu lại.
Bên ngoài một thứ tiếng ì ầm, thoang thoảng xa xôi. Có thể là quân tấn công đang bố trí gì đó trong rừng; ngựa hí, trống đánh, xe lăn, tiếng xích chạm nhau, tiếng kèn nhà binh gọi và đáp lại nhau, một mớ tiếng động hỗn độn ghê rợn trộn lẫn với nhau thành một thứ hòa âm; mấy đứa trẻ lắng nghe, khoái trá.
- Đấy là Chúa trời làm thế đấy. - René-Jean nói.
IV
Tiếng động im bặt.
René-Jean mơ màng.
Những ý tưởng tán rồi tụ như thế nào trong những đầu óc nhỏ nhoi ấy? Có cái gì bí ẩn xáo trộn được những trí nhớ rất hỗn độn và rất ngắn ngủi ấy? Bên trong cái đầu dịu dàng của đứa trẻ đang suy nghĩ ấy như có một mớ hỗn độn những tiếng kêu cứu, những lời cầu nguyện, với hình ảnh hai bàn tay chắp lại, một nụ cười dịu hiền xa xưa mà giờ đây không còn nữa, và René-Jean thì thầm: Mẹ.
- Mẹ - Gros-Alain nói.
- Mẹ - Georgette nói theo.
Rồi René-Jean nhẩy cẫng lên. Gros-Alain thấy vậy cũng nhẩy lên.
Gros-Alain lặp lại các động tác, cử chỉ của René-Jean; Georgette làm ít hơn. Ba tuổi thì bắt chước bốn tuổi; còn hai mươi tháng thì giữ vững tính độc lập của mình.
Georgette vẫn ngồi, thỉnh thoảng nói một tiếng không nói thành câu. Đó là một nhà tư tưởng, nói bằng sấm chú, nói từng tiếng một.
Tuy vậy, một lát sau, nó cũng bắt chước và cuối cùng cố gắng làm như các anh nó, rồi cả ba để bàn chân trần ấy theo nhau chạy nhảy, chệnh choạng giữa bụi bặm trên sàn gỗ sồi láng bóng, dưới cái nhìn nghiêm nghị của những tượng đá bằng cẩm thạch mà chốc chốc Georgette lại băn khoăn liếc nhìn và lẩm bẩm:
- Thằng ngời!
Trong ngôn ngữ của Georgette, tiếng “ngời” là tất cả cái gì giống con người, mà cũng không hẳn là người. Đối với trẻ em, người hiện ra đã lẫn lộn với ma.
Georgette bước chập chững theo các anh, nó thích bò hơn là đi.
Bỗng dưng René-Jean lại gần một cửa sổ, ngẩng đầu lên, rồi cúi xuống, và chạy trốn trong góc tường cạnh cửa sổ. Nó vừa thấy ai nhìn nó. Đó là một người lính cộng hòa đóng quân trên đồi, nhân khi ngừng bắn và vi phạm quy ước một chút đã liều tới tận bờ hào, ở đó có thể nhìn vào thư viện. Thấy René-Jean trốn, Gros-Alain cũng chạy trốn; nó nép mình bên René-Jean và Georgette cũng đến nấp sau chúng. Chúng ngồi đấy, im thin thít, không cựa quậy, và Georgette đặt một ngón tay lên trên môi. Một lát sau, René-Jean liền nhô đầu ra; người lính còn đứng đó. René-Jean thụt đầu vào ngay; và cả ba đứa không dám trở mạnh. Như thế kéo dài khá lâu. Cuối cùng, sợ mãi đâm chán, Georgette đánh bạo nhìn ra. Người lính đã đi rồi. Ba đứa trẻ lại chạy chơi.
Gros-Alain, tuy hay bắt chước và khâm phục René-Jean nhưng lại rất giỏi tìm ra nhiều cách để chơi. Anh nó và em nó bỗng thấy nó lao mình chạy, kéo theo sau chiếc xe nhỏ có bốn bánh, chẳng biết nó lôi ở đâu ra.
Chiếc xe búp bê ấy đã bao nhiêu năm bỏ quên trong bụi bặm làm bạn với sách vở của các danh nhân và tượng của thánh hiền. Có thể là một thứ đồ chơi của Gauvain hồi thơ ấu.
