Miếng bánh chia ba

Vợ chồng Thénardier ngoài hai đứa con gái lớn và Gavroche ra còn có hai đứa con nhỏ nữa. Nhưng nếu như Gavroche bị ném ra ngoài đường từ khi còn ít tuổi thì hai đứa bé sinh sau cũng bị cha mẹ đem cho mụ Magnon nuôi để thu lợi mỗi tháng mười franc. Vì vậy Gavroche chẳng hề biết gì về hai đứa em của mình cả.

Mụ Magnon thuộc loại tội phạm thanh nhã. Mụ ăn mặc rất lịch sự. Đồ đạc trong nhà tuy đã cũ nhưng cầu kỳ. Mụ cho một ả người Anh nhập quốc tịch Pháp ở chung nhà. Ả người Anh thành người Paris đó có những bạn bè giàu có và ả dính dáng đến nhiều vụ trộm lớn. Sau này ả nổi tiếng trong các hồ sơ tư pháp. Người ta gọi ả là Miss.

Hai đứa trẻ về ở với mụ Magnon cũng không đến nỗi nào. Số tiền tám mươi franc được trả hằng tháng [1] khiến mụ cũng có phần nương nhẹ bọn trẻ, cũng như người ta nương nhẹ tất cả những vật dụng để sinh lợi. Chúng được ăn ngon, mặc đẹp, được chăm sóc gần như “cậu ấm”. Hai đứa bé ở với bà mẹ giả này hóa ra sung sướng hơn ở với mẹ ruột của chúng. Mụ Magnon lại còn cố đóng vai quý bà thượng lưu không nói tục, nói lóng trước mặt chúng.

Vài năm trôi qua như vậy, Thénardier đoán rồi sẽ còn khá hơn. Một lần mụ Magnon đem đưa số tiền tháng mười franc cho hắn, hắn đã nói:

- Rồi đây “ông bố” của chúng phải nghĩ đến việc giáo dục chúng mới được.

Rủi mà lại may, hai đứa bé tội nghiệp ấy thế mà được ấm thân. Bỗng đâu một buổi kia, chúng lại bị vứt ra giữa cảnh đời để tự mình bắt đầu cuộc sống.

Một cuộc bắt bớ hàng loạt những đứa bất lương, những ổ trộm cướp diễn ra. Mụ Magnon sa lưới cùng với cô Miss và tất cả cư dân ở nhà ấy vì hành tung đáng ngờ của họ.

Lúc đó, hai đứa trẻ đang chơi ngoài sân sau cho nên không hay biết gì hết. Khi về nhà, chúng thấy cửa đóng, nhà trống không. Người thợ giày bên kia đường gọi chúng lại, đưa cho chúng mẩu giấy mà “mẹ” chúng gửi. Trong giấy có địa chỉ: “Ông Barge, quản lý lợi tức, phố Vua Sicile số 8”. Người thợ giày còn dặn thêm:

- Các cháu đừng đứng đây nữa! Hãy tìm đến địa chỉ này, gần lắm. Đó là phố đầu tiên mà các cháu bắt gặp về phía tay trái. Hãy đưa tờ giấy này ra mà hỏi thăm đường thì người ta sẽ chỉ cho. Thôi, đi đi!

Chúng ra đi, thằng lớn một tay dắt em, một tay cầm mẩu giấy. Trời rét quá, ngón tay nó cóng lạnh nên kẹp mẩu giấy không chặt. Đến đầu phố Clocheperce, một luồng gió mạnh cuốn tờ giấy bay mất. Đêm đã xuống, chúng nó loay hoay tìm mãi vẫn không thấy tờ giấy, chúng đành phải lang thang, thất thểu hết phố này đến phố khác vì không biết về đâu.

