CHÚ THÍCH CỦA TÁC GIẢ

Mặc dù tác phẩm Chuyện Chú Chim, Con Ếch Và Khu Vườn Màu Xanh là một tiểu thuyết nhưng câu chuyện về Jack đan xen qua một điểm không thời gian có thực trong lịch sử nước Mỹ. Copperhill thuộc bang Tennessee (Thị trấn Đồng) tọa lạc ở nơi được gọi là Lòng Chảo Đồng, nơi ba bang Georgia, Tennessee và Bắc Carolina giao nhau tại chân cửa ngõ vào rặng núi Appalachian. Thị trấn được gọi là McCaysville bên phía bang Georgia và Ducktown bên phía bang Tennessee, ngay phía bắc Copperhill. Đường biên giới bang Georgia và Tennessee thực sự cắt ngang qua bãi đỗ xe của cửa hàng tạp hóa địa phương, và tôi đã đứng hai chân trên hai bang rất nhiều lần.

Đồng được phát hiện ra năm 1843, không lâu sau khi những người da đỏ Cherokee bị buộc phải đi trên Con Đường Nước Mắt. Các thợ mỏ thiếc được đưa tới từ Cornwall nước Anh và các nơi khác để áp dụng kiến thức chuyên môn của họ vào khai thác mỏ đồng.

Những ngày ấy cuộc sống còn điên cuồng hơn thời kỳ Miền Tây Hoang Dã. Khu vực hẻo lánh này bị cắt đứt liên lạc với hầu hết những nơi văn minh do địa hình đầy đá cùng đường xá tệ hại. Trước khi có đường ray xe lửa, các cỗ xe lừa hoặc xe bò thường mất hàng tuần để chở vật phẩm và đồng đến rồi đi khỏi các ngọn núi. Bởi thế, các thợ mỏ đã quay sang dùng loại nhiên liệu có mặt ở địa phương để đốt các lò nấu kim loại, đó là gỗ.

Cho đến những năm 1970, hơn 50 dặm vuông đất đã hoàn toàn bị lột sạch cây cối. Hơi lưu huỳnh đi-ô-xít độc hại thải ra từ các đống nung quặng lộ thiên đã tạo ra mưa axit, mưa axit đã giết nốt những loài thực vật còn lại. Và mặc dù các lò nấu kim loại đã bị bao kín vào năm 1904 nhằm giữ lại hơi để sản xuất axit sulfuric thì khu vực này vẫn không hề có thực vật trong hơn một trăm năm.

Trong nghiên cứu của mình, tôi đã được nghe những câu chuyện đáng kinh ngạc về việc sinh trưởng trong môi trường như vậy có cảm giác ra sao. Ví dụ gió có khả năng ăn mòn mái nhà bằng thiếc nên ai cũng phải dùng ván lợp trải nhựa đường, gió có thế ăn mòn một đôi tất dài chất liệu ni-lon treo trên dây phơi trong vài phút. Không có sâu bọ và chắc chắn là không có chim chóc. Nhưng khai thác mỏ là công việc sinh lợi.

Công nghệ được sử dụng trong các mỏ ở Lòng Chảo Đồng thuộc hàng tối tân nhất thời đó, mặc dù so với tiêu chuẩn ngày nay những phương pháp ấy có vẻ thô sơ. Nhưng người dân Mỹ đã trở nên phụ thuộc vào các sản phẩm được làm từ các vật liệu khai thác ở mỏ như dây điện, tấm lợp mái, thiết bị làm sạch bể bơi, chất tẩy rửa, phân bón và thậm chí cả kem đánh răng. Thời ấy những ảnh hưởng lâu dài của quá trình khai thác mỏ tới môi trường được coi là chấp nhận được, chúng là tác hại đi kèm. Đôi khi tác hại này bao gồm cả mất đi sự sống.

Không hề dễ để Liên hiệp tham gia vào ngành công nghiệp khai thác mỏ, nhưng họ đã tham gia. Liên hiệp giúp cải thiện các tiêu chuẩn về an toàn và sức khỏe cho công nhân, nhưng bệnh ung thư vẫn phổ biến. Cơ quan Bảo Vệ Môi Trường Mỹ đặt giới hạn về mức độc tố mà một người được phép phơi nhiễm khi làm một công việc, nhưng một số loại phơi nhiễm được chấp nhận về mặt luật pháp. Tuy nhiên Liên hiệp đã liên tục than phiền về việc các quy định không được tuân thủ, tôi biết được điều này khi nói chuyện với ba người làm cùng một đội khai mỏ, tất cả đều qua đời vì ung thư tụy trong cùng một năm. Mặc dù mối liên hệ giữa khai thác mỏ và sức khỏe kém chưa bao giờ được chứng minh một cách chính xác nhưng những sự trùng hợp ngẫu nhiên này dường như quá hiển nhiên.

Ngoài việc tham gia tranh luận thông qua Liên hiệp, các thợ mỏ không thể làm được gì nhiều. Toàn bộ nền kinh tế của thị trấn phụ thuộc vào Công ty, từ nhà cửa, cửa hàng tạp hóa cho tới trường học. Kể cả thế, khai thác mỏ vẫn được coi là công việc tốt vì trả lương cao và nhiều phúc lợi. Nói chung một thợ mỏ được trả lương tháng có cuộc sống nhiều người thèm muốn, trong khi những thợ mỏ được trả tiền theo giờ thường cảm thấy bị mắc kẹt, đặc biệt trong thời kỳ khó khăn, các đợt cắt giảm nhân sự hoặc đình công.

