Của từ trên trời rơi xuống

Một buổi tối, Gavroche chưa có gì bỏ bụng, sực nhớ ra rằng tối hôm trước mình cũng chẳng ăn gì. Bây giờ thấy vừa đói vừa mệt, chú nghĩ phải tìm cái lót dạ. Chú nhớ lại một lần lang thang qua đây, chú đã để ý một khu vườn. Trong vườn có một cây táo. Chỉ cần một quả táo là đủ một bữa tối.

Một quả táo là đủ sống rồi!

Gavroche quyết định đến khu vườn. Trong vườn có một ngôi nhà cổ. Thấp thoáng bóng một bà già và một ông lão. Gavroche thận trọng đi chung quanh để dò xét. Thấy chắc ăn, chú định nhón chân để trèo vào, song tình cờ nghe thấy có tiếng người nói, chú dừng lại, nép mình vào bóng đêm bên cạnh hàng rào để nghe cho rõ hơn.

Bà lão giọng càu nhàu:

- Ông Mabeuf!

“Mabeuf [1]! Cái tên nghe đến lạ tai!” Gavroche nghĩ thầm. Ông già nghe gọi vẫn ngồi yên không nhúc nhích.

- Ông Mabeuf!

- Cái gì đó bà Plutarque?

Lại một cái tên khôi hài nữa, Gavroche nghĩ bụng.

Bà Plutarque lại lên tiếng một lần nữa làm cho ông già phai bắt chuyện.

- Ông Mabeuf! - Bà lão tiếp tục nói - Chủ nhà họ không bằng lòng vì ta thiếu tiền nhà trọ đã ba quý rồi. Người ta bảo sẽ mời ông ra ngủ ngoài trời.

- Ừ thì tôi sẽ ra.

- Bà hàng hoa quả thì bảo: không có tiền thì không được lấy củi cành trong vườn. Bà hàng thịt cũng đòi tiền.

- Không có củi cũng chẳng sao, còn thịt cũng chẳng cần thiết lắm.

- Vậy thì lấy gì để sưởi? Lấy gì để ăn với bánh? Lấy gì để nấu xúp đây?

- Đã có ánh nắng mặt trời thay lò sưởi. Còn ăn bánh mì không có thịt càng nhẹ bụng. Nấu xúp chay ăn cũng ngon mà lại dễ tiêu.

- Bác hàng bánh cũng bảo: phải trả bớt nợ thì mới được lấy bánh, còn không tiền thì đừng lấy bánh nữa.

- Không có bánh cũng được.

- Thế thì ông sẽ ăn gì?

- Chúng ta sẽ ăn táo trong vườn trừ bữa.

- Nhưng không tiền, không của như thế này thì làm sao sống được hả ông?

- Tôi không có, biết làm sao được!

Bà lão bỏ đi. Ông già ngồi lại một mình suy nghĩ. Về phần mình, Gavroche cũng băn khoăn không thực hiện ý đồ hái trộm táo nữa. Đáng lẽ phải leo qua hàng giậu thì nó lại ngồi xổm dưới chân giậu. Ở đây cành cây xòe ra có chỗ trống.

“Ồ, lại một chái nhà”. Chú bé nghĩ bụng và chui vào đấy.

Chỗ chú ngồi gần như sát lưng với chiếc ghế của ông cụ Mabeuf. Chú nghe rõ hơi thở của ông cụ. Chú cố ngủ để trừ bữa. Ngủ gà ngủ gật, vừa ngủ vừa theo dõi mọi việc.

Hoàng hôn phủ một màu trắng mờ lên mặt đất. Con đường nhỏ nổi rõ thành một dãy nhợt nhạt giữa hai dãy bụi cây tối tăm.

Bỗng nhiên, trên dải đường trắng nhạt ấy, hai bóng đen hiện ra. Một bóng đi trước, bóng kia theo sau, cách một quãng.

“Hai sinh vật”. Gavroche nghĩ thầm.

