5- Thứ hai đen 19 tháng 10, 1987

Buổi sáng ngày thứ hai 19 tháng 10 năm 1987, tôi đang ngồi ăn sáng và nghe radio chương trình về stock, tôi thường nghe mỗi ngày để biết tin tức mới nhất về stock lên xuống ra sao. Nghe giọng nói run run của người phụ trách chương trình, tôi biết ngay có điều chẳng lành. Giọng anh này thê thảm, cố gắng lắm mới nói ra tiếng, tưởng chừng như bất cứ lúc nào anh chàng có thể chạy ra từ phòng thu âm trên lầu thứ 20 hay 30 gì đó và phóng mình qua cửa sổ nhảy ùm xuống tự vận!

Vì ngày hôm đó stock crash trên Wall Street. Và lần đầu tiên trong đời, tôi mới biết chuyện stock crash như thế nào! Chỉ số Dow Jones index mất đi 22.6% giá trị, đang từ 2246 mất đi 508 điểm, còn có 1738. Tỷ lệ stock mất đi này còn nhiều hơn thời stock crash của Great Depression năm 1929. Tuy nhiên, chuyện stock crash năm 1987 vẫn không thể so sánh với thời Great Depression được. Lý do là chỉ ít lâu sau ngày 19 tháng 10, 1987, stock hồi lại nhanh chóng. Trong khi năm 1929, stock xuống luôn trong 4 năm liền, mất hết 90% giá trị từ 1929 đến 1932.

Nhưng ngày thứ hai 19 tháng 10 ngày Black Monday năm đó, ai cũng sợ một lập lại của thời Great Depression. Và tất cả mọi người đều panic, chỉ nghĩ đến chuyện bán hết stock đi, bỏ của chạy lấy người!

Lý do tại sao có vụ stock crash năm 1987, cho đến nay cũng chưa rõ hẳn. Phần lớn đổ tội cho việc mua bán bằng computer chỉ huy, lúc đó còn mới phôi thai nên gặp trục trặc, mua bán bậy bạ. Rồi còn các chương trình gọi là portfolio insurance, nhằm bảo vệ giá trị của portfolio không bị mất, do việc mua bán futures. Nhưng các chương trình này lại làm cho việc bán bậy, một khi xảy ra như cơn sóng thần cuốn đi tất cả và cứ thế, đổ ra bán mọi thứ stock, không chừa thứ nào.

Kết quả stock xuống không ngăn lại nổi. Và nhiều người sạt nghiệp vì vụ stock crash này. Chuyện nhảy lầu tự tử vì mất hết tiền về stock xảy ra nhiều năm 1929. Nhưng sau ngày 19 tháng 10, 1987, cũng có khá nhiều tay chơi stock tự vận, nhất là những kẻ chơi kiểu margin. Margin là hình thức vay tiền của brokerage để mua thêm stock. Có nghiã chỉ bỏ ra 20 – 30% tiền của mình. Rồi vay thêm tiền để mua được nhiều shares của stock. Nếu stock lên sẽ lời gấp bội, trừ tiền lệ phí phải trả cho brokerage. Nhưng khi stock xuống, sẽ bị gọi để bù thêm tiền cash vào chỗ mất đi do stock đi xuống. Đây là margin call. Nếu có tiền để bù vào, brokerage sẽ để yên. Nhưng nếu không có, họ sẽ bán ngay stock mình đang có để brokerage lấy lại đủ số vốn họ đã bỏ ra cho mình vay. Và có nghĩa, người chơi stock sẽ mất hết, account sẽ là zero, một khi bị gọi margin call và không có tiền cash đủ để bù vào ngay.

Ngày thứ hai đen đó, tôi không làm việc nổi. Vì không còn lòng dạ nào, chỉ nghĩ đến chuyện mất tiền vì stock crash. Đau quá! Làm sao không đau cho được, vì trước đó stock lên nhiều, tôi gần như fully invested, bao nhiêu tiền để dành bỏ ra mua stock cả. Nay mất đi mấy chục phần trăm, đời bỗng đen xì xì, thấy mình sao nghèo quá rồi!!!

Nhưng tôi không nhảy vào để gọi bán. Vì trước đó ít lâu, tôi có dịp đọc câu chuyện về bá tước Rothschild. Ông này là quý tộc người Anh, trong gia đình Rothschild, nắm giữ các ngân hàng của Âu Châu thời thế kỷ 18. Nổi tiếng vì câu tuyên bố: " Thời gian để mua stock là lúc máu chảy trên đường phố, kể cả máu của chính bản thân bạn”.

Rothschild thực hiện đúng lời nói của mình, tạo sản nghiệp vĩ đại trong thời trận chiến Waterloo giữa Anh và Napoléon của Pháp. Lúc chiến tranh, máu chảy thịt rơi, ai cũng bán tài sản của mình, Rothschild mua hết! Kết quả là giàu khủng khiếp và để lại câu nói bất hủ sau này cho Wall Street.

Buổi chiều hôm đó, tôi xâm mình, tưởng tượng mình thành Rothschild, gọi cho broker của Schwab, không phải để bán. Nhưng để mua! Còn lại ít cash, tôi mua hết, được 200 shares stock hãng dầu Schlumberger. Sau này, stock lên lại và chỉ chừng một năm sau, Dow Jones đã trở lại được như cũ. Và stock Schlumberger cũng lên quá chừng!!! Nhưng lúc đó, đâu biết trước được stock sẽ lên, vừa gọi mua xong, thấy stock xuống thêm lại hối hận. Đáng nhẽ bán quách hết đi cho xong. Rồi cứ thế tự dằn vặt mình!

Đến chiều đi làm về, điện thoại bắt đầu reo liên hồi. Tất cả các hội viên của investment club VIP đều gọi và yêu cầu phải họp khẩn cấp về chuyện stock bị crash. Buổi tối hôm đó, mọi người có mặt đầy đủ trong buổi họp đầy căng thẳng. Anh nào mặt cũng như cái mền rách. Không còn ai nhắc đến chuyện tổ chức ăn chơi gì nữa. Bây giờ mất tiền nhiều quá rồi, ai cũng thành kẻ nghèo, chưa đói cũng sắp đói đến nơi. Tính sao đây?

Tôi và ba anh bạn, kể cả anh thủ quỹ, tìm cách trấn an mọi người. Cứ để đó, rồi stock sẽ lên lại mà. Nhưng 12 anh còn lại, anh nào cũng muốn thôi! Mát tiền nhiều, mệt quá rồi! Thôi bán hết, giải tán hội đi cho xong! Và sau cùng bỏ phiếu, chỉ cần hơn nửa số quyết định bán là sẽ phải bán, theo đúng nội qui của hội VIP. Sau này khi stock lên lại, chúng tôi mới hồi tưởng và thấy rằng câu lạc bộ đầu tư của chúng tôi đáng nhẽ không nên gọi là VIP, tự nhận mình là very important persons. Nhưng phải gọi là hội VSP, very stupid persons!!! Như thế mới là đúng hơn cả!!!