Chương X SẢI CHÂN DÀI

Frodo, Pippin và Sam quay trở về phòng ngủ. Không có đèn đóm gì. Merry không ở đó, lửa lò thì đã lụi. Mãi đến khi thổi than hồng bùng thành ngọn lửa và ném lên trên đôi bó củi xong họ mới phát hiện ra Sải Chân Dài đã vào theo họ. Anh ta ngồi bình thản trong chiếc ghế cạnh cửa tự bao giờ!

“Chào!” Pippin nói. “Anh là ai, và anh muốn gì?”

“Tôi tên là Sải Chân Dài,” anh ta đáp; “và mặc dầu bạn cậu có thể đã quên, cậu ta có hứa sẽ nói chuyện riêng với tôi.”

“Tôi nghĩ là anh đã bảo tôi có thể nghe được chuyện gì đó có lợi,” Frodo nói. “Anh có gì để nói?”

“Vài điều đấy,” Sải Chân Dài đáp. “Song, dĩ nhiên, tôi cũng đặt cái giá riêng.”

“Ý anh là gì?” Frodo hỏi độp.

“Đừng hoảng sợ! Ý tôi chỉ thế này: Tôi sẽ kể cho cậu nghe những gì tôi biết, cho cậu lời khuyên quý báu nữa - song đổi lại tôi muốn có phần thưởng.”

“Phần thưởng kiểu gì, nói xem?” Frodo nói. Giờ cậu ngờ là mình vừa rơi vào tay một kẻ bất lương, và bứt rứt nghĩ bụng mình chỉ mang mỗi một chút tiền theo người. Tất cả số tiền ấy cũng khó lòng thỏa mãn một tên kẻ cướp, thế mà cậu lại chẳng thể cho đi dù chỉ một đồng.

“Không quá khả năng của cậu đâu,” Sải Chân Dài trả lời với nụ cười chậm rãi, như thể đoán ra ý nghĩ của Frodo. “Chỉ thế này: cậu phải đưa tôi đi cùng với cậu, tới chừng nào tự tôi muốn rời đoàn.”

“Ô, thực vậy à!” Frodo đáp trả, kinh ngạc, song không nhẹ nhõm được bao nhiêu. “Kể cả nếu tôi cần thêm một bạn đồng hành, tôi cũng không nên đồng ý chuyện kiểu này, trừ phi tôi biết nhiều hơn nữa về anh cùng công chuyện của anh.”

“Tuyệt!” Sải Chân Dài kêu lên, bắt tréo chân, đoạn ngồi thụt lùi vào cho thoải mái. “Cậu có vẻ tỉnh táo trở lại rồi đấy và thế chỉ có tốt thôi. Nãy giờ cậu đã quá bất cẩn. Được rồi! Tôi sẽ kể cậu nghe những gì tôi biết, và tùy cậu quyết định chuyện phần thưởng. Có lẽ cậu sẽ vui lòng mà ban, sau khi đã nghe tôi kể.”

“Vậy kể đi!” Frodo nói. “Anh biết gì?”

“Quá nhiều; quá nhiều những thứ hắc ám,” Sải Chân Dài trầm ngâm nói. “Song về công chuyện của cậu...” Anh đứng dậy đi ra cửa, mở vội nhìn ra ngoài. Đoạn anh đóng cửa khẽ khàng và lại ngồi xuống. “Tôi có đôi tai nhạy lắm,” anh ta tiếp tục, hạ hẳn giọng, “và dù không biết biến thành vô hình, tôi đã đi săn nhiều thứ hoang dã giỏi cảnh giác và thường thì có thể tránh bị trông thấy, nếu tôi muốn. Tối nay tôi đã ở sau bờ giậu trên Đường Cái phía Tây Bree, đúng lúc bốn Hobbit đi ra khỏi Vệt Đồi. Tôi không cần nhắc lại mọi điều họ đã nói với lão Bombadil hoặc với nhau, song một chuyện khiến tôi để ý. Xin nhớ cho, một người bọn họ nói, là không được nhắc đến cái tên Bao Gai. Tôi là ông Gầm Đồi, nếu có cần phải cáo tên tiếc gì. Chuyện ấy khiến tôi thấy quan tâm đến độ tôi theo bọn họ đến tận đây. Tôi lẻn vào qua cổng ngay sau bọn họ. Có lẽ ngài Bao Gai hẳn có một lý do tốt đẹp cho việc để tên của ngài lại đằng sau; song nếu vậy, tôi khuyên ngài và các bạn mình nên cẩn trọng hơn.”

“Ta không thấy tên ta có gì thú vị cho ai ở Bree này cả,” Frodo giận dữ nói, “và ta vẫn còn chưa biết vì sao nó khiến ngươi thích thú. Ngài Sải Chân Dài hẳn có một lý do tốt đẹp cho việc theo dõi và nghe lén; song nếu vậy, tôi khuyên ngài hãy giải thích rõ ràng,”

“Trả lời hay lắm!” Sải Chân Dài đáp, vừa cười lớn. “Song giải thích của ta lại rất đơn giản: Ta đang tìm kiếm một Hobbit tên gọi Frodo Bao Gai. Ta muốn tìm ra anh ta thật sớm. Ta được biết rằng anh ta đang mang ra khỏi Quận, chà, một bí mật liên quan tới ta và bạn hữu của ta.”

“Nào xin đừng hiểu nhầm!” anh ta kêu lên, lúc Frodo nhổm dậy khỏi chỗ ngồi, còn Sam quắc mát nhảy dựng cả lên. “Tôi sẽ lưu tâm lo cho bí mật ấy hơn cả cậu nữa. Và cẩn thận đúng là cần thiết!” Anh nhao nguời ra trước nhìn họ chằm chằm. “Hãy nhìn kỹ mọi cái bóng!” anh nhỏ giọng. “Đã có những kỵ sĩ đen đi qua Bree rồi. Hôm thứ Hai một tên đi xuôi đường Xanh, họ bảo thế; rồi một tên nữa xuất hiện sau đấy, từ phía Nam đi ngược lên đường Xanh.”

Im lặng bao trùm. Cuối cùng, Frodo bảo Pippin và Sam: “Đáng lẽ tôi đã phải đoán ra truyện qua cái cách lão gác cổng chào đón chúng ta mới phải,” cậu nói. “Cả lão chủ quán cũng có vẻ như đã biết được điều gì đó. Tại sao lão cứ ép chúng ta nhập bọn? Mà tại lý do quỷ quái gì chúng ta lại cư xử ngu đần làm vậy: đáng nhẽ ta nên ở yên trong này.”