Gros-Alain lấy sợi dây làm roi quật đen đét; nó hãnh diện lắm. Những nhà phát minh đều như vậy cả. Khi người ta không tìm ra được châu Mỹ thì người ta tìm ra được một chiếc xe con. Thì hãy thế đã.
Nhưng phải chia nhau. René-Jean muốn buộc mình vào xe để kéo còn Georgette muốn trèo lên trên. Georgette thử ngồi vào. René-Jean làm ngựa. Gros-Alain làm xà ích.
Nhưng chú xà ích chưa biết nghề, chú ngựa phải dạy cho. René-Jean thét bảo Gros-Alain:
- Nói thế này: Đi!
- Đi! - Gros-Alain lặp lại.
Xe đổ. Georgette lăn nhào. Các thiên thần chúa là hay kêu. Georgette kêu lên rồi bậm bệu muốn khóc.
- Thưa cô - René-Jean nói - Cô đã lớn quá rồi.
- Lớn rồi - Georgette cũng nhắc lại.
Và cái lớn ấy đã an ủi cái ngã đau.
Trên gờ tường trang trí dưới các cửa sổ khá rộng bụi đất từ cao nguyên bay vào chất lại và nước mưa đã biến bụi bặm thành đất; gió đã gieo vào đó một hạt, thậm chí một thứ cây gai thuộc loại khỏe gọi là dâu rừng nhân đó đã mọc lên. Bấy giờ vào tháng tám, cây dâu nặng trĩu quả và một nhánh dâu lạ đâm vào trong cửa sổ. Nhánh dâu chĩa xuống gần sát sàn gác.
Gros-Alain, sau khi khám phá ra sợi dây, chiếc xe, lại khám phá ra cây dâu này. Nó lại gần, hái một quả dâu rồi bỏ vào miệng ăn.
- Mình đói. - René-Jean nói.
Và Georgette dùng đầu gối và bàn tay nhảy chồm chỗm tới.
Cả ba đứa giật cành cây và ăn sạch quả dâu. Chúng nó ăn no ăn chán, bôi khắp mặt mũi, đỏ lựng vì màu dâu, cả ba thiên thần tí hon ấy đã trở thành ba con thú con, điều đó chắc là chướng mắt Dante, nhưng lại làm vừa lòng Virgile [1].
Chúng nó cười ha hả.
Thỉnh thoảng gai dâu châm vào ngón tay chúng. Chẳng có gì cho không bao giờ.
Georgette giơ cho René-Jean xem ngón tay có một giọt máu long lanh và chỉ cành dâu nói: Châm!
Gros-Alain cũng bị gai đâm, nhìn cây dâu một cách ngờ vực nói: Một con vật.
- Không phải, một cái gậy. - René-Jean trả lời.
- Cái gậy, ác thật - Gros-Alain nói tiếp. Georgette, một lần nữa muốn khóc, nhưng rồi lại cười.
Chú thích:
[1] Dante (1265 - 1321) và Virgile (70 - 19 TCN): Hai nhà thơ lớn của nước Ý.
V
Nhưng René-Jean có lẽ vì ghen với những phát minh của em nó là Gros-Alain nên đã có một dự kiến lớn. Trong khi vừa hái quả dâu và bị gai châm vào tay, mắt nó đã luôn liếc nhìn về phía cái giá sách đặt trên một cái trụ xoay, đứng riêng ở giữa thư viện. Chính trên cái trụ xoay ấy đặt quyển sách nổi tiếng Thánh Barthélémy.