Trong khi ấy, chú bé Gavroche rét run cầm cập trong bộ đồ rách nát đang đứng ngây trước cửa hàng thợ cạo. Mặt chú vẫn tươi rói mặc dù chú đang đói và rét. Chú say sưa ngắm bức tượng cô dâu rực rỡ. Cô dâu mặc áo cưới bằng sáp màu đỏ tươi, mái tóc vàng óng đính hoa trắng lấp lánh ánh bạc, chiếc khăn voan trên đầu. Bức tượng lộng lẫy đang quay vòng đằng sau cửa kính giữa hai ngọn đèn dầu và cười duyên với khách qua lại. Gavroche làm ra vẻ đang say sưa chiêm ngưỡng vẻ đẹp của cô dâu, nhưng thực sự chú đang quan sát xem có thể lấy được cái gì không. Có thể “trộm” một bánh xà phòng để lấy tiền ăn sáng chăng? Chú có biệt tài về “chôm chỉa”, mà chú vẫn gọi bóng là “sửa râu cho bác thợ cạo”. Vừa ngắm tượng, vừa liếc bánh xà phòng, chú vừa lẩm bẩm: “Ngày thứ Ba... Không phải là ngày thứ Ba, ừ, đúng là ngày thứ Ba...” Thật ra hôm ấy là ngày thứ Sáu, có lẽ chú bé nhớ đến bữa ăn cuối cùng của mình vào ngày thứ Ba. Vậy là đã ba ngày chú chưa có cái gì ăn cả. Ngoài đường thì gió rét, còn trong hiệu thì có lò sưởi ấm áp. Lúc này bác thợ đang cạo mặt cho khách. Thỉnh thoảng bác vẫn liếc nhìn ra ngoài để canh chừng chú bé. Gavroche thì hai tay thọc vào túi, miệng huýt sáo trông có vẻ vô tư nhưng trí đã ra khỏi óc từ bao giờ.

Chợt có hai đứa bé tiến lại. Một thằng độ bảy tuổi, một thằng khoảng năm tuổi. Chúng ăn mặc khá đẹp. Cả hai đứa đều nhỏ hơn Gavroche. Chúng rụt rè vặn quả nắm cửa rồi đi vào cửa hiệu. Chúng nói gì nghe không rõ, có lẽ chúng xin ăn. Thằng nhỏ vừa khóc vừa nói, còn thằng lớn vừa nói, răng vừa va vào nhau lập cập. Người phó cạo quay lại, vẻ mặt giận dữ. Tay phải không rời con dao, hắn lấy tay trái xô thằng lớn, lấy đầu gối đẩy thằng nhỏ ra tận ngoài đường rồi đóng sầm cửa lại.

- Đồ quỷ! Tự nhiên đem gió lạnh vào nhà người ta.

Hai đứa bé vừa đi vừa khóc. Có đám mây bay tới, mưa bắt đầu rơi lác đác. Thấy thế, Gavroche động lòng thương, liền chạy theo chúng, gọi:

- Ê! Hai thằng nhỏ kia! Chúng mày làm sao thế?

- Chúng tôi không có chỗ ngủ. - Thằng lớn đáp.

- Có thế thôi ư? Tưởng là gì! Có thế mà cũng khóc được. Hai đứa này còn dại khờ quá!

Chú lấy giọng người lớn, vừa ỡm ờ vừa xúc động, dịu dàng, vừa có vẻ che chở:

- Hai đứa đừng có khóc nữa! Đi về với tao đi!

- Thưa vâng! - Thằng lớn nói.

Thế là hai thằng bé đi theo Gavroche như đi theo một vị tổng giám mục. Chúng không khóc nữa. Gavroche dắt chúng đi ngược phố Saint-Antoine, hướng về nhà ngục Bastille. Gavroche vừa đi vừa quay nhìn hiệu thợ cạo một cách tức tối. Chú lầm bầm:

- Con ngáo ộp ấy thực chăng có chút nhân tính nào!

Một lúc sau chú lại nói thêm, vẻ bực bội:

- Gọi là ngáo ộp cũng chưa đúng. Nó là một con rắn độc. Thằng thợ cạo kia! Ta sẽ gọi thợ khóa gắn cho mày cái lục lạc đeo ở đuôi [2].

Tên thợ cạo đã làm cho Gavroche trở nên hiếu chiến. Chú sẵn sàng gây gổ với bất kỳ ai. Vừa lúc ấy, chú làm văng bùn lên đôi giày bóng lộn của một ông khách qua đường. Ông ta tức quá, hét to:

- Thằng quỷ này!

- Ông tố cáo ai đây?

- Mày chứ còn ai nữa?

- Hết giờ rồi, văn phòng đã đóng cửa, tôi không nhận đơn của ông đâu.

Đi một quãng nữa, bầu đoàn của Gavroche gặp một con bé ăn xin độ mười ba, mười bốn tuổi đứng rét cóng với chiếc váy ngăn cũn cỡn để lộ hai đầu gối. Con bé đã quá lớn, cái váy đó quả thật bất tiện với nó, mà trời thì lại rét như cắt. Gavroche dừng lại, nói:

- Con bé thật đáng thương! Chắc nó cũng không có quần đâu. Thôi, hãy cứ lấy cái này mà dùng tạm vậy.

