- 60 - NHÀ VĂN TRỐN ĐỜI - HARPER LEE [1926 - 2016]

HARPER LEE [1926 - 2016]

Thiên truyện To Kill a Mocking - bird (Giết chết con chim nhại tiếng) của bà đã bán ra hơn 30 triệu bản và đoạt giải thưởng Pulitzer. Qua cuộc thăm dò mới đây ở Anh, tác phẩm đứng số 10 cuốn sách quan trọng nhất thế kỷ, còn theo cuộc thăm dò của Thư viện Quốc hội Mỹ thì nó được trích dẫn và có tác động đến đời sống của người dân chỉ xếp sau Kinh Thánh! Cả chuyển thể của tác phẩm sang điện ảnh cũng thành công lớn, được đề cử cho 8 giải Oscar và đoạt 4 giải.

Thế nhưng người ta lại chẳng biết gì nhiều về tác giả của nó, đến mức tưởng nhà văn lặng lẽ qua đời cách đây chưa lâu lắm là đàn ông. Thiên hạ cứ nghĩ là tác giả một cuốn sách nói về tình yêu và công lý của miền Nam xa xưa của nước Mỹ nổi tiếng đến thế hẳn là tránh được gánh nặng của danh vọng và tiền tài. Khuôn mặt và giọng nói của Harper Lee đáng ra quen thuộc với hàng triệu con người nhưng rồi bạn sẽ tìm kiếm một cách vô vọng để có được một tấm ảnh, hay một đoạn ghi âm nào cũng như một sự xuất hiện nào bằng hình ảnh của bà.

Trong vòng 36 năm qua, thế giới hiếm khi nghe nói đến nhà văn này. Xem ra thật khó tin là văn phẩm chính cuối cùng của bà - một bài ngắn đăng trên tạp chí Vogue - xuất hiện vào tháng 4/1961. Trừ ra một bức thư ngắn ngủi mà một nhà xuất bản ở London yêu cầu bà nhân dịp kỷ niệm 35 ngày tác phẩm xuất bản, tác giả vẫn một mực im hơi lặng tiếng.

Khi thiên truyện trên xuất bản vào năm 1960, Harper Lee có trả lời một số cuộc phỏng vấn, chụp một số ảnh và đột ngột rút lui khỏi sân khấu công cộng và không để lại phía sau bất kỳ những lời bình phẩm hay giai thoại mang tính phát hiện nào, làm cho các nhà báo và các nhà phê bình vỡ mộng và không cho công chúng được bén mảng đến cuộc sống riêng của mình.

Cái bí mật thành công đó là mạng lưới kín đáo và chặt chẽ của gia đình và bè bạn nhà văn, những người bảo vệ sự riêng tư của bà với lòng nhiệt thành của những giáo sĩ che chở cho một nữ thánh có tính e lệ, từ ngài chánh án Otha Biggs ở Monroeville, thành phố quê hương của Harper Lee cho đến những người thân quen.

Hàng năm từ tháng 11 đến tháng 12, Nelle Harper Lee sống tại nhà người chị làm luật sư. Những tháng còn lại bà sống tại căn hộ ở khu Manhattan, New Yorks, hay đi du lịch ở nước ngoài. Ai đến Alabama để tìm kiếm dấu vết của nhà văn thì phải gặp Biggs trước đã. Đến đây khách chỉ được đi thăm những nơi gắn liền với cuộc đời nhà văn trước đây: ngôi nhà cũ của gia đình, khuôn mẫu cho ngôi nhà của Alticus Finch trong tác phẩm, và đối diện nó là ngôi nhà thời thơ ấu của nhà văn nổi tiếng khác của Monroeville - Truman Strekfus Persons, có bút danh là Capote, bạn thời thơ ấu của Nelle. Tại ngôi tháp đình cổ xưa của thành phố, người ta chỉ được thấy hai tủ kính bày mấy bức ảnh của Lee và Capote, một số bài báo về sự nghiệp của họ. Bằng mọi giá, nữ văn sĩ tự bằng lòng tách rời cuộc đời mình với sự nghiệp văn chương của mình khi bà sống tại đây. Tự đi mua những vật dụng hằng ngày, đi ăn tiệm với chị gái, và thỉnh thoảng đi lễ nhà thờ. Bà không bao giờ dự những buổi diễn của những chuyển thể từ tác phẩm của mình được tổ chức tại đây hàng năm, và khi gặp mặt bà, người ta cũng chả thể nhận diện ra nhà văn.

Sự im lặng và né tránh của bà rõ ràng là nằm trong truyền thống được coi là “kỳ quặc” của miền Nam nước Mỹ, nơi bà lớn lên trong cái thế giới ẩn dật và đậm chất huyết thống của dòng họ. Cả Capote cũng là một nhân vật kỳ quặc đối với dân thành phố này, và mỗi lần ông quay về thường không được chào đón mà coi như là điềm gở.

Có khá nhiều tin tức đồn đại rằng Nelle không thực sự cầm bút viết một chữ nào của tác phẩm Giết chết con chim nhại tiếng mà chính là Capote đã viết hộ bà, và trước khi cuốn sách xuất bản Capote đã đi lại rất nhiều với Nelle. Ngược lại Capote cũng đã nhờ cậy bà nhiều trong việc ra đời tác phẩm In Cold Blood (Không run tay).

Bà Lee hẳn có thể dễ dàng dẹp bỏ những tin đồn bằng cách bước ra và tuyên bố công khai. Nhưng từ năm 1962 trở đi, bà chỉ dành một cuộc phỏng vấn cho người bạn giáo sư tại trường đại học Alabama, Claudia Johnson. Theo Claudia, bản thân bà Harper Lee rất buồn phiền về chuyện người ta nghi ngờ bà không phải là tác giả của thiên truyện đó, và cả Claudia cũng thế. Nhưng bà thật sự là tác giả mà hơn nữa, chính bà lại còn viết giúp cho Capote một số đoạn trong tác phẩm In Cold Blood của ông, dựa vào những ghi chú của bà so với nguyên bản tác phẩm. Theo Claudia, In Cold Bloodlà một tác phẩm viết chung và vì thế nên sau khi cuốn sách ra đời quan hệ của hai người đã trở nên lạnh nhạt, và có thể vì sự thất vọng đó mà Harper Lee đã thôi không viết lách gì nữa. Chính Capote cũng xác nhận sự giúp đỡ của bà đối với ông và đã đề tặng cuốn sách cho bà với dòng chữ “Với lòng mến mộ và biết ơn”.

Có thể vấn đề quyền tác giả sẽ chẳng bao giờ làm sáng tỏ được. Nhưng có một điều rõ ràng: Harper Lee với địa vị “nhà văn với chỉ một tác phẩm” là điều khá kỳ lạ trong lịch sử văn học. Cũng có những nhà văn chỉ có một tác phẩm, nhưng không phải họ còn sống đến 36 năm sau khi ra đời tác phẩm đầu tiên mà lại không hề viết thêm một cái gì tương đối dài hơn.

Giết chết con chim nhại tiếng là một thiên tiểu thuyết viết rất hay, nhưng làm sao mà một tác giả thông minh và nhạy cảm như thế lại là con người bây giờ chỉ quyết sống quãng đời còn lại bằng thú chơi golf ở Alabama? Cả những lời mời mọc viết kịch bản chuyển thể của tác phẩm cho phim hay sân khấu cũng không quyến rũ được bà cầm bút.

.