Đó là một quyển sách khổ giấy gấp tư, đồ sộ và vô giá. Quyển Thánh Barthélémy này đã phát hành ở Cologne do nhà xuất bản nổi tiếng Bloeuw tên La-tinh là Coesius, người đã xuất bản bộ kinh thánh nổi tiếng năm 1682. Sách này in ở xưởng có máy in “hộp” và dây chằng bằng gân bò; không phải trên giấy Hà Lan, mà trên thứ giấy Ả Rập đẹp, được Edrisi [1] hết sức ca ngợi, làm bằng lụa và bông, bao giờ cũng trắng tinh. Bìa đóng da mạ vàng, khóa bạc; tờ lót đầu và cuối sách bằng thứ giấy da đặc biệt mà những người buôn giấy da ở Paris thề sống thế chết là mua ở nhà hàng Saint-Mathurin “chứ không phải ở nơi nào khác”. Quyển này đầy những tranh khắc gỗ, khắc đồng và bản đồ nhiều nước; đầu sách là bản phản kháng của các nhà in, nhà làm giấy và nhà xuất bản chống lại đạo dụ 1635, đánh thuế “da thuộc, rượu bia, gia súc chân chẽ, cá biển và giấy”; và sau trang đầu sách người ta đọc thấy những câu đề tặng họ Gryphe nổi tiếng hồi ấy ở Lyon cũng như họ Elzévir ở Amsterdam [2]. Do tất cả những điểm đó, nó thành một quyển sách lừng danh, hiếm có gần như quyển Apostol ở Mat-xcơ-va.
Quyển sách rất đẹp; vì vậy, René-Jean nhìn nó, có lẽ quá lâu. Sách mở đúng vào bức tranh khắc lớn vẽ thánh Barthélémy mang bộ da của mình trên cánh tay. Bức tranh này, đứng dưới cũng trông thấy. Khi đã ăn hết quả dâu, René-Jean ngắm nghía bức tranh với đôi mắt trìu mến ghê rợn, và Georgette nhìn theo hướng mắt anh nó, trông thấy bức tranh và nói: tanh.
Tiếng ấy hình như quyết định thái độ của René-Jean. Thế là nó làm một việc dị thường khiến cho Gros-Alain hoảng sợ. Trong một góc thư viện có một chiếc ghế dựa lớn bằng gỗ sồi; René-Jean đi tới chiếc ghế, nắm lấy và một mình kéo ghế đến giá sách. Rồi khi chiếc ghế đã đứng sát giá sách, nó trèo lên trên và đặt hai nắm tay lên trên quyển sách.
Lên đến chỗ cao ấy, nó cảm thấy cần tỏ ra oai vệ; nó cầm mép trên bức “tanh” và xé rất cẩn thận; thánh Barthélémy bị xé ngang nhưng đó không phải là lỗi của René-Jean; nó để lại trong sách tất cả phía trái với một con mắt và một phần vòng hào quang trên đầu của đấng lão tông đồ truyền kinh phúc âm giả hiệu, và nó tặng Georgette nửa kia của thánh với bộ da. Georgette nhận vị thánh và nói:
- Thằng người.
- Còn em! - Gros-Alain đòi.
Trang sách đầu tiên bị xé cũng như giọt máu đầu tiên chảy ra. Cái đó quyết định cuộc thảm sát.
René-Jean giở sách; sau thánh còn có chân dung của nhà bình luận Pantoenus; René-Jean tặng Pantoenus cho Gros-Alain.
Trong lúc ấy, Georgette đã xé mảnh tranh của nó thành hai, rồi hai mảnh thành bốn; đến nỗi lịch sử có thể chép rằng thánh Barthélémy, sau khi đã bị lột da ở Arménie, còn bị xé ra từng mảnh ở Bretagne.
Chú thích:
[1] Nhà nghiên cứu địa lý, người Ả Rập, có nhiều công trình nghiên cứu về đạo Hồi thế kỷ XII.
[2] Gryphe và Elzévir: Những gia đình nổi tiếng làm nghề in.
VI
Xé xong, Georgette chìa tay đòi René-Jean:
- Nữa!
Sau vị thánh và nhà bình luận, tới những hình gớm ghiếc của những nhà chú giải. Nhà bình luận xưa nhất là Gavantus, René-Jean rứt ra và trao Gavantus cho Georgette. Tất cả các nhà chú giải khác cũng đi theo con đường này. Cho là cao thượng, René-Jean không giữ cho mình cái gì hết. Gros-Alain và Georgette ngắm nghía nó; nó cho thế là đủ: được công chúng khâm phục là nó mãn nguyện.
René-Jean hào phóng tặng Gros-Alain Fabricio Pignatelli, tặng Georgette cha Stilting; nó lại tặng Gros-Alain Alphonse Tostat, tặng Georgette Cornelius a Lapide; Gros-Alain được nhận Henri Hammond, Georgette được cha Roberti, kèm theo bức tranh thành phố Douai, nơi cha sinh năm 1619. Gros-Alain nhận được bản phản kháng của các nhà làm giấy và Georgette được mấy hàng đề tặng họ Gryphe. Sách còn có bản đồ. René-Jean phân phát cả. Nó cho Gros-Alain Ethiopie và cho Georgette Lycaonie.