Việc đóng cửa Công ty diễn ra nhanh chóng trong tác phẩm, nhưng trên thực tế quá trình này diễn ra chậm hơn nhiều. Năm 1985 Công ty tuyên bố khai thác đồng đã đến giai đoạn cuối, và hàng ngàn công nhân bị cắt giảm trong những năm sau đó. Người ta để các đường hầm dưới lòng đất ngập nước nhằm ngăn chặn sụp hầm khi các hoạt động khai mỏ hoàn toàn dừng lại vào năm 1987, mặc dù sản xuất axit sulfuric vẫn tiếp tục cho tới những năm 1990. Các công nhân bị cắt giảm nhân sự đã đình công trong một khoảng thời gian dài, một số đình công tới cả thập kỷ.

Cuối cùng, nhà máy axit sulfuric bị bán cho một công ty ở Brazil. Người ta đưa các nhà thầu từ bên ngoài thị trấn đến đây đế bắt đầu phá dỡ nhà máy ngay trước khi vợ chồng tôi chuyển đi vào năm 2005. Dường như đó lại là một sự khinh thường nữa chống lại những người dân thị trấn vì đáng ra người dân có thể làm việc ấy.

Nhưng không phải mọi tin tức đều xấu.

Trong tác phẩm Chuyện Chú Chim, Con Ếch Và Khu Vườn Màu Xanh, đất không có sự sống vào năm 1986, trong thực tế nỗ lực nhằm tái phủ xanh khu vực khoảng 13000 héc-ta đã bắt đầu từ những năm 1930. Các nỗ lực trồng cây diễn ra liên tục thông qua tổ chức Civilian Conservation Corps của tổng thống Franklin D. Roosevelt trong những năm 1940, đến việc sử dụng máy bay để gieo hạt trong những năm 1980. Tuy nhiên do hậu quả quá trầm trọng nên sự thay đổi diễn ra chậm chạp. Cả khu vực không thể hồi phục cho tới đầu những năm 1990.

Copperhill từng trải nghiệm một ơn phước nho nhỏ trong Olympics mùa hè năm 1996, khi đó các cuộc đấu đua thuyền đổ thác được tổ chức ở vùng hạ lưu sông Ocoee (Tohachee). Đó là thời điểm tỏa sáng đối với cư dân sống ở đây và đã giúp thay đổi trọng tâm phát triển của thị trấn, giờ đây phụ thuộc vào nguồn thu từ du lịch để sống sót. Khách du lịch thích thú thưởng ngoạn đường xe lửa ngắm phong cảnh chạy xung quanh, các nhà gỗ nhỏ nghỉ dưỡng và giờ đây là một khung cảnh tươi đẹp.

Tại thời điểm vợ chồng tôi chuyển đến năm 2001, phần lớn khu vực đã được tái phủ xanh, mặc dù các dấu hiệu về sự hủy hoại trước kia vẫn còn thấy ở một vài nơi, đặc biệt quanh các ao thải. Phần lớn lịch sử địa phương được bảo tồn tại Bảo tàng Lòng chảo Ducktown, ở đấy du khách có thể thấy những tấm ảnh thực sự gây sốc về quang cảnh một thời trơ trụi, và có thể đặt chuyến thăm quan các ao thải để quan sát tận mắt các nỗ lực phục hồi. Mỉa mai thay, phần lớn khu vực ấy giờ đây là đất ngập nước, cỏ và sậy hoạt động như quá trình lọc tự nhiên và hiện tại bao phủ toàn bộ khu vực từng bị ô nhiễm. Sự sống hoang dã đang dần trở lại, kể cả lũ ếch.

※

Cùng với một lịch sử phức tạp, rặng núi Appalachian còn là cái nôi của một nền văn hóa hấp dẫn. Do khó kết nối với bên ngoài, các cộng đồng vùng núi đã phát triển một cách độc lập với các ảnh hưởng bên ngoài và trở thành nhũng ví dụ sống cho tổ tiên châu Âu của mình, đặc biệt là vùng Celtic. Văn hóa Celtic ảnh hưởng đến các chuyện kể và nhất là âm nhạc của họ, đây chính là cơ sở cho thể loại nhạc bluegrass hiện tại. Các phương ngữ nặng từ thời Elizabeth vốn đã mất đi từ lâu trên những vùng khác của thế giới có thể tạo ra giọng như tiếng đàn túi với âm điệu lè nhè dài liên tục. Và trong khi phần lớn những người miền Nam dùng từ “y’all” (you-all) thì người vùng núi nói “yu’uns.”

Chuyện Kể Về Jack là một phần quan trọng trong câu chuyện về Jack Hicks cũng như cuộc đời tôi. Những câu chuyện bắt nguồn từ châu Âu như Jack và Cây Đậu đã được thay đổi và biến tấu trên rặng Núi Appalachian, trở thành truyện kể hoàn toàn nguyên gốc đối với nước Mỹ. Tâm chấn của Chuyện Kể Về Jack nằm tại Núi Beech thuộc Bắc Carolina.

Trong khi sống trên những ngọn núi thuộc Bắc Georgia, vợ chồng tôi đã có dịp được gặp gỡ với những người dân vùng núi thực sự, những chút chít trai gái của các thợ mỏ - những người đã tác động to lớn tới lịch sử nơi đây. Ban đầu chúng tôi có hơi thận trọng với cộng đồng có vẻ khép kín ấy, nhưng rồi chúng tôi nhanh chóng cảm động bởi lòng trung nghĩa và sự cởi mở mà chúng tôi cảm nhận được khi đã được họ chấp nhận như bạn bè. Chúng tôi vinh hạnh nhận được lòng hiếu khách của họ, nghe những câu chuyện và đặc biệt là lắng nghe âm nhạc của họ.