“Đáng nhẽ làm thế là tốt hơn hết,” Sải Chân Dài cất tiếng. “Tôi đã muốn ngăn các cậu đi vào phòng khách, giá có thể; song lão chủ quán lại chẳng để tôi vào gặp các cậu, hay là cho để lại lời nhắn gì.”

“Anh có nghĩ lão ta...” Frodo dợm hỏi.

“Không, tôi chẳng nghĩ xấu gì cho lão già Bơ Gai cả. Chỉ là lão không hoàn toàn thích những hạng lang thang bí ẩn như tôi thôi.” Frodo băn khoăn nhìn anh. “Chà chà, trông tôi bộ dạng lưu manh thế còn gì?” Sải Chân Dài hỏi, khóe mép khẽ vén lên và mắt thoáng ánh nhìn kỳ lạ. “Song tôi mong chúng ta sẽ hiểu nhau hơn nữa. Chừng nào chúng ta hiểu nhau, tôi mong cậu sẽ giải thích chuyện gì đã xảy ra khi hết bài ca của cậu. Vì cái trò tiểu xảo ấy...”

“Đó đơn thuần là tai nạn!” Frodo cắt lời.

“Tôi băn khoăn đấy,” Sải Chân Dài nói. “Cứ cho là tai nạn đi. Tai nạn đó khiến cậu lâm vào tình thế nguy hiểm.”

“Khó lòng nguy hiểm hơn hồi nào đến giờ được,” Frodo nói. “Tôi biết những tên kỵ sĩ đó đang truy đuổi mình; song bây giờ, dù sao đi nữa, có vẻ như chúng đã để xổng tôi và biến đi rồi.”

“Cậu chớ tin chuyện ấy!” Sải Chân Dài đanh giọng. “Chúng sẽ quay lại. Nhiều tên nữa đang đến. Còn những tên khác nữa. Tôi biết số lượng chúng. Tôi biết đám Kỵ Sĩ này.” Anh ngừng lời, đôi mắt lạnh băng và nghiêm nghị. “Cũng có vài dân Bree không tin tưởng được,” anh tiếp. “Bill Dương Xỉ chẳng hạn. Gã khét tiếng xấu xa ở Đạo Bree, và chuyên có bọn quái dân gọi cửa nhà gã. Cậu hẳn đã để ý thấy hắn giữa đám người lúc nãy: một tay ngăm ngăm đen ưa nhạo báng. Gã rất thân mật với một trong những kẻ lạ mặt miền Nam, bọn chúng chuồn ra ngoài cùng với nhau sau ‘tai nạn’ vừa rồi của cậu. Không phải mọi tay miền Nam ấy đều có ý tốt; còn về Dương Xỉ, gã sẵn sàng bán bất cứ thứ gì cho bất cứ ai; hoặc giả chơi việc ác làm thú vui.”

“Dương Xỉ thì bán gì chứ, mà tai nạn của tôi liên quan gì tới hắn?” Frodo vặc lại, vẫn cương quyết không chịu hiểu những lời bóng gió của Sải Chân Dài.

“Bán tin tức về cậu, cố nhiên rồi,” Sải Chân Dài trả lời. “Một mẩu chuyện về cuộc biểu diễn vừa rồi của cậu thôi cũng sẽ rất thú vị cho vài bọn người nào đó. Sau đó chúng sẽ chẳng cần được nói rõ mới biết tên thật của cậu. Tôi thấy rất có khả năng chưa qua đêm nay thì chúng đã biết được chuyện vừa rồi. Thế đủ chưa? Về phần thưởng của tôi, cậu có thể làm gì thì làm: nhận hoặc không nhận tôi làm người dẫn đường tùy cậu. Nhưng tôi dám nói là tôi biết mọi đường đất giữa Quận và Dãy Núi Mù, vì tôi từng nhiều năm lang thang qua lại đây. Tôi già hơn vẻ bề ngoài nhiều. Tôi có thể hữu ích đấy. Cậu sẽ phải rời đường lớn sau đêm nay; bởi đám kỵ mã sẽ theo dõi con đường cả ngày lẫn đêm. Cậu có thể trốn thoát khỏi Bree, và được phép đi tiếp trong khi Mặt Trời còn ở trên cao; song cậu sẽ không đi xa được đâu. Chúng sẽ đuổi kịp cậu nơi đồng hoang, trong chỗ tối nào đó nơi không có ai cứu giúp. Cậu có muốn chúng tìm thấy cậu không? Chúng kinh khủng lắm!”

Các Hobbit nhìn anh chằm chằm, kinh ngạc thấy khuôn anh rúm ró như thể bị đau đớn, hai bàn tay anh ghì chặt thành ghế. Căn phòng lặng tờ, ánh sáng dường như đã nhạt hẳn. Mất một lúc anh ngồi với đôi mắt vô định như thể đang bước đi trong ký ức xa xăm nào hoặc giả đang lắng nghe những thanh âm của đêm thăm thẳm.

“Đấy!” lúc sau anh kêu lên, giơ tay lên ngang mày. “Có lẽ tôi biết về những kẻ truy đuổi này nhiều hơn cậu. Cậu sợ chúng, song cậu sợ chúng vẫn chưa đủ. Ngày mai cậu sẽ phải trốn sao cho thoát, nếu có thể. Sải Chân Dài có thể đưa cậu đi theo những lối mòn hiếm người qua lại. Cậu sẽ nhận anh ta chứ?”

Một sự im lặng nặng nề bao trùm. Frodo không trả lời, tâm trí cậu bối rối những nghi ngờ và sợ hãi. Sam cau mày, nhìn chằm chằm cậu chủ; cuối cùng chú vuột nói:

“Xin phép cậu, cậu Frodo, tôi thì cứ nói không! ông Sải Chân Dài đây, ông ta cảnh cáo rồi ông ta nói coi chừng, thì vâng tôi nghe, rồi cứ bắt đầu từ ông ấy trước đi. Ông ấy từ Vùng Đất Hoang đi ra, mà tôi chưa nghe được gì tốt đẹp về hạng người như thế. Ông ta biết nhiều chuyện, rõ là thế, quá nhiều đến nỗi không thích được; nhưng để ông ta dẫn dắt chúng ta vào chốn tăm tối không ai cứu giúp, như ông ta nói, thì thật là vô lý.”