Xong, nó vứt sách xuống đất.
Thật là một khoảnh khắc đáng sợ. Gros-Alain và Georgette vừa say sưa vừa lo sợ trông bộ dạng René-Jean nhíu lông mày, duỗi chân, nắm tay và đẩy ra ngoài giá quyển sách to tướng kia. Một quyển sách trang nghiêm mất hết tư thế, thật là bi đát. Khổ sách nặng bị hất xuống cùng một lúc, ngập ngừng, chuyển mình rồi đổ nhào, rách tan, nhàu nát, long bìa, hỏng gáy, nằm úp sấp giữa sàn một cách thảm hại. May mà sách không rơi phải chúng nó.
Chúng thích thú vì không bị đè bẹp. Tất cả những hành động phiêu lưu của những kẻ đi xâm lược cũng không kết thúc được tốt đẹp như vậy.
Cũng như mọi thứ danh vọng, quyển sách đổ cũng gây một tiếng ồn ào lớn và tung lên một đám bụi.
Sau khi đã quật ngã quyển sách, René-Jean từ ghế bước xuống.
Một lát im lặng và ghê sợ, chiến thắng nào cũng có những nỗi kinh hoàng. Ba đứa trẻ cầm tay nhau và đứng cách xa nhìn quyển sách bị xé nát.
Nhưng sau một chút mơ màng, Gros-Alain cương quyết đến gần và đá quyển sách một cái.
Thế là hết. Nhưng sự thèm muốn phá loại vẫn còn. René-Jean đá một cái, Georgette đá một cái, do đó nó bị ngã, may mà ngã ngồi; nhân đà nó nhảy lên thánh Barthélémy; bao uy danh mất hết; René-Jean nhảy xổ vào, Gros-Alain lăn xả tới, và cả ba đứa trẻ vui thích, say sưa, thắng thế, tàn nhẫn, đang xé xác các tấm ảnh khác, đâm thủng các trang sách, giật đứt cái dây đánh dấu trang, trầy nát tấm bìa, làm bong lớp da chữ mạ vàng, rút đanh ở các góc bằng bạc ra, xé rách giấy ra, xé rách các trang sách quý, rồi sử dụng tất cả chân tay, răng, ba vị thiên thần hồng hào, vui thích dữ tợn, chà đạp lên vị tông đồ không tự vệ.
Chúng nó tiêu diệt xứ Arménie, xứ Judée, xứ Bénévent, nơi lưu tích của thánh, cả Nathanaёl có lẽ cũng là một với Barthélémy, giáo hoàng Gélase, người đã tuyên bố bản kinh Barthélémy-Nathanaёl là giả hiệu, cùng tất cả các hình vẽ, bản đồ; và cuộc trừng phạt tàn khốc quyển sách cổ lôi cuốn chúng đến nỗi con chuột nhắt chạy qua chúng cũng không để ý.
Đó là một cuộc hủy diệt.
Xé lịch sử, cổ tích, khoa học, thần thoại thật hay giả, chữ La-tinh, nhà thờ, mê tín, cuồng tín, bí ẩn ra từng mảnh. Xé cả một tôn giáo từ trên xuống dưới, đó là công việc của ba người khổng lồ, và cũng là công việc của ba đứa trẻ; thời gian qua, khá lâu, nhưng chúng nó đã đạt kết quả; thánh Barthélémy chẳng còn vết tích gì nữa.
Khi xong một việc, khi trang sách cuối cùng đã rời ra, khi tờ tranh cuối nằm dưới đất, khi cả quyển sách chỉ còn lại từng mảnh vụn bài văn và minh họa, René-Jean đứng phắt dậy, nhìn mặt sàn phủ đầy giấy rời và vỗ tay.
Gros-Alain cũng vỗ tay.