Bóng thứ nhất có vẻ là một nhà tư sản già, dáng người lom khom ra vẻ nghĩ ngợi, ăn mặc bình thường, bước đi chầm chậm vì tuổi tác và có dáng như đang dạo chơi thơ thẩn dưới trời sao. Bóng thứ hai, người thẳng, chắc, mảnh dẻ cứ theo sát bóng thứ nhất. Trông dáng đi cố ý chầm chậm, người ta đoán được sự mềm dẻo và nhanh nhẹn. Bóng này mặc dù có vẻ dữ tợn và đáng sợ, lại có đủ dáng điệu của một chàng công tử ăn diện. Hắn đội cái mũ hình chóp đẹp, áo ngoài màu đen, may khéo, chắc là bằng loại dạ tốt, lại thắt đáy lưng ong nữa. Cái đầu ngẩng cao vừa đẹp, vừa khỏe và dưới mũ, một khuôn mặt thanh niên hiện ra trong hoàng hôn. Trên miệng hắn ngậm một bông hoa hồng. Bóng thứ hai này Gavroche biết rõ: Đó là Montparnasse. Gavroche suýt bật kêu lên. Mặc dù không biết người thứ nhất là ai song tính tò mò khiến Gavroche để ý. Vào lúc này mà Montparnasse đi kiếm ăn thì đáng sợ thật. Gavroche thấy thương hại ông già. Làm thế nào bây giờ? Can thiệp à? Trẻ thơ mà đi cứu già yếu ư? Chỉ tổ làm trò cười cho Montparnasse mà thôi. Một ông già và một đứa trẻ con thì làm gì được thằng cướp trẻ tuổi và cường tráng như Montparnasse. Gavroche đang đắn đo suy nghĩ, lo lắng cho số phận ông già đang bị Montparnasse - một tay du đãng chuyên cướp giật - bám sát gót, thì đột ngột cuộc chiến xảy ra. Thật chẳng khác nào hổ vồ lừa, nhện bắt muỗi. Xuất kỳ bất ý Montparnasse ném bông hồng, nhảy xổ vào ông già, túm cổ áo vật xuống. Gavroche cố hết sức mới khỏi kêu lên, song sự việc xảy ra lại ngoài sức tưởng tượng của chú bé. Người nằm dưới đất là Montparnasse, và người đè lên trên lại là ông già. Gavroche không thể ngờ được khi thấy Montparnasse trẻ khỏe như vậy lại có thể thua ông già nhanh chóng đến thế. Gavroche nghĩ bụng: “Ông già mới tuyệt làm sao!” Không kiềm được, Gavroche vỗ tay cổ vũ. Song hai đối thủ đang mải vật nhau cho nên chẳng ai nghe thấy gì. Bỗng mọi vật đều im ắng. Montparnasse thôi không vùng vẫy nữa. Ông già từ nãy giờ vẫn im lặng, bây giờ Gavroche mới nghe thấy ông ta bảo Montparnasse:

- Đứng dậy đi!

Montparnasse đứng lên, ông già vẫn nắm lấy gã. Montparnasse có vẻ như một con chó sói bị một con cừu ngoạm giữ, vừa khuất phục vừa gầm gừ giận dữ. Gavroche thấy thú vị vô cùng. Chú không ngờ thằng cướp dữ dằn như thế lại thua ông già mau lẹ như vậv. Chú cố vểnh tai và căng hai mắt để nghe và nhìn. Ông già hỏi Montparnasse:

- Mày bao nhiêu tuổi?

- Mười chín.

- Mày khỏe mạnh thế, sao mày không làm việc?

- Không thích.

- Hiện mày làm nghề gì?

- Không làm nghề gì cả.

- Mày muốn làm gì? Trả lời đứng đắn để xem tao có thể giúp được gì cho mày không?

- Ăn trộm.

Một phút yên lặng. Ông già có vẻ suy nghĩ mông lung lắm. Ông đứng yên nhưng tay vẫn không buông Montparnasse. Chốc chốc, tên cướp trẻ tuổi, vạm vỡ và nhanh nhẹn lại có những cái vùng vẫy của con thú bị sa bẫy. Nó đẩy mạnh một cái hoặc móc chéo chân ông già, có khi nó lại vặn tay mình như điên như dại, cố tìm cách thoát thân. Ông già có vẻ như không thấy gì, cứ một tay tóm cả hai tay đối thủ với vẻ thản nhiên cực độ của một sức mạnh tuyệt đối. Ông già suy nghĩ một chốc rồi nhìn thẳng vào Montparnasse, cất giọng nhẹ nhàng khuyên bảo gã. Gavroche dỏng tai nghe không bỏ sót một tiếng. Giọng ông già từ tốn, chậm rãi, rõ từng tiếng một:

- Cháu ạ! Mày bước vào cuộc sống cần cù bằng con đường lười nhác. Chà! Mày tuyên bố thích làm “nghề ăn trộm” ư? Ai lại thế! Mày phải làm một công việc gì đó chứ. Đồ lười nhác! Đừng có ăn bám nữa! Phải tìm một nghề để sống chứ! Kẻ nào trốn tránh lao động, sợ lao động thì kẻ ấy sẽ đẩy con người ta xuống vực thẳm. Mày còn trẻ dại lắm cháu ạ! Miệng mày còn hơi sữa. Chắc mày còn mẹ. Tao bảo: mày hãy thương mẹ, thương thân mày mà nghe tao!

Ngừng một lát, ông già lại nói tiếp:

- Cháu ạ! Mày đi lầm đường rồi. Tính lười nhác, thích ăn diện đã đẩy mày làm bậy. Cái nghề gay go, nặng nhọc nhất là nghề ăn trộm đấy. Mày hãy nghe tao, đừng đâm đầu vào đó nữa. Mày thấy đấy, làm một tên ăn trộm chẳng dễ chút nào, mà phải sống trong lo sợ thấp thỏm, dẫu có tiền xài thật, song đó là đồng tiền trộm cắp, đồng tiền lừa lọc. Có tiền mà vẫn bị mọi người khinh rẻ, xa lánh. Mày hãy tìm lấy một nghề gì đó mà làm. Tuy kiếm ít tiền hơn so với trộm cắp song mày khỏi phải lo sợ luật pháp, cảnh sát, khỏi sợ truy lùng, bắt bớ... Mọi người sẽ quên chuyện trộm cắp của mày. Mày đi đi và hãy suy nghĩ về những điều tao vừa nói.