Pippin bồn chồn, nom không thoải mái. Sải Chân Dài không đáp lời Sam, mà quay cặp mắt chăm chú sang Frodo. Frodo bắt gặp cái nhìn của anh, bèn quay đi. “Không,” cậu chầm chậm nói. “Tôi không đồng ý. Tôi nghi, có lẽ anh không hẳn giống như vẻ ngoài mà anh đã chọn. Lúc bắt đầu mở miệng với tôi thì anh nói y như dân Bree, song rồi giọng anh thay đổi. Nhưng Sam có vẻ đúng ở điểm này: tôi không hiểu tại vì sao anh cảnh báo chúng tôi nên cẩn thận mà lại yêu cầu chúng tôi tin anh. Tại sao phải giả trang như vậy? Anh là ai? Anh thực sự biết gì về… về công chuyện của tôi; và làm thế nào anh biết được?”

“Bài học thận trọng đã được lĩnh hội triệt để” Sải Chân Dài nói kèm theo nụ cười nghiêm nghị. “Song thận trọng là một chuyện, do dự là chuyện khác. Các cậu sẽ chẳng bao giờ tự sức mình mà tới được Thung Đáy Khe đâu, cơ may duy nhất của các cậu là phải tin tôi. Các cậu phải quyết định đi. Tôi sẽ trả lời một vài câu hỏi của các cậu, nếu làm thế giúp các cậu quyết định. Mà tại sao các cậu nên tin lời nói của tôi, nếu chẳng phải các cậu đã tin tôi rồi? Tuy thế chuyện là thế này...”

Đúng lúc ấy có tiếng gõ cửa cốc cốc. Lão Bơ Gai vừa mang nến đến, đằng sau lão là Nob cầm mấy can nước nóng. Sải Chân Dài rút vào trong một góc tối.

“Tôi đến chúc các vị ngủ ngon đây,” lão chủ quán nói, đặt nến lên bàn. “Nob! Mang nước vào các phòng nhanh!” Lão vào hẳn bên trong đoạn đóng cửa.

“Chả là thế này,” lão dợm giọng, vừa ngập ngừng nom lo lắng. “Nếu tôi đã gây hậu quả tai hại, tôi thực bụng xin lỗi. Song chuyện nọ bó chuyện kia, như các cậu sẽ công nhận thôi: tôi là một lão già bận rộn. Mà tuần này đầu tiên có một thứ rồi lại thứ khác lúc lắc nhắc nhớ cái trí nhớ của tôi, như ngạn ngữ vẫn nói; và tôi mong là chưa quá muộn. Các cậu biết không, nguời ta dặn tôi ngóng chờ mấy Hobbit từ Quận đến, nhất là chờ một người có tên Bao Gai.”

“Chuyện đó liên quan gì đến tôi?” Frodo hỏi,

“À! Cậu biết rõ nhất,” lão chủ quán đáp, vẻ biết tỏng mọi chuyện. “Tôi sẽ không tố cậu đâu; song người ta bảo tôi là tay Bao Gai này có lẽ sẽ dùng cái tên Gầm Đồi mà đi lại, tôi còn được nghe một bản mô tả khớp in cậu đây, tôi xin được nói vậy.”

“Thế à! Ta hãy thử lắng nghe xem nào!” Frodo nói, ngắt lời chẳng mấy khôn ngoan.

“Một ông bạn nhỏ bé vâm váp má đỏ hây hây,” lão Bơ Gai nói vẻ trịnh trọng. Pippin cười rúc rích, còn Sam nom có vẻ công phẫn. “Thế không giúp ông mấy nhỉ; thế giống hầu hết các Hobbit mất rồi, ông Mạch ạ, ông ta bảo tôi,” lão Bơ Gai tiếp tục, vừa liếc xéo Pippin. “Nhưng anh bạn này cao hơn đa số và đẹp đẽ hơn hầu như tất cả, cậu ta còn có cái cằm chẻ, thần thái tươi tỉnh, có con mắt sáng. Xin cậu bỏ quá chứ, ông ta nói ra những câu đó, chẳng phải tôi.”

“Ông ta nói những câu đó? Mà ông ta là ai?” Frodo háo hức hỏi.

“À! Là Gandalf đó, giả sử cậu biết là ai. Nguòi ta nói ông ấy là một lão phù thủy, nhưng ông ấy là bạn tốt của tôi, phù thủy hay không phù thủy cũng vậy. Nhưng bây giờ giả sử gặp lại ông ấy tôi không biết ông ấy sẽ nói gì với tôi đây: có làm chua hết cả bia của tôi hay biến tôi thành khúc gỗ, tôi cũng chẳng nên kinh ngạc. Ông ấy vốn tính vội vàng. Nhưng mà chuyện gì đã xảy ra thì cũng chẳng xóa bỏ được.

“Vậy, ông đã làm gì?” Frodo nói, sốt ruột vì kiểu bộc bạch suy nghĩ chậm chạp của lão Bơ Gai.

“Tôi đang đến đoạn nào rồi nhỉ?” lão chủ quán nói, ngập ngừng rồi bật ngón tay đánh tách. “A, rồi! Ông Gandalf. Ba tháng trước ông ấy bước thẳng vào phòng tôi không thèm gõ cửa. Ông Mạch, ông ấy bảo, sáng mai ta sẽ ra đi. Ông sẽ làm cho ta một việc chứ? Ông cứ nói việc đó ra là được, tôi mới đáp. Ta đang vội, ông ấy bảo, và bản thân ta không có thời gian, nhưng ta muốn chuyển một lời nhắn đến Quận. Ông có ai tin cẩn có thể sai đi không? Tôi có thể tìm ra ai đó, tôi bảo, ngày mai, hoặc có lẽ là ngày kia. Cứ làm ngay ngày mai đi, ông ta bảo, và rồi đưa cho ta một bức thư.

“Bức thư đề địa chỉ rõ ràng,” lão Bơ Gai nói, lấy bức thư từ trong túi ra, đoạn rành rọt đọc địa chỉ một cách chậm rãi và hãnh diện (lão rất quý danh tiếng bản thân là con người có chữ nghĩa);

Ông FRODO BAO GAI, ĐÁY BAO, HOBBIT THÔN tại QUẬN

“Một bức thư ông Gandalf gửi cho tôi!” Frodo la lên.