Georgette nhặt một tờ, đứng dậy, tựa vào cửa sổ cao tới cằm và xé vụn tung qua cửa. Thấy thế René-Jean và Gros-Alain cũng làm theo. Chúng nhặt và xé, nhặt nữa, xé nữa như Georgette đã làm; và hết trang này đến trang khác, gần hết quyển sách cổ bay trong gió. Georgette mơ màng, nhìn những mảnh giấy vụn trắng theo gió thổi tung lên, và nói:
- Bươm bướm!
Và cuộc thảm sát kết thúc, tiêu tan trong bầu trời xanh.
VII
Thế là xong cuộc hành hình thánh Barthélémy lần thứ hai, người đã tử vì đạo lần đầu tiên năm 49 Công Nguyên.
Lúc đó trời đã chiều, nóng càng tăng, hai con mắt Georgette lờ đờ muốn ngủ, René-Jean tới gần nôi, lôi ra cái bị rơm dùng làm đệm, kéo tới gần cửa sổ, nằm dài và nói.
- Ta ngủ.
Gros-Alain gối đầu lên René-Jean, Georgette gối đầu lên Gros-Alain, và ba tên bất trị lăn ra ngủ.
Hơi gió ấm luồn qua cửa sổ mở toang; hương hoa dại từ các khe đồi, bay phảng phất trong gió chiều; không gian trầm lặng, từ bi; mọi vật tỏa ánh sáng dịu hiền, tình yêu thương bao la; ánh sáng mặt trời vuốt ve tạo vật; từ các lỗ chân lông, người ta cảm thấy sự nhịp nhàng tỏa ra từ vẻ dịu hiền mênh mông của muôn loài! Có một tấm lòng từ mẫu trong khoảng không gian vô tận. Tạo hóa là cả một sự kỳ diệu đang nảy nở vừa vĩ đại lại thấm lòng nhân từ, tưởng chừng như trong cuộc tranh chấp ghê sợ của loài người có kẻ nào vô hình đang bí mật ân cần, che chở kẻ yếu chống lại kẻ mạnh; đồng thời, cũng thật là đẹp; vẻ huy hoàng gợi lên đức đại độ. Phong cảnh êm dịu không tả siết, đồng cỏ và dòng sông thấp thoáng bóng mây, ánh lên thật đẹp; khói chiều bay tận mây cao như ước mơ tìm tới ảo ảnh; chim từng đàn liệng trên tháp Tourgue; chim én nhìn qua cửa sổ, như muốn đến xem mấy đứa trẻ ngủ có ngon không. Lũ trẻ gối lên nhau rất đáng yêu, không nhúc nhích, nửa trần truồng, trong những dáng điệu âu yếm; chúng dễ thương và trong trắng. Cả ba cộng lại chưa đầy chín tuổi, nụ cười thoáng nở trên môi như hiện lên những giấc mơ thiên đường, có lẽ Chúa đang ghé tai bảo ban chúng nó, chúng nó là những kẻ mà tất cả ngôn ngữ của loài người gọi là yếu đuối và được ban phúc. Chúng nó là những kẻ ngây thơ đáng kính; tất cả cảnh vật lặng im tưởng chừng hơi thở từ những lồng ngực dịu hiền của chúng là vũ trụ và cả tạo hóa lắng nghe, lá không xào xạc, cỏ không rung rinh! Hình như cả thế giới mênh mông đầy sao đang nín thở để không khuấy động ba đứa trẻ nằm ngủ bình dị và thần tiên kia, và không có gì cao cả bằng lòng tôn kính lớn lao của tạo vật chung quanh tuổi thơ bé bỏng ấy.
Mặt trời sắp lặn và xuống gần tận chân trời. Bỗng, trong cảnh thanh bình sâu thẳm ấy, một tia chớp lóe ra từ khu rừng, và tiếp đó là một tiếng động ghê rợn, người ta vừa mới bắn một phát đại bác. Tiếng vang cùng với tiếng động gây thành một tiếng nổ ầm ầm. Tiếng nổ kéo dài từ đồi này đến đồi khác, nghe thật kinh sợ. Nó đánh thức Georgette dậy.
Georgette ngửng lên một tý, giơ ngón tay nhỏ, lắng nghe rồi nói:
- Bùm!
Tiếng động đã im và cảnh vật trở lại lặng lẽ, Georgette lại kê đầu lên Gros-Alain và ngủ lại.