Nói rồi Gavroche cởi ngay tấm khăn len ấm áp đang quàng quanh cổ, ném lên đôi vai gầy gò tím ngắt của con bé ăn mày. Chiếc khăn len trên vai con bé trở lại nguyên hình là một chiếc khăn quàng phụ nữ. Con bé nhận chiếc khăn quàng, ngơ ngác nhìn Gavroche, quên cả cảm ơn. Cho khăn quàng đi, Gavroche càng thêm rét. Chú vừa xuýt xoa kêu rét thì một cơn mưa tầm tã đã trút xuống. Gavroche kêu lên:

- Ô hay! Thế này nghĩa là làm sao? Lại mưa. Chúa phúc đức ơi! Nếu cứ như thế này thì tôi phải hủy việc mua mưa dài hạn mất thôi.

Gavroche lại đi. Chú bé liếc nhìn con bé hành khất đang thu mình trong chiếc khăn quàng và nói:

- Cũng chẳng can gì. Con bé này được tấm áo ấm ra phết đây!

Rồi chú ngửa mặt lên trời và thét:

- Thua nhé!

Hai đứa bé nối gót chú. Chúng đi qua một tấm lưới sắt. Tấm lưới sắt ấy chăng trước một cửa hiệu bánh mì. Ở đây, người ta cất bánh cũng như cất vàng, đằng sau rào sắt. Gavroche ngoái lại hỏi:

- Ơ này! Bé con. Bọn bay đã ăn tối chưa?

- Thưa ông, từ sáng tới giờ chúng cháu chưa có gì vào bụng cả. - Thằng lớn nói.

Rất uy nghi, Gavroche hỏi:

- Thế ra chúng mày không có cha, có mẹ gì cả à?

- Xin ông tha lỗi cho. Chúng cháu có cha có mẹ đấy ạ, nhưng không biết bây giờ họ ở đâu rồi.

- Đôi khi như thế mà lại hơn cơ đây! - Gavroche nói như một nhà hiền triết.

- Chúng cháu đi như thế này đã hai tiếng đồng hồ. Chúng cháu cũng cố tìm cái ăn bên các mốc trụ nhưng không có.

- Tao biết. Chó nó ăn tuốt, chẳng còn gì!

Ngừng một lát, Gavroche nói tiếp:

- Ra thế! Các ông nhóc lạc mất cha mẹ của các ông nhóc. Các ông nhóc không biết họ đi đằng nào, như vậy rất không tốt các ông nhóc ạ! Ai lại để lạc mất người lớn như vậy? Mất thế thì lấy cóc khô gì mà gặm đây?

Từ nãy đến giờ, Gavroche sờ hết túi này đến túi khác, lục hết các ngóc ngách trong bộ quần áo tã của mình. Cuối cùng chú ngẩng lên, ra vẻ vừa ý, nhưng ánh mắt của chú lại hân hoan rạng rỡ như một kẻ chiến thắng.

- Hai đứa chớ lo nữa! Cái này đủ để ba chúng ta ăn tối.

Vừa nói chú vừa móc túi lấy ra một đồng xu. Hai thằng bé chưa kịp kinh ngạc thì Gavroche đã đẩy chúng vào hàng bánh. Chú đặt đồng xu lên bàn và gọi lớn:

- Bồi! Một xăng tim bánh!

Năm xăng tim là một xu nhưng Gavroche gọi thế cho oai. Người bán hàng vốn là chủ hiệu, lấy ra một cái bánh và một con dao. Gavroche dặn theo:

- Bồi! Cắt làm ba.

Rồi chú nói thêm một cách oai vệ:

- Bọn này ba người.

Sau khi nhìn kỹ ba đứa trẻ, người chủ hiệu lấy một chiếc bánh đen. Thấy thế, Gavroche thọc sâu ngón tay vào một lỗ mũi, hùng dũng hít một hơi dài và ném vào mặt ông chủ câu hỏi căm phẫn này:

- Têlatênao?

Đó không phải là một thứ tiếng nước ngoài hay tiếng kêu của một bộ tộc man rợ nào, mà chỉ là “thế là thế nào” nói một cách tinh nghịch đó thôi.

- Hừ! Đây là bánh chứ còn “tê nao tê niếc” gì! Bánh hạng nhì rất tốt!

Gavroche thản nhiên và khinh khỉnh:

- Anh muốn nói bánh mì đen à? Không đâu! Bồi! Đây ưng bánh trắng, bánh thượng hảo hạng. Đây thết người anh em kia mà.

Người chủ tiệm không thể không mỉm miệng cười. Khi ông cắt cái bánh trắng, ông nhìn ba đứa trẻ một cách thương hại. Cái nhìn ấy chạm vào lòng tự ái của Gavroche. Gavroche hất đầu về phía ông hàng bánh:

- Này, cái anh hàng bánh kia! Việc gì đến anh mà anh nhìn chúng tôi từ đầu đến chân như vậy?