“A!” lão Bơ Gai đáp. “Vậy tên cậu đúng là Bao Gai?”

“Quả vậy,” Frodo thú thực, “và ông nên đưa bức thư đó cho tôi ngay, rồi giải thích xem vì sao ông không chuyển đi. Tôi đoán đó chính là chuyện ông muốn nói tôi nghe, mặc dầu ông đã lòng vòng mất bao thời gian mới đi vào chuyện chính.”

Lão Bơ Gai tội nghiệp nom bối rối. “Cậu nói đúng, cậu chủ ạ,” lão thú nhận, “tôi mong cậu bỏ quá. Tôi còn sợ chết khiếp không biết ông Gandalf sẽ nói gì, nếu sự trễ nải này sinh ra tai họa. Nhưng tôi không cố ý giữ thư lại đâu. Tôi cất nó đi cho an toàn. Rồi hôm sau tôi chẳng tìm được ai sẵn lòng đi Quận, ngày hôm sau đó cũng không, cũng chẳng có đứa nào trong quán rảnh rang; thế rồi việc nọ tiếp việc kia khiến tôi quên khuấy mất. Tôi quả là một lão già bận rộn. Tôi sẽ làm mọi việc có thể để chỉnh đốn sự tình, và nếu tôi giúp được bất kể gì, cậu cứ việc nói ra thôi.

“Cất bức thư đi, tôi hứa với ông Gandalf đúng như thế. Ông Mạch, ông ấy bảo tôi, người bạn này của ta từ Quận đi, chẳng mấy nữa cậu ấy có lẽ sẽ ra đến đường này, cậu ấy và những người khác nữa. Cậu ấy sẽ xưng tên là Gầm Đồi. Lưu ý chi tiết ấy nhé! Song ông không cần phải hỏi gì cả. Và nếu ta không ở bên cậu ấy, thì cậu ấy có thể đang gặp rắc rối, nên cậu ấy sẽ cần được giúp. Cứ làm mọi việc có thể cho cậu ấy, ta sẽ rất biết ơn, ông ấy bảo thế. Và cậu đây rồi, rắc rối thì hình như chẳng còn bao xa.”

“Ý ông là sao?” Frodo hỏi.

“Những kẻ áo choàng đen,” lão chủ quán hạ giọng nói. “Bọn chúng tìm kiếm Bao Gai, gớm, chúng mà có ý tốt thì chắc tôi đã thành dân Hobbit rồi. Ấy là hôm thứ Hai, lũ chó làng oăng oẳng hết cả lên còn bầy ngỗng la quàng quạc. Tôi thì cứ gọi chuyện này là ghê sợ. Thằng Nob, nó đến bảo tôi là hai người áo choàng đen đang ở ngoài cửa hỏi thăm một Hobbit tên gọi Bao Gai. Tóc thằng Nob dựng đứng hết cả. Tôi đuổi bọn người áo choàng đen đi, đóng sầm cửa trước mặt chúng; song chúng cứ hỏi đi hỏi lại câu đó suốt dọc đường đến Archet, tôi nghe đồn vậy. Và cái gã Tuần Du, Sải Chân Dài ấy, gã ta cũng hỏi suốt. Cố vào đây gặp cậu bằng được, chưa cho cậu nhai được một miếng hay nhấp được ngụm nào, vậy chứ lại.”

“Vậy chứ lại!” Sải Chân Dài đột ngột lên tiếng, tiến vào trong vùng ánh sáng. “Và hẳn đã tránh được khối rắc rối, nếu lúc ấy lão để cho gã ta vào, lão Đại Mạch ạ.”

Lão chủ quán giật nảy người kinh ngạc. “Nhà anh à!” lão gào tướng. “Anh hay bất thình lình vọt ra nhỉ. Anh muốn gì?”

“Anh ta ở đây là được tôi cho phép,” Frodo nói. “Anh ta đến đề nghị tôi cho anh ta giúp sức.”

“Ái chà, cậu biết việc cậu, nhỉ,” lão Bơ Gai nói, ngờ vực nhìn Sải Chân Dài chằm chằm. “Song giá tôi ở trong tình cảnh của cậu tôi đừng hòng nhận một gã Tuần Du.”

“Vậy lão sẽ nhận ai?” Sải Chân Dài hỏi. “Một lão chủ quán trọ béo ị chỉ nhớ mỗi tên mình vì ngày nào cũng bị người ta hét cái tên vào mặt? Họ chẳng thể ở lại quán Ngựa Lồng mãi mãi, họ lại chẳng thể về nhà. Họ còn một chặng đường dài trước mặt. Lão có tính đi cùng họ bảo vệ họ khỏi bọn áo choàng đen không?”

“Tôi hả? Rời Bree ấy à! Có các bao nhiêu tiền tôi cũng không làm thế,” lão Bơ Gai đáp, nom thực sự sợ hãi. “Mà sao cậu không thể ở yên lại đây một ít lâu, cậu Gầm Đồi? Tất cả những chuyện kỳ quặc này là thế nào? Bọn áo choàng đen muốn gì, mà chúng từ đâu ra, tôi thực muốn biết?”

“Rất tiếc tôi không thể giải thích hết được,” Frodo đáp. “Tôi đang rất mệt và lo lắng, mà chuyện thì dài. Nhưng nếu ông định giúp tôi, tôi buộc phải cảnh báo là ông sẽ gặp nguy hiểm chừng nào tôi còn ở trong nhà của ông đấy. Bọn Kỵ Sĩ Đen này: tôi không dám chắc, nhưng có lẽ, tôi e rằng chúng từ...”

“Chúng từ Mordor đến,” Sải Chân Dài trầm giọng nói. “Từ Mordor, Đại Mạch ạ, nếu từ đó có chút ý nghĩa nào với lão.”

“Cứu chúng con!” lão Bơ Gai rú lên, mặt tái nhợt; cái tên rành rành là quen thuộc với lão. “Đó là tin tức xấu nhất đến với Bree trong thời của tôi.”

“Quả vậy,” Frodo thừa nhận. “Ông vẫn sẵn lòng giúp tôi chứ?”

“Có chứ,” lão Bơ Gai nói, “Hơn bao giờ hết. Mặc dù tôi không biết loại người như tôi có thể làm được gì chống lại, chống lại...” lão nao núng.