Dừng lại một lát, ông hạ giọng:

- À mà này! Mày muốn gì? Túi tiền của tao à? Thì đây này! Tao cho mày đây! Mày hãy giữ lấy túi tiền để ăn tiêu và nhớ tìm một công việc mà làm. Đừng trộm cắp nữa! Mày còn trẻ. Hãy sửa lại cuộc đời khi còn chưa muộn cháu ạ!

Ông già buông Montparnasse ra, đặt túi tiền vào tay gã. Gã nhấc xem nặng nhẹ, rồi với thói quen cẩn thận như khi đánh cắp, gã nhẹ nhàng bỏ vào túi áo sau. Còn ông già sau khi cho tiền xong lại tiếp tục lững thững đi dạo. Montparnasse nhìn theo ông già, lẩm bẩm:

- Đồ ngốc!

Montparnasse ngây người nhìn theo ông già đang khuất dần trong bóng hoàng hôn.

Liếc nhìn vào trong vườn, Gavroche trông rõ ông cụ Mabeuf có lẽ đã thiếp đi trên ghế đá. Gavroche liền luồn ra khỏi bụi cây, bò dần đến sau lưng Montparnasse đang đứng im. Nó đến sát mà Montparnasse không hay biết gì cả. Nó nhẹ nhàng thò tay vào túi chiếc áo ngoài bằng da mịn và với động tác hết sức nhanh nhẹn, nó móc túi lấy tiền và bỏ đi trong bóng tối như con rắn. Montparnasse không có lý do để đề phòng, lại đang trầm ngâm vì lần đầu tiên trong đời phải suy nghĩ nên chẳng hay biết gì. Khi trở về chỗ nấp, nơi có ông cụ Mabeuf đang ngồi chìm đắm trong suy tư, Gavroche vội ném túi tiền qua hàng rào rồi ba chân bốn cẳng bỏ chạy.

Túi tiền rơi trúng chân cụ Mabeuf. Đau quá, cụ bừng tỉnh. Trông thấy cái túi, cụ cúi xuống nhặt lên. Không hiểu có chuyện gì xảy ra mà túi tiền lại rơi trong vườn ngay chỗ mình ngồi. Cụ thận trọng giở túi ra. Túi có hai ngăn, có một ít tiền lẻ và sáu đồng vàng [2]. Số tiền đó đối với cụ thật quá lớn. Cụ không biết phải làm gì với số tiền bất ngờ mà có này, bèn giao cho bà ở. Bà Plutarque nói:

- Của này chắc từ trên trời rơi xuống đây!

Song túi bạc đã không giúp gì cho cụ Mabeuf hết. Bản tính liêm khiết, khắc khổ đến mức trẻ con khiến cụ không chấp nhận có những ngôi sao từ trên trời rơi xuống biến thành những đồng tiền vàng như thế. Cụ không đoán được rằng cái vật từ trên trời rơi xuống này là do bàn tay của chú bé Gavroche. Cụ đã đem túi tiền lên sở cảnh sát để ai mất thì đến nhận. Chẳng có ai đến nhận túi bạc cả. Túi bạc cuối cùng cũng “không cánh mà bay”. Còn cụ Mabeuf thì lại càng túng quẫn.

Vốn là nhà bác học lão thành và là nhà thực vật học, cụ Mabeuf có nhiều công trình nghiên cứu sưu tầm rất có giá trị. Việc trồng cây thí nghiệm thất bại đã làm cụ tiêu tốn rất nhiều tiền. Cụ đành phải bán những bộ sách, những tranh ảnh quý để trang trải nợ nần. Những đồ gỗ, những vật dụng trong nhà cụ cũng bị bán dần. Cụ rất ham đọc sách. Cụ có một tủ sách, gồm rất nhiều quyển quý và hiếm, thế mà cụ phải lần lượt bán nó đi để lấy tiền ăn. Bọn buôn sách thấy cụ túng quẫn nên chỉ trả hai mươi xu cho những quyển cụ đã mua hai chục franc. Đôi khi người mua lại chính là người đã bán. Cứ thế từng quyển sách một ra đi. Tủ sách dần dần biến mất. Nỗi buồn ngày càng tăng. Chỉ có một lần cụ vui. Hôm ấy cụ ra đường với một cuốn sách của Robert Estienne, bán được ba mươi lăm xu ở bờ sông Malaquais và cụ trở về với một quyển sách của Aide giá bốn mươi xu cụ vừa mua được ở đường Grès. Cụ hớn hở khoe với bà Plutarque:

- Hôm nay tôi vừa mua được quyển sách mà chỉ nợ năm xu.

Hôm ấy cụ nhịn đói.

Chú thích:

[1] Đồng âm với boeuf (con bò), và lẽ ra phải là monboeuf (đọc là mông bớp).

[2] Một đồng vàng là hai mươi francs (tiền quan cũ)