Cắt bánh xong, người hàng bánh cất đồng xu, còn Gavroche thì bảo hai đứa bé:

- Chén thôi!

Hai đứa bé ngẩn ngơ nhìn Gavroche. Chú bật cười.

- Ừ nhỉ! Bọn nhóc còn nhỏ quá, đã hiểu gì đâu.

Rồi chú lại nói:

- Ăn đi!

Vừa nói, chú vừa đưa cho mỗi đứa một miếng bánh. Chú nghĩ rằng thằng anh xứng đáng nói chuyện với chú hơn. Để khuyến khích nó, làm cho nó ăn uống mạnh dạn, chú đưa miếng bánh to cho nó và bảo:

- Tọng vào nòng súng đi.

Trong ba phần chú lấy phần bé nhất. Mấy đứa bé khổ sở, đói meo, kể cả Gavroche. Chúng ăn ngốn ngấu và đứng dàn ra chật cửa hàng. Người chủ hiệu vì đã lấy tiền rồi nên nhìn chúng một cách bực bội. Gavroche hiểu ý liền bảo:

- Chúng ta trở về đường phố đi.

Chúng lại đi về hướng nhà ngục Bastille. Chốc chốc khi đi qua các cửa hiệu đèn sáng, thằng bé nhất dừng lại, giở cái đồng hồ chì buộc lủng lẳng trên cổ ra xem giờ. Gavroche bảo:

- Quả thật thằng này còn chưa biết gì cả.

Rồi nghĩ thế nào, chú lẩm bẩm:

- Chà! Nếu mà ta có con thì ta phải coi giữ kỹ hơn, kẻo không thì chúng lạc mất.

Khi ba đứa ăn hết bánh thì vừa đến chỗ rẽ sang đường. Lúc ấy có tiếng ai reo:

- Ô kìa! Gavroche, mày đấy ư?

Gavroche chào lại:

- Ôi! Montparnasse! Hóa ra cậu đấy à?

Lúc này, mặc dù Montparnasse đã cải trang nhưng Gavroche vẫn nhận ra. Chú nói thêm:

- Chó xồm ơi! Cậu hóa trang khéo quá! Này, đây bảo thật: Cậu trông có vẻ lắm!

- Suỵt! Nói nhỏ chứ!

Thế rồi Montparnasse kéo Gavroche ra khỏi chỗ ánh đèn và núp vào dưới vòm cuốn của cái cổng tối om, không bị mưa và cũng không ai nhìn thấy. Hai đứa bé bước theo sau như cái máy. Montparnasse hỏi:

- Gavroche, mày có biết tao đi đâu không?

- Lên máy chém!

- Xạo! Tao đi tìm thằng Babet.

- Tớ nhớ nó bị còng rồi kia mà!

- Phải, nhưng nó đã tự cởi còng.

Gavroche vừa nghe vừa cầm lấy cây gậy của Montparnasse. Tự nhiên chú kéo đầu gậy lên và thấy hiện ra một con dao găm. Chú vội vàng đẩy lưỡi dao vào và nói:

- Ồ! Cậu lại mang theo cả tên sen đầm trá hình tư sản này à?

Montparnasse nheo mắt ra hiệu. Gavroche tiếp:

- Ái chà! Cậu tính choảng nhau với bọn “cớm” kia ư?

Montparnasse trả lời như không để ý:

- Biết đâu đấy, lúc nào củng phòng sẵn vậy vẫn hơn chứ!

- Đêm nay cậu định làm vụ gì đây? - Gavroche hỏi vặn.

Montparnasse lấy giọng trầm hùng nói ấm ứ:

- Nhiều!

Bỗng gã đột ngột xoay sang chuyện khác:

- Mày này!

- Cái gì?

- Chuyện xảy ra hôm trước thật là kỳ cục. Mày tính tao gặp một lão tư sản. Hắn tặng tao một túi bạc và một bài giảng đạo đức. Bạc thì tao để vào túi. Vậy mà một phút sau, tao sờ túi thì chẳng còn gì.

- Ngoài cái bài giảng đạo đức phải không? - Gavroche cười châm chọc.

Montparnasse không để ý đến câu giễu cợt ấy nên hỏi lại Gavroche:

- Thế mày đi đâu bây giờ?

Gavroche chỉ hai đứa bé:

- Tớ đưa hai đứa này đi ngủ.

- Đi ngủ? Ngủ ở đâu?

- Nhà tớ.

- Nhà mày ở đâu? Mày mà có nhà cửa à?