“Chống lại Bóng Tối phía Đông,” Sải Chân Dài lẳng lặng nói. “Không nhiều, Đại Mạch ạ, song chút ít cũng là giúp. Lão có thể để cậu Gầm Đồi ngủ lại đây đêm nay, vẫn là cậu Gầm Đồi, và lão có thể quên cái tên Bao Gai đi, kỳ đến lúc nào cậu ấy xa rồi.”

“Tôi sẽ làm thế,” Bơ Gai nói. “Nhưng tôi e chúng sẽ tìm ra cậu ấy ở đây chẳng cần sự giúp đỡ của tôi. Thật đáng tiếc tối nay cậu Bao Gai lại lôi kéo sự chú ý về mình, ấy là nói nói giảm nói tránh nhất rồi đấy. Trước đêm nay ở Bree, câu chuyện về cú biến mất của ông Bilbo cũng đã phong thanh. Đến thằng Nob của chúng tôi cũng đang loay hoay đoán mò bằng cái đầu chậm hiểu ấy: mà có khối kẻ khác ở Bree sáng ý hơn nó.”

“Chà, chúng ta chỉ có thể mong bọn Kỵ Sĩ chưa quay lại,” Frodo nói.

“Mong là đừng, thật thế,” Bơ Gai nói. “Mà ma quỷ hay chẳng ma quỷ cũng vậy, chúng sẽ không vào được quán Ngựa Lồng dễ thế đâu. Từ giờ đến sáng mai các vị chớ lo. Nob sẽ không nói câu nào. Chừng nào tôi còn đứng vững hai chân, không một tên áo choàng đen nào qua được cửa quán này. Tôi và người của tôi sẽ canh gác đêm nay; nhưng nếu được, các vị cứ nên chợp mắt một chút.”

“Bất kể thế nào, nhất định phải gọi chúng tôi trước bình minh đấy,” Frodo nói. “Chúng tôi phải khởi hành càng sớm càng tốt. Bữa sáng sáu giờ rưỡi nhé.”

“Được! Tôi sẽ lo liệu xếp đặt mọi chuyện,” chủ quán nói. “Chúc ngủ ngon, cậu Bao Gai - Gầm Đồi chứ nhỉ! Chúc ngủ ngon - ôi nào, xin phù hộ con! Cậu Hươu Bia Rum đâu rồi nhỉ?”

“Tôi không biết,” Frodo nói, thốt nhiên lo lắng. Họ đã quên khuấy Merry, và đêm thì đang về khuya. “Tôi e cậu ta ra ngoài rồi. Cậu ta nói đi hít thở không khí trong lành gì đó.”

Chà, các cậu đúng là cần trông nom thêm, thật thế: đoàn các cậu cứ như đang đi hưởng kỳ nghỉ ấy!” lão Bơ Gai mỉa mai. “Tôi phải đi cài cửa nẻo ngay, nhưng tôi sẽ gắng chừng để bạn cậu vào được khi cậu ấy quay về. Tôi nên sai thằng Nob đi tìm cậu ta thì hơn. Chúc toàn thể các vị ngủ ngon!” Cuối cùng lão Bơ Gai đi ra, nhìn Sải Chân Dài đầy ngờ vực lần nữa đoạn lắc đầu một cái. Bước chân lão bặt dần cuối hành lang.

“Sao?” Sải Chân Dài lên tiếng. “Bao giờ các cậu định mở lá thư kia?” Frodo thận trọng nhìn dấu niêm phong trước khi xé thư. Có vẻ rành rành là thư của Gandalf. Bên trong, chữ viết duyên dáng mà mạnh mẽ của ông già phù thủy trình bày thông điệp sau:

QUÁN NGỰA LỒNG, BREE. Ngày giữa năm, năm Quận 1418.

Frodo thân thương,

Tin xấu đã đến tai ta nơi đây. Ta phải khởi hành ngay lập tức. Cháu nên sớm rời Đáy Bao, và ra khỏi Quận muộn nhất trước cuối tháng Bảy. Ta sẽ trở lại sớm nhất có thể; và ta sẽ đi theo cháu, nếu thấy rằng cháu đã ra đi trước rồi. Cứ để lại cho ta một lời nhắn, nếu cháu đi qua Bree. Cháu có thể tin cậy chủ quán (lão Bơ Gai), Cháu cũng có thể gặp một người bạn của ta trên Đường Cái: một Con Người, cao gầy, da sậm màu, tên thì vài người gọi là Sải Chân Dài. Anh ấy biết chuyện của ông cháu ta nên sẽ giúp cháu. Hãy đến Thung Đáy Khe. Ta hy vọng chúng ta sẽ có thể tái ngộ ở đó. Nếu ta không đến được, Elrond sẽ cho cháu lời khuyên.

Ông già của cháu đang rất vội,

GANDALF

TB: ĐỪNG dùng Nó nữa, bất kể lý do gì cũng đừng! Đừng đi vào ban đêm!

TTB: Phải kiểm tra cho chắc đấy là Sải Chân Dài thật. Có khối kẻ lạ mặt lang thang trên đường. Tên thật của anh ấy là Aragorn.

Đích thực là vàng thời không lấp lánh,

Lang thang cô lánh chẳng cứ lạc đường;

Cội khỏe thân cường dẫu già không mạt,

Rễ sâu bám chặt phạm nào tuyết sương.

Từ đống tro tàn sẽ khêu lại lửa,

Giữa đêm phong tỏa ánh sáng bật ra;

Lưỡi thép gãy lìa lại rèn sắc bén,

Kẻ không vương miện tái hồi ngai vua.

TTTB: Ta hy vọng lão Bơ Gai gửi thư này lập tức. Một người đáng tin cậy thật, song trí nhớ của lão hệt một căn buồng chứa đồ tạp nhạp: thứ cần đến lúc nào cũng bị chôn vùi. Nếu lão quên, ta sẽ quay chín lão.

Chúc Lành!

Frodo đọc thầm bức thư, đoạn chuyển cho Pippin và Sam. “Lão Bơ Gai thực sự đã làm rối beng mọi chuyện!” cậu nói. “Lão xứng đáng bị quay chín lắm. Nếu tôi nhận thư này ngay, có phải tất cả chúng ta giờ đã yên ổn ở Thung Đáy Khe rồi không. Mà chuyện gì có thể đã xảy ra cho ông Gandalf chứ? Ông ấy viết như thể sắp dấn thân vào nguy hiểm gì đó vô cùng lo lớn ấy.”

“Bao nhiêu năm nay ông ấy vẫn làm như thế,” Sải Chân Dài nói.

Frodo đăm chiêu quay nhìn anh ta, băn khoăn về lới tái bút thứ hai của Gandalf. “Tại sao anh không nói ngay cho tôi biết anh là bạn của ông Gandalf?” cậu hỏi. “Sẽ đỡ bao nhiêu thời gian.”

“Có thực thế không? Cho đến tận bây giờ, có ai trong các cậu đã tin tôi?” Sải Chân Dài hỏi. “Tôi chẳng biết là có bức thư này. Tất cả những gì tôi biết là tôi phải thuyết phục cậu tin tôi không bằng cớ, nếu muốn giúp cậu. Bất luận ra sao, tôi cũng không định ngay lập tức kể cho cậu mọi chuyện về bản thân. Tôi phải tìm hiểu các cậu trước, và chắc chắn về các cậu đã. Kẻ Thù từng gài bẫy tôi trước đây rồi. Chừng nào trí tôi quyết, tôi đã sẵn sàng kể cậu nghe bất kể chuyện gì cậu hỏi. Song tôi phải thừa nhận,” anh nói thêm với tiếng cười kỳ quặc, “là tôi cứ mong cậu sẽ mến tôi chỉ vì chính tôi thôi đấy. Một kẻ bị săn đuổi đôi khi chán ghét sự bất tín và khát khao tình bằng hữu. Nhưng đấy, tôi tin là ngoại hình phản lại tôi,”

“Ngoại hình phản thật - ngay cái nhìn đầu tiên thì giá nào cũng bị phản,” Pippin cười lớn vẻ khoan khoái đột ngột sau khi đọc bức thư của Gandalf. “Mà đẹp trai không bằng cư xử đẹp, như ở Quận chúng tôi vẫn nóí; mà tôi dám nói tất cả chúng tôi sẽ nom từa tựa như anh sau vài ngày nằm bờ hào hàng giậu.”

“Các cậu cần nhiều hơn vài ngày, thậm chí vài tuần, hay vài năm lang thang trong Miền Hoang Vu mới nom giống được như Sải Chân Dài này,” anh trả lời. “Mà các cậu sẽ chết vùi trước đó, trừ phi các cậu cứng cỏi hơn vẻ bề ngoài.”

Pippin dịu lại, song Sam không nản chí, chú vẫn lườm Sải Chân Dài vẻ nghi ngại. “Làm sao chúng tôi biết anh chính là Sải Chân Dài mà ông Gandalf nói đến?” chú vặn hỏi. “Anh chẳng hề nhắc cái tên Gandalf, cho mãi tới lúc bức thư này xuất hiện. Biết đâu anh là gián điệp giả trang, theo như tôi thấy, cố ép chúng tôi đi cùng anh. Biết đâu anh đã giết Sải Chân Dài thật rồi lấy quần áo của anh ấy. Anh định đáp lại thế nào đây?”

“Đáp lại rằng chú thật là một anh chàng dũng cảm,” Sải Chân Dài nói; “song ta e câu trả lời duy nhất cho chú, Sam Gamgee ạ, là thế này. Nếu ta đã giết Sải Chân Dài thật, ta có thể giết cả chủ. Và ta đã giết chú rồi mà chẳng cần nhiều lời. Nếu ta nhằm vào chiếc Nhẫn, ta có thể đoạt lấy nó - NGAY LÚC NÀY!”

Anh đứng dậy, dường như đột ngột cao lớn hẳn lên. Trong mắt anh lóe một tia sáng, sắc lẹm và đầy uy vũ. Hất áo choàng ra sau, anh đặt tay lên chuôi thanh kiếm nãy giờ vẫn đeo khuất bên sườn. Cả bọn không dám cử động. Sam im bặt, ngồi há mồm nhìn anh chằm chằm.

“Nhưng tôi đúng là Sải Chân Dài đích thực, may thay,” anh nói, vừa nhìn xuống cả bọn, khuôn mặt dịu đi bằng một nụ cười bất thình lình. “Tôi là Aragorn con trai Arathorn; và nếu dù sinh hay tử mà có thể cứu các cậu, tôi cũng sẵn lòng,”

Im lặng kéo dài. Cuối cùng Frodo ngập ngừng nói. “Tôi đã tin là anh ở phe tôi trước khi bức thư xuất hiện,” cậu nói, “hoặc chí ít tôi cũng mong như thế. Tối nay anh đã mấy lần khiến tôi chết khiếp, nhưng không hề giống như cái lối của lũ bầy tôi của Kẻ Thù, hoặc tôi tưởng tượng thế. Tôi nghĩ gián điệp của hắn sẽ - chà, trông đẹp đẽ tử tế và bốc mùi đáng ghét hơn, nếu anh hiểu ý tôi.”

“Tôi hiểu,” Sải Chân Dài cười lớn. “Tôi thì lại trông đáng ghét và bốc mùi tử tế. Thế phải không? Đích thực là vàng thời không lấp lánh, lang thang cô lánh chẳng cứ lạc đuờng.”

“Vậy những câu thơ này vận vào anh à?” Frodo hỏi. “Tôi không thể luận ra chúng nói ý gì. Nhưng làm sao anh biết những câu thơ ấy có ở trong lá thư của ông Gandalf, nếu anh chưa hề đọc thư?”

“Tôi không hề biết, anh đáp. “Song tôi là Aragorn, và những vần thơ ấy đi cùng cái tên này.” Anh rút gươm ra, họ thấy là lưỡi gươm quả tình đã bị gãy cách chuôi quãng một bộ. “Không tác dụng mấy nhỉ, chú Sam?” Sải Chân Dài nói. “Song thời điểm nó được rèn mới lại sắp đến rồi.”

Sam không nói gì.

“Vậy thì,” Sải Chân Dài nói, “được sự cho phép của Sam, chúng ta sẽ coi như thỏa thuận thế nhé. Sải Chân Dài sẽ là nguời dẫn dường cho các vị. Ngày mai chúng ta sẽ có một cuốc đường gian nan. Kể cả nếu được phép tự do rời Bree, giờ đây chúng ta khó có thể mong rời đi mà không bị ai để ý. Song ta sẽ cố biến đi càng sớm càng hay. Tôi biết một hai lối ra khỏi Đạo Bree ngoài con đường cái. Một khi rũ được bọn truy đuổi, chủng ta sẽ thẳng đường đến Đỉnh Gió.”