- Phải, tớ có nhà cửa. Nhà tớ ở bụng con voi.

- Trong bụng con voi ư? - Montparnasse kêu lên kinh ngạc.

- Phải, ở trong bụng con voi. Đasao?

Đây lại là một tiếng ai cũng nói mà không ai viết: “đasao” tức là “thì đã làm sao”. Câu trả lời sâu sắc của Gavroche làm cho Montparnasse trở nên bình tĩnh và biết điều. Gã có vẻ có cảm tình hơn đối với khoản nhà cửa của Gavroche.

- Ừ nhỉ. Ở trong bụng voi. Này, thế ở trong ấy có tốt không?

- Tốt lắm, thật đấy. Ở trong đó không có gió lùa như ở dưới gầm cầu đâu.

- Thế mày vào bằng cách nào?

- Tới chui vào.

- Vậy ra ở đấy có lỗ trống à?

- Đúng đấy! Nhưng đừng nói với ai nhé! Ở khoảng giữa hai chân trước ấy. Bọn cớm chưa biết đâu.

- Mày trèo vào ư? - Montparnasse hỏi lại - Ừ bây giờ thì tao hiểu rồi đấy, nhưng sau đó thì làm gì?

- Xoay tay một cái, a lê hấp! Thế là xong, không còn bóng dáng mình đâu nữa.

Lặng yên một lát, Gavroche nói thêm:

- Với hai thằng nhóc này thì tớ sẽ dùng một chiếc thang.

Montparnasse phì cười.

- Hai thằng nhãi này mày nhặt ở đâu đây?

Gavroche trả lời đơn giản:

- Lão thợ cạo đằng kia biếu tớ đây.

Montparnasse lại có vẻ suy nghĩ. Hắn lẩm bẩm:

- Mày nhận ra tao dễ dàng quá.

Gã lấy trong túi ra hai cái lông chim có quấn bông, đem đút mỗi ống vào một lỗ mũi. Mũi gã hóa ra khác hẳn.

- Ừ, mặt cậu khác đi đấy. Trông đỡ xấu hơn. Cậu cứ nên để mãi như thế!

Thật ra Montparnasse đẹp trai nhưng Gavroche vốn thích đùa giỡn nên nói như vậy. Montparnasse hỏi vẻ nghiêm túc:

- Thôi đừng đùa nữa, cứ nói thật xem mày thấy tao bây giờ thế nào?

Nét mặt, giọng nói của gã bây giờ lạ hẳn. Quả là Montparnasse bây giờ đã biến thành một người khác trong nháy mắt.

- Nào, làm hề cho chúng tớ xem chơi! - Gavroche khoái chí reo lên.

Trước đó, hai thằng bé không hề để ý đến câu chuyện, bây giờ nghe nói đến “hề”, chúng mới nhích lại gần, hân hoan và kính phục nhìn Montparnasse. Nhưng Montparnasse còn mải lo việc khác. Gã đặt tay trên vai Gavroche và nói dằn từng tiếng một:

- Nghe tao bảo đây nhóc! Nếu tao có đem theo con đốm, cây đao và con đầm mà ở giữa chợ mày đãi tao mười xu thì tao làm ngay, nhưng hôm nay đâu phải ngày lễ!

Câu nói kỳ quặc với nhiều phụ âm đi kèm có ý báo để Gavroche đề phòng. Nó có hiệu lực khác thường đối với Gavroche. Chú vội vã quay đầu lại, đưa đôi mắt nhìn quanh một lượt và chú trông thấy một tên cảnh sát quay lưng lại phía bọn chú. Chú buột miệng kêu lên: “Ái chà! Được đấy!”, rồi kịp thời giữ miệng. Chú lắc mạnh bàn tay Montparnasse:

- Chào cậu nhé! Tớ đưa hai đứa bé này về con voi đây. Giá thử có đêm nào cậu cần đến tớ thì cứ lại đấy mà tìm. Tớ ở ngay tầng một, không có người gác cổng. Cậu cứ hỏi ông Gavroche khắc có.

- Được!

Hai bên chia tay nhau. Gavroche kéo thằng anh, thằng anh lôi thằng em, nhưng thằng này vẫn ngoái cổ nhìn theo anh “hề” đang xa dần.

Chú thích:

[1] Mụ Magnon đã lừa gã nhà giàu đa tình và hào phóng rằng đó là hai đứa con của lão để lão phải chu cấp tiền nuôi dưỡng.

[2] Có một giống rắn hổ mang có dãy vảy ở đằng đuôi có thể bật lên tiếng kêu gọi là rắn đuôi chuông.