“Đỉnh Gió?” Sam hỏi. “Cái gì thế?”

“Đó là một quả đồi, ngay phía Bắc Đường Cái, chừng nửa đường từ đây tới Thung Đáy Khe. Đỉnh Gió nhìn bao quát một vùng rộng khắp chung quanh; và ở đó chúng ta có cơ hội quan sát chung quanh ta. Gandalf sẽ đến đó, nếu ông ấy đi theo chúng ta. Sau Đỉnh Gió, hành trình sẽ trở nên khó khăn hơn, và chúng ta sẽ phải lựa chọn giữa đủ loại nguy hiểm.”

“Lần cuối anh gặp ông Gandalf là khi nào?” Frodo hỏi. “Anh có biết ông ấy ở đâu, hay đang làm gì không?”

Sái Chân Dài lộ vẻ nghiêm trang. “Tôi không biết,” anh nói. “Tôi đi vê phía Tây cùng ông ấy hồi mùa xuân. Mấy năm gần đây, tôi thường vẫn canh chừng vùng biên cương của Quận, khi ông ấy bận rộn ở nơi khác. Ông ấy hiếm khi bỏ ngỏ vùng biên cương không người canh chừng. Chúng tôi gặp nhau lần cuối hôm mồng một tháng Năm: ở Bến Sarn xuôi dòng Bia Rum Đun. Ông bảo tôi rằng công chuyện của ông với cậu tiến triển tốt, và cậu sẽ sớm khởi hành đi Thung Đáy Khe trong tuần cuối tháng Chín. Vì tôi biết ông ấy vẫn sát bên cậu, nên tôi đi nơi khác riêng một chuyến. Hóa ra làm thế rất dở; vì rõ ràng đã có vài tin tức đến với ông ấy, mà tôi thì không ở cạnh để trợ giúp.

“Lần đầu tiên kể từ khi biết ông ấy, tôi thấy bồn chồn bất an. Chúng tôi đáng lẽ phải nhận được các thông điệp chứ, kể cả nếu tự ông ấy không thể đến. Nhiều ngày trước, khi quay trở về, tôi nghe được tin tức xấu. Các mẩu tin lan đi khắp nơi rằng Gandalf thì mất tích và người ta đã trông thấy bọn kỵ mã. Chính các Tiên nhà Gildor đã kể cho tôi hay việc này; và gần đây bọn họ kể rằng các vị đã rời bỏ quê nhà; song không có tin tức gì về việc các vị rời khỏi Trấn Hươu. Bấy nay tôi vẫn đang lo lắng theo dõi Đường Đông,”

“Anh có nghĩ các Kỵ Sĩ Đen liên quan gì đó đến chuyện kia không - ý tôi là sự mất tích của ông Gandalf ấy?” Frodo hỏi.

“Tôi không biết tới bất kể thứ gì khác có thể cản trở ông ấy, ngoại trừ chính Kẻ Thù,” Sải Chân Dài nói. “Nhưng đừng từ bỏ hy vọng! Gandalf vĩ đại hơn dân Quận các cậu biết nhiều - bởi theo lệ thường các cậu chỉ có thể thấy những trò đùa chơi của ông ấy. Nhưng công chuyện này của chúng ta là sứ mệnh vĩ đại nhất của ông ấy.”

Pippin ngáp dài. “Tôi xin lỗi,” cậu nói, “nhưng tôi mệt chết đi được. Mặc kệ mọi nguy hiểm với lại lo lắng, tôi phải đi về giường đây, không thì ngủ ngồi tại chỗ mất. Cái đồ ngốc Merry ấy đâu nhỉ? Mình mà phải đi ra ngoài tối kia để tìm anh ta nữa thì đúng là giọt nước tràn ly đấy nhé.”

Đúng lúc ấy họ nghe tiếng sập cửa đánh rầm; rồi tiếng chân chạy dọc hành lang. Merry ào vào theo sau là chú Nob. Cậu đóng vội cửa, đoạn tựa người lên đó. Cậu hụt cả hơi. Họ nhìn cậu chằm chằm hoảng sợ trong giây lát rồi nghe thấy cậu hổn hển: “Frodo, em đã trông thấy chúng! Em đã trông thấy chúng! Kỵ Sĩ Đen!”

“Kỵ Sĩ Đen ư!” Frodo la lên. “Ở đâu?”

“Ở đây. Trong làng này. Em ở trong nhà gần một giờ đồng hồ. Rồi vì các anh không quay về, em ra ngoài đi dạo một cuốc. Rồi em quay về và đứng ngay bên ngoài vùng ánh sáng ngọn đèn nhìn ngắm sao trời. Đột nhiên em rùng mình cảm thấy cái gì đó rất kinh khủng đang bò lại gần: có một cái gì đại để như bóng tối đặc hơn nấp giữa những cái bóng vắt ngang đường, ngay bên ngoài riềm ánh sáng đèn. Nó chuồi mất ngay lập tức vào trong bóng tối không một tiếng động. Không có ngựa nghẽo gì hết,”

“Nó đi lối nào?” Sải Chân Dài thình lình hỏi sẵng. Merry giật nảy mình, bấy giờ lần đầu để ý thấy người lạ. “Kể tiếp đi!” Frodo nói. “Đây là bạn của ông Gandalf. Anh sẽ giải thích sau.”

“Hình như nó chuồn lên Đường Cái, về phía Đông,” Merry tiếp tục. “Em đã cố theo. Dĩ nhiên, nó biến mất gần như ngay tắp lự; nhưng em cũng đi vòng chỗ rẽ và đi tiếp mãi đến căn nhà cuối cùng ven Đường Cái.”

Sải Chân Dài nhìn Merry vẻ kinh ngạc. “Cậu có một trái tim dũng cảm,” anh nói; “nhưng thật dại dột.”

“Tôi không biết nữa,” Merry phân trần. “Tôi nghĩ không dũng cảm mà cũng chẳng dại dột đâu. Tôi gần như không kiềm chế nổi bản thân. Cứ như tôi bị kéo đi sao đó. Tôi đi, rồi thình lình tôi nghe được mấy giọng nói cạnh bờ giậu. Ai đó đang càu nhàu; người kia thì đang thì thào, hoặc rít lên khe khẽ. Tôi không nghe được lời nào bọn chúng nói. Tôi không bò lại gần hơn bởi vì tôi run bắn hết cả người. Rồi tôi cảm thấy sợ khủng khiếp, tôi quay đầu, và suýt chạy vọt về nhà, thì cái gì đó trờ tới đằng sau và tôi... tôi ngã dúi dụi.”

“Tôi tìm thấy cậu ấy, thưa cậu,” chú Nob xen vào. “Ông Bơ Gai cử tôi mang đèn đi ra ngoài tìm. Tôi đi xuống cổng Tây, rồi lại trở lên phía cổng Nam. Ngay gần nhà Bill Dương Xỉ tôi thấy hình như có gì đó trên Đường Cái. Tôi không thể thề đúng thực là thế, nhưng nom như thể hai người đang lom khom bên trên thứ gì đó, nâng nó dậy. Tôi quát to, nhưng khi đến nơi thì không thấy dấu vết gì của chúng, chỉ mỗi cậu Hươu Bia Rum đang nằm bên vệ đường. Cậu ấy có vẻ đang ngủ. ‘Hình như tôi vừa rơi xuống nước sâu,’ cậu ấy nói khi tôi lay cậu ấy. Cậu ấy lạ lắm, và tôi vừa đánh thức cậu ấy dậy, cậu ấy liền đứng phắt lên rồi chạy về đây nhanh như thỏ.

“Tôi e đúng là thế đấy,” Merry nói, “mặc dù chẳng biết mình đã nói gì. Tôi mơ một giấc mơ khó chịu, không sao nhớ nổi. Tôi đã ngất đi. Tôi không biết cái gì ám lấy mình nữa.”

“Tôi biết đấy,” Sải Chân Dài lên tiếng. “Hơi Thở Hắc Ám. Bọn Kỵ Sĩ hẳn đã bỏ ngựa ở bên ngoài, và bí mật vào lại qua cổng Nam. Giờ hẳn chúng đã biết mọi tin tức rồi, bởi vì chúng đã viếng thăm Bill Dương Xỉ; và biết đâu gã miền Nam kia cũng là một tên do thám. Có thể sẽ sinh chuyện trong đêm, trước khi chúng ta rời Bree này.”

“Sinh chuyện gì?” Merry hỏi. “Chúng sẽ tấn công quán trọ ư?”

“Không, tôi không nghĩ thế,” Sải Chân Dài đáp. “Chúng chưa ở cả đây. Và bất luận trường hợp nào, đó không phải kiểu của chúng. Đơn độc trong bóng tối mới là khi chúng mạnh nhất; chúng sẽ không khơi khơi tấn công một ngôi nhà có đèn sáng và có nhiều người - sẽ không tấn công trừ phi chúng tuyệt vọng, chưa tấn công trong khi mọi dặm dài xứ Eriador còn ở phía trước ta. Những quyền lực của chúng nằm ở khả năng gieo rắc nỗi kinh hoàng, và đã có vài kẻ ở Bree này mắc vào nanh vuốt của chúng. Chúng sẽ dẫn dụ những kẻ khốn nạn này vào sứ mệnh ma quỷ nào đó: Dương Xỉ, cùng một vài kẻ lạ mặt, và, biết đâu đấy, cả lão gác cổng nữa. Chúng đã lời qua lời lại với Harry ở cổng Tây hôm thứ Hai. Lúc đó tôi đã quan sát chúng. Lúc chúng bỏ đi, lão ta trắng bệch mặt và run bần bật.”

“Hình như chúng ta có kẻ thù khắp xung quanh,” Frodo nói. “Ta phải làm gì đây?”

“Ở yên đây, đừng về phòng các cậu! Chúng chắc chắn đã tìm ra ấy là những phòng nào rồi. Phòng cho dân Hobbit có các cửa sổ hướng Bắc và thấp tè sát đất. Tất cả chúng ta sẽ ở cùng nhau và chặn cả cửa sổ này lẫn cửa ra vào. Nhưng trước tiên Nob và tôi sẽ đi lấy hành lý của các cậu đã.”

Trong lúc Sải Chân Dài đi ra ngoài, Frodo kể vắn tắt cho Merry nghe mọi chuyện đã xảy ra kể từ sau bữa tối. Merry hãy còn đang vừa đọc vừa ngẫm nghĩ bức thư của Gandalf thì Sải Chân Dài và Nob đã quay về.

“Các cậu nhá,” Nob kêu. “Tôi đã bới hết quần áo lên và xếp một cái gối ống dọc ngay giữa từng giường. Và tôi làm giả cái đầu ngài rất giỏi bằng miếng thảm len màu nâu, thưa ngài Bao - Gầm Đồi,” chú ta toét miệng nói thêm.

Pippin phá lên cười. “Giống thực lắm!” cậu nói. “Nhưng chuyện gì sẽ xảy ra khi chúng phát giác trò ngụy trang?”

“Chúng ta sẽ xem xem,” Sải Chân Dài nói. “Ta hãy cứ hy vọng giữ pháo đài được đến sáng,”

“Chúc các ngài ngủ ngon,” chú Nob nói, đoạn đi ra nhận phần việc canh gác các cửa ra vào.

Túi bố và yên cương của họ chất đống trên sàn phòng ngủ. Họ đẩy một cái ghế thấp chặn cửa rồi cài chặt cửa sổ. Ghé nhìn ra ngoài, Frodo thấy đêm vẫn trong veo. Lưỡi Liềm[10] đang đong đưa bên trên những vai đồi Bree. Cậu khép cửa gài các cánh chớp nặng nề bên trong, đoạn kéo khít rèm. Sải Chân Dài khơi lửa và thổi tắt hết nến.

Các Hobbit nằm xuống chặn hướng bàn chân về phía lò sưởi; còn Sải Chân Dài tự yên vị trên chiếc ghế chặn cửa đi. Họ nói chuyện một chốc, bởi Merry hẵng còn vài câu phải hỏi

“Nhảy qua Mặt Trăng à!” Merry cười khúc khích lúc cuộn mình trong chăn. “Frodo, anh nực cười quá đấy! Nhưng em ước gì mình được ở đó mà chứng kiến. Mấy vị danh giá làng Bree sẽ còn bàn tán cả trăm năm cho xem,”

“Tôi hy vọng vậy,” Sải Chân Dài đáp. Rồi cả bọn đâm im lặng, và lần lượt từng Hobbit ngủ thiếp đi.

[10] Tên người Hobbit gọi chòm Đại Hùng Tinh.